DEEL 11 JACOB MOLESCHOTT
GOED DENKEN BEGINT MET GOED ETEN
tekening Nuno Lezon / Noun Project©
Wie helder wil nadenken moet gezond eten, vond de Bossche filosoof Jacob Moleschott. In de negentiende eeuw was hij de eerste wetenschapper die aandacht vroeg voor ‘heel de mens’, dus ook voor de materiële voorwaarden voor het denken. Deze bijna vergeten socialist streed voor de emancipatie van gewone mensen en stond aan het begin van onze latere verzorgingsstaat.
De SP zamelt voedsel in voor de stakende havenarbeiders in Rotterdam, tijdens de slepersstaking van 1979.
Jacob Moleschott werd in 1822 geboren in Den Bosch, op 9 augustus is dat precies 200 jaar geleden. In veel andere landen is deze Bosschenaar een beroemdheid – in de universiteit van Rome staat zelfs een borstbeeld van hem – maar in ons land is hij bijna vergeten. De SP in Den Bosch vroeg aandacht voor deze socialist en kreeg daarvoor steun in de gemeenteraad. In augustus wordt in Den Bosch van alles georganiseerd om Moleschott te eren en de socialist zal een blijvende herinnering krijgen, in de vorm van een kunstwerk gemaakt door jonge kunstenaars. Mensen hebben een geest en een lichaam. In de kerken en in de wetenschappen is altijd veel aandacht geweest voor onze ‘ziel’ en vooral voor de moraal: regels en voorschriften die vertelden hoe je een ‘goed’ mens kon zijn en hoe je jezelf diende te gedragen. Als je rijk was en goed opgeleid, dan was dat veel gemakkelijker dan als je arm was en ongeschoold. Deze heersende moraal in de samenleving kwam goed uit voor de machtigen, maar veel minder voor gewone mensen. Als je geen werk en inkomen had was dat vooral je eigen schuld – zo was heel lang de gedachte. Moleschott stelde de geest en het lichaam op gelijke hoogte en liet zien hoe goed onderwijs, maar ook fatsoenlijk wonen en gezond eten voorwaarden zijn voor de intellectuele en morele ontwikkeling van mensen. Hij was een filosoof die keek naar heel de mens en hoe wij allemaal onderdeel zijn van dezelfde natuur – en onderhevig zijn aan dezelfde natuurwetten. Mensen
waren van nature ook gelijkwaardig, of je nu rijk was of arm, man of vrouw, wit of zwart. Een heel revolutionaire gedachte, in een tijd dat je afkomst nog altijd je toekomst bepaalde. Deze ideeën over de gelijkwaardigheid van mensen waren zelfs zo gevaarlijk dat op universiteiten in ons land voor Moleschott geen plek was. In Duitsland en Zwitserland bleken zijn ideeën ook te radicaal om les in te mogen geven. In Italië was hij wel op zijn plek en daar werd Moleschott hoogleraar en senator. Hier werd hij de eerste politicus in Europa die pleitte voor kiesrecht voor vrouwen. In de socialistische beweging in ons land werd Moleschott een held: Ferdinand Domela Nieuwenhuis vertaalde zijn filosofie in voor gewone mensen toegankelijke teksten. De overheid gaat niet over wat mensen denken, maar moet wel de materiële mogelijkheden bieden zodat mensen zich kunnen ontwikkelen. Gezond eten, fatsoenlijk wonen, goed onderwijs. Deze filosofie van heel de mens was in de negentiende eeuw bijzonder, maar werd in de twintigste eeuw gemeengoed. Ze staat aan de basis van sociale wetgeving en de verzorgingsstaat zoals we die later hebben opgebouwd. Het idee dat de politiek de voorwaarden moet bieden zodat ieder mens gelijke kansen krijgt, staat nog altijd centraal is ons beginselprogramma Heel de mens. • tekst Ronald van Raak foto archief SP
TRIBUNE juli/augustus 2022
45
