Panda Nr 1. Voorjaar 2018
Jong De baby-albatros is een verwend nest en laat zich lekker in de watten leggen Veel in de natuur zijn, houdt je jong Nieuwkomers en oudgedienden: van metromug tot oerkrokodil PANDA 1
BEELD: JEN GUYTON/NATUREPL
In beeld
2 PANDA
Jonge stokstaartjes zijn instinctief bang voor alles wat groot is en overvliegt. Geleidelijk leren ze wat ĂŠcht ge-
vaarlijk is en hoe ze bijvoorbeeld een schorpioen moeten vangen. Meestal is alleen het dominante vrouwtje in de groep moeder. De andere vrouwtjes uit de groep zijn zelf dus geen moeder. Deze 'tantes' verzorgen en zogen de kleintjes. PANDA 3
Voorwoord
Anniek tijdens haar dag als 'directeur': op pad in de Millingerwaard om te kijken hoe het daar met de dieren gaat en samenwerken met WNF-medewerkers op het hoofdkantoor.
Je zult maar voor een dag de directeur van WNF zijn! Voor Anniek van Steenwijk (12) uit Tiel werd het werkelijkheid; zij mocht een dag als directeur het werk van WNF van heel dichtbij bekijken.
“T
ijdens de veiling van Expeditie Haai-Alarm bood ik het hoogste bedrag voor deze dag. Ik wilde winnen omdat ik het werk van WNF zo belangrijk vind. De aarde was heel mooi, tót de mensen kwamen. Waarom zouden wij die aarde kapot maken? We moeten met elkaar iets van vroeger terugbrengen en natuurgebieden behouden. Ik had een druk programma bij WNF. Eerst maakte ik kennis met Kirsten Schuijt, de directeur. Bij de redactie van het WNF-Ranger magazine heb ik de cover van een komend nummer gekozen. Ik mocht ook een stukje van een nieuwe aflevering van Expeditie Haai-Alarm zien. Daarna ging ik mee naar de Millingerwaard om te kijken hoe het daar gaat met de dieren. Toen ik naar huis ging, had ik een heel blij gevoel. De mensen bij WNF zijn enthousiast en ze doen mooie dingen. Later wil ik psycholoog, filosoof of organisator van feesten en concerten worden. Maar als dat niet lukt, wil ik bij WNF werken. Ik blijf voor altijd houden van de natuur en weet nu al dat mijn kinderen WNF-Ranger worden. Want als mensen weten wat er allemaal gebeurt in de natuur en met de dieren, gaan ze er ook zuiniger mee om.”
Panda Nr 1. Voorjaar 2018
Jong De baby-albatros is een verwend nest en laat zich lekker in de watten leggen Veel in de natuur zijn, houdt je jong Nieuwkomers en oudgedienden: van metromug tot oerkrokodil PANDA 1
4 PANDA
COVER
Uitgave: Wereld Natuur Fonds, Zeist
Druk: Roto Smeets, Weert
Artikelen uit Panda mogen
Tijgerwelpjes drinken de
Concept & realisatie: LBL, Arnhem
Papier: Panda wordt gedrukt op
uitsluitend na schriftelijke
eerste anderhalve maand
Artdirection/vormgeving: Ykes-
Roto Green Silk 60, een FSC®-
toestemming vooraf van het
alleen moedermelk. Daarna
werk, Amsterdam; LBL, Arnhem
gecertificeerde papiersoort.
Wereld Natuur Fonds te Zeist
eten ze steeds meer vlees.
Drukwerkbegeleiding:
en met bronvermelding worden
De moeder eet soms een
Graphic, Leusden
overgenomen. Het Panda-logo
prooi die ze in het nest op-
Lithografie: Willem Grafische
is een beschermd beeldmerk.
braakt. Foto: Getty Images
Bewerkingen, Halle
BEELD: ANNIEK VAN STEENWIJK WNF OLIFANT EN CHEETA GETTY IMAGES TIJGER 123RF JARING BRUNIA PRIVÉFOTO
Jonge kapitein
Inhoud
08 Jonge Filippa
De vijf maanden oude tijgerbaby Filippa groeide in een Russisch rehabilitatiecentrum op tot sterke tijgerin.
14
14 Nieuwe generatie Jaring Brunia boert op een innovatieve en duurzame manier, met oog voor de natuur.
08
20 Opgroeien
Veel dieren houden er bijzondere opvoedkundige manieren op na ‌
22 Hightech in de natuur
Vernieuwende oplossingen voor mens-dierconflicten tijdens de Human Wildlife Conflict Tech Challenge.
20
22
& Verder In beeld Natuurnieuws
02, 18 06, 07, 33
Puzzel
26
Jonge natuurbeschermers
28
Column Jaap
13
Voel je jong in de natuur
30
Jonkies en oude rotten
16
WNF-nieuws
34 PANDA 5
Nieuws in beeld
115 nieuwe soorten in Mekongregio Elke week worden er zeker twee nieuwe planten- en diersoorten ontdekt in de Mekongregio (Cambodja, Laos, Vietnam, Thailand en Myanmar). Afgelopen jaar kwamen er 115 nieuwe soorten bij, waaronder de berghoefijzerneus (een vleermuis), twee nieuwe mollen en een slakkenetende schildpad. Stuart Chapman van WWF-Greater Mekong: “Het stroomgebied van de Mekongrivier is ongelooflijk belangrijk voor de biodiversiteit. Maar er zijn grote zorgen, want door activiteiten als mijnbouw, de aanleg van dammen, stroperij en illegale dierenhandel staat de natuur in dit gebied flink onder druk. De winkeltjes aan de grens van Laos, Thailand en Myanmar kunnen nog altijd ongestraft illegaal handelen in producten van bedreigde dieren. WNF werkt samen met partnerorganisaties om deze handel aan te pakken."
6 PANDA
BEELD: MEKONG LANDSCHAP MICHAEL MARQUAND/GETTY KIKKER TRUONG NGYEN/WWF TIJGER JACKISO DREAMSTIME GARNAAL DEBORAH VAN DER SCHAAF WEILAND HOLLANDSE HOOGTE STEUR GRAHAM EATON/NATUREPL
Natuurnieuws
De nationale tijgertelling in India dit jaar wordt voor het eerst uitgevoerd met de app M-STrIPES. Dat is hightech natuurbescherming! Garnalen Noordzee krijgen MSCkeurmerk De garnalen die in de Noordzee zijn gevangen krijgen het blauwe MSCkeurmerk voor duurzame visserij.
Boeren moeten worden beloond voor investeren in een duurzame bedrijfsvoering
Landbouwsubsidies moeten vergroenen Het Europese landbouwbeleid (GLB) moet grondig hervormd worden, vindt WNF. Het meeste geld gaat momenteel naar landbouwbedrijven die een negatief effect hebben op de natuur. Het merendeel van de 750 miljoen euro die Nederlandse boeren jaarlijks ontvangen uit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) gaat naar gebieden waar de druk op de natuur en biodiversiteit door de landbouw het grootst is. Dat blijkt uit onderzoek van Wageningen Environmental Research (Alterra), in opdracht van WNF. Om het verlies aan biodiversiteit in Nederland te stoppen, moet het GLB zo ingezet worden dat het de overgang naar een duurzame landbouw ondersteunt. Dat is ook in het belang van een toekomstbestendige landbouw, die immers afhankelijk is van een gezonde bodem, schoon water en bestuivende insecten. WNF en Alterra vinden dat GLB-betalingen gekoppeld moeten worden aan concrete resultaten voor natuur en biodiversiteit. Door boeren te belonen voor hun prestaties op het gebied van natuur en milieu, wordt het voor hen aantrekkelijker om te investeren in een duurzame bedrijfsvoering. Het zijn immers de boeren zelf die het verschil moeten maken.
Vorig jaar maakten Nederlandse natuurorganisaties, waaronder WNF, nog bezwaar tegen het verlenen van het keurmerk, omdat vissers nauwelijks in kaart hoefden te brengen hoeveel bijvangst er was. Dat is nu veranderd en garnalenvissers moeten aantonen dat ze de natuur op de zeebodem meer met rust laten en de bijvangst van onder meer jonge schol, kabeljauw, haaien en roggen verminderen.
STEUR In bijna een derde van het Duitse deel van de Rijn in NoordrijnWestfalen kan de Europese steur paaien, zo blijkt uit onderzoek van bioloog dr. Stefan Staas van het Duitse Limnopan. Dit onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van het Droomfondsproject Haringvliet, waarin WNF en andere natuurorganisaties samenwerken aan de terugkeer van de steur in Nederland. De Europese steur - die wel drie meter lang kan worden - stierf in de eerste helft van de vorige eeuw uit door overbevissing, watervervuiling en de aanleg van stuwen en sluizen. De trekvis paait het liefst in diep rivierwater met grind op de bodem.
