Vision #21

2015 www.wienerberger.nl

#21

MAGAZINE OVER KERAMISCH BOUWEN

02 | VOORWOORD | COLOFON

Stef van Ham Productmanager Gevel en Binnenmuur Wienerberger B.V.

BOUWSTEEN VOOR CREATIVITEIT

Waar enkele decennia lang hele rijen huizen in eenzelfde baksteen werden uitgevoerd, wordt met baksteen tegenwoordig steeds meer diversiteit in het straatbeeld gecreëerd. De ene keer gebeurt dit subtiel, de andere keer heel uitgesproken. Bijvoorbeeld door afwisseling in de gevelbakstenen die worden verwerkt. Ook door bepaalde details in het metselwerk, zoals in de afwerking van hoeken of rondom kozijnen, kan aan een gebouw een eigen karakter gegeven worden.

04

Deze Vision staat in het teken van de mogelijkheden die baksteen biedt voor individuele expressie. Het Jeugdgebouw in Nuland is bijvoorbeeld heel verrassend. In dit project zijn in de voorgevel bakstenen die verschillen in kleur, structuur en textuur gecombineerd. Dat geeft een heel speels effect.

Het meest interessante project in deze Vision vind ik persoonlijk de gevel van het woonhuis in Veldegem, geïnspireerd op een Japans behangpatroon. Door met reliëf te werken, ontstaat bijna een 3D-effect. Geen enkel stukje is hetzelfde. De hele gevel is in één baksteenformaat in dezelfde kleur uitgevoerd, daardoor is het effect toch heel subtiel. Op het moment dat er licht op valt, komt de gevel als het ware tot leven.

Om aan te sluiten bij wat architect en lector Jan Peter Wingender in deze Vision zegt: het kiezen voor baksteen moet niet zozeer een keuze zijn voor de goedkoopste en meest duurzame oplossing, maar juist ook voor de mogelijkheden die het product biedt. Een baksteen is namelijk letterlijk en figuurlijk – het woord zegt het eigenlijk al – een bouwsteen. Een baksteen op zich is ‘maar’ een baksteen. Er ontstaat pas echt iets op het moment dat je gaat bouwen en de baksteen gaat verwerken. Wat wij met ons diverse productaanbod beogen is architecten inspireren tot het creëren van mooie gebouwen.

10

COLOFON Vision, 21e uitgave Redactie Tanja Bongers, Marc Kuijpers, Rob Mulder, Martin Schröder, Jolanda Stam, Chloë Nieuwdorp (BouwStijl Media), Marleen Boschman (BouwStijl Media) Fotografie Shen Zhonghai (pag 5), O&O Baukunst (pag 5), Daan Dijkmeijer (pag 6 t/m 9), Wienerberger (voorpagina, pag 4, 5, 14, 15), Hubaer Kusters (pag 16 t/m 19, achterpagina), Juozas Kamenskas (pag 22 t/m 25), Ruud Peijnenburg (overige) Vormgeving SpringDesign Oplage 4.500 Idee? Heeft u suggesties over projecten die aandacht verdienen in deze uitgave?

Laat het ons dan weten via info.nl@wienerberger.com.

Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Wienerberger worden gekopieerd of gedupliceerd. www.wienerberger.nl vision.wienerberger.nl

16

INHOUD | 03

04 06 10 14 16 06 20 24 28

INDIVIDUELE EXPRESSIE De baksteen nader onderzocht

SPILCENTRUM, EINDHOVEN Context inspireert tot eigentijdse textuur

HELMER-ES, ENSCHEDE Respect voor omgeving, een trendbreuk met het verleden

WONING, VELDEGEM Gevel op basis van Excelbestand

DE EEKHOORN, LUNTEREN Nieuwbouwwijk in jaren ’30 stijl met de ruimte en luxe van nu

MODERNE WONINGEN, LITOUWEN Zwarte huizen met een witte ziel

D’N HAZENKAMP, NULAND Frisse uitstraling voor jeugdgebouw

WIJKVERNIEUWING, GRONINGEN Het buurtgevoel versterken

14

20

28

04 | BAKSTENEN METSELWERK

DE BAKSTEEN NADER ONDERZOCHT

INDIVIDUELE EXPRESSIE MET BAKSTENEN METSELWERK Baksteen als bouwmateriaal biedt architecten een grote ontwerpvrijheid. De variëteit aan kleuren, texturen, vormen en formaten waarin baksteen beschikbaar is in combinatie met verschillende metselwerkverbanden, biedt tal van mogelijkheden. Hiermee kan een uniek gevelbeeld gecreëerd worden. Een voorbeeld hiervan is het Rijksarchief in Brugge (zie vision.wienerberger.nl/blog). Door het toepassen van lange gevelbakstenen heeft Salens Architecten het pand een sterke eigen identiteit gegeven. Deze is geïnspireerd op een stapel papier, die aansluit op de functie van het gebouw.

