Writing for Eternity by White Fox

Edrych Galluogw wch allan am ei n yr Or i e l y n polo coc e u crysau h! D y m a w irfoddolw yr amgu yr ed d f a s y ’ n gofalu am ymw elwyr.

Mae rhaglenni cenedlaethol yr Amgueddfa Brydeinig yn cael cefnogaeth hael y Dorset Foundation. Mae’r bosibl cynnal yr arddangosfa a’r rhaglen addysg gysylltiedig gyda grant gan cynllun Cyfoeth Cymru Gyfan – Sharing Treasures a ariennir gan Lywodraeth Cymru.

Gobeithiwn y byddwch yn mwynhau’r arddangosfa!

We hope you enjoy the exhibition!

Mae’r arddangosfa hon yn canolbwyntio ar bwysigrwydd ysgrifennu yn yr Hen Aifft, diwylliant llythrennog a oedd yn bodoli ymhell cyn i’r syniad o ysgrifennu gyrraedd Ewrop. Hefyd, mae llawer iawn o’r dystiolaeth ysgrifenedig o’r Hen Aifft wedi goroesi yn hinsawdd sych gogledd Africa, ac mae wedi ei ddatguddio gan archeolegwyr a’i astudio gan Eifftolegwyr mewn amgueddfeydd a phrifysgolion. Mae dehongli’r llawysgrifau hyn wedi galluogi i academyddion ddechrau datrys rhyfeddodau’r gwareiddiad hynafol hwn. Byddwch chi hefyd yn gallu archwilio stori’r Hen Aifft gyda chasgliadau’r Amgueddfa Brydeinig sy’n cael eu harddangos yn Wrecsam.

This exhibition focuses on the importance of writing in Ancient Egypt, which was a literate culture long before the idea of writing reached Europe. Moreover, a vast amount of written evidence from Ancient Egypt has survived in the dry conditions of North Africa, to be excavated by archaeologists and studied by Egyptologists in museums and universities. Deciphering these scripts has allowed academics to start solving the mysteries of this ancient civilization. Through the collections of the British Museum on display in Wrexham, you too will be able to explore the story of Ancient Egypt. One aspect of Egyptian civilization that appears in the greatest temples, on the walls of the tombs of pharaohs and the coffins of the dead, and in the rubbish dumps of lost and forgotten settlements are its written languages and, in particular, hieroglyphs.

Un agwedd o wareiddiad Eifftaidd a ymddengys yn y temlau pwysicaf, ar waliau beddi’r pharoaid, ac eirch y marw, ac ar domeni sbwriel y colledig a’r anheddau a anghofiwyd, yw eu hieithoedd ysgrifenedig ac yn arbennig, yr hieroglyffau.

Ancient Egypt and its civilization have fascinated people for over two thousand years. Pyramids, temples, obelisks, statues and mummies — few other cultures have left behind such an awe-inspiring legacy.

Mae’r Hen Aifft a’i wareiddiad wedi swyno pobl am dros ddwy fil o flynyddoedd. Pyramidiau, temlau, obelisgau, cerfluniau a’r mymïaid — ychydig iawn o ddiwylliannau eraill sydd wedi ysbrydoli cymaint, a gadael etifeddiaeth mor hudol.

Ysgrifennu Hyd Dragwyddoldeb: Datgodio’r Hen Aifft

Darllenwch y rhaglen ddigwyddiadau i gael gwybod mwy!

See inside for the events programme! ST RY T

Waterworld Waterworld Bydd D Dwr Y By wr

A A534 534

ÔB RH

HIG

Central Station Station Central and and IIsland sland Green Green Gorsaf Gorsaf Canolog Canolog a’r a’r Werddon Werddon

T/S REE ST

FAWR TRY T

Eagles Meadow Eagles M eadow Dôl Dôl yr yr Eryrod Eryrod

St St G Giles’ iles’ / San Silyn San Silyn

Wrexham County Borough Museum & Archives is located on Regent Street in the centre of Wrexham. The museum is only a few minutes’ walk from the town’s bus station and Wrexham General railway station. There are two car parks near the museum: St Mark’s Road (LL13 1RY) and Island Green (LL13 7LW).