600.000
Het beschermde ‘Heart of Borneo’ wordt met 600.000 hectare uitgebreid. De uitbreiding is in Sarawak, een deelstaat van Maleisië. Dankzij de beschermde status en hulp van WNF was de ontbossing in 'Heart of Borneo' de afgelopen tien jaar minimaal. PANDA 7
Bedreigd dier TEKST ANNETTE PRINS
RRROARR Sterke welp
BEELD: TIJGER TOM MANGELSEN/NATUREPL (DE TIJGER OP DEZE FOTO IS NIET FILIPPA)
Vijf maanden is eigenlijk te jong om zonder moeder te overleven, maar kleine Filippa redde het toch. In het Alekseevka Rehabilitatie Centrum groeide de welp uit tot een sterke tijgerin.
8 PANDA
H
et was ijskoud in Filippovka, een klein dorp in het oosten van Rusland, toen op 29 december 2015 een paar honden flink aansloegen. Hun baas trok een dikke jas aan om buiten te gaan kijken. In de sneeuw vond hij een klein tijgertje, opgejaagd, gewond en uitgeput. Een minuut later rinkelde de telefoon van Pavel Fomenko, tijgerbeschermer van WNF in Rusland, die meteen in zijn auto sprong om poolshoogte te nemen. In het dorp ontmoette hij zijn collega’s van het Rapid Response Team: een dierenarts, twee leden van het provinciale Jacht Departement en Viktor Kuzmenko, directeur van de tijgeropvang in Alekseevka. Ze schatten het welpje op vijf maanden oud. En al dagen moederziel alleen, want volkomen verzwakt en uitgedroogd.
Herstelperiode
Van nature komen tijgers niet in de buurt van mensen. Doen ze dat wel, dan is er altijd iets aan de hand. Ze zijn bijvoorbeeld hun moeder kwijt, zoals deze welp, of vinden onvoldoende te eten in de bossen. Soms kunnen ze door verwondingen niet goed jagen en zoeken ze een gemakkelijke prooi: honden aan de ketting in een tuin. De confrontaties leveren gevaarlijke taferelen op. Voor de mensen, maar ook voor de tijgers zelf. Denk maar aan het verkeer op snelwegen, honden die hen aanvallen of mensen die een geweer pakken om zich te verdedigen. De Siberische tijger is beschermd en de Russische bevolking over het algemeen gelukkig alert. Mensen bellen het Rapid Response Team zodra ze een tijger zien in de buurt van hun huizen. Meestal besluiten de deskundigen om de gevonden tijger op te vangen in een rehabilitatiecentrum. Dat PANDA 9
Kijk op pagina 34 voor de WNF-Rangeractie Team Tijger! ontfermt zich over tijgers die ziek, verzwakt, verweesd of gewond zijn, of die in conflict kwamen met mensen. In het centrum krijgen de tijgers veterinaire zorg en alle tijd om goed te herstellen voordat ze worden teruggezet in het wild.
Geen mensen in de buurt
Om Filippa te kunnen vervoeren, wordt ze verdoofd.
Filippa, zoals het tijgertje wordt genoemd, gaat in quarantaine in het Alekseevka Rehabilitatie Centrum. In het warme binnenverblijf kan het onderzoeksteam haar goed in de gaten houden. De eerste dagen zijn vreselijk spannend: gaat ze het wel redden? Eten blijkt geen probleem, grommend doet Filippa zich tegoed aan dikke lappen vlees. Ze is bang, maar dat is een goed teken. Tijgers hóren schuw en voorzichtig te zijn. Daarom zorgt het centrum er ook voor dat de tijgers niet in contact komen met mensen. Filippa knapt zienderogen op. Al snel mag ze verhuizen naar het buitenverblijf: een paar hectare omheind natuurgebied. Daar komen geen mensen, maar hangen overal camera’s om op de voet te volgen wat de tijger doet. Nu volgt de lakmoesproef. Filippa heeft namelijk nooit van haar moeder leren jagen. Weet ze wel wat ze moet doen? Kan de jonge tijgerin voor zichzelf zorgen?
Terug naar de wildernis
Ze krijgt een zenderband zodat ze gevolgd kan worden.
Met stijgende verbazing zien de experts hoe soepel Filippa elke prooi vangt die zij in haar buitenverblijf uitzetten. Puur op instinct! Eerst een konijn, dan een haas, vervolgens een ree en ga zo maar verder. Een jaar lang bestudeert het team nauwkeurig Filippa’s gedrag op de videobeelden. WNF blijft bij haar opvang betrokken. Ook als het tijd is voor de volgende stap: het kiezen van een gebied waar zij in het wild kan terugkeren. Dat moet flink afgelegen zijn, zodat ze niet met mensen in problemen raakt, en voldoende prooidieren bevatten. In het Dichun Wildreservaat wonen tien Siberische tijgers. Wat zou het mooi zijn als Filippa daar kon settelen, om straks met nieuwe welpjes de tijgerpopulatie te versterken ... Op 29 april 2017, exact 16 maanden na haar vondst, rijden enkele patrouillewagens het buitenverblijf in. Filippa weet zich akelig goed te verstoppen, maar uiteindelijk lukt het Pavel Fomenko om de tijgerin met een pijl te verdoven. Ze wordt uitgebreid gemeten, gewogen en ten slotte voorzien van een zenderhalsband. Dan legt het team haar op het stro in een metalen transportkooi. De lange reis naar het reservaat, 1.000 kilometer verderop, kan beginnen.
Filippa doet het uitstekend
Op stroperspatrouille Femke Hilderink, tijgerexpert WNF: “De bossen in het verre oosten van Rusland lijken op die in Nederland. Er is meer ondergroei en sommige plekken zijn ondoordringbaar, maar je loopt er toch vooral tussen de eiken, beuken en naaldbomen. Het voelde zo vertrouwd dat ik helemaal vergat dat er tijgers leefden. Tot ik ineens pootafdrukken zag en krabsporen op de bomen. Manshoog! Ik was met een paar collega’s op stroperspatrouille en heb zelf geen tijgers gezien. Maar een cameraval registreerde een mannetje in de buurt van onze auto. Ik weet bijna zeker dat hij ons wél heeft gezien.” 10 PANDA
Filippa brult als haar kooi de grond raakt. Ruikt ze het bos? Ze lijkt nauwelijks te kunnen wachten tot ze wordt vrijgelaten. Als de metalen deur eindelijk omhoogschuift, stuift de tijgerin haar kooi uit, diep het bos in. De volgende twaalf maanden zal het team haar volgen aan de hand van gps-gegevens uit haar halsband. Met regelmaat bezoeken de deskundigen locaties waar Filippa is geweest, om te zien of ze voldoende prooien vangt en misschien zelfs wel paart. Hun eerste, voorzichtige conclusie? Het gaat uitstekend met ‘hun’ tijgerin! Filippa vangt elke zes tot acht dagen een ree, hert, wolf, zwarte beer of wild zwijn. En sinds haar vrijlating heeft ze geen mens gezien! WNF wil dat het aantal tijgers in het wild is verdubbeld in 2022 - het volgende Chinese Jaar van de Tijger. Word tijgerbeschermer en kijk op wnf.nl/verdubbelen
BEELD: FEMKE HILDERINK RUURD DANKLOFF MANNEN MET VERDOVINGSPISTOLEN EN FILIPPA MET ZENDERBAND YULIA FOMENKO/WWF RUSLAND RENNENDE FILIPPA, FILIPPA BIJ KOOI OLEG KABALIK ILLUSTRATIE EN BEELD TIJGER GETTY IMAGES
De Siberische tijger (Panthera tigris altaica)
Siberische tijgers zijn de grootste katachtigen en dus ook de grootste van alle tijgers. IN CIJFERS
ECHTE JAGERS
• 80-110 cm schouderhoogte • tot 300 kilo, recordgewicht van een wilde Siberische tijger is 384 kilo (ter vergelijk: de Sumatraanse tijger wordt maximaal 140 kilo) • tot 2,80 m lang (zonder staart) • rent tot 64 km/u, springt 6-10 meter ver
Tijgers jagen het liefst in de schemering, waarbij hun gestreepte vacht een goede camouflage is. Ze eten graag herten en wilde zwijnen.
OPVANGCENTRA
In de regio zijn twee opvangcentra: het Alekseevka Rehabilitatie Centrum en Utyos Rehab Centre.
Tussen 2002 en 2016 werden hier 24 Siberische tijgers opgevangen.
Utyos Rehab Centre is het levenswerk van de familie Kruglov. In 1991 opgericht door tijgerexpert Vladimir Kruglov en nu in handen van zijn zoon Eduard en dochter Lyudmila.
