Tot tien tellen Omslag Plano:Layout 1
24-09-2007
12:38
Pagina 1
André F. Troost
In het joodse denken doen de tien vingers aan onze twee handen denken aan de Tien Geboden op de twee tafels van de Wet. De vijf vingers van de rechterhand verwijzen naar de eerste vijf geboden, die spreken over de relatie met de Schepper. De vingers van de linkerhand verwijzen naar de laatste vijf geboden; die bepalen de relaties tussen mensen onderling. Het zijn deze twee handen met deze tien vingers die naar ons worden uitgestoken, om ons door het leven te leiden. In dit boek belicht André F. Troost op geheel eigen wijze alle tien geboden. Hij kijkt naar de betekenis voor toen en zoekt naar de actualiteit voor nu.
Tot tien tellen is een bijzonder boek over de Tien Geboden,
André F. Troost Tot tien tellen De Tien Geboden toen en nu
voor kringwerk en catechese, maar ook voor persoonlijke bijbelstudie. Gespreksvragen na elk hoofdstuk maken het geschikt voor gebruik in gespreksgroepen.
Dr. André F. Troost (theoloog en dichter) werd geboren in 1948 te ’s-Gravenhage. Hij publiceerde tientallen boeken op het gebied van pastoraat en spiritualiteit.
w w w. u i t g e v e r i j b o e k e n c e n t r u m . n l
Tot tien tellen
Ondertussen is hij in gesprek met Ruth, een jonge vrouw, die na een losbandig bestaan niet langer van God los leven wil. Zij vraagt aan de auteur haar de weg te wijzen naar een liefdevol bestaan met God en mensen. In persoonlijke brieven geeft de auteur antwoord. Bij ieder gebod brengt de auteur bovendien een bijbels persoon in beeld, in wiens leven dit gebod een grote rol speelde.
boekencentrum
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 2
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 3
André F. Troost
Tot tien tellen De Tien Geboden toen en nu
UITGEVERIJ BOEKENCENTRUM • ZOETERMEER
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 4
Ontwerp omslag Mulder van Meurs, Amsterdam Layout/dtp binnenwerk Gerard de Groot De bijbeltekst in deze uitgave is ontleend aan De Nieuwe Bijbelvertaling, Š Nederlands Bijbelgenootschap 2004 NUR 707 ISBN 978 90 239 2228 5 Š 2007 Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Meer informatie over dit boek en andere uitgaven van Uitgeverij Boekencentrum vindt u op www.uitgeverijboekencentrum.nl Alle rechten voorbehouden
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 5
Inhoud
Wegen in de wildernis – Een persoonlijk woord vooraf 7 Bevrijdingswoorden – De oorsprong van de Tien Geboden 12 1 De ware eenvoud – Geen andere goden 23 2 Buigen voor beelden – Geen beelden aanbidden 36 3 Laat God erbuiten – De Naam niet misbruiken 48 4 Van ophouden weten – De rustdag in ere houden 58 5 Respecteer de traditie – Ouders eren 70 6 Leve het leven! – Geen moord begaan 81 7 Liefde verdient grenzen – Geen overspel plegen 90 8 Afblijven – Niet stelen 101 9 Bewaar je mond – Geen vals getuigenis 111 10 Wees tevreden – Niets begeren van een ander 122
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 6
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 7
Wegen in de wildernis – Een persoonlijk woord vooraf
Beste Ruth, In gedachten zie ik je voor me: een jonge vrouw, zoekend naar wegen in de wildernis van deze tijd. Je hebt van alles geprobeerd. Een jaar of wat was je zeer geïnteresseerd in het boeddhisme. De wereld van de oosterse mystiek trok je aan. Maar ook ging je zo af en toe een paar dagen naar een klooster. Je maakte de diensten mee in de kapel, het zingen van de psalmen, van ’s morgens heel vroeg tot ’s avonds bij de completen. Je vond het mooi. Maar overtuigen deed het je niet. Je bleef zoeken naar de zin van jouw bestaan. Hoezeer je verlangde naar God, steeds verder dwaalde je weg naar dubieuze oorden. Duistere krachten trokken aan je. De nacht won het van de dag. Valse vrienden verleidden je. Je brak met alles wat religie heette. Je stortte je in het nachtleven. Je liep kroegen af, in Amsterdam, in Brussel en Parijs. Je woonde in een commune, een leefgroep. Je danste avond aan avond in een luxe nachtclub in Berlijn. Je had relaties met jijweet-zelf-niet-meer-hoeveel mannen. Echt gelukkig was je niet. Helemaal niet. Je had het gevoel dat er meer was, iets anders, iets hogers, iets wat dieper ging dan je ooit ervaren had. Je gebruikte drugs. Je snoof tot je er versuft bij neerviel. Letterlijk en figuurlijk. Je kon niet meer. Je was op.
