Herken je deze signalen bij jezelf of je partner? Heb je vrienden of collega’s die er last van hebben? Dit boek is een praktische behandeling van veel voorkomende vragen bij burnout. Het beschrijft, na vijf interviews met personen die een burnout hebben (gehad), wat burnout is, hoe het kan ontstaan en wat je er aan kunt doen. De vragenlijsten meten hoe burnout je zelf bent. Wat burnout met je doet bevat een schat aan adviezen en is verhelderend voor iedereen die zelf burnout is en een hulp voor familie, vrienden en collega’s. Zodat je weer kunt leven zonder burnout. Drs. P. Dingemanse (1976) is psycholoog. Hij was werkzaam binnen de HSK-groep, centrum voor arbeidsgerelateerde hulpverlening. Momenteel werkt hij als GZ-psycholoog i.o. binnen GGZ-Buitenamstel. De diepte-interviews in dit boek zijn verzorgd door Henneke Danner-Rodenboog, in het kader van haar afstudeeropdracht aan de opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening Christelijke Hogeschool Ede. Zij is werkzaam als algemeen maatschappelijk werker binnen Vierstroom Maatschappelijke Dienstverlening te Gouda e.o.
www.boekencentrum.nl
Pieter Dingemanse Wat burnout met je doet
… Hij heeft last van moeheid, concentratieproblemen en duizeligheid. Zijn werk interesseert hem vrijwel niet meer en thuis is hij snel geïrriteerd. Zijn gezin lijdt er onder. De klachten zijn jaren geleden begonnen en de laatste maanden steeds erger geworden. Vorige maand ging het helemaal mis, het leek wel of de stekker eruit getrokken werd. Hij bleef thuis van zijn werk en kon de trap vrijwel niet meer opkomen. Kortom: hij is burnout.
Wat
Pieter Dingemanse
burnout met je doet
In de reeks ‘Wat … met je doet’ verschijnen praktische gidsen voor het omgaan met psychische vragen en problemen. De reeks staat onder eindredactie van Arthur Hegger. Reeds verschenen: Arthur Hegger, Wat borderline met je doet Erry Pieters-Korteweg, Wat schizofrenie met je doet Kees Roest, Wat dwang met je doet
Pieter Dingemanse
Wat burnout met je doet
Tweede druk
Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer
www.boekencentrum.nl.
Tweede druk 2005 Ontwerp omslag: Toni Mulder ISBN 90 239 1312 4 NUR 770 © 2003 Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974 St.b. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
Inhoud
Woord vooraf
7
Inleiding
9
DEEL I INTERVIEWS door Henneke Danner-Rodenboog Interview 1 Interview 2 Interview 3 Interview 4 Interview 5
Koos, een aanpakker die gesteund wil worden Marjan, de vrouw die alles aan kon Berend, de conflictvermijder Jacqueline werd gek van haar baas Jochem, de man die zijn plek moest verdienen
DEEL II BURNOUT, WAT IS ER AAN DE HAND? 1. Wat is burnout? 2. Achtergronden van burnout 3. Hormonen in actie 4. De schok van burnout 5. Gevolgen in de omgeving 6. Karaktereigenschappen 7. Werk en privĂŠ 8. Professionele hulp 9. Omgaan met burnout in je omgeving 10. Lichamelijk herstel 11. Omgaan met het werk 12. Anders denken 13. Terug naar het werk 14. Burnout, een nieuwe kans!
