DE AMAZONE De Amazone is vrijwel ongeëvenaard in schaal, complexiteit en natuurlijke schoonheid. Met een oppervlakte van 6,7 miljoen km2 (twee keer de grootte van Europa) omvat het Amazonegebied niet alleen het grootste overgebleven tropisch regenwoud en het grootste waterstroomgebied wereldwijd, maar herbergt het ook minstens 10 procent van onze biodiversiteit. De Amazonerivier is meer dan 6.500 km lang en bevat het grootste aantal soorten zoetwatervissen ter wereld. De Amazone is de thuisbasis van meer dan 30 miljoen mensen, verspreid over een uitgestrekt gebied van negen verschillende landen: Brazilië, Bolivia, Peru, Ecuador, Colombia, Venezuela, Guyana, Suriname en Frans-Guyana. Ongeveer 9% van de bevolking bestaat uit inheemse volkeren. Er leven 350 verschillende etnische groepen, waarvan zo’n 60 stammen nog steeds grotendeels geïsoleerd leven.
HET WERELD NATUUR FONDS EN DE AMAZONE Het Wereld Natuur Fonds (WNF) richt zijn natuurbeschermingswerk op de meest waardevolle gebieden op aarde. De waarde van deze plekken zijn wetenschappelijk aangetoond: ze herbergen onvervangbare en bedreigde dier- en plantensoorten en ze vertegenwoordigen de grootste en meest intacte ecosystemen ter wereld. Het WNF werkt al meer dan 40 jaar in het Amazonegebied. Het WNF voert een groot aantal natuurbeschermingsprojecten verspreid over de Amazone. wnf.nl/amazone
WAT IS ER AAN DE HAND? Ondanks de enorme omvang is het Amazonegebied verrassend fragiel. Ontbossing Ontbossing is de grootste bedreiging voor de Amazone, vooral door de snelgroeiende vraag naar ruimte voor veeteelt en landbouw. De bossen in de Amazone zijn heel belangrijk voor iedereen op aarde, omdat ze een belangrijke rol spelen in het reguleren van ons klimaat. In de laatste vijftig jaar is het gebied ruim 17% van haar bossen verloren. En elke dag verdwijnt nog steeds een gebied ter grootte van bijna 3000 voetbalvelden. Klimaatverandering Klimaatverandering zorgt samen met ontbossing voor een vicieuze cirkel die kan leiden tot onherstelbare schade aan het Amazonegebied. Hogere temperaturen en minder regen zorgen voor droogte. Lange droge periodes zijn niet alleen slecht voor planten en dieren, maar veroorzaken ook veel bosbranden. Dit kan leiden tot meer CO2-uitstoot en aanzienlijke veranderingen in ons klimaat en uiteindelijk het verlies van plant- en diersoorten.
Illegaal en niet-duurzaam gebruik van natuurlijke producten Er is een grote vraag naar de natuurlijke producten van de Amazone. Denk aan hout, vissen, bessen, noten, rubber en goud. De manier waarop de producten uit het woud worden gehaald, kan leiden tot vernietiging van natuurgebieden en diersoorten. Mijnbouwactiviteiten kunnen zorgen voor bodemerosie en watervervuiling door bijvoorbeeld de kwik die gebruikt wordt bij het winnen van goud. Ook de hoeveelheid aan producten die uit de Amazone gehaald wordt, kan tot desastreuze gevolgen leiden voor het woud en zijn bewoners. Dammen Om aan de groeiende vraag van met name de mijnbouw naar elektriciteit te voldoen, worden in de Amazone nieuwe waterkrachtdammen gebouwd en gepland, vooral in gebieden met veel stromend water. Dat zijn nu juist ook de meest bijzondere natuurgebieden met veel unieke soorten bomen, planten en dieren. Een extra nadelig effect van dammen is dat ze andere ontwikkelingen aantrekken zoals dorpen, mijnbouw, wegen en landbouw. Hierdoor zijn de gevolgen nog veel groter dan alleen de verstoring door de dammen op de directe omgeving of het watersysteem.