7
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 8
Maar toen was daar, als een geschenk uit de hemel: een kerk. Een gemeenschap van mensen die je liefdevol opvingen: armen om je heen, goedbedoelend, niets meer verlangend dan alleen jou het gevoel te geven dat je er niet alleen voor stond. Je wilde gedoopt worden. Je wilde weten wat het was om christen te zijn. Je groeide in het geloof. En nu vraag je mij om eens duidelijk te zeggen welke normen en waarden een christen moet respecteren. Ik schrik. Wie ben ik om jou zomaar een lijstje te geven met gedragsregels? Christenen kennen zulke lijstjes niet. Wij leerden van onze Verlosser dat er maar één norm en maar één waarde is: die van de liefde. Of, nog mooier, menselijker, hemelser: Hijzelf is onze Norm. Onze hoogste waarde is Christus lief te hebben, met heel ons hart. Jij zegt dat je daar toch te weinig aan hebt. Of misschien juist te veel. ‘Christus’ en ‘liefde’ – het zijn zulke grote woorden, ze geven jou te weinig concreet houvast. Je wilt wegwijzers zien, wegen door de wildernis. Je wilt in de bruisende stroom van deze chaotische tijden stapstenen hebben, keien om op te lopen, bruggetjes naar de overkant. Ik wil je helpen. Ik zal je tien wegen wijzen, tien wegen door de woestijn. Maar dan moet je me wel beloven dat je niet je best zult doen om als een brave padvinder je zo veel mogelijk aan dit lijstje te houden. Daar ga je kapot aan! Nooit krijg je het voor elkaar je aan die Tien Geboden te houden. Dat hoeft ook niet. In Christus is Gods genade zichtbaar geworden onder de mensen: Hij vergeeft wie Hem het hart gebroken heeft. Dat alles betekent nog niet dat we als christenen die 8 Tien Woorden gerust in de prullenbak kunnen stop-
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 9
pen. Laat niemand beweren dat ze ‘maar’ in het Oude Testament staan. Laat niemand beweren dat de kerk van Jezus Christus er geen boodschap aan heeft. Wat deed Jezus anders dan al die geboden hóuden? Hij vervulde ze. Dat betekent beslist niet dat Hij ze afschafte. Jezus wilde zijn: een gelovige jood, vroom in de ware zin van het woord. Nooit heeft Hij gezegd: ‘Ziezo, nu heb Ik me er volkomen aan gehouden, nu hebben die geboden voortaan geen betekenis meer.’ Geen sprake van! Nog altijd staan die Tien Woorden als hemelse richtingaanwijzers in de wildernis van dit aardse bestaan. God zij dank! Ik bied je aan met me mee te gaan: over de tien wegen die God zijn volk Israël wees, in de richting van het beloofde land. Eenvoudiger gezegd: laten we eens kijken hoe die oude woorden, die we meestal de Tien Geboden noemen, ook in de eenentwintigste eeuw nog houvast kunnen bieden aan een losgeslagen generatie jongeren én ouderen. Ik zal over die geboden vertellen wat ik ervan weet. Ik zal het niet vromer maken dan het is – daar is niemand mee gediend. Ik zal proberen die Tien Woorden te zetten in de lijst van hun tijd. Maar ook zal ik mijn best doen lijnen te trekken naar onze eeuw. Per slot van rekening moeten jij én ik er iets aan kunnen hebben, anders heeft het geen zin dat we ons erin gaan verdiepen. Omdat je me hebt gevraagd ook te laten zien hoe mensen in de bijbel omgingen met de Tien Woorden, heb ik in elk hoofdstuk een korte bijbelstudie opgenomen, steeds over één bepaalde persoon uit de bijbel. Aan de hand van het levensverhaal van die ene man of vrouw probeer ik dan iets te zeggen over de betekenis van het gebod dat in dat hoofdstuk aan de orde is.