13
15 25 35 44 53 63 65 75 87 90 95 102 108 116 124 131 144 157 166 171
6 Verantwoording Internetadressen en leestips Literatuurlijst
174 175 176
Woord vooraf
Dit boek schreef ik vanuit de praktijk van werken met mensen die burnout zijn. Wanneer ik nieuwe ideeën voor mijn boek voorlegde aan verschillende cliënten, merkte ik vaak of ze er al dan niet wat aan hadden. Op die manier voedde het schrijven mijn werk in de praktijk en omgekeerd. Ik wil dan ook alle cliënten bedanken voor hun vaak openhartige inbreng tijdens behandelingen. Jullie ervaringen zijn voor mij een belangrijke motivatie geweest om me te verdiepen in burnout. Denken over burnout en werken met mensen die burnout zijn, betekende voor mij een reflectie op arbeid. Het heeft me geholpen het belang van werken, maar ook de relativiteit van werk in te zien. Vele malen herkende ik mijzelf in mijn cliënten. Het was soms confronterend te merken dat voor mij dezelfde valkuilen openliggen. Werken met burnout heeft me geleerd om meer te genieten van mijn werk. Pieter Dingemanse
Zo besefte ik, dat het voor de mens nog het beste is om te genieten van zijn werk. Prediker 3:22a
DEEL I
INTERVIEWS
1 Koos, een aanpakker die gesteund wil worden
OP EEN WARME LENTEDAG ZIT IK IN DE GEZELLIGE HUISKAMER VAN HET NIEUWE HUIS VAN KOOS VAN INGEN. MIDDEN IN DE KAMER LIGT EEN SPEELKLEED, WAAROP ZIJN JONGSTE DOCHTERTJE ZIT TE SPELEN MET DE BARBIEPOP VAN HAAR GROTE ZUS. HET IS OPVALLEND RUSTIG IN HET HUIS VAN DIT JONGE GEZIN. IK HEB KOFFIE MET GEBAK GEKREGEN, OVERGEBLEVEN VAN HET FEEST TER ERE VAN DE ZESDE VERJAARDAG VAN KOOS’ ZOON. NOG VOOR IK DE EERSTE VRAAG KAN STELLEN, BEGINT KOOS MET ZIJN VERHAAL. HIJ IS 33 JAAR OUD EN ALWEER ELF JAAR GETROUWD MET ANNEMIEK. ZOALS IK WAARSCHIJNLIJK AL BEGREPEN ZAL HEBBEN, HEBBEN ZE SAMEN DRIE KINDEREN: TWEE DOCHTERS VAN 9 EN 3 JAAR OUD EN DE ZOON VAN 6. KOOS IS FINANCIEEL ADVISEUR. DEZE BAAN HEEFT HIJ SINDS ANDERHALF JAAR. RUIM EEN JAAR GELEDEN IS HIJ BURNOUT THUISGEKOMEN.
Wat was de oorzaak van je burnout? Voor mij is het een combinatie van zaken. Voor een deel zat het in mijn persoon: zoals je wellicht al gezien hebt, ben ik heel gedreven. Ik heb een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Verder denk ik heel sociaal (supersociaal). Ook heb ik nooit nee kunnen zeggen. Ik geef me volledig. Daarbij hebben mijn vrouw en ik jonge kinderen. Dat geeft niet alleen veel drukte, maar ook de nachten worden regelmatig onderbroken in verband met ziekte van de jongste. Ook voel ik me altijd erg betrokken bij wat er in de familie gebeurt, bijvoorbeeld mijn schoonmoeder moest onlangs worden geopereerd. Dat gaat niet aan mij voorbij. Ik had nog een tijdverslindend aandachtspunt: wij hadden een kavel grond gekocht waarop we samen met de toekomstige buren een huis zouden laten bouwen. Dat vraagt veel organisatie, vergunningen aanvragen, een aannemer zoeken, telefoontjes, gesprekken, overal achteraanlopen. Dat brengt veel ergernissen en frustraties met zich mee. Ons eigen huis hadden we verkocht, maar toen we dat moesten verlaten was ons nieuwe huis nog niet
16
DEEL I – INTERVIEW 1
klaar. Ik moest weer regelen dat we nog even konden blijven in ons oude huis. Daarna volgde de vakantie. We zijn tegen onze eerste plannen in toch maar weg gegaan. Het werd een nare vakantie, mijn vrouw kreeg een ernstige darminfectie, ze leefde op water en brood, viel heel sterk af. In oktober werd ons huis opgeleverd. Toen volgde de verhuizing. We hebben het allemaal wel gered.