OPLOSSINGEN De lokale bevolking is afhankelijk van het woud. Zij zijn er daarom zuinig op. Er is genoeg geld te verdienen, zonder het woud onherstelbaar te vernietigen. Met duurzame bosbouw bijvoorbeeld. Of met de handel in vruchten en noten. Het WNF helpt ze daarbij. Door te helpen bij duurzaam bosbeheer. Door gebieden te beschermen. Door de bevolking een stem te geven bij grote infrastructuurprojecten. Ontbossing tegengaan Het WNF werkt samen met vele partners aan het tegengaan van ontbossing. Zo worden nieuwe beschermde gebieden gecreĂŤerd, wordt het beheer van bestaande beschermde gebieden verbeterd en wordt duurzaam bosbeheer ondersteund en gepromoot met behulp van FSC-certificatie. Jij kunt ook helpen. Door geen fout hout te kopen, maar FSC-hout. Door het ondersteunen van het werk van het WNF. No-gozones voor dammen Het WNF kijkt welke gebieden te kwetsbaar zijn om dammen in te bouwen en wijst no-gozones aan. Tegelijk helpen we overheden met het vinden naar plekken waar dammen het minst kwaad kunnen als ze toch gebouwd moeten worden. Daarvoor wordt veel onderzoek gedaan, onder andere naar de hoeveelheid en verscheidenheid aan plant- en diersoorten en naar de gevolgen van bestaande dammen voor de natuur en de lokale bevolking.
RESULTATEN Een greep uit wat het WNF de afgelopen jaren heeft bereikt: ARPA is een 10-jarig programma in BraziliĂŤ, gericht op de versterking van de beschermde gebieden van de Amazone. In 2008 werd hier 25,3 miljoen hectare beschermd gebied gerealiseerd. In 2016 verwacht ARPA tot 32 miljoen hectare nieuwe beschermde gebieden te creĂŤren. Peru heeft in 10 jaar tijd 1,7 miljoen hectare bos FSC gecertificeerd. Alleen dit jaar al is meer dan 1,5 miljoen kubieke meter FSC-hout geproduceerd. Dat is ongeveer twee keer het verbruik van tropisch hout in Nederland.
WWF-Colombia en partners hebben de roze en grijze rivierdolfijn onderzocht in de Amazone- en Orinocostroomgebieden. Met deze informatie kan het WNF zich zeer gericht inzetten voor het behoud van de soort. WWF-Bolivia heeft een belangrijk watergebied van meer dan 6,9 miljoen hectare aangewezen als het grootste internationaal beschermd watergebied ter wereld. WWF-Peru heeft plannen voor een grote Braziliaanse waterkrachtcentrale tegengehouden, die 22.000 hectares zou overstromen en inheemse volkeren zou dwingen te verhuizen.
AMAZONIA – DE FILM Een jong kapucijnaapje dat in gevangenschap is opgegroeid, bevindt zich na een vliegtuigongeluk plotseling hulpeloos en alleen in het midden van het Amazonegebied. Hij zal moeten leren zich staande te houden in dit uitgestrekte gebied waar overal gevaren op de loer liggen. De kleine held moet niet alleen zijn gelijken trotseren, maar ook enge roofdieren en giftige planten. Het wordt een lange, fascinerende reis in dit ongekende universum, dat vaak weelderig en van een adembenemende schoonheid is, maar ook vreemd en vijandig. AMAZONIA is een film over het bijzondere avontuur van een kleine held in de krachtige natuur.
AMAZONEDIEREN Kapucijnaap Deze boombewoner leeft in het bovenste gedeelte van het woud en komt alleen naar beneden om te drinken of om een deel van zijn eten op te halen. Er zijn een tiental soorten kapucijnapen. Maar terwijl elke soort zijn eigen specifieke kenmerken heeft, hebben ze allemaal toch ook iets specifieks gemeen: ze zijn uitgerust met een grijpstaart waarmee ze, precies zoals een hand, in staat zijn om objecten te pakken. In het Amazoneregenwoud is het meest voorkomende soort de Cebus apella, de bruine kapucijn - die uit de film - herkenbaar aan zijn bruine vacht en het kleine zwarte toefje op zijn hoofd. De naam ‘kapucijn’ komt net van dat toefje dat herinnert aan de kap die de monniken vroeger droegen. De kapucijnaap leeft in groepen van 6 tot 40 apen. Hun grondgebied strekt zich uit over een oppervlakte van 2,5 tot 3,5 km². De kapucijn is een omnivoor. Hoewel hij de voorkeur geeft aan rijpe en zoete vruchten is hij ook dol op zaden, planten, het nectar van bloemen, insecten, spinnen, eieren uit vogelnesten en kleine dieren zoals de hagedissen of kikkers.