Mae Amgueddfa ac Archifdy Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi ei leoli ar Stryt y Rhaglaw yng nghanol Wrecsam. Mae’r amgueddfa ychydig funudau ar droed o orsaf fysiau’r dref a Gorsaf Rheilffordd Gyffredinol Wrecsam. Mae dau faes parcio gerllaw’r amgueddfa; Ffordd Sant Marc (LL13 1RY) a'r Werddon (LL13 7LW).

Opening Times: Monday to Friday 10 a.m. – 5 p.m. Saturday & Bank Holiday Monday 11 a.m. – 4 p.m.

Amserau Agor: Dydd Llun i ddydd Gwener 10 a.m. – 5 p.m. Dydd Sadwrn a Gw ˆyl y Banc 11 a.m. – 4 p.m.

FREE ADMISSION For more information, please speak to the staff on duty or:

 01978 297 460

MYNEDIAD AM DDIM Am ragor o wybodaeth gofynnwch i’r staff ar ddyletswydd neu:

@ museum@wrexham.gov.uk

wrexhammuseums amgueddfeyddwrecsam

 County Buildings, Regent Street, Wrexham, LL11 1RB  www.wrexham.gov.uk/heritage Adeiladau’r Sir, Stryt y Rhaglaw, Wrecsam, LL11 1RB

www.wrecsam.gov.uk/treftadaeth

Wrexham Museum has joined with the British Museum to bring their world-famous collections to North Wales.

Mae Amgueddfa Wrecsam wedi ymuno â’r Amgueddfa Brydeinig i ddod â chasgliadau byd enwog i ogledd Cymru. Yn dilyn y diddordeb yn yr arddangosfa Gwnaed yn Affrica yn 2007 a phoblogrwydd arddangosfa Mentyll, Gleiniau a Beddau yn 2013, cynigiodd yr Amgueddfa Brydeinig i gynnal cyfres o arddangosfeydd am wareiddiadau pwysicaf y byd yn Wrecsam. Bydd pob arddangosfa fel ffenestr ar y byd, ei hanes a’i ddiwylliant a bydd yn seiliedig ar gasgliadau sydd wedi denu pobl i’r Amgueddfa Brydeinig ers 1753.

Following the interest in the Made in Africa exhibition in 2007 and the popularity of the Capes, Beads and Burials exhibition in 2013, the British Museum offered to stage a series of exhibitions about the world’s great civilizations in Wrexham. Each exhibition will act as a window on the world, its history and culture and will be based on the collections that have drawn people to the British Museum since 1753.

Ysgrifennu Hyd Dragwyddoldeb: Datgodio’r Hen Aifft yw’r cyntaf o’r gyfres o arddangosfeydd yr haf.

Writing for Eternity: Decoding Ancient Egypt is the first in this series of summer exhibitions. The Mold Cape went on public display for the first time ever in North Wales in 2005. The four thousand year old golden cape returned to Wrexham Museum for another successful visit in 2013. Over 16,000 people came to see the most famous Bronze Age artefact ever found in Wales during its six week stay in Wrexham. The ‘Made in Africa’ exhibition saw Wrexham Museum hosting the 1.8 million year old stone tools found by Louis Leakey in the Olduvai Gorge in Tanzania. The hand-axes remain the earliest man-made objects to go on display in Wrexham.

Cafodd Mantell yr Wyddgrug ei harddangos i’r cyhoedd am y tro cyntaf erioed yng ngogledd Cymru yn 2005. Bu i’r fantell aur pedair mil o flynyddoedd oed ddychwelyd i Amgueddfa Wrecsam am ymweliad llwyddiannus arall yn 2013. Daeth dros 16,000 o bobl i weld y gwrthrych mwyaf enwog o’r Oes Efydd a ganfuwyd yng Nghymru erioed yn ystod ei arhosiad chwe wythnos yn Wrecsam. Gwelodd yr arddangosfa ‘Gwnaed yn Affrica’ Amgueddfa Wrecsam yn cadw’r taclau cerrig 1.8 miliwn mlwydd oed a ganfuwyd gan Louis Leakey yng Ngheunant Olduvai yn Nhanzania. Mae’r bwyelli llaw yn parhau i fod y gwrthrychau cynharaf a wnaed gan ddyn, i gael eu harddangos yn Wrecsam.