Je leidde een druk leven. Wat maakte dat je toen burnout raakte? Voor mij was dat toch echt mijn werk. In mijn vroegere functie had ik alles in de hand. Doordat ik veel te snel volledig de taak van mijn collega moest overnemen zonder voldoende ingewerkt te zijn, zonder voldoende begeleiding en ondersteuning vanuit het bedrijf, kwam ik in een heel moeilijke positie te zitten. Dat leverde veel spanningen en onzekerheden op. Mijn greep op mijn werk was weg. Ik werd ziek en meldde me ziek. Twee dagen later was ik weer aan het werk. Dit herhaalde zich een paar keer. Ik werd lichamelijk zwakker en moest iedere keer weer een paar dagen bijtanken. Er waren weer frustraties en ontevredenheid. Drie à vier maanden later zat ik al weer thuis, ziek. Ik begreep niet goed wat er met me aan de hand was. Ik was moe, kwaad, de lol was eraf. Ik was snel geïrriteerd.
Heeft je vrouw iets gemerkt? Die had al veel langer door dat het niet goed met me ging. Ik kon thuis heel heftig reageren. Je lijkt wel overspannen, zei ze dan. Maar ik dacht dat het wel goed zou komen. Na verloop van tijd stuurde mijn vrouw mij naar de huisarts, omdat ik alweer griep had.
Wat zei de huisarts? Die dacht dat er meer met me aan de hand was dan alleen maar wat griep. Hij adviseerde me om twee weken thuis te blijven. Zo kwam het balletje aan het rollen. Ik was helemaal aan het eind.
Kun je iets vertellen over je klachten? Ik was uitgeput, verdrietig, ik kreeg snel conflicten, ik vergat mijn spullen. Als ik afspraken niet opschreef, vergat ik ze. Daarom heb ik een agenda moeten nemen. Die heb ik nooit gehad!
Koos, een aanpakker die gesteund wil worden
17
Concentreren lukte me haast niet meer: ik had drie stapels op mijn bureau. Ik legde alles van de ene op de andere stapel zonder goed te weten waar ik mee bezig was. Ik kreeg heel erge duizelingen. Die heb ik nog als ik moe ben. Hoewel ik betrokken was op mijn werk verveelde het me, ik vond er niets meer aan, omdat ik geen gevoel meer had na verloop van tijd. Ook zag ik er erg tegenop om naar het werk toe te gaan. Het kostte me op het laatst zoveel moeite om goed te presteren dat ik tenslotte op was. Thuis sprong ik veel sneller uit mijn vel. Hoewel ik heel sociaal ben, had ik geen zin meer om mensen te zien.
Wat merkten je collega’s? Zij hadden niets in de gaten. Het zijn fijne mensen, maar uiteindelijk zit iedereen er toch voor zichzelf. Daarover was ik in het begin best wel teleurgesteld. Maar ze wisten ook niet hoe ze met mij, zoals ik me toen voelde, moesten omgaan. Ze hebben hun eigen werk en hun eigen frustraties. Eigenlijk sta je gewoon alleen.
Wat vond je aantrekkelijk van je werk bij de bank? Met andere woorden: wat gaf en geeft je energie? Het aantrekkelijke is het omgaan met mensen. Ik vind het ook prettig dat ik de materie beheers en dat ik daar wat leuks mee kan doen. Als ik een nieuwe klant binnen haal, of een grote financiering afsluit, dan geeft me dat een kick. Dat levert energie op. Ook haal ik energie uit iets voor een ander te doen, dienstbaar zijn. In mijn privé-leven blijkt dat ook: als ze me vragen om een collecte te doen, dan zeg ik meteen ja. Of op school bij de kinderen voor de fancyfair met een snoepkarretje lopen, dat soort dingen, daar geniet ik van.
Wat kost je energie, wat doe je minder graag op het werk? Frustraties kosten energie, ze maken ontevreden. Opdrachten uitwerken kost energie, maar daar staat tegenover dat als ik een klant binnengehaald heb, ik weer weet dat het ergens goed voor was. Ik vind vergaderingen op het werk vreselijk. Er zijn dan veel discussies die nauwelijks iets opleveren. Er wordt weinig efficiënt vergaderd.