Tijdens het droge seizoen bestaat zijn voedsel hoofdzakelijk uit palmnoten. De kapucijnapen communiceren met elkaar door te schreeuwen en door krachtige gebaren en gezichtsuitdrukkingen te gebruiken. Met 29 verschillende soorten kreten beschikken ze over een heel gevarieerd vocaal repertoire. Bij elk stemgeluid hoort een bepaalde mimiek: een hoofdbeweging, het wijd opensperren van de ogen, het tonen van de tanden, het intrekken van de hoofdhuid (de huid van de schedel). Hun communicatiesysteem is zo ontwikkeld dat de kapucijnapen er toe in staat zijn om twee tegenstrijdige stemgeluiden of een mimiek die niet overeenstemt met het stemgebruik te combineren. Een mannetje in het gezelschap van een vrouwtje kan bijvoorbeeld op hetzelfde moment een teder geluid produceren en een agressieve schreeuw naar een ander mannetje dat dichterbij probeert te komen.
Jaguar De jaguar is de grootste kat van de Amazone. Hij lijkt op de luipaard (die in Afrika en AziĂŤ leeft en ook wel panter genoemd wordt) maar is steviger gebouwd. Vooral zijn kop is breder. Een ander verschil is dat binnen de zwarte 'rozetten' op zijn vacht soms kleinere zwarte vlekken zitten, iets wat bij luipaarden nooit voorkomt. Net als bij de luipaard komen er bij de jaguar volledig zwarte exemplaren voor. Jaguars leven vooral in tropische bossen en hebben een voorkeur voor waterrijke gebieden. Ze zijn niet bang voor water en kunnen goed zwemmen. Hun dieet is zeer divers. Ze jagen bij voorkeur op grote prooien, zoals tapirs, capibara's (grote knaagdieren) en pekari's (een soort zwijnen). Maar de jaguar neemt ook genoegen met kleinere dieren, van zoetwaterschildpadden tot kevers. Het mannetje leeft solitair, het vrouwtje zorgt ongeveer twee jaar lang voor haar jongen.
Harpij De harpij is de grootste arend ter wereld en ondanks zijn spanwijdte van 2,30 m kan hij zich met een verbluffende snelheid tussen de takken en lianen van de Amazone laten glijden. Hij jaagt vooral op zoogdieren uit de boomkruinen, waaronder apen en luiaards. Daarnaast vangt hij vogels en reptielen. Om het kronendak af te speuren zit de harpij vaak op een tak van een woudreus. Zijn grote nest bouwt hij ook hoog in een boom. Het mannetje en vrouwtje zijn uiterlijk niet van elkaar te onderscheiden. De naam harpij is een referentie naar een gevaarlijk goddelijk wezen uit de Griekse mythologie.
Luiaard Er bestaan vijf soorten luiaards, waarvan drie 'drievingerige' en twee 'tweevingerige'. Aan hun poten hebben ze enorm sterke haakvormige klauwen waarmee ze eindeloos kunnen blijven hangen. Een roofdier dat er in slaagt om een luiaard te vinden, kan ontdekken dat een luiaard zijn machtige haakhand ook snel kan uithalen en flinke verwondingen kan veroorzaken. Luiaards brengen bijna hun hele leven ondersteboven hangend in de bomen door. Slechts eens per week komt de luiaard naar beneden voor een toiletbezoek. Zelfs voor zijn maaltijd hoeft hij nauwelijks in beweging te komen. Hij eet bladeren, knoppen en twijgjes. Maar dat is niet erg voedzaam en geeft hem niet veel energie. De luiaard compenseert dit door minder en langzaam te bewegen.
