.................................................. Hermann Göring: van held tot karikatuur
Hermann Göring: van held tot karikatuur Door Peter Borgers
Weinig figuren uit het verleden zijn zo door de geschiedenis beschadigd als Hermann Göring. Het beeld dat we hebben van de tweede man van het Derde rijk is dat van een potsierlijke dikkerd in een wit fantasie-uniform. Een man die we eigenlijk dankbaar mogen zijn, omdat hij fout op fout stapelde en zo ongewild een belangrijke bijdrage leverde aan de geallieerde overwinning. Zelfs zijn heldhaftige daden in de Eerste Wereldoorlog worden nu ernstig in twijfel getrokken. Van de eens zo machtige Reichsmaarschalk rest weinig meer dan het karikatuur van een dikke, pompeuze fascist. Incompetent De Amerikaanse historicus John Bruning stelde ooit onomwonden: “Het is moeilijk in de wereldgeschiedenis nog een voorbeeld te vinden van een man die zo incompetent was, maar desondanks van de eerste tot vrijwel de laatste dag in zijn post gehandhaafd bleef ”. Een boude bewering, al lijkt de man het gelijk aan zijn zijde te hebben als je simpelweg de geschiedenisboeken er op na slaat. Göring bleef immers de op een na machtigste man van het Derde Rijk, tot hij in april 1945 een poging deed om de heerschappij over het ineenstortende Duitsland over te nemen. In een van zijn laatste besluiten ontnam de Führer Göring zijn positie en kreeg op 26 april 1945 Robert Ritter von Greim de zeggenschap over de failliete Luftwaffe. Niet het telkenmale falen van de Luft-
waffe, de blunders in zovele campagnes die Göring verweten worden, maar zijn ultieme poging te redden wat er te redden viel, werd de Reichsmaarschalk noodlottig.
Pleegvader Omdat vader Heinrich Ernst Göring Gouverneur-Generaal is van Duits Zuid-West Afrika groeit de kleine Hermann Wilhelm Göring (12 januari 1893, Roenheim, Beieren), op zonder vaderlijk toezicht. Saillant detail is dat op Hermann’s opvoeding wordt toegezien door zijn pleegvader Hermann Ritter von Epenstein, een man van Joodse afkomst. Er wordt zelfs gefluisterd dat deze man eigenlijk de vader was van Hermann’s jongere broer Albert. En die broer hield zich later zelfs in naziDuitsland actief bezig met hulp aan joden: hij verzette zich tegen de trans-
porten, regelde papieren om mensen het land uit te krijgen en protesteerde ooit op niet mis te verstane wijze toen hij joodse gevangenen dwangarbeid zag verrichten. Hij schroomde zich ook niet om Hermann’s naam en reputatie in te zetten voor zijn doelen. Naar verluidt vervalste hij zelfs zijn broers handtekening op documenten. Tel daarbij ook nog een volle neef die zijn best deed om datgene te bereiken wat Göring ten koste van alles wilde voorkomen: Werner Göring was piloot bij de Amerikaanse luchtmacht en voerde 48 bombardementsvluchten uit boven Duitsland. De tweede man van het Derde Rijk werd dus gedwarsboomd door een broer die zijn handtekeningen vervalste en een neef die bommen op zijn kop wilde gooien…
wereld in oorlog 19 februari 2009 NR 10
WIO_10.indd 19
02-02-2009 15:19:44
................................................... Hermann Göring: van held tot karikatuur
Göring in Rotterdam. Hij bezocht gewonde Fallschirmjäger, die in mei 1940 werden ingezet bij de luchtlandingen op Waalhaven. Bij hetzelfde bezoek in juni 1940 bekeek Göring ook het werk van zijn bommenwerpers: de puinhopen van de gebombardeerde stad.
Militaire carrière De jonge Göring kiest al voor de Eerste Wereldoorlog voor een militaire carrière. In 1912 treedt hij in dienst van het leger. Als infanterist van de 29e divisie neemt hij deel aan de Slag bij de Somme. Zijn carrière bij de landmacht eindigt minder heldhaftig, als hij wordt opgenomen in het ziekenhuis. Niet vanwege een verwonding, maar omdat hij in de klamme loopgraven last krijgt van reumatiek. In het hospitaal maakt hij kennis met een vlieger, die hem overhaalt om bij de jonge Duitse luchtstrijdkrachten te komen. Dit wapenonderdeel past beter bij de onafhankelijke geest van Göring. Hij verruilt al snel de positie van boordschutter voor die van piloot. Hij heeft dan al twee vliegtuigen neergeschoten. Als piloot van de Jagdstaffeln 5 en 26 bouwt hij die score langzaam uit. In februari 1917 raakt hij bij een luchtgevecht zwaargewond. Hij weet zijn vliegtuig te landen vlak bij een veldhospitaal waar met snel ingrijpen zijn leven wordt geredt. Göring is een gedreven piloot en een ambitieus man. Zijn overwinningen spelen zich opvallend vaak af boven of achter de vijandelijke linies, waardoor ze niet gecontroleerd kunnen worden.
