Van coca naar cacao

Foto uitzicht Colombia: © Merijn van Leeuwen

Colombia’s lange weg naar natuurherstel

In Colombia is alles overweldigend. De rijkdom van de natuur, maar ook de sociale problemen waarmee het land geconfronteerd wordt. ‘Hier gaan natuurbescherming, het vredesproces en bestaanszekerheid hand in hand.’

Tekst: Paul Q. de Vries

‘We geven kennis door aan de kinderen’

Berley Sánchez Criollo, vertegenwoordiger biologische cacaocoöperatie Asoacasan, San José del Fragua

‘We verzamelen, we oogsten, we praten, we beschermen de natuur en we leven! Dankzij het Heritage Colombia-programma zie ik het platteland als een plek waar je je leven kunt opbouwen, ver weg van conflicten. Overal in het prachtige landschap ruikt het nu naar cacao. Het mooiste is dat we al die nieuwe kennis over natuurbehoud, verbeteringen in de productie en voedselveiligheid kunnen doorgeven aan de kinderen, kleinkinderen, neefjes en nichtjes van de leden van onze coöperatie.’

Colombia is een van de meest biodiverse plekken ter wereld. In de top 10 staat het land achter Indonesië en Brazilië. Die rijkdom is het resultaat van een enorme variatie in ecosystemen en topografie: hooggebergten zoals de Andes, regenwouden in het Amazonegebied, graslanden, wetlands en kustlijnen aan zowel de Stille Oceaan als de Caribische Zee. Colombia heeft de hoogste diversiteit aan vogelsoorten ter wereld (meer dan 1900 soorten) en het huisvest een groot aantal endemische dier- en plantensoorten (soorten die nergens anders voorkomen).

Hierdoor wordt Colombia gerekend tot een van de ‘megadiverse’ landen op de planeet, maar zoals op veel plaatsen is het voortbestaan van al deze natuurlijke pracht onzeker. Bovendien is Colombia – om het voorzichtig uit te drukken – geen eenvoudig land voor natuurbescherming. Het haalde lange tijd de krantenkoppen vanwege de gewelddadige strijd tussen de regering, linkse guerrillabewegingen zoals de FARC en de ELN, rechtse paramilitairen en drugskartels. In 2016 sloten de regering en de FARC een vredesakkoord, maar dat heeft de problemen niet volledig opgelost – en dat heeft invloed op hoe natuurbescherming in Colombia functioneert.

Complex samenspel

‘Colombia is een schoolvoorbeeld van wat we inclusieve natuurbescherming noemen,’ zegt Sandra Valenzuela de Narvaez, hoofd van WWF Colombia. ‘Hierin worden ook de belangen – en de stemmen – van de lokale bevolking meegenomen. In Colombia hebben we te maken met een samenspel van sociale, politieke, economische en milieuproblemen. Kort gezegd: het draait hier niet alleen om het beschermen van de bomen.’

Een goed voorbeeld hiervan is het landrechtenvraagstuk. ‘Door het geweld zijn meer dan een miljoen mensen op de vlucht geslagen. Ze worden vaak aangeduid als “landlozen”. Waar ze zich vestigen, beginnen ze met het bewerken van akkers of het houden van vee om in hun levensonderhoud te voorzien. Dit draagt in belangrijke mate bij aan de ontbossing waarmee we te maken hebben. Vaak verbouwen ze coca, al dan niet gedwongen door drugskartels of rebellengroepen die hun activiteiten financieren met de productie van cocaïne.

WWF voert gesprekken met overheden om deze mensen landrechten te verschaffen. Als ze recht hebben op het land waarop ze wonen, genieten ze meer bestaanszekerheid en kunnen ze op een duurzamere manier met het land omgaan.’ WWF betrekt de inwoners van dorpen bij het beheer van beschermde natuurgebieden, helpt bij contacten tussen dorpsbewoners en het Colombiaanse staatsbosbeheer en andere overheidsinstanties, werkt aan herbebossing en bodemherstel, stimuleert ecotoerisme en promoot duurzame methoden van landbouw en visserij.

Valenzuela: ‘We overleggen met de bewoners welke gewassen het beste op welke plek verbouwd kunnen worden. Ze kunnen bijvoorbeeld overstappen van coca naar cacao. Het is van groot belang dat we niet alleen oog hebben voor ecologische, maar ook voor economische en sociale factoren. Alleen zo kunnen we de kern van het probleem aanpakken. Natuurbescherming, het vredesproces en bestaanszekerheid gaan hier hand in hand.’

Natuurbescherming gaat hier verder dan bomen beschermen

Verdeeld land

De ambitie van deze aanpak bleek in 2022 bij de lancering van Herencia Colombia, ook bekend als Heritage Colombia. In dit project werken de Colombiaanse regering, particuliere partijen en natuurbeschermingsorganisaties als WWF samen. ‘Het doel is om in de komende tien jaar 30 miljoen hectare aan natuurgebied te beschermen,’ zegt Valenzuela. ‘Dit omvat gebieden langs de Caribische kust, in de centrale Andes, langs de Orinoco-rivier en in het gebied dat we het Hart van de Amazone noemen.’

Het project heeft een budget van 223 miljoen euro. Valenzuela werkt al meer dan twintig jaar voor WWF in Colombia. Daarvoor werkte ze voor de regering en was ze aanwezig bij de eerste verkennende vredesbesprekingen met de FARC. Misschien is het daarom dat ze met veel hoop de rondetafelgesprekken volgt die momenteel worden georganiseerd tussen verschillende groeperingen in Colombia. ‘De landlozen, de inheemse bevolking, de Afro-Colombianen en de grondeigenaren – we moeten allemaal met elkaar in gesprek gaan. Om ieders belangen te behartigen en conflicten op te lossen. In een verdeeld land is het moeilijk om in gesprek te gaan, maar er is geen andere weg. Dit is de toekomst voor de Colombianen – en voor de natuur van dit land.’

‘Leven zonder de natuur te schaden’

José Ibáñez, voorzitter agrarische coöperatie Asoproagro, departement Guaviare

‘Elke dag voel ik me meer verbonden met de natuurlijke wereld. Het bos spreekt tegen me en ik realiseer me dat elke schade die eraan wordt toegebracht pijn doet. Waar vroeger illegale gewassen werden verbouwd, hebben we nu een alternatief in de inca-noot. Die wordt verwerkt in producten als olie, cake, sap en salades. Hierdoor verandert niet alleen ons voedsel, maar ook het leven van onze gemeenschap. Door incanoten te verbouwen, kunnen we duurzaam met het bos omgaan en het herbebossen, waardoor de biodiversiteit kan herstellen. Ik heb geleerd dat het mogelijk is om te leven zonder de natuur onherstelbaar te beschadigen.’

‘Van wapens naar peddels’

Carlos Ariel García, oprichter Caguán Expeditions, San Vicente del Caguán

‘Dankzij de samenwerking met WWF hebben we ons ecotoerismeproject Caguán Expeditions kunnen versterken. We waren mensen met wapens en nu zijn we mensen met peddels. Elke keer dat ik de rivier op ga, verschijnt er een glimlach op mijn gezicht. We hebben levens kunnen veranderen. Voormalige strijders zijn nu gecertificeerde experts op het gebied van biodiversiteit. Wanneer ik nu de natuur in ga, is het niet langer om te vluchten voor confrontaties maar om de natuur te bestuderen. Ik adem diep in en realiseer me hoe waardevol dit is.’