Orinocodolfijn De orinocodolfijn is een typische rivierdolfijn. Hij leeft in het stroomgebied van de Orinoco en de Amazone. Orinocodolfijnen zijn bij de geboorte donker grijs. Als ze ouder worden verkleurt hun huid naar grijswit of roze, vandaar dat ze ook wel roze dolfijn genoemd worden. De ogen van de orinocodolfijn zijn klein: hij maakt vooral gebruik van echolocatie. Daarbij speelt de zogenaamde ‘meloen’, die zich in het voorhoofd bevindt, een belangrijke rol. De vorm van de meloen en daarmee het voorhoofd kan ook veranderen. De nek is flexibel. Doorgaans zwemmen orinocodolfijnen alleen of in paren. Alleen in het droge seizoen, als delen van de rivier droogvallen, komen ze in groepen voor van rond de twaalf dieren. Dan werken ze soms samen bij de jacht. Doorgaans zoekt de orinocodolfijn zijn voedsel op de bodem van de rivier. In de regentijd trekt hij het overstroomde bos in. Dankzij zijn flexibele lichaam
Tarantula Alle spinnen zijn roofdieren die hun prooi met gifkaken verlammen of doden. Het gif zorgt ook voor de vertering. Kenmerkend voor spinnen zijn de spintepels aan hun achterlijf waarmee ze spinrag maken. Hiermee maken ze een cocon voor de eieren en vaak ook een web. De tarantula heeft de reputatie van een roofdier, bijzonder gevaarlijk voor de mens. In werkelijkheid eet hij kuikens, reptielen, insecten en kleine zoogdieren. Een tarantula is constant in beweging. Hij ziet slecht en zijn haren waarschuwen hem voor gevaar.
Morpho De naam van deze vlinder betekent "mooi" in het Grieks. De morpho is te herkennen aan zijn grote, glimmende vleugels. De bovenkant ervan is vaak blauw of groen gekleurd, maar er bestaan ook witte morpho's. De mannetjes zijn feller van kleur dan de vrouwtjes die ook een bruine rand met witte vlekken aan de voorvleugel hebben. De onderzijde van de vleugels is bruin met verschillende 'ogen'. De vlinder heeft een spanwijdte tussen de 100 en 120 millimeter. Dankzij zijn spectaculaire verschijning is de morpho van oudsher een gewild verzamelobject. Daarom is de vlinder nu beschermd. Meer weten over de dieren in het dierenrijk? Ga naar: wnf.nl/dierenbieb
HET BOEK ‘AMAZONE’ Het boek neemt je mee op een ontdekkingstocht in een adembenemende wereld, vol met exotische bloemen en planten, reusachtige bomen, inheemse stammen en de meest uiteenlopende dieren. Een indrukwekkend inkijkje in de schoonheid, maar ook de kwetsbaarheid van de Amazone. Laat je elke bladzijde opnieuw betoveren door de magie van dit gebied! Het boek bevat: 231 pagina’s met meer dan 150 adembenemende foto’s Fascinerende verhalen over de Amazone en haar bewoners; van de sierlijke jaguar tot inheemse stammen. Enkele 3D-foto’s voor een nog intensere beleving (3D-bril bijgesloten in het boek) Een beeldverslag van de opnames van de bijbehorende film ‘Amazonia’ QR-codes waarmee u, door ze te scannen met uw telefoon, enkele scènes uit de film ‘Amazonia’ kunt bekijken. Bij een gift van € 39,95 of meer, ontvang je dit prachtige boek gratis!
wnf.nl/amazone
DE AMAZONEQUIZ 2. Waarom komt een luiaard uit zijn boom?
3. Wat is dit voor dier?
4. Welke kleur heeft de orinocodolfijn?
Antwoorden: C: 8, C: om zijn behoefte te doen, C: capibara, D: roze.
1. De maki-kikker heeft tien bolle plaktenen. Hoeveel plakvingers heeft hij?
WIL JE MEER DOEN? Geef een gift De Amazone geeft je leven. Geef de Amazone vandaag nog iets terug en help mee dit prachtige woud te beschermen met een gift. wnf.nl/amazone Word donateur Alleen met de hulp van onze donateurs kunnen we een vuist maken voor de natuur. Geef samen met ons de aarde door en word donateur. wnf.nl/donateur Volg ons op Facebook Wil jij op de hoogte blijven van het laatste nieuws over ons natuurbeschermingswerk? Volg ons dan op Facebook. Deel online je mening met anderen en met ons. facebook.nl/wereldnatuurfonds WNF webshop Ben je op zoek naar een mooi cadeau? Koop dan nu een product in onze shop, en steun hiermee direct het natuurbeschermingswerk van het WNF! wnf.nl/shop
-----------------------------------------------------------------------------------------© Wereld Natuur Fonds 2013 - Foto’s: © Michel Roggo / © WWF-Canon, R.Isotti, A.Cambone - Homo Ambiens / WWF-Canon, een deel van de foto’s komt uit de film Amazonia.