9
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 10
In het volgende hoofdstuk moeten we natuurlijk eerst maar eens praten over de vraag hoe de Tien Woorden zijn ontstaan. Wie sprak die woorden, op welk moment en waar? Wat kan ik geloven van de verhalen die in de bijbel staan? In de hoofdstukken die daarop volgen, ga ik de verschillende geboden met je langs, alle tien. In gedachten zal ik jouw vragen horen klinken. Maar niet alleen jouw vrágen. Ook jouw protesten, vooral de protesten die je had in de tijd waarin je van God los was. Maar ook mijn eigen vragen zal ik niet onder stoelen of kerkbanken steken. Open en eerlijk zullen we alles bespreken wat maar iets te maken heeft met die Tien Geboden van Israëls God. Voordat ik mijn verhaal aanbied aan de uitgever, zal ik het laten lezen aan de leden van de twee bijbelkringen die ik in mijn gemeente leid. Op de ene kring zitten jongvolwassenen. Op de andere kring zitten iets oudere, meer ‘ervaren’ gemeenteleden. Ik zal aan allen vragen of het helder geschreven is, en brood voor het hart. Maar allereerst hoor ik natuurlijk graag van jou wat je niet kunt begrijpen of anders ziet. Ik zal er ook gespreksvragen bij formuleren. Die komen wellicht van pas als dit boekje gebruikt zal worden in andere kringen. Het zullen vragen zijn van jou, van gemeenteleden, maar ook vragen van mijzelf. Het zullen vragen zijn die gehoord mogen worden, vragen die we neerleggen bij elkaar en bij God. Mijn vader en moeder leerden ons, hun kinderen, niet direct boos te worden. ‘Tel eerst maar eens tot tien.’ Zo leert onze hemelse Vader ons tot tien tellen voordat we 10 zijn schepping kort en klein slaan. Wie elke dag in
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 11
het licht van Christus de Tien Woorden op z’n vingers aftelt, bouwt mee aan de samenleving die God voor ogen stond toen Hij de wereld schiep. Dr. André F. Troost
11
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 12
Bevrijdingswoorden – De oorsprong van de Tien Geboden
Het mooist van de Tien Geboden vind ik de aanhef. Daarin presenteert zich de Eeuwige, de God van Israël, als de Bevrijder. Hier spreekt geen dictator, geen nieuwe farao, maar de Stem die het verdrukte volkje Israël uit het land van duisternis en dood heeft uitgeleid, in de richting van het licht.
De Naam van de Eeuwige Er zijn er die de aanhef van de Tien Woorden als een onderdeel beschouwen van het eerste gebod. Dat gaat mij te ver. Ik beschouw de woorden die wij vinden in Exodus 20:1, ‘Ik ben de HEER, uw God, die u uit Egypte, uit de slavernij, heeft bevrijd’, als een apart geheel. Hier openbaart zich de Allerhoogste als degene die zijn volk heeft gered uit de klauwen van de farao, uit het diensthuis van de slavernij in Egypte.
12
In deze aanhef is nog geen sprake van wat God van zijn volk verwacht. Hier klinkt uitsluitend een herinnering aan wat de Eeuwige voor zijn volk heeft gedáán. Hier klinkt de Godsnaam: waarschijnlijk als Jahwe uitgesproken en te vertalen als ‘Ik ben die Ik ben’. Met andere woorden: Ik ben de Onuitsprekelijke, de God die geen naam mag hebben. Ik ben er voor jullie, Ik ga met jullie mee. Waar je ook zijn zult, Ik ben er, je kunt op Mij rekenen. In het Hebreeuws staat er zelfs met nadruk ‘Anochi’: Ík ben de HEER – en niet het zwakkere ‘Ani’. Hier wordt dus met kracht gezegd dat niet de farao van Egypte of een van de vele
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 13
goden van de omringende volken, maar de God van Abraham, Isaak en Jakob de Eeuwige is. Over die Naam van God zal ik overigens later, als we spreken over het gebod dat misbruik van de Naam verbiedt, nog wel iets meer zeggen. Hier noteer ik alleen de overtuiging dat de Tien Woorden beginnen met een herinnering aan de grote daden van de Eeuwige.