Ook de bebouwing in de Haarlemse wijk Deo Neo laat een van de vele mogelijkheden zien die baksteen biedt voor individuele expressie (zie vision.wienerberger.nl/blog).

Voor dit project heeft Wienerberger een speciale baksteen geproduceerd. In deze baksteen is in de frog het motief van een ornament van het oude gebouw uit de vroegere wijk verwerkt. Hiermee wordt een eigen identiteit gecreëerd met een referentie naar het verleden.

“In ons onderzoek proberen we een aantal inzichten te verschaffen over de toepassing van baksteen als bekledingsmateriaal”, gaat Wingender verder. “Niet zozeer vanuit het patroon of het stapelen zelf, maar vanuit de tektonische vraag. Tot wat voor vormgevende oplossingen komen architecten en op welk moment gaan deze resoneren met de manier waarop de baksteen bouwtechnisch op een goede manier toegepast wordt?”

ONDERZOEK NAAR DE TEKTONIEK VAN BAKSTEEN Architect en lector aan de Academie voor Bouwkunst in Amsterdam Jan Peter Wingender onderzocht de rol van baksteen in de hedendaagse architectuur. In het vuistdikke studieboek Brick. An Exacting Material legt hij samen met collega’s deze wereld bloot door middel van essays en tekenwerk. “Baksteen is niet meer het veelzijdige bouwmateriaal dat het ooit was, het is een bekledingsmateriaal”, licht Wingender toe. “Wat mij tegenstaat, is dat in Nederland de keuze om met het materiaal te werken vaak een negatieve is. Het is inderdaad de goedkoopste en de meest duurzame optie, maar dat vind ik een weinig gefundeerde keuze als het op architectonische productie aankomt. Baksteen biedt zo enorm veel mogelijkheden.”

VAN MATERIAAL NAAR CONCEPT Veel architecten zien materialiseren als een manier om van een concept tot een gebouw te komen. Wingender vindt baksteen bij uitstek een materiaal dat de mogelijkheid biedt om precies de tegenovergestelde weg te bewandelen: “Namelijk dat je met het materiaal begint en dat vervolgens gaat conceptualiseren. Het geven van betekenis aan het materiaal an sich, daarin schuilt misschien wel echt de betekenis van baksteen voor de architectuur. Er zijn niet heel veel bouwmaterialen die deze mogelijkheid bieden. Dat is het unieke van baksteen.”

Rijksarchief, Brugge

Onderzoek naar de baksteen

Zinderende patroonkunst

De resultaten van het onderzoek door Jan Peter Wingender naar de rol van de baksteen in de hedendaagse architectuur kunt u lezen en bekijken in het boek ’Brick. An Exacting Material’. Info: www.architectura.nl

Meer informatie over het metselwerkverband als patroonkunst en compositiegereedschap vindt u in het boek ‘Het Zinderend Oppervlak’ van Koen Mulder (vanaf januari 2016). Info: www.zinderendoppervlak.nl

Woningbouw Erasmuspark in Den Haag en winkelcentrum Boven ’t Y in Amsterdam: twee voorbeelden waarbij de functie van de baksteen onder de loep wordt genomen in het boek ‘Brick. An exacting material’. Zowel in tekst als in beeld.

Gedetailleerde tekeningen van stapelpatronen illustreren de primaire Oppervlak’.

BAKSTENEN METSELWERK | 05

MET BAKSTEEN VERSCHIJNEN DE MOOISTE STRUCTUREN DIE NOOIT EERDER ZIJN VERTOOND. IK KEN BIJNA GEEN BOUWMATERIAAL IN NEDERLAND DAT ZO ZOU KUNNEN WORDEN GEBRUIKT SYSTEMATIEK IN METSELWERKVERBANDEN Ook Koen Mulder, architect, bouwtechnoloog en docent aan de Technische Universiteit Delft, is gefascineerd door de toepassing van baksteen. Zijn aanstaande boek Het Zinderend Oppervlak gaat over de systematiek van de stapelpatronen die met baksteen gemaakt kunnen worden. “Metselwerkverbanden zijn individuen”, vertelt Mulder. “Ze hebben allemaal een eigen karakteristiek en een eigen hoekoplossing. Anderzijds zit er ook een soort systematiek in. Ik haal die systematiek eruit en laat met tekeningen zien wat er gebeurt.”