18
DEEL I – INTERVIEW 1
Ik vind het ook niet prettig dat we steeds meer prestatie- en productiegericht moeten werken. Onzekerheidsgedachten kosten mij ook energie.
Wat bedoel je daarmee? Bij mijn werk moet je zelf veel initiatief tonen. Het is heel intensief. Maar er is een onduidelijk, slecht beleid. Je weet nooit of de baas het werk dat je doet wel goed vindt. Ik weet eigenlijk nooit precies wat ik doen moet, dus ik doe maar wat ik denk dat goed is. Er is nooit bevestiging. Ik heb daar wel eens iets van gezegd. Toen kreeg ik te horen: heb jij wel eens boze reacties van klanten gehad? Nee? Nou, dan doe je het goed.
Hoe komt het dat je nooit zeker weet wat je moet doen? Ik heb een andere functie gekregen op mijn werk. Ik was hypotheekadviseur. Nu ben ik financieel adviseur. Oorspronkelijk had ik bedongen dat ik de tijd zou krijgen om opgeleid te worden, om naar die plek toe te groeien en daarna pas de klantenportefeuille van de collega over te nemen. Dat was afgesproken. In werkelijkheid zat ik al binnen één maand op die stoel. Ik zou worden begeleid door een mentor, maar die had het zelf zo druk dat hij voor mij geen tijd had. Ik had het heel druk. Diep in mijn hart voelde ik me genomen.
Hoe stond je in je werk voor de functiewisseling? In mijn werk ben ik de persoon die ik ben, ik geef me helemaal. Collega’s maken daar wel eens wat misbruik van. Voor de klanten wil ik alles beter dan goed doen. Er is een periode van drie maanden geweest dat ik onze afdeling, waar normaal vier personen werken, vrijwel alleen heb gedraaid. Ik had toen een gigantische productie. Daarvoor moest ik wel dagen van acht uur tot half zeven maken. Dat betekende dat ik achter elkaar gesprekken voerde, alles moest met je verstand, denken, uitwerken, mijn geest had nooit rust. Ik nam ook geen pauzes, ik at wel boven mijn toetsenbord of terwijl ik een stuk doorlas.
Kun je het verschil met je nieuwe baan precies aangeven? Ik was van een riante positie waarin ik alles onder controle had, naar een situatie gegaan waarin ik niets meer onder controle kreeg. Mijn houvast was weg.
Koos, een aanpakker die gesteund wil worden
19
Je had je ziek gemeld. De huisarts adviseerde om een paar weken thuis te blijven. Wat deed je? Ik heb meteen een afspraak met de bedrijfsarts gemaakt. Na anderhalve week zat ik al bij hem. Hij adviseerde me om naar een psycholoog te gaan. Daar heb ik me eerst tegen verzet. Daar ben ik geen type voor. Een psycholoog wil alles van je weten, zaagt je doormidden. Ik houd het liever nuchter. Uiteindelijk ben ik er, onder de voorwaarde dat ik eerst een keertje zou voelen hoe het was, toch heengegaan. Als mijn gevoel bevestigd zou worden, dan zou ik er niet mee door hoeven te gaan.
Hoe vond je het bij de psycholoog? Bij mijn eerste afspraak merkte ik dat het klikte tussen hem en mij. Ik kon mijn verhaal goed kwijt. Er kwamen gelijk al heel veel zaken boven water. Hij prikte meteen door mijn verhaal heen, hij doorzag wat erachter zat. Ik had het gevoel dat ik met zo iemand goed kon praten. Hij hield me een spiegel voor, gaf me in het eerste gesprek al wat terug. Daardoor wilde ik toch wel verder. In het begin dacht ik dat hij een psycholoog van het bedrijf zelf was. Ik was bang dat wat ik hem vertelde in mijn dossier van de werkgever zou komen. Dan zou het bekend blijven en mij daardoor op langere termijn kunnen schaden in mijn loopbaan bij de bank. Daar ben ik toen ook maar over heen gestapt. Later begreep ik dat hij bij een extern bureau werkte, dat gaf veiligheid.