BABYTIJGERTJES
AFSTAND
Tijgers kunnen enorme
540
In het verre oosten van Rusland leven zo'n 540 Siberische of amoertijgers. Enkele leven in China. Wereldwijd zijn er 3.900 tijgers.
Op recente camerabeelden is te zien dat tijgerin Svetlaya, nadat zij was vrijgelaten uit de opvang van Utyos, moeder is geworden van een drieling. Tijger Boris, die eind 2012 als broodmagere welp naar het Alekseevka-opvangcentrum was gebracht en inmiddels ook weer in het wild leeft, blijkt de vader. Een van de welpen heeft namelijk een plek op de flank zonder strepen, net als Boris. Hoe belangrijk het werk van de opvangcentra is, blijkt hier wel uit. Deze twee opgelapte tijgers lieten met hun drie jongen het aantal tijgers in het Evreiskaya-reservaat in korte tijd oplopen tot elf; in 2013 was het er nog maar één. Bovendien bewijst het krijgen van jongen dat het reservaat een goede leefomgeving is voor tijgers, met voldoende prooi.
afstanden afleggen. Zo liep In vehicula vel velit vitae porta. Morbi arcu eros, nec de weer in hetpretium wild vrijgelaten suscipit id de turpis. Vladik ac, 700auctor km van plek Tijgernamen Praesent vulputate waarvaak hijpharetra was uitgezet terug Tijgers worden vernoemd pharetra. en naar het ze opvangcentrum, naar de plaats waar vandaaruit naar de plek gevonden zijn. Zo komtdoor Vladik waaren hijFilippa is geboren. uit Vladivostok uit Filippovka. Vladik werd in 2016 opgevangen omdat hij 13 TIJGERLANDEN in Vladivostok op de snelweg Tijgers in het wild komen liep. voor in: India, Nepal, Bangladesh, Bhutan, Rusland, China, Vietnam, Laos, Thailand, Cambodja, Beschermen Myanmar, Maleisië en WNF beschermt de Siberische Indonesië (Sumatra). tijger door tijgerpopulaties te monitoren, anti-stroperijoperaties te versterken, leefgebieden te beschermen, de prooidierstand te verbeteren, bewustwording te bevorderen en te lobbyen voor een betere wetgeving.
PANDA 11
Advertentie
“Ik wil dat Kalle later ook nog kan genieten van de natuur” “ Op mijn reizen naar Antarctica en Noord-India werd ik me bewust hoe noodzakelijk natuurbescherming is. Dat besef is nog sterker nu ik moeder ben van Kalle. Hij moet straks ook van al die prachtige natuur kunnen genieten.
Daarom zal ik WNF ook de komende jaren steunen. Periodiek schenken is voor mij een logische keuze. Makkelijker én fiscaal voordelig.” Willemijn Scholten, Heemstede
Wilt u meer weten over periodiek schenken? Vraag dan de gratis brochure aan op wnf.nl/schenken
Column
‘Jonge bosolifantjes zwerven moederziel alleen door het bos’
BEELD: JAAP VAN DER WAARDE RUURD DANKLOFF OLIFANT DEBORAH VAN DER SCHAAF
Jaap van der Waarde is natuurbeschermer bij het Wereld Natuur Fonds. In elke editie van Panda vertelt hij over een opmerkelijk fenomeen uit de natuur. Terwijl we door het bos lopen, stopt de ranger voor mij opeens. Hij kijkt naar de grond. Ik kijk mee, maar zie niets. Ook andere rangers komen kijken. Ze wijzen naar de grond en discussiëren druk. Ze zijn het erover eens: hier heeft een bosolifant gelopen. Ik ben verbaasd. Een bosolifant? Ik ken hun voetafdrukken goed; mijn schoenmaat 45 past er meestal makkelijk in. Onmiskenbaar. Maar deze pootafdruk in de bladeren is nog geen 15 cm breed, dus dan moet dit een kleintje zijn geweest. Waar zijn de pootafdrukken van zijn familie? We zoeken verder, maar vinden niets. Dit olifantje was dus alleen. Het is een survivant, een overlevende, vertellen de rangers. De volwassen olifanten zijn voor hun ivoor gedood door stropers. Jonge olifanten kunnen vaak ontkomen, want als ze nog geen ivoor hebben, laten de stropers hen gaan. Ze zwerven vervolgens alleen door het bos. In de laatste tien jaar is het aantal bosolifanten in het Congo Bekken met tachtig procent afgenomen. Allemaal door ivoorstroperij. Jonge olifanten die hun moeder verliezen, proberen zich weer aan te sluiten bij een andere kudde. Voor baby’s die nog melk drinken is dit bijna kansloos, jongeren worden soms geaccepteerd. Aansluiting bij een kudde is van levensbelang voor de jonge olifanten, want ze moeten van volwassenen leren hoe ze kunnen overleven. Wanneer dragen bepaalde bomen vrucht? Waar zijn de zoutbronnen? Welke gevaren zijn er in het bos? De bosolifanten in het nabije park Odzala, die zijn voorzien van een radiozender, blijken meer dan 100 kilometer te lopen naar hun favoriete voedselplekken. Het is dus niet ondenkbaar dat het jonge olifantje dat hier heeft gelopen, een nieuwe kudde zal vinden. In de vijf dagen dat we door het gebied trekken, vinden we nog één spoor van een jonge olifant, misschien wel van hetzelfde dier. Geen enkel spoor van volwassen olifanten. Ik moet denken aan mijn eigen dochters. Stel dat wij zouden wegvallen, hoe zouden zij het dan alleen rooien?
Stuur uw reactie naar reacties@wwf.nl
PANDA 13
Interview TEKST: NATHALIE VAN KOOT
‘Als mijn koeien gelukkig zijn, ben ik dat ook’ Jaring Brunia, nieuwe generatie melkveehouder
De 31-jarige Fries Jaring Brunia stond vorig jaar als nieuwkomer in de Duurzame 100 van Trouw. Jaring is melkveehouder van de nieuwe generatie, hij boert met oog voor de natuur. Wilde je altijd al boer worden? “Hoewel ik een boerenzoon ben, wilde ik vroeger geen boer worden. Het ging pas kriebelen toen ik de opleiding tot rentmeester deed. Ik wilde niet de hele dag op een suf kantoor zitten, de weilanden en koeien lonkten. Dat gevoel was niet meer te onderdrukken. Ik moest tóch boer worden, maar dan anders.” Wat houdt dat in, dat 'anders'? “Op de boerderij van de buurman, waar ik begon, ontwikkelde ik mijn eigen visie op boeren. Geen antibiotica en geen kunstmest, maar puur natuur. En waar mijn vader hoogproductieve Holsteins had, koos ik voor de Friese roodbontkoe. Ik ben verliefd op ze: krachtige, mooi getekende koeien, waarvan er wereldwijd nog maar vijfhonderd zijn. Koe Hermke heb ik vanaf het begin, ruim zeven jaar nu. Ze is bijna lid van onze familie. Veel melk geeft ze niet, maar ze is een echte moeke en zorgt voor mooie kalfjes. Mijn koeien mogen gaan en staan waar ze willen. Ze zijn het liefst in de buitenlucht. Ze eten bijna alleen gras en geen soja, die van ver geïmporteerd moet worden. Ook ’s nachts en ’s winters liggen ze graag naast de stal op strooisel. Hun mest is goed voor het bodemleven en zo is het cirkeltje rond.” Wat je doet, klinkt als back to the roots. “Ik werk inderdaad op het ritme van de natuur. Zo laat 14 PANDA
ik mijn koeien niet het hele jaar door kalven, maar alleen in het voorjaar. Net zoals dat vroeger ging. In het voorjaar heb je lekker mals gras dat veel melk oplevert. Goed voor de kalfjes. Het is back to the roots, maar dan wel op een manier die past in de 21e eeuw. Ik heb samen met twee andere jonge boeren, Bart en Sytse, een appgroep. Ik app bijvoorbeeld een foto met de vraag: ‘Maaien of niet?’ En zij geven me dan nuttig advies.” Wat heb je tot nu toe bereikt? “Ik was, zoals we in het Fries zeggen, ‘as in bern sa bliid’ (als een kind zo blij, red.) toen ik zag dat de koekoeksbloem terug is op mijn land. Sinds ik een stuk van mijn velden onder water heb gezet, komen er ook meer weidevogels. Vorig jaar hadden we zo’n 25 paartjes: kieviten, tureluurs en grutto’s. Prachtig, weidevogels horen bij mijn bedrijf. Als boer heb ik een verantwoordelijkheid voor de natuur om mij heen. Daarnaast verdien ik ook nog eens een goede boterham.” Heb je een boodschap voor andere melkveehouders? “We moeten ophouden de natuur naar onze hand te willen zetten en er steeds meer uit te persen. Iedereen moet op zijn tijd rust nemen om zich weer op te laden. Met de natuur is het niet anders, zij neemt een pauze in de winter. Laat je leiden door de natuur en dan komt het allemaal wel goed.”