Een verbondsoorkonde Goedbeschouwd gaat het bij de Tien Woorden om een soort verbondsoorkonde. Ook de Hethitische koningen sloten met hun vazallen dergelijke verdragen. Lang voordat Israël uit Egypte trok, beheersten zij, in de veertiende en dertiende eeuw voor Christus, Klein-Azië en Syrië. Wie door de Hethieten overwonnen werd, kon op hun bescherming rekenen, maar moest zich dan wel loyaal gedragen. Men moest beloven belasting op te brengen en in de oorlog met hen mee te vechten. Zo’n verdrag begon met de woorden: ‘Zo spreekt – en dan de naam van de vorst – de koning van het Land Hatti.’ Dan volgden mededelingen over de weldaden die de koning aan de vazalvorst had bewezen én de bepalingen die bij het verdrag behoorden. Vaak ging dat gepaard met de opdracht: ‘Richt uw oog niet op iemand anders.’ Dit alles vinden we in de Tien Woorden aan het volk Israël terug. God maakt zich bekend als de Bevrijder van de Israëlieten. Vervolgens laat Hij weten wat Hij van Israël verwacht. En dat alles rondom de gedachte dat men geen andere goden achterna moet lopen.
Is God zelf de schrijver? Dat brengt me natuurlijk direct bij de spannende vraag of God zelf de auteur van de Tien Woorden is. Zo wordt het ons in de bijbel verteld. Vanzelfsprekend neem je als kind van je ouders en andere opvoeders aan, dat dit zo is. Natuurlijk, stel
13
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 14
je voor dat je daaraan zou twijfelen – de Tien Geboden komen linea recta van God. Hijzelf heeft ze op twee stenen tafelen geschreven en aan Mozes meegegeven.
14
Toch zitten er wel enkele grote vragen aan deze eenvoudige voorstelling van zaken. Als je eerlijk en onbevangen naar de inhoud van de Tien Woorden kijkt, zie je al gauw dat in die eeuwenoude teksten de vrouw min of meer als bezit van de man wordt gezien. Zo mag niemand iets begeren dat van zijn naaste is: zijn rund of ezel niet, maar ook zijn vrouw niet. Van zo’n uitspraak keek in die tijd niemand op. Men geloofde nu eenmaal dat God zelf dat zo had bepaald. Maar in het licht van wat we later over God aan de weet zijn gekomen, kun je daar zo je vragen bij stellen. Nu zeg je misschien: God kan toch zijn taalgebruik hebben aangepast aan wat men in die tijd geloofde? Maar zou de Eeuwige, die zijn volk heeft bevrijd uit de verdraaide gedachtekronkels van de Egyptische farao, niet in staat zijn geweest in die Tien Woorden ook de waanideeën van zijn volk om te buigen? Stel je voor: de vrouw ‘bezit’ van de man! En dan te weten dat God zelf mannelijk én vrouwelijk is! Zo schiep Hij toch de mens: naar zijn beeld en gelijkenis? Het is nogal wat: de vrouw, bezit van de man, eigendom van mijnheer, van dezelfde orde als zijn os en zijn ezel… Dat kunnen en mogen wij niet meer als Gods wil geloven. Een open visie op de bijbel dwingt ons ook niet tot die overtuiging. Bij alle volken, ook bij het volk Israël, was het een volstrekt geaccepteerd gebruik dat wat in de loop der jaren als ‘goddelijk’ werd beschouwd, God als het ware in de mond te leggen. Zo mag je ook Exodus 20 lezen. In andere bijbelboeken is dat trouwens niet anders. Als de profeten zeggen ‘Zo spreekt de HEER’, gaat het in veel gevallen ook om een woord dat weliswaar niet direct uit de hemel is gekomen, maar naar de vaste overtuiging van de profeten wel de wil van de Eeuwige weerspiegelt. In de preken van onze eigen predikanten is het menigmaal precies zo…
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 15
Dankzij deze visie op de oorsprong van de Tien Woorden is bovendien ook het verschil tussen de twee varianten goed te verklaren. Exodus 20 en Deuteronomium 5 mogen dan wel erg op elkaar lijken, er zijn toch ook opvallende verschillen. Begrijp me goed: hiermee wil ik beslist niet beweren dat Israël pas eeuwen later al deze woorden zelf verzonnen heeft. De joodse geleerde Martin Buber beschouwde Exodus 20 weliswaar als een sage, maar niet zonder een kern van historische waarheid. Tegenwoordig komt men trouwens behoorlijk terug van de gedachte dat pas in de tijd van de profeten de Tien Woorden zijn geformuleerd. Hoogstwaarschijnlijk was er aanvankelijk een korte versie uit de tijd van Mozes, die later, in verschillende versies, is uitgebreid. Overigens vertelt de hagada, de Hebreeuwse legende, dat de tafels van het verbond waren gemaakt uit de saffier van de goddelijke troon en dat ze voor de schepping al klaarlagen… Om elk misverstand uit te sluiten: ik geloof werkelijk dat de Geest van God mensen heeft geïnspireerd om op te schrijven wat de Stem, die Abraham riep, hun te zeggen had. Zo zijn ook de Tien Woorden tot Israël gekomen, als een heuse openbaring van de Eeuwige aan dat kleine volkje in de grote wereldwoestijn.