Writing for Eternity: Decoding Ancient Egypt Ysgrifennu Hyd Dragwyddoldeb: Datgodio’r Hen Aifft A 'Windows on the World' exhibition in partnership with the British Museum Arddangosfa 'Ffenestr i’r Byd' mewn cydweithrediad â’r Amgueddfa Brydeinig 20th June – 5th September 2015 20fed Mehefin – 5ed Medi 2015

Wrexham County Borough Museum & Archives Amgueddfa ac Archifdy Bwrdeistref Sirol Wrecsam

Image © The Trustees of the British Museum Delwedd © Ymddiriedolwyr yr Amgueddfa Brydeinig

Guildhall Guildhall ref Neuadd Neuadd y D Dref

Memorial Hall all Memorial H Neuadd Neuadd Goffa Goffa

Ffenestri i’r Byd

Pob delwedd © Ymddiriedolwyr yr Amgueddfa Brydeinig

TRE ET /

Library Library Llyfrgell Llyfrgell

Windows On The World

All images © The Trustees of the British Museum

HO PE S

Police Station Station Police Gorsaf Heddlu Heddlu Gorsaf Bus Bus Station Station Gorsaf Gorsaf Bws Bws

ET / S STRTYT TRT Y T C CAER AER STREEET TER ST ESTER HES CH C

GR OS VE NO R

W Wrexham rexham M useum / Museum A mgueddfa Amgueddfa Wrecsam Wrecsam A525 A 525

KI RO NG AD ST /F RE TR FO ET ST IN RD /S RY IT Y DG TR T Y ST RO YT DR RE SV YB IN ET EN RE DO / OR NI D N SDDU O H R D D R O F F ROAD SDDU RHO

/ EET

YR HA GL

Writing for Eternity: Decoding Ancient Egypt

S TR TR YT

This exhibition and the associated education programme have been made possible through a grant from the Cyfoeth Cymru Gyfan – Sharing Treasures scheme, which is funded by the Welsh Government.

Loo Enablers k out for our Ga lle in t h e i r b randed r ry polo museum shirts! They are ed the volun after ou teers who look r visito answe rs and help r y o u r q ueries.

ENT REG

G General eneral Station Station G orsaf C Cy yffredinol Gorsaf Cyffredinol

The British Museum’s national programmes are generously supported by the Dorset Foundation.

All images © The Trustees of the British Museum

Pob delwedd © Ymddiriedolwyr yr Amgueddfa Brydeinig

Chester Caer C hester / C aer

LLlay lay / LLlai lai Shrewsbury Amw wyythig S hrewsbury / Amwythig North Wales Gogledd ogledd C Cymru ymru N orth W ales / G C hester / C aer Chester Caer

FREE E MYNED NTRY IAD AM DDIM

Events Programme Write ’n’ Draw Like An Egyptian

allery G r u o d r out fo branded re e k o o L ir th in the ! They are k s r e l Enab olo shirts rs who loo p luntee rs and help o v m . u o muse er our visit our queries ry aft answe

Curator’s Dewis y Choice Curadur

ein n am a l l a ysau hwch Edryc iel yn eu cr yr r w wyr O oddol f g r o i u w l l a alu Ga h! Dym fa sy’n gof . c o c polo elwyr guedd w m m a y r y am

Rhaglen Ddigwyddiadau Ysgrifennu a Darlunio fel Eifftiaid

Thursday, 23rd July 1 – 4 p.m. Thursday, 30th July 1 – 4 p.m. Thursday, 6th August 1 – 4 p.m. Thursday, 13th August 1 – 4 p.m. Thursday, 20th August 1 – 4 p.m. Thursday, 27th August 1 – 4 p.m.