STUDIO CASPER/ISTOCK KOEKOEKSBLOEM ROBERT BIEDERMANN/ALAMY GRUTTO GETTY IMAGES BEELD: BOERDERIJBEELDEN LUCAS KEMPER KLAVER
Biodiversiteitsmonitor
'We moeten de natuur niet naar onze hand willen zetten, maar ons door de natuur laten leiden'
WNF heeft samen met de Rabobank, FrieslandCampina en melkveehouders een nieuwe manier ontwikkeld om melkveehouders te belonen voor natuurvriendelijk ondernemen. De biodiversiteitsmonitor laat in ĂŠĂŠn oogopslag zien hoe een melkveebedrijf presteert op planten- en diersoorten, bodemgezondheid, landschapskwaliteit en duurzaamheid. Boeren die goed presteren, kunnen worden beloond door bedrijven en overheid. Deze monitor wordt samen met melkveehouders in twee gebieden getest: Waterland en Noord-Friese Wouden. Er wordt direct gekeken welke maatregelen boeren kunnen nemen om de natuur op het bedrijf te versterken. Bedrijven zoals de melkveehouderij van Jaring Brunia zijn belangrijke inspiratiebronnen. Bekijk Jarings website: zogroenalsgras.com PANDA 15
Oude en jonge soorten TEKST GEERT-JAN ROEBERS
Geen spat veranderd Diersoorten komen en gaan. Elke soort op zijn eigen tijd, tenzij de mens roet in het eten gooit. Een overzicht: van jonkies tot ouwetjes in het dierenrijk.
H
et leven op aarde is stokoud. Waarschijnlijk vonden zo’n 3,8 miljard jaar geleden de eerste biochemische processen plaats. Daarna ontstonden echte organismen, waaronder dieren. De afgelopen half miljard jaar zijn er ongelooflijk veel diersoorten bij gekomen. Hoeveel dat er zijn weten we niet precies, laat staan
dat we weten hoeveel soorten er gewéést zijn. Een diersoort gaat (zeer grofweg) een miljoen jaar mee. Maar sommige tijdloze modellen zijn vanaf het ontstaan nauwelijks veranderd. Toch zal ook daar de evolutie niet helemaal stil hebben gestaan. Naast de ‘oudjes’ zijn er ook ‘nieuwkomers’.
Jonge beer
Hoewel hij er heel anders uitziet, lijkt de ijsbeer genetisch erg veel op de bruine beer. De ijsbeer is waarschijnlijk uit de bruine beer ontstaan. En dat is op evolutionaire schaal nog maar kort geleden; de oudste fossielen zijn slechts 100.000 jaar oud. Overigens kwam de toen nog piepjonge soort een stuk zuidelijker voor dan nu. De fossielen zijn namelijk nabij Londen gevonden, in de Kew Gardens.
Nieuwe oude mensaap De metromug
De steekmuggen die in de Londense metro leven, verschillen aanzienlijk van de gewone steekmuggen bóvengronds. De bovengrondse kunnen bijvoorbeeld goed tegen kou en hebben een voorkeur voor het bloed van vogels. De metromug echter drinkt het liefst bloed van ratten en mensen en moet niks van kou hebben. De ondersoort Culex pipiens molestus moet zich in het metrostelsel hebben ontwikkeld en kan dan ook niet veel ouder zijn dan anderhalve eeuw, toen de eerste metro in Londen ging rijden. 16 PANDA
Als er een ‘nieuwe’ diersoort wordt ontdekt, bedoelen we daarmee dat de soort nieuw is voor de wetenschap. Over de leeftijd van de soort zegt het meestal niks. Meestal gaat het om bijvoorbeeld een insect of garnaal. Maar afgelopen najaar werd er een nieuwe soort mensaap ontdekt. Een geïsoleerde populatie orang-oetans op Sumatra bleek nauwer verwant met de Borneose soort dan met de andere Sumatraanse orang-oetans. En zo zijn we nu een mensaapsoort rijker: de Tapanuli orangoetan. Waarschijnlijk heeft deze soort zich een kleine 700.000 jaar geleden van de Borneose soort losgemaakt.
SPONZEN GETTY IMAGES KROKODIL NATUREPL NIJLPAARD NATUREPL
Polder-nijlpaard
Nijlpaarden zijn hoefdieren, maar volgens de meest recente inzichten zijn ze nauwer verwant met de walvissen dan met de paarden. Ze vormen dan ook een relatief jonge diergroep. Zo’n anderhalf miljoen jaar gelden was hun verspreiding een stuk groter dan nu. Toen kwamen ze ook in onze omgeving voor. Die soort, Hippopotamus antiquus, leek veel op de huidige Hippopotamus amphibius maar was nóg een maat groter.
Laatste model haai
Haaien zijn letterlijk oeroud. Al meer dan 400 miljoen jaar geleden maakten ze de wereldzeeën onveilig. Daarmee vergeleken zijn de hamerhaaien nieuwkomers. Deze familie verscheen pas zo’n 40 miljoen jaar geleden. Overigens zijn er nauwelijks skeletten van haaien gevonden: hun botten zijn van kraakbeen en dat fossiliseert zelden. Fossiele haaientanden zijn er des te meer.
Kroko’s en dino’s
BEELD: METROMUG WALKABOUT12 IJSBEER NATUREPL ORANG-OETAN ALIAGA MAXIME HAAI, HAAIENTAND, DEGENKRAB,
Krokodillen zien er uit alsof ze uit de dino-tijd komen en dat klopt ook. Al voor de Tyrannosaurussen waren er krokodillen die veel op de huidige soorten leken. Zo zijn er ruim 100 miljoen jaar oude botten gevonden van Sarcosuchus: bijna twee keer zo lang en acht keer zo zwaar als de grootste krokodil van onze tijd, de zeekrokodil.
Tijdloos ontwerp
Degenkrabben hebben de dino’s zien komen en gaan. En ze bestaan nog steeds. Hun top hadden ze zo’n 300 miljoen jaar geleden en hun uiterlijk is na die tijd niet wezenlijk veranderd. Het prachtig gevormde schild is pure art nouveau. De stekelstaart lijkt op een degen, maar is geen wapen. Het is een hulpstuk dat bijvoorbeeld van pas komt als de krab ondersteboven ligt en hij zich moet omdraaien. Dat werkt al miljoenen jaren prima, niks aan veranderen dus.
Oeroude Bob
Sponzen lijken met hun grillige vorm en hun manier van leven (ze zitten vast en komen nooit van hun plek) meer op planten, maar het zijn wel degelijk dieren. Sponzen leven door zeewater te filteren. Dat doen ze al honderden miljoenen jaren. De oudste fossielen van sponzen dateren van 580 miljoen jaar geleden.
PANDA 17
BEELD: MICHAEL NICHOLS/NATIONAL GEOGRAPHIC CREATIVE
In beeld
18 PANDA
Leeuwenwelpen leren spelenderwijs van hun moeder, elkaar en andere leeuwenmoeders op prooidieren te jagen. De
welpjes zijn dol op spelen. Leeuwvrouwtjes blijven hun hele leven speelgedrag vertonen, terwijl mannetjes daarmee stoppen als ze drie jaar oud zijn. Overigens worden leeuwen blind geboren, pas na anderhalf tot twee weken gaan de ogen open. De gespikkelde vacht die ze bij de geboorte hebben, maakt ze minder opvallend en dus minder kwetsbaar voor vijanden.
PANDA 19
Dierenweetjes BEELD: ALBATROS, CHEETA'S STEVE BLOOM/STEVEBLOOM.COM LEEUWAAPJE DAVE WATTS/NATUREPL OORWORM KIM TAYLOR/NATUREPL AARDBEIKIKKER NHPA/PHOTOSHOT CHEETA GETTY IMAGES EMOE SHUTTERSTOCK MARA GABRIEL ROJO/NATUREPL
TEKST GEERT-JAN ROEBERS
Opgroeien Jonkies grootbrengen is bij sommige dieren een flinke klus. Andere maken zich er wat gemakkelijker van af. Verwend nest
Zelfs als een albatros-paar al vijftig jaar samen is, beginnen ze nog onvermoeibaar elke twee jaar een nieuw broedsel dat bestaat uit één fors ei. Na tachtig dagen broeden kruipt daar een pluiskuiken uit, dat alle aandacht opeist. Maandenlang
20 PANDA
zoeken ouders naar voedsel op zee. De vis, inktvis en garnalen zetten ze om in een olieachtig concentraat dat ze thuis voor hun kind opbraken. Dat kind schiet na acht maanden in lichaamsgewicht zijn ouders voorbij. Pas als het zijn vet heeft omgezet in spieren en veren, vliegt het uit.