Een gegeven dat later door historici gebruikt wordt om vraagtekens te zetten bij de betrouwbaarheid van zijn claims. Vast staat echter wel dat Göring erin slaagt de Britse ace Lt W.B.Craig neer te schieten. Görings Albatross wordt daarbij doorzeefd. In mei 1917 wordt hij commandant van Jagdstaffel 27, een ‘groene’ eenheid van beginnende piloten. Als commandant maakt hij vaak een slechte indruk op zijn ondergeschikten door zijn hautaine, arrogante houding. Maar hij maakt een goede indruk bij het oppercommando. Want op 7 juli 1918 wordt hij benoemd tot commandant van Duitslands meest aansprekende jachtvliegereenheid: Jagdgeschwader 1, het Jagdgeschwader Freiherr von Richthofen. Zijn commando duurt niet lang, in november 1918 is de oorlog voorbij – tot grote verbazing van Göring zelf, die door het nieuws verrast wordt. Hij heeft dan 22 overwinningen op zijn naam en bezit de Pour le Mérite, de hoogste Pruisische onderscheiding. Normaliter wordt deze ‘Blauer Max’ enkel gegeven aan piloten die meer dan 25 vliegtuigen neerhaalden. Dat Göring geen populair commandant is, blijkt uit het feit dat hij de enige vlieger van Jagdgeschwader 1 is, die nooit wordt uitgenodigd voor de latere reüniebijeenkomsten.
Interbellum Na de oorlog belandt Hermann Göring in Zweden, waar hij als verkeersvlieger werkt. Daar leert hij de liefde van zijn leven kennen: gravin Karin von Kantzov. In 1923 trouwt hij met haar. De piloot is dan al lid van de NSDAP. In de dan nog zeer kleine, obscure partij weet hij snel tot de kern door te dringen. Zijn echtgenote is zeer onder de indruk van Adolf Hitler en verzorgt soirees voor de partijtop. Göring wordt hoofd van de S.A. en marcheert naast Hitler tijdens diens mislukte putsch in München in 1923. Als de politie het vuur opent, raakt Göring zwaargewond. Tijdens zijn langzame herstel krijgt hij morfine toegediend. Het leidt tot een bijna levenslange verslaving. Het paar brengt enkele jaren in het buitenland door, tot alle putschplegers amnestie krijgen. Met de gezondheid van zijn vrouw gaat het ondertussen slecht. In 1931 overlijdt Karin. Als Hitler in 1933 de macht overneemt, wordt de trouwe Göring officieel minister van luchtvaart, zonder portefeuille. In werkelijkheid gaat hij aan de slag om de wedergeboorte van de Duitse luchtmacht op te zetten. Daarnaast organiseert hij de Gestapo. En volgens getuigenverklaringen tij-
20 wereld in oorlog februari 2009
NR 10
WIO_10.indd 20
02-02-2009 15:19:45
..................................................
dens de processen van Neurenberg is hij de man achter de brand in de Reichstag. Göring zelf ontkent dit.
Opbouw van de luchtmacht De opbouw van de Duitse Luftwaffe is grotendeels in handen van vooruitziende denkers als Milch, Knaus en Udet. Maar Göring verdient een groot deel van de eer. Niet alleen is hij de eindverantwoordelijke, ook weet hij de onderlinge twisten van deze heren enigszins binnen de perken te houden. Bovendien neemt hij vanaf 1936 de taak van minister van economie over en zet hij een grootscheeps wapenprogramma op, waarbij hij de opdrachten handig weet te verdelen over de hele breedte van de Duitse industrie. De opbouw van de Luftwaffe kan gezien worden als een meesterwerk. Want binnen de begrensde mogelijkheden wordt in de relatief korte tijd van enkele jaren niet slechts een moderne luchtmacht uit de grond gestampt. Hier wordt een revolutionair nieuw wapen ontwikkeld, een tactische luchtmacht die in 1939 haar gelijke niet kent. Het zwaartepunt van de Luftwaffe ligt bij de ondersteunende taken. Lichte en middelzware bommenwerpers voor luchtsteun aan het leger en jachtvliegtuigen om de vijandelijke vliegtuigen weg te houden van dat leger.