Hoe werkte de psycholoog? Hij gebruikte een werkboek. Toen hij daarmee kwam, voelde ik me als een schooljongetje. De eerste opdracht draaide om ontspanningsoefeningen. Ik wist heel goed hoe ik moest ontspannen. Dat zei ik ook tegen hem. Maar hij drong erop aan, dat ik er toch maar in mee zou gaan. Ik heb daardoor wel gemerkt dat je als je profijt van de therapie wilt hebben, je wel moet geven en meelopen in de voorstellen van de therapeut. Als je dat niet doet, dan schiet je er niets mee op.
Wie betaalde de kosten van de therapie en hoe loopt dat traject? De werkgever betaalde. Ik was door de Arbo-arts verwezen. Eerst kreeg ik toestemming voor zeven gesprekken. Dan volgde de evaluatie, waarin gekeken werd of je er bent of nog een traject verder moet. Ik doorzag wel hoe het bij mij in elkaar zat, maar ik kon er
20
DEEL I – INTERVIEW 1
nog niet mee omgaan. Dus heb ik nog een tweede periode van zes à zeven gesprekken gekregen. Die gesprekken gingen dan over conflicthantering, hoe zit je als persoon in elkaar, ben je gedreven of lusteloos enz. Tussen die gesprekken hebben langere periodes gezeten onder andere door vakantie. Op zich vond ik dat wel prettig, want dan kun je zien hoe het gaat. Enige weken geleden heb ik het laatste gesprek gehad. Het was mijn bedoeling om begin deze maand weer voor honderd procent te gaan werken. Maar het valt me toch tegen wat ik kan.
Hoe verliep de reïntegratie? Na vier maanden ben ik begonnen met drie uur per dag, drie dagen per week. Dan ga je naar iedere dag drie uur en dat wordt dan langzaam uitgebreid. Dat is met mij het probleem, ik wil alles snel. Ik had haast, ik ben een erg gedreven persoon. Ik had na een paar dagen al het gevoel van: ik kan wel meer. Maar ook het gevoel dat ik misbruik maakte van de situatie en collega’s. Ik kon nog niet tegen gesprekken. Ik mocht dat ook niet. Als financieel adviseur krijg je ook te maken met klanten met financiële problemen, dat was te confronterend voor mij. Daarvoor moet je weerbaar zijn. Ik zat zelf al in een probleemsituatie, daardoor kon ik de problemen van anderen er niet bij hebben. Dus dat stuk van mijn werk liet ik liggen.
Wat kon je wel? Ik moest van de bedrijfsarts en psycholoog eerst achter de schermen werken. Op mijn voorstel ben ik de collega’s gaan ondersteunen met het uitwerken van hun hypotheken, wat toch eigenlijk mijn specialisatie is. Ik wilde wel wat doen als ik op het werk was. Niet alleen maar een praatje maken met de collega’s en dan weer naar huis gaan. Als je daar bent, zie je dat de rest ook werkt, en dan loop ik daar maar zo’n beetje. Dat kan niet voor mijn gevoel.
Kreeg je ondersteuning vanuit het bedrijf? Ik heb toen ik weer aan de slag ging weinig ondersteuning ondervonden van uit het bedrijf. Dat was wel jammer. Er was een tijdelijke leiding in verband met een fusie. Die had al behoorlijk veel aan haar hoofd. Daardoor kon ik mijn voortgang niet goed
Koos, een aanpakker die gesteund wil worden
21
bespreken. Het was de bedoeling dat ik dan zelf aan de bel zou trekken om te vertellen hoe het met mij was. Bij mij werkt dat niet echt zo, ik hield me al gauw stil en ging mijn eigen gang weer. Maar ik heb dat echt gemist. Ik ben iemand die het nodig heeft te weten wat anderen van mij verwachten.