Volledige opoffering Zorgvader
Leeuwaapjes krijgen meestal een tweeling. De vader neemt de kinderen direct na de bevalling van de moeder over. Hij likt ze schoon, waarna de kleintjes zich aan hem vastklampen. Om de paar uur gaat hij bij zijn vrouw langs om de jongen te laten zogen. Zo heeft zij haar handen en voeten vrij om weer op krachten te komen en voldoende melk te produceren.
Werkende moeder
Bij cheeta’s komt het grootbrengen van de jongen volledig op de moeder neer. De welpjes hebben naast bescherming ook melk nodig en dat kan de moeder alleen maken als ze voldoende eet. Tijdens de jacht moet ze haar kinderen noodgedwongen alleen laten.
Je zou het misschien niet verwachten, maar een oorworm-moeder besteedt veel tijd en aandacht aan haar kinderen. Het begint met de bouw van de kinderkamer die ze korrel voor korrel uitgraaft in het zand. Vervolgens legt ze ongeveer veertig eitjes – erg weinig voor een insect – die ze bijna onafgebroken schoonlikt om schimmel tegen te gaan. Vervolgens voedt ze de jongen nog enkele maanden met voorgekauwd voedsel. Tegen de tijd dat ze het huis uitgaan, is de moeder op en wordt haar lichaam door haar nageslacht opgegeten.
Eitjes voeren
Onze groene kikkers leggen een grote klont dril in een boerensloot en kijken er niet meer naar om. De aardbeikikker uit Midden-Amerika pakt het anders aan. Het vrouwtje legt ongeveer vijf eitjes op de vochtige bosbodem. Het mannetje houdt daarbij de wacht tot ze uitkomen. Vervolgens klimt de moeder met de kikkervisjes op haar rug een woudreus in en zet elk kikkervisje af in een eigen poeltje, die voorkomen in de hoogste boomkruinen. Ze bezoekt haar kinderen daar wekelijks en voorziet ze van een onbevrucht eitje om op te eten tot ze op eigen benen kunnen rondspringen.
Bij de emoe is broeden en verzorgen mannenwerk Crèche
Mara’s (pampahazen) leven met z’n tweeën, als echtpaar. Maar zodra er kindjes worden geboren, zoeken meerdere paren elkaar op om in een gezamenlijk hol een crèche te starten. Er zijn altijd wel een paar moeders die langskomen om hun jongen te zogen en vaders die op de uitkijk staan. PANDA 21
Achtergrond TEKST SUZANNE VISSER
Hightech in de natuur INNOVATIEVE TECHNEUTEN WERKEN SAMEN
De nieuwste technologie. En een vraagstuk van leven en dood. Dat waren de ingrediënten van de Human Wildlife Conflict Tech Challenge. De slimme oplossingen van de twee winnaars worden verder uitgewerkt en getest. 22 PANDA
BEELD: ILLUSTRATIES LUIS MENDO ELLEN DE WOLF RUURD DANKLOFF
W
ilde dieren en mensen komen steeds vaker met elkaar in botsing en dat loopt zelden goed af. Alleen al in India verliezen jaarlijks gemiddeld vierhonderd mensen hun leven in een confrontatie met een olifant. Op hun beurt doden mensen zo’n honderd olifanten per jaar, uit angst of als vergelding voor aangerichte schade. Dit aantal is exclusief het aantal olifanten dat door stropers wordt gedood. Tijgers maakten de afgelopen vier jaar in India meer dan honderd menselijke slachtoffers. En in het Noordpoolgebied hebben mensen in twintig jaar tijd in confrontaties honderden ijsberen gedood.
lastig te realiseren als hun menselijke buren continu in angst leven.
In het nauw
De challenge
Mens-dierconflicten kennen alleen maar verliezers. Aan beide kanten vallen doden en de schade aan oogst en eigendommen is groot. Dit is vooral de mens aan te rekenen. Met de uitbreiding van onze activiteiten drijven we dieren steeds verder in het nauw. We willen bedreigde diersoorten behouden, maar dat is
Vroeg waarschuwen
Er zijn dus nieuwe oplossingen nodig. Er is al van alles bedacht: van elektrische hekwerken tot diepe greppels, van vuurwerk tot schijnwerpers en van voorlichting tot betere planning van het landgebruik. Maar het is niet voldoende. Wat we vooral nodig hebben, zijn vroegtijdige waarschuwingssystemen die conflicten kunnen voorkómen. En dat vraagt om bevlogen ontwerpers en innovatieve denkers die de brug tussen technologie en natuurbescherming willen slaan. Deze gedachte inspireerde WNF en WILDLABS afgelopen zomer tot het organiseren van de Human Wildlife Conflict Tech Challenge. Slimme koppen werden uitgedaagd om nieuwe oplossingen te bedenken in twee categorieën: olifanten en roofdieren (tijgers en ijsberen).
Innovatieve denkers die een brug slaan tussen technologie en natuurbescherming
Case 1: de olifant
Voor de olifant gaat het om een integraal systeem dat bestaande elektrische hekwerken slimmer maakt. Het systeem moet bijvoorbeeld aangeven wanneer en waar de stroom op een hek wegvalt (door een olifant of anderszins) en het moet naderende olifanten al vroeg signaleren.
Olifantencase: slimme hekwerken
Laurens de Groot, Tim van Dam en Jeroen de Looze (ShadowView Foundation) gebruiken de hypermoderne LoRaWAN™technologie voor het slimmer maken van bestaande hekwerken die olifanten op afstand houden. Aan deze netwerken en hekken worden sensoren gekoppeld, die bij nadering van een olifant of bij een storing in het systeem tijdig een alarm in werking stellen. Zo kunnen mensen op tijd in actie komen. “Ik ben al heel mijn leven gefascineerd door de schoonheid van de natuur”, zegt Laurens de Groot, die als kind WNF-Ranger was, “en het is een uitdaging om samen met WNF mens-dierconflicten in India te helpen oplossen. Dankzij het slim inzetten van technologie kunnen mensen en dieren ongestoord en op een veilige manier naast elkaar leven. We willen eerst het aantal conflicten tussen mensen en olifanten in India verminderen. Uiteindelijk hoop ik dat we de toepassing op veel meer plekken kunnen aanbrengen.” Kijk op wnf.nl/laurens voor een interview met winnaar Laurens de Groot. PANDA 23
Case 2: tijger en ijsbeer
Voor de tijger en de ijsbeer gaat het om een robuust waarschuwingssysteem dat mensen bij nadering van een roofdier tijdig informeert. Het systeem moet geschikt zijn voor extreme weersomstandigheden, betaalbaar en gemakkelijk in gebruik en onderhoud.
Roofdierencase: infrarood- en thermische sensoren
Het innovatieve waarschuwingssysteem van Alasdair Davies (Arribada Initiative) combineert infrarood- en thermische sensoren om diersoorten van elkaar te onderscheiden. Zo’n systeem waarschuwt specifiek voor tijgers of ijsberen en gaat niet af wanneer er toevallig een mens of hond langsloopt. Dat betekent minder valse alarmen, meer betrouwbaarheid en een veiliger gevoel. Het systeem is ook nog eens betaalbaar. Alasdair Davies: “Het idee dat we met technische oplossingen belangrijke dieren in leven houden én de levens van mensen veilig stellen, motiveert mij om voortdurend te doen wat ik kan. Ik wil mijn ontwerp openbaar maken zodat iedereen het verder kan verbeteren. Mijn hoop voor de toekomst is dat het systeem door mensen over de hele wereld gebruikt gaat worden om mens-dierconflicten te voorkomen.”
Creativiteit en techniek Ellen de Wolf is bij WNF verantwoordelijk voor de communicatie over de Human Wildlife Conflict Tech Challenge. “Wilde dieren en mensen komen heel vaak met elkaar in conflict, maar dat heb je niet zo door als je er zelf weinig mee te maken hebt. Als wij hier in het westen willen dat er olifanten, tijgers en ijsberen op aarde blijven, dan moeten we ook meedenken over oplossingen voor problemen ver weg. Bij WNF zien we dit als een kerntaak. Ik vind het mooi dat mensen van over de hele wereld hierin met ons meedenken: mensen die geraakt zijn door de natuur, die zien wat anderen daarmee te stellen hebben en die daar hun creativiteit en technologische kennis voor willen inzetten. Ik hoop dat WNF deze mensen nog vaker bij elkaar zal brengen." 24 PANDA
Slimme technologie zó inzetten dat mensen en wilde dieren ongestoord naast elkaar kunnen leven
Advertentie
De Nationale Postcode Loterij steunt het Wereld Natuur Fonds al 25 jaar!