Cost: First tile FREE. Additional tiles £1 each.

Night with the Pharaohs Friday, 28th August Join staff and volunteers at the museum for an Ancient Egypt themed evening packed full of activities. Will you crack the code of the ancients and escape the curse of the pharaohs? A sleepover event for families with children aged 7 – 11. For details and to reserve a place, please ring 01978 297 460 or speak to the staff at reception. To avoid disappointment, please book before Friday, 21st August. Cost: Children £10, Adults £5. Fee includes all activities and breakfast.

Hotchpotch Hieroglyphs and Funky Pharaohs Bank Holiday Monday, 31st August, 11 a.m. – 12 noon and 1.30 – 3.30 p.m. Make your own pharaoh’s crown or try your hand at painting your name in hieroglyphs! Drop-in activity for families with children.

Scribal Palette In Ancient Egypt the scribal palette was the emblem of the scribal profession. Their palettes were typically rectangular and had a slot to hold the scribe’s reed-pens and wells to hold cakes of red and black ink. Many palettes had sliding covers to keep the fragile reed-pens safe. The black ink was made from carbon and was the colour used to write texts. The red ink, made from iron-rich red ochre, was used for titles and chapter headings, and to highlight important words or make corrections. The palette strapped together with the scribe’s pen case and water bowl formed the hieroglyph for a scribe.

Y Palet Ysgrifennu Yn yr Hen Aifft y palet ysgrifennu oedd arwyddlun galwedigaeth yr ysgrifennydd. Yn nodweddiadol roedd eu paletau'n hirsgwar, gyda thwll i gadw eu hysgrifbinnau corsen ac inc coch a du. Roedd gan sawl palet orchuddion a oedd yn llithro i gadw'r ysgrifbinnau corsen bregus yn ddiogel. Gwnaed yr inc du o garbon, ac fe ddefnyddiwyd y lliw i ysgrifennu’r testunau. Gwnaed yr inc coch gydag ocr coch llawn haearn, a ddefnyddiwyd ar gyfer teitlau a phenawdau penodau, a thynnu sylw at eiriau pwysig, neu i wneud cywiriadau. Y palet wedi’i glymu wrth ddaliwr ysgrifbinnau a phowlen ddw ˆr yr ysgrifennydd oedd yn ffurfio’r hieroglyff ar gyfer ysgrifennydd.

FREE. Donations welcome.

Deciphering Hieroglyphs, Decoding Ancient Egypt

Bryn’s Buddies – Write Like An Egyptian

The Egyptians wrote on chips of limestone or pieces of broken pottery known as ostraca. These chips were cheap and their flat surfaces were ideal for writing and drawing. In effect ostraca were the ‘scrap paper’ and post-it notes of Ancient Egypt. They were not designed to be kept, but owing to the dry environmental conditions in Egypt many have survived and they provide a great source of information about daily life. The ostracon (pictured below) comes from Deir el-Medina, the village where the workers employed in the Valley of the Kings were based.

Saturday, 5th September, 11 a.m. – 1 p.m.

Ostracon (lluosog – ostraca)

Thursday, 3rd September, 7 p.m. Deciphering what the Ancient Egyptians wrote in the texts that they left behind has been key to our understanding of this unique civilization. Find out more in this special talk by the curator of the exhibition, Ilona Regulski, Curator of Egyptian Written Culture, Department of Ancient Egypt and Sudan, The British Museum. Limited places — book early to avoid disappointment. Tickets available from the museum reception. Cost: £3

Wrexham Museum’s club for children aged 7 – 11 will be looking at life in Ancient Egypt and learning the skills of the scribe. Limited places — please book before Saturday, 8th August to avoid disappointment. Cost: £3

Ostracon (plural – ostraca)

– rents a p d n nd gra py of a s t n Pare ck up a co il from Pi s Tra ’ n e r d visit. il u h o C y r ou when n o i t p rece free!