Kon je dat niet aan de psycholoog vragen? Ja, van hem kreeg ik adviezen wat ik wel en niet moest doen. Ik zat met veel vragen over hoe ik met de situatie moest omgaan. Ik vond dat ik wel moest werken als ik op het werk was. Hij stelde bijvoorbeeld de vraag of dat eigenlijk wel van mij werd verwacht. Het vraagt een andere houding, ook in de omgang met collega’s. Ik verviel weer in mijn oude ritme/rol, dat mocht niet.
Hoe gaat het nu? Ik werk nu vijfenzeventig procent. Ik heb het weer druk. Er is ook weer druk, ik bespreek van alles met de collega’s, ik heb weer gesprekken met klanten. Dan val je heel snel terug in hoe je vroeger was. Dat maakt dat ik steeds weer voor mezelf moet bedenken hoe ik de dingen moet doen op de nieuwe manier. Dat vreet energie. Ik heb steeds gedacht dat ik na een jaar wel de oude zou zijn. Maar ik merk dat het, nu het een jaar later is, zover nog niet is. Daarom heb ik het beter melden uitgesteld. Werk neemt zoveel energie, ik ben er nog niet aan toe om weer honderd procent te draaien. Het hele leven kost energie. Ik wil wel graag beter zijn, maar ik ben er nog niet. Hoe lang moet dat nog zo? Dat is het gevoel waar ik nu erg mee speel. Dat had ik niet verwacht. Ik mag van mijn werkgever als het echt nodig is eerder naar huis. Na 15.00 uur hoef ik niet meer te werken.
Maak je daar wel gebruik van? Dat doe ik niet zo gemakkelijk. Maar ik heb nog veel snipperdagen, die neem ik af en toe op, zodat ik wat rust kan nemen. Dat is mijn manier om er mee om te gaan.
Hoe ga je nu om met tijdsdruk? Slecht, ik kan niet plannen, ik laat alles op me af komen. Daarom ook heb ik nu weer een agenda. Ik moet gewoon leren plannen. Bijvoorbeeld delegeren is ook niets voor mij. Ik doe het liefst alles zelf.
22
DEEL I – INTERVIEW 1
Heb je schuldgevoelens over het burnout raken? In het begin wel over het thuiszitten, later niet meer. Het voelde ook als falen. Maar nadat ik geaccepteerd had dat ik burnout was, heb ik me gedwongen het positief te zien. Het is een leerproces voor mij geworden.
Je noemt thuiszitten. Hoe was het voor je vrouw? Het is ook moeilijk geweest voor haar. Ze kreeg iemand thuis die met zijn frustraties zat. Dat is niet altijd even gemakkelijk. Ik kon niet meer genieten. Dat heb ik me ook steeds als bewijs van mijn burnout voorgehouden. Sommige taken waren extra moeilijk voor haar. Aan de andere kant heb ik haar met van alles kunnen helpen doordat ik thuis was. Ik heb geprobeerd om ontspanning te zoeken in het eten koken en voor de kinderen zorgen. Verder begreep ze altijd heel goed wat er met mij aan de hand was. Ze legde zelfs beter dan ik het kon aan anderen uit wat er met mij aan de hand was.
Je bent een gelovig mens. Hoe ga je in de omgang met God om met je burnout? Ik heb het in gebed gebracht, daar heb ik wel wat rust bij gevonden. Maar als ik dan weer een tijdje verder ben, dan merk ik dat ik het toch niet echt los heb gelaten. Ik denk wel eens dat ik helemaal niet burnout had moeten raken als christen. Maar ik heb gemerkt dat er zaken in mijn karakter zitten waardoor dat toch kan gebeuren. Ik ben ook maar een gewoon mens. Ik laat ook wel eens een steekje vallen.
Heeft de burnout nog iets waardevols opgeleverd? Het is een proces waarin ik mijzelf goed heb leren kennen. Ik dacht dat ik dat al wist, maar ik weet het nog beter nu. Ik vind het de kunst om er nu wat mee te gaan doen, maar het in de praktijk brengen is toch nog heel moeilijk.