Ik ben nog lang geen 25, maar hoop het met steun van de loterij wel te worden.
Het Wereld Natuur Fonds ontving afgelopen jaar een bijdrage van â‚Ź 13,5 miljoen. Deelnemers van de Postcode Loterij: bedankt! Dankzij u kunnen wij het Wereld Natuur Fonds en meer dan 100 andere organisaties financieel ondersteunen. En dankzij u heeft de Postcode Loterij sinds 1989 al ruim â‚Ź 5 miljard aan goede doelen geschonken.
Samen voor een betere wereld: postcodeloterij.nl
Puzzel
1
5
2
3
7
4
8
6
9
12
10
11
13
14
16
BEELD: NATUREPL
15
Breng de baby’s naar hun ouders 26 PANDA
17
18
Net na de geboorte lijken veel dieren in de verste verte niet op hun ouders. Weet u welke baby bij welke vader of moeder hoort?
Deze puzzel toont achttien foto’s van volwassen dieren en achttien foto’s van hun pasgeborenen. Aan u de taak ouders en nageslacht bij elkaar te zoeken.
B
A
C
D
F
E
G
H
L
K
I
J
M
N
O
P
Stuur uw antwoorden in via wnf.nl/ pandapuzzel. Onder de juiste inzendingen verloten we mooie prijzen.
Q
R
Hoofdprijs: Luchtballonvaart voor twee personen 2e prijs: Boek ‘Dieren van de wereld’ 3e prijs: DVD Planet Earth II 4e prijs: Pannenkoekenpret-pakket 5 en 6e prijs: WNF-shopper
De oplossing kan tot 15 april worden ingezonden. Winnaars krijgen vóór 1 mei bericht. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd.
PANDA 27
Jonge natuurbeschermers TEKST ANIQUE MANGNUS ILLUSTRATIE MIREILLE SCHAAP
Jong natuurtalent De jeugd heeft de toekomst en dus de natuur van morgen. Wereldwijd helpen jongeren belangrijke natuurgebieden en bedreigde dieren te beschermen. Met passie en jeugdige overtuigingskracht.
125.000 WNF-Rangers Sinds 1 maart van dit jaar vormen de drie WNF-jeugdclubs samen één grote club: de WNF-Rangers, voor alle kinderen en jongeren van 3 tot en met 18 jaar. De nieuwe club heeft nu meer dan 125.000 jonge leden en dat maakt het tot de grootste jongerenclub voor de natuur in Nederland. Het doel van WNF-Rangers is en blijft: wilde dieren en de natuur ontdekken, waarderen en beschermen. De jeugdclubs van WNF bestaan inmiddels vijftig jaar. Al een halve eeuw zetten elk jaar weer duizenden kinderen zich in voor de natuur. Met creatieve en leuke acties dragen zij bij aan een mooiere wereld.
28 PANDA
Raad van Kinderen
Op 16 januari ging de Raad van Kinderen van WNF van start. Een groep van 25 basisschoolkinderen uit groep 5 tot 8 van de Daltonschool Neptunus in Amsterdam gaat nadenken over het dilemma: Welke rol kan WNF spelen om mensen bewust te maken van de invloed van hun gedrag op de natuur? In april brengt de Raad van Kinderen aan WNF een advies uit. WNF vindt de stem van kinderen belangrijk omdat kinderen een grote rol spelen in de natuurbescherming van de toekomst. Hun oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken en dilemma’s zijn vaak verrassend en origineel. Volwassenen hebben kennis en ervaring; kinderen verbeeldingskracht en creativiteit.
Lessen in natuurbescherming
Educatie is een belangrijk aspect van natuurbescherming. In Bolivia heeft het Ministerie van Onderwijs daarom in samenwerking met het project Bosque de los Ninos (Bossen van de Kinderen) van WWF-Bolivia een multimediaal platform ontwikkeld met spelletjes en ander lesmateriaal voor ouders en kinderen. Het doel is kinderen de waarde van en liefde voor de natuur bij te brengen.
'Autoweg, eekhoorn weg'
Met zijn foto van een dode eekhoorn naast de weg won de 11-jarige Mees van Eerd de WNF Frans Lanting Photo Award 2017 in de categorie Kids. "Ik ben ontzettend blij met de prijs, maar was heel erg boos toen ik de eekhoorn daar zag liggen. Met de foto wil ik vertellen dat er te veel auto's zijn en dat er te weinig plek is voor de dieren. Mensen moeten meer fietsen en meer één zijn met de natuur."
Jong talent
Mercy Njobvu (20) had al jong een grote liefde voor natuur en wildlife. “Dat komt onder meer doordat ik in een dierrijke omgeving ben opgegroeid.” Haar droom? “Ik wil wildlife-dierenarts worden en een dierenkliniek oprichten om zieke, wilde dieren te behandelen en dieren die in een valstrik terecht zijn gekomen te redden.” Haar grote voorbeeld is Thandiwe Mweetwa, biologe en natuurbeschermster. Thandiwe komt uit een eenvoudig Afrikaans dorp. Zij won een beurs waarmee ze in de Verenigde Staten ging studeren. In 2016 trad Mercy toe tot het Women into Wildlife Research Training Programme van het Zambia Carnivores Programme. “Meer dan een jaar lang deed ik veldonderzoek en assisteerde ik de dierenarts bij inentingen en behandeling van gewonde leeuwen, luipaarden en andere roofdieren.” Eind vorig jaar zette ze een volgende stap in haar carrière als natuurbeschermer: ze startte met de vooropleiding voor diergeneeskunde aan de Universiteit van Zambia.
Kinderen maken ouders bewust
In Centraal-India liggen beroemde tijgerreservaten, zoals Kanha en Pench (waar Kiplings Junglebook zich afspeelt). Het is een belangrijk gebied voor de bescherming van tijgers omdat er nog aaneengesloten bossen zijn, met een gezonde tijgerpopulatie. Voor de bescherming van de bedreigde tijger mobiliseert WWF-India kinderen in dorpen in de buurt van tijgerreservaten en -corridors. Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst; ook die van de tijger. In verschillende dorpen bestaan kinderraden die advies mogen geven aan volwassenen over zaken die spelen in een dorp en de omgeving. Bescherming van de tijger is een belangrijk onderwerp op de agenda. WWF biedt de kinderen natuureducatie, zodat ze weten waarover ze praten en leren hoe mens en tijger in harmonie naast elkaar kunnen leven.
Respect voor de sneeuwluipaard WNF-Ranger Lian schrijft derde boek
Lian Kandelaar (12) is WNF-Ranger en heeft opnieuw een boek geschreven. Het boek met de titel ‘Bender - Missie Red de Tijger’ verschijnt in maart en is voor € 14,95 te koop bij de boekhandel. Haar eerste boek ‘Missie Red de Dieren’ schreef ze toen ze 10 jaar was. Daarna verscheen ‘Azul’ van haar hand, speciaal voor de actie Haai-Alarm. Een deel van de opbrengsten uit de verkoop van haar boeken gaat naar WNF.
De sneeuwluipaard in de bergen van Altai-Sayan in Mongolië wordt bedreigd door stroperij en versnippering van leefgebied. Met onder meer educatieprogramma’s bevordert WNF een gedragsverandering bij herders als het gaat om het gebruik van klemmen. Die klemmen zijn bedoeld voor bijvoorbeeld marmotten, maar ook sneeuwluipaarden lopen erin. Zo was de actie door kinderen uit de provincie Khovd erg succesvol. Met hulp van WNF zamelden zij in 2016 in zes weken tijd 234 klemmen in. Voor elke klem werd een huishoudartikel teruggeven. De klemmen zijn inmiddels verboden en de actie kreeg een nationaal karakter. Van een deel van de ingezamelde vallen zijn kunstwerken gemaakt om aandacht te vragen voor de sneeuwluipaard. PANDA 29
Jong Voorwoord in de natuur TEKST: MARLIES JANSEN
Voel je jong & vitaal De natuur maakt ons rustig, gelukkig, geeft een flinke dosis energie én houdt ons lichamelijk gezond. Waardoor komt dat precies?
De natuur heeft een vergelijkbaar effect op ons als een wellnesscentrum. Wie vaak in de natuur is, heeft minder kans op psychische en lichamelijke problemen als angststoornissen, depressies, stress, obesitas, diabetes en hart- en vaatziekten. 30 PANDA
> Sjerp de Vries is omgevingspsycholoog. Hij doet vooral onderzoek naar landschapsbeleving, recreatie en de effecten van contact met de natuur op gezondheid en welzijn. Hij is als wetenschappelijk onderzoeker en omgevingspsycholoog verbonden aan Wageningen Environmental Research (Alterra).