De verdeling over de twee tafels Ik had het al even over de ‘twee stenen tafelen’. Wat waren dat voor tafels? Van de Hethieten weten we dat een duplicaat van zo’n verbondsoorkonde in hun tempel werd gedeponeerd. Zo kunnen we ook de tabernakel en de tempel van Israël beschouwen als een woonplaats van de Eeuwige en tegelijkertijd als een bewaarplaats van de verbondstafels. Ze werden neergelegd in de ark van het verbond, in het heilige der heiligen. Om die reden moeten die tafels vrij klein zijn geweest. Als het nog
15
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 16
ging om een verkorte vorm van de Tien Woorden, zal dat geen probleem zijn geweest. Het is dus al met al de vraag of de Tien Woorden verdeeld over twee tafels waren opgeschreven 贸f dat de twee tafels elk de Tien Woorden bevatten, omdat de tweede tafel een kopie was van de eerste. Klassiek is de traditie die uitgaat van de gedachte dat de Tien Woorden verdeeld waren over twee stenen tafels. De vraag is dan: welke geboden staan er op welke tafel? Meestal hoor je dan de volgende overweging: de eerste vier geboden gaan over de relatie tot God, de overige zes geboden gaan over de relatie tot de naaste. Dus zal de verdeling wel zijn geweest: vier op de eerste tafel en zes op de tweede. Door al die getallen raak je nu waarschijnlijk de draad kwijt. Laat ik daarom de Tien Woorden in telegramstijl je nog even voor de geest roepen. Hier komen ze: 1 Geen andere goden 2 Geen beelden aanbidden 3 De Naam niet misbruiken 4 De rustdag gedenken 5 Je ouders eren 6 Geen doodslag 7 Geen echtbreuk 8 Geen diefstal 9 Geen vals getuigenis 10 Geen hebzucht
16
Overigens moet je weten dat men in de Grieks-orthodoxe Kerk en ook in de calvinistische kerken, in de lijn van geleerden als Philo en Flavius Josephus, meende dat het bij de eerste twee geboden gaat om twee zelfstandige overwegingen. In het eerste gebod zou het gaan over het vereren van andere
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 17
goden; in het tweede gebod over het maken en aanbidden van beelden. De Rooms-katholieke Kerk hanteert echter een andere opvatting. Sinds Augustinus worden in de Rooms-katholieke Kerk en ook in de lutherse kerken de eerste twee geboden samengevoegd en wordt het tiende gebod gesplitst. Zelf houd ik het op het lijstje zoals hierboven aangegeven. De meeste joden lezen de Tien Woorden trouwens ook zo. Als het om de verdeling over de twee tafels gaat, vind ik de volgende redenering wel heel aardig. Wanneer je je ouders als vertegenwoordigers van God beschouwt, zou je het vijfde gebod ook als een gebod over de relatie tot de Eeuwige kunnen zien. In dat geval is er sprake van tweemaal vijf geboden, netjes verdeeld over de twee tafels. Hoe dan ook, de twee tafels doen mij denken aan de letter L: eerst komt de verticale, dan de horizontale lijn. Eigenlijk zijn het maar twee lijnen, die even lang zijn. Het zijn de twee geboden die alle woorden van God samenvatten: je zult God liefhebben en je naaste als jezelf.