Kun je een aspect aangeven van wat je over jezelf hebt geleerd? Ik weet nu dat ik geen nee durf te zeggen. Ik zeg eerst ja, maar later vraag ik me af of ik het wel zo leuk vind. Mijn enthousiasme werkt daar ook aan mee. Ik zou eerst eens in mijn agenda moeten kijken. Dat heb ik privĂŠ, maar ook in mijn werk.
Koos, een aanpakker die gesteund wil worden
23
Uit je manier van doen, maar ook uit je verhaal blijkt dat je van aanpakken weet. Ik ben benieuwd of dat altijd al zo was. Daarom heb ik een aantal vragen over vroeger. Uit wat voor gezin kom je? Mijn ouders waren al wat ouder. Mijn vader was achter in de dertig toen ik kwam. Als je tegenwoordig kijkt is dat nog niet zo oud. Maar toen was dat wel zo. Ik was echt een nakomertje: het vierde kind. Ik kwam twaalf jaar na mijn jongste zus. Wij hadden een middenstandsgezin: mijn vader had het altijd druk met zaken. Dat heeft veel van hem gevergd. Hij heeft te lang op zijn tenen gelopen. Dat maakte dat hij nooit interesse had in mijn zaken.
Hoe was je als kind op school? Op de lagere school was ik een wildebras. Op de middelbare school een lieve, rustige en gemakkelijke jongen. Ik deed altijd mijn best, ik was een beetje een streber.
Welke opleiding heb je gevolgd? Ik heb de HAVO gedaan. Daarna wist ik niet wat ik moest gaan doen. Thuis werd daar nooit over gepraat. Ik zei al dat mijn vader geen tijd had voor mijn zaken. Het had ook zijn weerslag op mijn schoolkeuzes. Het ging meer als volgt: ga maar en we zien wel. Zo heb ik een tijdje gedacht dat ik op de HEAO de lingu誰stische (talen) kant zou gaan doen. Ik had gevoel voor economie en handel. Verder was ik vooral goed in talen. Ik hoopte iets met die talen te gaan doen, maar dat is er nooit van gekomen. Uiteindelijk heb ik gekozen voor de MEAO, omdat ik toch niet wist wat ik anders zou moeten doen.
Neem je dat je ouders kwalijk? Een beetje wel. Maar voor mij komt het meer voort uit onkunde van mijn ouders. Ze hebben me nooit ergens in gestimuleerd. Zo is het eigenlijk mijn hele leven gegaan. Ik heb me daarbij neergelegd.
Wat heb je na de MEAO gedaan? Daarna ben ik kort op de politieschool geweest, daarna volgde de militaire dienst. Ik werkte ook nog enige tijd bij een transport-
24
DEEL I – INTERVIEW 1
bedrijf. Toen kwam ik bij de bank waar ik bancaire opleidingen heb gevolgd. Daar werk ik nog steeds.
Het valt me op dat je zowel in je jeugd als in je werk begeleiding hebt gemist. Herken je dat? Ja, zo zit ik in elkaar: ik kan veel aan, maar gebrek aan ondersteuning ondermijnt mij.
Hoe kijk je nu tegen werken aan? Mijn zwager drukte het zo uit: ‘Iedereen werkt voor zijn geld.’ Ik had altijd gedacht dat ik alleen maar werk moest doen waar ik voldoening uithaalde. Nu denk ik dat ik werk voor mijn geld, maar dat ik daar ook heel graag voldoening uit zou willen halen. Ik heb gemerkt, als ik wat makkelijker over mijn werk denk, dat tot gevolg heeft dat ik er ook sneller voldoening uit haal. Het hoeft niet allemaal perfect. Als je normaal werkt, dan is dat ook al goed.
Heb je een tip voor iemand die burnout geraakt is? Accepteer dat je burnout bent en schaam je niet. Praat er gewoon over, want het is heel normaal. Je bent de enige niet. En je kunt met wat je hebt meegemaakt ook een ander weer helpen.