“D
at de natuur op zoveel manieren bijdraagt aan onze gezondheid, komt wellicht vooral door één belangrijk effect: contact met natuur vermindert stress en verbetert de gemoedstoestand. Hoe dat precies werkt, heeft waarschijnlijk deels te maken met onze evolutionaire geschiedenis. Wij hebben ons als soort ooit ontwikkeld in een natuurlijke omgeving, maar wonen en werken steeds vaker in dichtbevolkte stedelijke gebieden. Daar zijn continu veel prikkels en mogelijke conflicten die onze aandacht opeisen. Dat kan leiden tot chronische stress, die niet alleen onze stemming beïnvloedt, maar ook onze hormoonhuishouding en ons immuunsysteem. We worden vervolgens vatbaarder voor allerlei aandoeningen. Veel groen in de directe omgeving biedt betere kansen om te herstellen. Na blootstelling aan een lawine van aandacht opeisende informatie – zoals verkeer en flikkerende neonreclames – is de natuur een weldaad voor ons zenuwstelsel. Bovendien zoeken de meesten van ons de natuur vooral op in de vrije tijd. Dan zijn we én weg uit de (werk)omgeving waar we vooral stress opdoen én doen we iets wat we leuk vinden, zoals samen wandelen of sporten.”
BEELD: SJERP DE VRIES WNF HARINGVLIET KARSTEN REINIERS/ARK NATUURONTWIKKELING KANOBEELD ARK NATUURONTWIKKELING MEISJE IN BOS, BOMEN, HOND, KIND, VROUW GETTY IMAGES
Doen! Op en top Hollands waterlandschap > In 2018 gaan de sluizen van de Haringvlietdam op een kier. Het Haringvliet is de voormalige zeearm waar de Rijn en de Maas uitmonden in de zee. Deze delta bevat natuurgebieden als het buitendijkse Kwade Hoek op Goeree-Overflakkee, het duingebied op Voorne-Putten en eiland Tiengemeten in de Hoekse Waard. Zodra de sluizen op een kier gaan, kan de natuurlijke overgang van zoet rivierwater naar zout zeewater net als vroeger voor een nóg grotere rijkdom aan soorten zorgen. Trekvissen als zalm en steur kunnen dan vanaf zee de rivier weer op zwemmen. Ook werken natuurorganisaties (waaronder WNF, Natuurmonumenten en Vogelbescherming Nederland) dankzij het Droomfondsproject van de Postcodeloterij samen aan het herstel van onder meer schelpdierbanken van mosselen en platte oesters. Dat zorgt ook weer voor meer voedsel voor kust- en trekvogels. Wandel- en fietsroutes, excursies en evenementen vindt u op de activiteitenkalender op haringvliet.nu.
De natuur bevordert sociale contacten en gaat zo eenzaamheid tegen. Denk aan samen wandelen of het bekende praatje tijdens het uitlaten van de hond.
Geluk
In stedelijke gebieden schrijven artsen minder anti-depressiva voor aan mensen die in straten wonen met veel bomen.
> Zin in een leuke workshop, leerzame excursie, boeiende lezing of zinvolle actie? WNF organiseert samen met vrijwilligers in diverse regio’s regelmatig activiteiten in of over de natuur, voor volwassenen en kinderen. Kijk voor de agenda op wnf.nl/activiteiten
Onmisbaar voor kinderen •B aby’s die in een groene woonomgeving ter wereld komen, hebben een iets hoger geboortegewicht en daardoor een betere start dan stadse kindjes. •E en groene omgeving vermindert de kans dat een kind Ritalin nodig heeft wegens ADHD-klachten. (bron: Wageningen University/Alterra) •S pelen in de natuur is belangrijk voor de ontwikkeling van een kind. Lichamelijk, maar ook geestelijk; het verbetert de concentratie en cognitieve ontwikkeling. (bron: EurActiv) •O ogartsen waarschuwen ervoor dat smartphones slecht zijn voor de ogen. Buiten spelen is juist goed.
Meditatief wandelen > Lekker wandelen om orde en rust in het hoofd te krijgen? Daarvoor hoef
je niet helemaal naar Santiago de Compostela te gaan of een wandelcoach te bezoeken. In Nederland zijn de laatste jaren verschillende meditatieve, moderne ‘pelgrimstochten’ ontstaan. Zoals de Walk of Wisdom rondom Nijmegen en het Gelukkigerwijspad op de Utrechtse Heuvelrug. De tochten zijn respectievelijk 136 en 125 kilometer, en zijn in etappes te lopen. Informatie: walkofwisdom.org en gelukkigerwijspad.nl.
PANDA 31
Advertentie
Duik mee in de wereld van wilde dieren Hoe ver kan een poema springen? Hoe zeldzaam is de reuzenpanda? En hoe ver kan een ijsbeer zwemmen? De encyclopedie ‘Dieren van de wereld’ geeft een fascinerend kijkje in de wereld van dieren. De grootste, de kleinste, de snelste, de sterkste en de vreemdste dieren, ontdek ze allemaal in dit boeiende boek. Bestel via wnf.nl/dierenvandewereld
GRATI
S
Reinhard Schmid/4Corners Images
bij een gift vanaf € 39,9 5
Bij een gift vanaf € 39,95 ontvangt u deze dierenencyclopedie. Zo helpt u ons de natuur over de hele wereld te beschermen én geniet u van dit boek, dat vol staat met bijzondere ontmoetingen met wilde dieren. wnf.nl/dierenvandewereld afmetingen: 26 (b) x 31 (h) cm | aantal pagina’s: 400
Natuurnieuws
Gevolgen van klimaatverandering op Sumatra
Het verbod kan een ommekeer betekenen voor illegale handel in ivoor en stroperij.
SCHELPDIERBANK DEBORAH VAN DER SCHAAF IVOORBEELD GETTY IMAGES DOLFIJN DOC WHITE/NATUREPL
Chinees verbod op ivoorhandel In China geldt sinds 1 januari 2018 een verbod op de handel in ivoor. Uit onderzoek van WWF en TRAFFIC blijkt dat dit verbod gesteund wordt door een grote meerderheid. Tegelijk zijn veel inwoners nog onbekend met het verbod. Begrip en bewustzijn van de problemen rondom ivoor en de strafbaarheid van het bezit ervan, zijn cruciaal om ivoorhandel een halt toe te roepen. Onafhankelijk onderzoeksbureau GlobeScan onderzocht in 2017 het gedrag en de kennis van consumenten en de verkoop van ivoor in China. In Chinese metropolen als Beijing en Chengdu is de ivoorhandel de laatste drie jaar teruggedrongen, door strengere regels en het handelsverbod dat eraan zat te komen. Die handel is als gevolg daarvan echter verschoven naar regionale steden in het land. Christiaan van der Hoeven, wildlife crime-expert bij WNF: “China is wereldwijd de grootste importeur van ivoor. Het verbod kan een ommekeer betekenen voor de illegale handel in ivoor en het stropen van olifanten. Maar dan moet het verbod wel goed worden gehandhaafd en de wens om ivoor te hebben, afnemen.”
Naturalis bracht in opdracht van WNF in kaart wat de belangrijkste risico’s van klimaatverandering zijn voor de biodiversiteit en ecosystemen op Sumatra. Door hogere temperaturen komen vaker bosbranden voor, die impact hebben op wilde dieren en biodiversiteit. Die hogere temperatuur zorgt ook voor meer droogte en/of overstromingen. Veranderingen in regenval en de stijging van de zeespiegel bedreigen de mangrovegebossen langs de kust en verhogen de kans op vloedgolven. WNF wil de gevolgen van klimaatveranderingen wereldwijd tegengaan. Lees over onze klimaatdoelstellingen op wnf.nl/klimaat
DIERENLEED
Instagram treedt op tegen onverantwoorde selfies met wilde dieren. Wie zoekt op bijvoorbeeld #TigerSelfie ziet een waarschuwing.
55
De nieuw gevonden schelpdierbank bij de Brouwersdam in Zeeland is drie keer groter dan gedacht. Er passen maar liefst 55 voetbalvelden in. De schelpdieren planten zich er bovendien voort. Wilde schelpdierbanken vormen belangrijke kraamkamers voor veel zeedieren. Ze helpen de biodiversiteit te herstellen en onze Noordzee gezonder te maken. Bij deze schelpdierbank leven maar liefst 60 procent meer soorten dan op een kale zandbodem.
TRACK TRACE Voor het eerst in de geschiedenis kan WNF door middel van satelliettechnologie rivierdolfijnen in het Amazonegebied tracken. Onderzoekers kunnen nu achterhalen waar deze dieren precies leven, hoe ze zich gedragen en wat de gevaren voor deze bedreigde zoetwaterdolfijnen zijn.