It’s

Shabti of Qenherkhepshef

Cost: Teil cyntaf AM DDIM. Teils ychwanegol £1 yr un.

Noson gyda’r Pharoaid

Shabti o Qenherkhepshef

Dydd Gwener, 28 Awst

Roedd Shabtis yn ffigurynnau pren a gladdwyd ochr yn ochr â’r meirw ym meddi’r Hen Aifft. Yn y byd a ddaw, pe gofynnwyd i’r un fu farw i weithio, byddai’r shabtis yn dod yn fyw, ac yn gwirfoddoli i wneud y llafur a oedd ei angen. Daw’r shabti o Qenherkhepshef, sgrifellwr adnabyddus, hyd yn oed yn ddrwg-enwog a weithiodd yn Deir el-Medina yn Nyffryn y Brenhinoedd. Byddwch yn gallu gweld peth o’i ysgrifen yr arddangosfa.

Ymunwch â staff a gwirfoddolwyr yn yr amgueddfa am noson thematig am yr Hen Aifft a fydd yn llawn o weithgareddau. Byddwch yn datrys cod yr hynafiaid ac yn dianc rhag melltith y pharoaid? Digwyddiad cysgu dros nos i deuluoedd sydd â phlant 7 - 11 oed. Am fanylion ac i neilltuo lle, ffoniwch 01978 297 460 neu siaradwch â’r staff ger y dderbynfa. Er mwyn osgoi siom, neilltuwch le cyn dydd Gwener 21 Awst. Cost: Plant £10, Oedolion £5. Bydd y gost yn cynnwys yr holl weithgareddau a brecwast.

Cymysgedd o Hieroglyffau a Pharoaid Ffynci Seated Scribe The male figure is in the typical pose of an Ancient Egyptian scribe. He is sitting cross legged on the ground. He has a papyrus roll across his knees and is ready to start writing. Scribes were held in high esteem in Ancient Egypt because they were a vital part of the state administration. Working as a scribe was a good way to make a living and, just as importantly, scribes were needed in the afterlife as well.

Gw ˆ yl y Banc Dydd Llun, 31 Awst, 11 a.m. – 12 canol dydd a 1.30 – 3.30 p.m.

Sgrifellwr ar ei Eistedd

Dydd Iau, 3 Medi, 7 p.m.

Gwnewch goron pharo eich hun a rhowch gynnig ar beintio eich enw mewn hieroglyffau! Gweithgaredd galw heibio i deuluoedd sydd â phlant. AM DDIM. Croesewir rhoddion.

Dehongli Hieroglyffau, Datrys yr Hen Aifft

Mae’r ffigur o ddyn yn nodweddiadol o osgo sgrifellwr yr Hen Aifft. Mae’n eistedd wedi croesi ei goesau ar y ddaear. Mae ganddo rolyn papyrus ar ei ben-gliniau ac mae’n barod i ysgrifennu. Roedd y sgrifellwyr yn uchel eu parch yn yr Hen Aifft gan eu bod yn rhan hanfodol o weinyddu’r wladwriaeth. Roedd gweithio fel sgrifellwr yn ffordd dda o wneud bywoliaeth ac yr un mor bwysig, roedd angen sgrifellwyr yn y byd oedd i ddod hefyd.

Mae dehongli beth ysgrifennodd yr Hen Eifftiaid yn y testunau a adawyd ar ôl wedi bod yn ganolog i’n dealltwriaeth o’r gwareiddiad unigryw hwn. Canfyddwch mwy yn y sgwrs arbennig hon gan guradur yr arddangosfa, Ilona Regulski, Curadur Diwylliant Ysgrifenedig yr Aifft, Adran yr Hen Aifft a Sudan, yr Amgueddfa Brydeinig. Mae lleoedd yn gyfyngedig — neilltuwch yn gynnar er mwyn osgoi siom. Mae tocynnau ar gael o dderbynfa’r amgueddfa. Cost: £3

Bydis Bryn – Ysgrifennu fel Eifftiwr Dydd Sadwrn, 5 Medi, 11 a.m. – 1 p.m.