Tien Woorden om te doen Tien Woorden. Waar heb ik dat getal tien meer gehoord? Wie oren om te horen heeft, kan het getal tien al direct in het begin van de bijbel horen. Nu ja, je moet dan wel tussen de regels door lezen… Er klinken in zes dagen tien scheppingswoorden. ‘En God sprak…’ In het volgende bijbelboek, het boek Exodus, is sprake van tien machtswoorden die God spreekt tegen de farao van Egypte, om zijn volk vrij te krijgen. Die tien machtswoorden zijn tien slagen, tien plagen die het tirannieke Egypte treffen. Tegen de achtergrond van die Tien Woorden uit Genesis én Exodus staan nu de Tien Woorden die Israël in de woestijn te horen krijgt. Je zou kunnen zeggen: eerst klinken er tien scheppingswoorden – ter bevrijding uit de ban van kosmische krachten. Dan klinken er tien machtswoorden – ter bevrijding
17
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 18
uit de ban van menselijke machten. En dan klinken er tien gebodswoorden – ter bevrijding uit de ban van dwaze gedachten. Ja, dat zijn die Tien Woorden in elk geval: bevrijdingswoorden! En alle tien klinken ze onder de vlag van dat grote bevrijdingswoord: ‘Ik ben de HEER, uw God, die u uit Egypte, uit de slavernij, heeft bevrijd.’ De joodse midrasj, een commentaar bij de Tenach, ziet in de Tien Woorden, hoezeer ook aan Israël gegeven, een universeel belang. De Woorden werden bekendgemaakt in de zeventig talen van de volkeren op aarde. Helaas wezen de naties de Tien Woorden af. Slechts Israël aanvaardde de Woorden die God gesproken heeft, zoals blijkt uit Exodus 24:7.
18
Keer op keer wordt in het jodendom duidelijk gemaakt dat de Eeuwige zijn woorden gaf met de bedoeling dat ze gedáán zouden worden. Je krijgt zelfs wel eens de indruk dat het in het jodendom niet zozeer gaat om een goede geloofsrelatie met God, maar om het vervullen van de goddelijke voorschriften. Rabbijn mr. drs. Evers zegt dat ook met zoveel woorden: ‘De Thora legt de meeste nadruk op geboden die de omgang met materiële zaken betreffen. Het verbod om varkensvlees te eten is bij ons vele malen belangrijker dan het gebed dat bij de christenen is en zoals het bij de islam is. Er zijn zelfs joodse geleerden die zeggen dat het joodse gebed niet geboden is. De verbondenheid met God komt tot uitdrukking in het opvolgen van ge- en verboden. God zegt zelf in de Thora: als je mij wilt kennen, wilt dienen, dan ga je in de loofhut zitten, dan draag je gebedsriemen, dan heb je zo’n kokertje, een mezoeza, aan de deur, dan eet je geen paling, geen melk en vlees door elkaar, en bestudeer je de Thora zoveel je kunt. De kracht van de band tot God uit zich in het jodendom in de vasthoudendheid aan de praktische traditie. Het woord “gebod” betekent in het Hebreeuws dan ook eigenlijk: verbinding, band, verbondenheid. Een orthodoxe jood is iemand die
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 19
de sabbat viert, koosjer eet, niet per definitie iemand die een hogere relatie met God onderhoudt. Ja, in de islam kent het dagelijkse leven ook veel voorschriften. Het verschil tussen jodendom en islam is dan ook veel geringer dan dat tussen jodendom en christendom.’1
Om die te doen uit dankbaarheid In de Reformatie is sterk beklemtoond dat we de Tien Geboden niet moeten zien als een weg om tot God te komen. De geboden zijn geen ladders naar de hemel, maar paden door het aardse moeras. De onderhouding van Gods Woorden kan worden gezien als een manier om uitdrukking te geven aan onze dankbaarheid voor de verlossing door Jezus Christus. Om die reden vind je in de Catechismus van Heidelberg de bespreking van de Tien Geboden dan ook niet in het eerste deel, dat over onze ellende gaat, en ook niet in het tweede deel, dat over onze verlossing spreekt, maar in het derde deel, dat over de dankbaarheid gaat. De Tien Geboden maakten vanouds geen deel uit van de liturgie in de zondagmorgendienst. Joodse gebedenboeken namen pas in de zeventiende eeuw de Tien Woorden op en plaatsten die aan het einde van het morgengebed. Calvijn wilde de Tien Geboden weglaten Ăłf plaatsen na de genadeverkondiging als stuk der dankbaarheid Ăłf in twee gedeelten laten zingen met na elk couplet een kyrie eleison. Op den duur werd het gewoonte dat de voorlezer of de predikant de Tien Geboden in elke zondagmorgendienst voorlas. Tegenwoordig is de praktijk wisselend. Soms worden andere bijbelgedeelten gelezen bij wijze van gebod, soms wordt een liturgie gevolgd die aanleunt tegen de lutherse of anglicaanse praktijk waarin geen sprake is van een wekelijkse voorlezing van de Tien Geboden. 1 Trouw, d.d. 24 januari 1992.