PANDA 33
WNF-nieuws
GEEF DE AARDE DOOR MET UW TESTAMENT
Help mee om het aantal wilde tijgers te verdubbelen! Koning van de jungle, heerser van het bos. Dan hebben we het natuurlijk over … de tijger. Dit dier is indrukwekkend en sterk, toch heeft hij onze hulp hard nodig. Daarom is er Team Tijger, een onderdeel van het wereldwijde actieplan om het aantal tijgers in het wild te verdubbelen. Honderd jaar geleden waren er nog 100.000 wilde tijgers. Daar zijn er nu nog maar 3.900 van over! Stropers doden ze om medicijnen en andere producten van ze te maken. En het leefgebied van tijgers wordt steeds kleiner door de bouw van huizen, wegen en fabrieken. Als Team Tijger gaan WNF-Rangers en andere kinderen in Nederland geld inzamelen. Daarmee kunnen parkrangers zorgen dat er straks weer 6.000 tijgers in het wild leven. Zo willen we wilde tijgers terugbrengen in Kazachstan, anti-stroperijbrigades opleiden en van materiaal voorzien, gewonde tijgers opvangen en vrijlaten, belangrijke tijgergebieden met elkaar verbinden en beschermen en de vraag en handel in tijgerproducten verminderen. Kijk voor meer informatie en hoe je mee kunt doen op rangerclub.nl
50 JAAR WNF-RANGERS
Ook in actie voor de Nederlandse deltanatuur! Check de vlogs van jeugdambassadeur Niek Roozen: wnf.nl/50jaar
34 PANDA
5 JAAR CLUB VAN 100 De WNF Club van 100 bestaat vijf jaar en heeft inmiddels vijfhonderd leden. De gedachte van deze club is dat je meer kunt geven dan geld alleen. De leden steunen WNF niet alleen met geld, maar ook met hun expertise en netwerk. Als dank voor deze steun betrekken we de leden (en hun naasten) op een persoonlijke manier bij het werk van WNF. Leden kunnen een concreet project kiezen om te steunen, er zijn speciale events en kinderen tot achttien jaar worden gratis WNFRanger. Deze wederzijdse betrokkenheid maakt dat we samen echt impact hebben op de natuur en de toekomst van de aarde. Meer informatie is te vinden op wnf.nl/clubvan100 of neem contact op met Marijn Brummelhuis: mbrummelhuis@wwf.nl
Goed doel in uw testament Misschien hebt u het al op tv voorbij zien komen, het filmpje van Toegift.nl. Het laat zien dat u uw idealen kunt laten voortleven door een goed doel op te nemen in uw testament. WNF is mede-initiatiefnemer van deze campagne. Wat is ú dierbaar of wat vindt ú belangrijk werk dat niet zou mogen stoppen? Is dat het beschermen van de aarde met haar prachtige natuur en diersoorten? U kunt altijd vrijblijvend contact met Karin Gerritsen opnemen om uw wensen te bespreken. Of kijk, ook voor het filmpje, op wnf.nl/toegift Vindt u het beschermen van de aarde belangrijk? En wilt u daarover iets regelen in uw testament? Neem dan contact op met Karin Gerritsen, 030-6937309, kgerritsen@wwf.nl
INFO VOOR AL UW VRAGEN EN OPMERKINGEN KUNT U ONS BEREIKEN VIA ONS GRATIS NUMMER
0800-1962 (op werkdagen van 9.00-17.00 uur)
VERDER VINDT U ONS OP: facebook.com/ wereldnatuurfonds twitter.com/wnfnederland youtube.com/wwfnetherlands instagram.com/wnfnederland pinterest.com/wnfnederland POSTADRES: Postbus 7, 3700 AA Zeist E-mail: info@wwf.nl Website: wnf.nl
BEELD: TEAM TIJGER WNF KARIN GERRITSEN RUURD DANKLOFF EARTH HOUR MARTEN VAN DIJL/WNF KOOKBOEK VIA JONATHAN KARPATHIOUS CLUB VAN 100 SERVAN OTT FOTOGRAFIE DOñANA ANGELO GANDOLFI/GETTY
(W)EET U HET NOG?
Het licht uit voor de aarde.
Doe mee: Earth Hour Candlelight Diner Op 24 maart, tijdens Earth Hour 2018 met het thema 'Connect2earth', gaat overal ter wereld van 20.30 tot 21.30 uur het licht uit. WNF daagt iedereen in Nederland uit om mee te doen met het grootste Earth Hour Candelight Diner. Dat kan thuis met familie of vrienden, in een deelnemend restaurant of organiseer bijvoorbeeld een straatdiner! Doe om 20.30 uur het licht uit, steek de kaarsjes aan en geniet van een diner in het donker. Miljoenen mensen en duizenden organisaties in meer dan 185 landen over de hele wereld doen jaarlijks mee aan Earth Hour, een internationale campagne van het Wereld Natuur Fonds. Door mee te doen aan deze symbolische beweging, inspireren we anderen om ook deel uit te maken van de oplossing van ons klimaatprobleem en geven we het signaal af dat we ons willen inzetten voor het behoud van onze mooie planeet. Laat ons via wnf.nl/earthhour weten dat u meedoet en ontvang tips en leuke recepten! Acties delen via social media kan met #earthhour.
Het Wereld Natuur Fonds legt bij uw aanmelding gegevens vast die we kunnen gebruiken om u te informeren over onze activiteiten, projecten en producten. Als u deze informatie niet wilt ontvangen,
In het nummer van Panda Winter 2017 vroegen we lezers een vleesrecept in te sturen dat door chefkok Jonathan Karpathious wordt omgeschreven naar een groenterecept. Jonathan koos voor de lasagne. Op wnf.nl/vegarecept staat de groentevariant op dit recept. Drie inzenders ontvangen het boek ‘Echt eten met de groenten van Jon’.
Een literair cadeau voor u! Van 10 tot 18 maart is het weer Boekenweek. Dit jaar is het thema 'Natuur'. WNF mag u, als donateur die de natuur een warm hart toedraagt, in het zonnetje zetten met een cadeau. U krijgt acht mooie e-books en audiobooks cadeau, die u bij het digitale boekenplatform Bookchoice kunt downloaden. Ga naar bookchoice.com/wnf en download uw boeken met actiecode WN1M1BC18. Deze code is geldig van 10 maart t/m 5 mei 2018. Let op: u ontvangt de boeken van de maand waarin u de code verzilvert.
Werelderfgoed beschermen PUZZEL In het vorige nummer verstopten wij allerlei dieren in een geïllustreerde zoekplaat. Op wnf.nl/ pandamagazine vindt u een afbeelding waarop de dieren die u moest zoeken, zijn gemarkeerd. De winnaars hebben inmiddels bericht ontvangen.
Wereldwijd kwamen sinds april 2016 1,4 miljoen mensen in actie om onze Werelderfgoed-geNationaal Park Doñana in Spanje bieden te beschermen. En er is veel bereikt! Zo gaat de Spaanse overheid de Guadalquivir-rivier in het Spaanse natuurgebied Doñana niet uitbaggeren. Belize heeft een verbod op olieboringen rond het koraalrif ingevoerd. De Mexicaanse regering nam noodmaatregelen om de laatste dertig vaquita's te beschermen en de regering van Tanzania verbood mijnbouw in Selous Wildpark. Kom ook in actie! Teken op wnf.nl/belize voor verdere bescherming van het koraalrif.
kunt u dat aan ons laten weten via Antwoordnummer 7040, 3700 TA Zeist of via info@wwf.nl. U kunt zich op elk gewenst moment uitschrijven voor onze e-mails. PANDA 35
Beestenboel BEWERKING TOM CURTIS
Voor elke editie van Panda brengt Tom Curtis (bekend van het instagramaccount @thingsihavedrawn) een kindertekening van een dier tot leven. Dit keer de giraf van Benjamin (6 jaar). Benjamin ‘leest’ en bekijkt elke Panda met veel interesse. Bij zijn tekening vertelt hij: “Deze giraf heeft twee apenstaarten, vlindervleugels en ogen op steeltjes. Dat is superhandig.”
Gaat u verhuizen of zijn uw gegevens onjuist? U kunt uw gegevens zelf online wijzigen op wnf.nl/gegevenswijzigen. Natuurlijk kunt u voor het melden van een verhuizing ook gebruik maken van een PostNL Verhuisbericht. Vermeld dan s.v.p. uw administratienummer (het nummer boven uw naam en adres). Bellen kan ook: 0800-1962 (gratis).
Retouradres: Wereld Natuur Fonds, Postbus 7, 3700 AA ZEIST
Maakt uw (klein)kind ook prachtige tekeningen van wilde dieren? Stuur ze naar onderstaand adres en misschien komen de tekening én de uitwerking van Tom op de achterzijde van Panda. Wereld Natuur Fonds t.a.v. Tekening Panda Postbus 7, 3700 AA Zeist info@wwf.nl