Roedd yr Eifftiaid yn ysgrifennu ar asglodion o galchfaen, neu ddarnau o grochenwaith a adnabuwyd fel ostraca. Roedd yr asglodion hyn yn rhad ac roedd eu harwynebau gwastad yn ddelfrydol ar gyfer ysgrifennu a darlunio. A dweud y gwir, roedd teilchion yn ‘bapur sgrap’ ac yn nodiadau post yn yr Hen Aifft. Ni fwriadwyd iddynt gael eu cadw, ond oherwydd amgylchiadau’r hinsawdd sych yn yr Aifft, mae llawer wedi goroesi, ac maent yn ffynhonnell gwybodaeth da am fywyd bob dydd. Daw’r ostracon (yn y llun) o Deir el-Medina, y pentref lle'r oedd y gweithwyr a gyflogwyd yn Nyffryn y Brenhinoedd wedi eu lleoli.

Clwb Amgueddfa Wrecsam i blant sy’n 7 – 11 oed a fydd yn ystyried bywyd yn yr Hen Aifft ac yn dysgu sgiliau’r sgrifellwyr. Lleoedd cyfyngedig — neilltuwch eich lle cyn dydd Sadwrn 8 Awst er mwyn osgoi siom. Cost: £3

Writing Board Each scribe had to undergo training so that he could write the various scripts used in Ancient Egypt. The small writing board which appears in the exhibition is evidence of this training. On one side there is a list of words related to the theme of youth, while on the reverse there is a list of places. The board was probably used, wiped clean and re-used many times.

For more information about our events for children, please telephone 01978 297 460.

Cyfunwch sgiliau llawysgrif Eifftaidd a sgiliau arlunydd a oedd yn peintio hieroglyffau ar gasys mymïaid yn y gyfres o weithdai galw heibio i blant. Byddwch yn dylunio eich hieroglyff eich hun ac yn peintio teil i fynd adref gyda chi.

Shabtis were stone or wooden figurines buried alongside the dead in Ancient Egyptian tombs. In the afterlife, should the deceased be asked to work, the shabtis would spring to life and volunteer to perform the labour required. This shabti is of Qenherkhepshef, a well-known, if notorious, scribe who worked in Deir el-Medina in the Valley of the Kings. You will be able to see some of his writing in the exhibition.

Bwrdd Ysgrifennu Roedd rhaid i bob sgrifellwr gael hyfforddiant er mwyn iddo fod yn gallu ysgrifennu amrywiol sgrifellau a ddefnyddiwyd yn yr Hen Aifft. Mae’r bwrdd ysgrifennu bach a ymddengys yn yr arddangosfa yn dystiolaeth o’r hyfforddiant hwn. Ar un ochr mae rhestr o eiriau sy’n berthnasol i’r thema ieuenctid, ac ar y cefn rhestr o leoedd. Mae’r bwrdd wedi ei ddefnyddio, ei lanhau, ai ail-ddefnyddio sawl tro.

Combine the skill of an Egyptian scribe and the imagination of the artists who painted hieroglyphs on mummy cases in this series of drop-in workshops for children. You will design your own hieroglyph and paint it on a tile to take home.

Dydd Iau, 23 Gorffennaf 1 – 4 p.m. Dydd Iau, 30 Gorffennaf 1 – 4 p.m. Dydd Iau, 6 Awst 1 – 4 p.m. Dydd Iau, 13 Awst 1 – 4 p.m. Dydd Iau, 20 Awst 1 – 4 p.m. Dydd Iau, 27 Awst 1 – 4 p.m.

iau – n i e N a idiau mweld, e h T y ia Rhien fyddwch yn ybr i Blant lw Pan i o’r L fa. p o g n cewch o’r dderby im!

dd m a Mae

Am ragor o wybodaeth am ddigwyddiadau i blant, ffoniwch 01978 297 460.