19
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 20
Hoe dan ook: de reformatorische gedachte om de Tien Woorden hoog te houden als ‘regel der dankbaarheid’ lijkt me zo gek nog niet. De genadeverkondiging mag uitlopen op de lezing van Gods gebod. Als je werkelijk dankbaar bent voor de verlossing door Jezus Christus, zul je met hart en ziel proberen de Tien Woorden die God ons gaf gestalte te geven in het leven van alledag. Bevrijd uit nood en dood, richten we onze voeten op de weg van de vrede!
Doe je gordel om Beste Ruth, Op posters langs de autobaan in Luxemburg zag ik ooit staan: ‘Mettez la ceinture – c’est la loi’. Doe uw gordel om – een wettelijk voorschrift. Zo zou je de Tien Woorden kunnen zien: als een gordel die je beveiligt in het verkeer van de samenleving. Ik hoef jou niet te vertellen wat er zoal kan gebeuren wanneer een mens deze eeuwenoude, goddelijke regels in de wind slaat. Je loopt dood tegen blinde muren van wanhoop. Iemand zei eens: Je kunt Gods wet vergelijken met een geleidestok voor blinden. Met zo’n stok tast je de route af, zodat je niet in valkuilen terechtkomt of tegen gevaarlijke blokkades aanbotst. Gods wet is te vergelijken met een dieet: niet altijd leuk, wel altijd goed voor een mens. Een christen is dan ook iemand die Gods geboden niet zwaar vindt, zoals 1 Johannes 5:3 ons voorhoudt. Jezus spreekt over een lichte last, een zacht juk! Het is de druk van een autogordel: het is goed die om te hebben, om bewaard te worden voor levensgevaarlijke manoeuvres. Daarom kan het geen kwaad te bedenken wat Okke 20 Jager zei: ‘Er zijn protestanten die doen alsof God
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 21
alleen maar Tien Suggesties gaf. De formulering ‘Tien Woorden’, hoezeer ook vanuit het Hebreeuws te verdedigen, mag er niet toe leiden dat we die woorden slechts als vrijblijvende adviezen beschouwen.’ De theoloog Adams zei in dit verband terecht: ‘Een trein rijdt het hardst als hij op de rails blijft.’ Je kunt nu wel denken dat je zelf een aantrekkelijker route kent, maar wee de trein die zich zulke ommetjes veroorlooft… K.E.H. Oppenheimer dacht aan het bijbelse beeld van het Woord van God als lamp voor onze voet, toen hij zei: ‘De mens zonder lamp voor de voet mist elke oriëntering in het labyrint van de tijd.’ Je verdwaalt hopeloos als in een doolhof, wanneer je in onze chaotische samenleving de universele geboden van de Eeuwige niet neemt zoals ze zijn bedoeld: als vangrails langs een bergravijn. Ik hoop met heel mijn hart dat jij een beetje houvast zult hebben aan de gedachten waarvoor ik in de volgende hoofdstukken aandacht vraag. Zelf geloof ik er heilig in: alleen wandelend op de weg van Gods goede geboden is het leven leefbaar. Sterker nog: alleen wanneer ik de wijsheid die achter deze levenswoorden schuilgaat in acht neem, zal het leven vreugdevol zijn en werkelijk de moeite waard!
21
opmk.TotTienTellen
28-09-2007
13:22
Pagina 22
Vragen voor groepsbespreking 1. De lezing van ‘de wet’ is sinds Calvijn in menige kerk elke zondag gebruikelijk. Een goede gewoonte? 2. Christus ontbindt de wet niet, maar Hij vervult het gebod van God. Lees Matteüs 5:17. Wat zou de betekenis zijn van deze bijbelse gedachte? 3. In de brief aan de Galaten vergelijkt de apostel de wet met een ‘tuchtmeester’: vanouds een ‘pedagoog’, een slaaf die toezicht hield en het kind van zijn HEER naar de onderwijzer leidde. Lees Galaten 3:24,25. Wat betekent dat nu voor ons? 4. In Kolossenzen 2:17 is sprake van ‘een schaduw van wat komt’. De werkelijkheid is Christus! Kun je in dat licht de periode van de wet als een voorbijgaande fase beschouwen? Zo ja, welke conclusie kun je daaraan verbinden?
22