Göring blijkt bovendien een behendig politicus met zijn luchtmacht. Door te dreigen met bombardementen, speelt hij een belangrijke rol in de Anschluss van Oostenrijk. In werkelijkheid is Göring niet happig op de oorlog. Hij acht Duitsland niet rijp voor de strijd en vindt de Luftwaffe niet sterk genoeg om de RAF te verslaan. Maar als Hitler anders besluit, zet de trouwe Göring zich volledig in voor de oorlog.
Grootste moment Samen met de pantserdivisies vormt de luchtmacht de revolutionaire exponent van het Duitse leger. Door de gecombineerde strijdkracht wordt iedere tegenstand overwonnen. De Luftwaffe speelt een belangrijke rol in de overwinning op Polen. Nog groter is de bijdrage aan de bezetting van Noorwegen, als voor het eerst massale luchtlandingstrijdkrachten ingezet worden. Maar het grootste moment voor de Luftwaffe komt in mei en juni 1940. Als de Duitsers aanvallen blijkt hun tactiek zo effectief dat alle tegenstand in de kiem gesmoord wordt. De Franse en Britse luchtmachten blijken geen partij voor de Luftwaffe: Görings jagers richten een ware slachting aan onder de geallieerde vliegers, zijn bommenwerpers doen hetzelfde bij de grondtroepen. En de duikbommenwerpers zorgen voor een ware ter-
reur onder de hele bevolking van WestEuropa. Toch wordt deze glorieuze campagne besloten met een eerste grote tegenslag. Als Hitler zijn tanks halt laat houden vóórdat Duinkerken ingenomen is, werpt Göring zich op. Hij zegt tegen Hitler dat zijn vliegtuigen de Britse vloot op afstand houden, de stad bombarderen en de in de val zittende Britten tot overgave zullen dwingen. Maar in werkelijkheid ontmoet de Luftwaffe boven Duinkerken de jagers van Fighter Command. Ondanks verwoede pogingen slagen de Duitsers niet in hun opzet. Over de wonderbaarlijke ontsnapping van de Britten is veel gediscussieerd. De mening dat een machtsstrijd tussen Hitler en zijn generaals grondslag is geweest voor Hitlers beslissingen, wordt tegenwoordig vrij algemeen geaccepteerd. Het werpt een ander licht op de rol van Göring. Hij eiste Duinkerken niet op als trofee voor zijn Luftwaffe, maar stelde zich als trouwe Reichsmaarschalk bereid de taak van de pantserdivisies over te nemen. Desondanks wordt het falen van de Luftwaffe boven Duinkerken gezien als Görings eerste grote fout.
Fout op fout De strategische kracht van de Luftwaffe was van meet af aan onderontwikkeld, een besluit dat vaak als een onvergeeflijke fout wordt aangeduid. Maar de Luftwaffe had dan ook een specifiek doel, ondersteuning van de grondtroepen. Binnen deze doctrine paste de ontwikkeling van strategische vliegtuigen niet. Bovendien zou de Duitse industrie nooit in staat zijn geweest tot een nog grotere krachtsinspanning. Boven Engeland breekt in de zomer van 1940 het gebrek aan strategische kracht de Luftwaffe zuur op. De gedachte snelle overwinning blijft uit door de felle tegenstand van de RAF. In deze Slag om Engeland
wereld in oorlog 21 februari 2009 NR 10
WIO_10.indd 21
02-02-2009 15:19:45
................................................... Hermann Göring: van held tot karikatuur
hebben kleine oorzaken grote gevolgen. De Duitse bommen die per ongeluk op Londen vallen, leiden tot Britse vergeldingsbombardementen op Berlijn en andere Duitse steden. Hitler reageert furieus en eist dat de Britse steden doelwit worden. Göring gehoorzaamt en maakt de grote fout de RAF een adempauze te gunnen. Sommige theoretici hebben begrip voor deze beslissing. De Duitsers waren er van overtuigd dat Fighter Command op breken stond. Bombardementen op Londen zouden de laatste jagers de lucht in dwingen. Maar ook dan blijft er sprake van een inschattingsfout: de RAF was nog altijd in staat om het gevecht aan te gaan. De geschiedenis legt de schuld van het falen van de Luftwaffe in de Battle of Britain in ieder geval grotendeels op de schouders van de opperste leider van dit wapenonderdeel. Het is de tweede uit een hele reeks blunders, missers en grove fouten die de man verweten worden. Göring lijkt zich na het debacle boven Engeland steeds meer te vervreemden van de dagelijkse leiding van zijn troetelkind. De man gaat zich te buiten aan het vergaren en etaleren van buitensporige rijkdom, die grotendeels verkregen is uit de geroofde bezittingen van joden. De grootste kunstverzamelaar/ kunstrover van de geschiedenis gaat bovendien steeds potsierlijker ge-
kleed. Als hij niet zijn zelfontworpen spierwitte Reichsmaarschalk-uniform draagt, gaat hij gekleed in buitenissige, vaak romantische, jachtkleding. De man vraagt erom gekarikaturiseerd te worden. Tel daarbij ’s mans – op zijn zachtst gezegd - ondoordachte uitspraken. Bekendst daarvan is: ‘Ich will Meier heißen, wenn nur ein feindliches Flugzeug über die Deutschen Grenzen kommt!’ In de latere oorlogsjaren worden de luchtalarmsirenes cynisch ‘Meier’s Trumpeten’ genoemd…
Grote gevolgen Görings vliegers behalen nog altijd grote overwinningen boven de Middellandse zee en Rusland. De Luftwaffe weet in de winter van 1941 - 1942 zelfs de ingesloten troepen rond het Russische Demjansk succesvol te bevoorraden. Een overwinning die een jaar later grote gevolgen heeft als het Duitse Zesde Leger ingesloten raakt in Stalingrad. Göring verzekert Hitler dat hij de troepen ook nu kan bevoorraden. Een belofte die hij onmogelijk waar kan maken, zo verzekeren zijn ondergeschikten. Of Görings woorden invloed hebben gehad op Hitlers beslissing het Zesde Leger opdracht te geven stand te houden, blijft onduidelijk. Maar vast staat dat de luchtbrug naar Stalingrad een enorme mislukking wordt. De Luftwaffe is nooit in staat om zelfs maar de helft van de minimaal benodigde voorraden naar
Een geflatteerd portret gemaakt door nazi-hoffotograaf Heinrich Hoffmann.
de stad te vliegen. Een kwart miljoen hongerende Duitse soldaten wacht vergeefs aan de Wolga op hulp. Daarnaast is Hermann Göring verantwoordelijk voor de exploitatie van de industrie en grondstoffen in de veroverde gebieden, ten behoeve van de oorlog. Door een gebrek aan beleid komt hier weinig tot niets van terecht. Meiers trompetten schallen in die jaren steeds vaker over Duitsland als het gecombineerde Brits-Amerikaanse
De mythevorming over Göring begon al vroeg, en de ijdele Reichsmaarschalk hielp daar graag actief aan mee. In 1937 verscheen een boek van 350 pagina’s, getiteld Hermann Göring, Werk und Mensch, uitgegeven door de NSDAP. Er verscheen in 1943 een Nederlandse vertaling. Blijkbaar was het boek een bestseller, want de Duitse druk uit 1942 vermeldt 870.000 exemplaren. Niet elke publicatie kon Göring bekoren. In een uitgave van het tijdschrift Deutsche Luftwacht, 8 april 1934, staat een artikeltje waarin wordt beschreven dat Göring een artikelserie in de Berliner Illustrierte Zeitung over zijn belevenissen als jachtvlieger in de 1e Wereldoorlog had verboden. Volgens hem was de informatie niet feitelijk, was het te lichtzinnig, en ten derde was hij niet bijzonder gecharmeerd van de uitgeverij die het tijdschrift uitgaf wegens hun eerdere oppositie tegen de NS partij.
22 wereld in oorlog februari 2009
NR 10
WIO_10.indd 22
02-02-2009 15:19:49
.................................................. luchtoffensief de Luftwaffe voor haar zwaarste beproeving stelt. Maar de leider van de luchtmacht lijkt zich niet te bemoeien met deze strijd en vervreemdt zelfs van Hitler. Als de Amerikanen de volle kracht van de Achtste Legerluchtmacht in de strijd werpen bloedt de Luftwaffe letterlijk dood. De gevallen veteranen kunnen niet vervangen worden en vliegtuigen blijven aan de grond door de lege brandstoftanks.
uitstekend te weren. Met getuigenissen over zijn joodse pleegvader en de daden van zijn broer lijkt hij zijn leven te willen redden. Hij beweert dat zijn Luftwaffe dezelfde strategie had gevolgd als de RAF en de USAF. Göring maakt tijdens de verhoren een zeer zelfverzekerde indruk en geeft zelfs interviews in de gevangenis. Hij blijkt te beschikken over een buitengewoon goed geheugen.
Het einde in zicht
Maar zijn aandeel in de aanvalsoorlogen en in de massamoorden is zo overtuigend duidelijk, dat hij op alle punten van de aanklacht schuldig wordt bevonden. Daarbij komt een door Göring persoonlijk in 1941 ondertekend bevel aan Reinhard Heydrich om te beginnen met de EndlÖsung der Judenfrage als bewijsstuk boven water. Göring wordt ter dood veroordeeld
‘Toen ik de Amerikaanse Mustangs boven Berlijn zag, wist ik dat het einde in zicht was,” verklaart Göring na de oorlog. Hij vlucht uit Berlijn met een treinlading kunst en trekt zich terug in Berchtesgaden. Op 23 april 1945 stuurt hij een telegram aan de in Berlijn ingesloten Hitler, waarin hij aangeeft de leiding over Duitsland over te nemen nu hij de Führer daar niet langer toe in staat acht. Aanleiding is Hitler’s uitspraak van een dag eerder waarin hij zegt geen bevelen meer te geven. Göring gaat hierna uit van een opvolgingssituatie en meldt zich per telegram om Hitler’s opvolger te worden. Hitler’s reactie is vol razernij. Alle bevoegdheden worden Göring ontnomen. De man dient terstond wegens hoogverraad geëxecuteerd te worden, evenals zijn tweede vrouw Emmy en zijn dochtertje. Het komt er niet van. Hitler pleegt zelfmoord en Duitsland geeft zich onvoorwaardelijk over. De officieel gearresteerde Göring geeft zich op 9 mei 1945 met zijn bewakers over aan de Amerikanen. Tijdens het Proces van Neurenberg werpt Göring zich op als de aanvoerder van de verdachten. Hijzelf is de meest prominente verdachte. Hij claimt niet betrokken te zijn geweest bij de jodenvervolging. De van zijn morfineverslaving genezen, flink afgevallen en nu veel fittere Göring weet zich in een kruisverhoor
door de strop. Zijn rechters verklaren dat zijn schuld ‘uniek was, alleen al door zijn omvang’. Göring vraagt tevergeefs het vuurpeloton aan, omdat dit beter bij zijn status zou passen. In een aan zijn vrouw overgeleverde brief staat dat hij nóóit in de handen van de Amerikanen zou willen sterven en dat hij in dat geval de hand aan zichzelf zou slaan. En zo gebeurt het ook.. Twee uur voordat de executie zou plaatsvinden pleegt hij zelfmoord door het innemen van cyaankali. Na Görings crematie wordt zijn as uitgestrooid in de Conwentzbach, een smalle rivier in München die uitmondt in de Isar. Volgens verschillende historici die zijn leven bestudeerden was Göring geen overtuigde nazi zoals Goebbels en Himmler, maar het schoolvoorbeeld van een rasechte en gewetenloze opportunist.
Amerikaanse soldaten bekijken de ruines van Göring’s huis op de Obersalzberg te Berchtesgaden. Hitler had hier ook een huis, en de partijbonzen woonden natuurlijk graag dichtbij. Op 25 april 1945, toen de oorlog bijna voorbij was, bombardeerde de RAF met 318 Lancasters deze locatie. Er onstond grote schade aan de huizen van Bormann, Hitler en het hier getoonde van Göring. Er waren voldoende schuilkelders aanwezig en de NS top was op dat moment niet in Berchtesgaden, de schade was dus vooral materieel en symbolisch. Göring bezat meerdere huizen: een strandhuis op Sylt, het jachtslot Carinhall op de Schorfheide, het Reichsjägerhof Rominten, een villa op het terrein van het Reichsluffahrtministerium te Berlijn en verder nog een stuk of wat kastelen uit de familie en jachthutten. Om tussen alle locaties en hoofdkwartieren comfortabel heen en weer te reizen, was een zeer luxeus uitgeruste trein beschikbaar.
wereld in oorlog 23 februari 2009 NR 10
WIO_10.indd 23
02-02-2009 15:19:51