Deo Neo, Haarlem

NIEUWE PATRONEN Mulder vindt dat het besef van wat baksteen en het metselverband in de bouwtraditie betekenen in Nederland vaak ontbreekt. “In Scandinavische landen is dit bewustzijn veel sterker. Daar zie je dat het een manier van denken is: ik neem iets uit onze eigen traditie en ik laat zien wat ik daar voor bijzonders mee kan creëren. Met de primaire volgorde van bijvoorbeeld het Noors verband worden allerlei verschuivingen gemaakt. Er ontstaan dan totaal andere patronen in de gevel. Van zigzag tot wiebertjes; er verschijnen de mooiste structuren die nooit eerder zijn vertoond. Dat vind ik

INSPIRERENDE VOORBEELDEN In deze Vision zijn verrassende toepassingen van baksteen uitgelicht. Bij spilcentrum ’t Hofke in Eindhoven (pagina 6-9) reflecteert de combinatie van verticaal metselwerk en verticale houten delen in de gevel de textuur van de boomrijke omgeving. Een Japans behangpatroon was de inspiratiebron voor het metselwerk van een woonhuis in het Belgische Veldegem. Individuele expressieve geveltextuur ontstaat door deze keuzes.

De perforaties die met Braziliaans metselwerk rondom de te openen ramen van het Centrum voor Acute Psychiatrie Helmer-Es in Enschede (pagina 10-13) zijn gecreëerd, vormen een onzichtbare afscherming. De vrolijke gevel van jeugdgebouw D’n Hazenkamp in Nuland (pagina 24-27) laat zien hoe met het gebruik van verschillende kleuren baksteen een uniek aanzicht ontstaat. Dit zijn slechts enkele voorbeelden van de vele mogelijkheden die baksteen biedt voor individuele expressie. Naast het belichten van deze projecten in Vision, zet Wienerberger eens in de twee jaar bijzondere baksteenarchitectuur extra in de schijnwerpers. De deelnemende projecten uit de hele wereld zijn bijzondere voorbeelden van individuele expressie met baksteen. Momenteel zijn de voorbereidingen voor de Brick Award 2016 in volle gang.

De nominaties worden binnenkort gepubliceerd. In het voorjaar verschijnt het begeleidende boek Brick16 met daarin alle genomineerde en prijswinnende projecten.

ME TS EL W E R KVE R B AND AL S P AT R OO NKU NS T E N CO MP OS I TI E GE R E E DS CHAP

KO EN M UL D E R

Het Zinderend Oppervlak

HET GEVEN VAN BETEKENIS AAN HET MATERIAAL AN SICH, DAARIN SCHUILT MISSCHIEN WEL ECHT DE BETEKENIS VAN BAKSTEEN VOOR DE ARCHITECTUUR

“Naast de primaire steenstapeling, heb je ook het secundaire motief dat je ziet als je het metselwerkverband van een afstand bekijkt”, vervolgt Mulder. “Hieraan ontlenen verbanden hun naam. Denk bijvoorbeeld aan kettingverbanden. Die ritmes kun je zo ingewikkeld of muzikaal maken als je zelf wilt en als uitgangspunt gebruiken voor het gevelontwerp. Het biedt veel meer mogelijkheden dan alleen de traditionele metselverbanden die we in Nederland al zo vaak gebruiken.”

bijzonder aan baksteen. Ik ken bijna geen bouwmateriaal in Nederland dat zo zou kunnen worden gebruikt.”

stapelingen en de secundaire motieven in het boek ‘Het Zinderend

Bijzondere baksteenarchitectuur De genomineerde en prijswinnende projecten van de Brick Award 2014 zijn gebundeld in het boek ‘Brick14’.

Meer info: www.brickaward.com

Aansprekende baksteenarchitectuur met ruimte voor individuele expressie tonen zowel het Chinese Lanxi Curtilage als het Landesarchiv in Duisburg, Duitsland. Twee bijzondere projecten uit het Brick14 boek.

06 | SPILCENTRUM, EINDHOVEN

SPILCENTRUM, EINDHOVEN | 07

CONTEXT INSPIREERT TOT EIGENTIJDSE TEXTUUR Spilcentrum ’t Hofke ligt in een beschermde groenzone van Eindhoven. De textuur van de omgeving was leidend in het ontwerp. Dit zie je met name terug in de materiaalkeuze en de bijzondere verwerking hiervan: een combinatie tussen verticaal metselwerk en verticale houten delen. Het project leverde UArchitects diverse internationale nominaties op, onder andere voor de architectuur(scholen)prijs, de houtprijs van het World Architecture Festival 2014 en de Dirk Roosenburgprijs 2015.

Het begon allemaal met een prijsvraag. Aan een aantal architectenbureaus werd gevraagd om een visie voor ’t Hofke te maken, omdat het bestaande schoolgebouw niet meer voldeed. Misak Terzibasiyan en Emile van Vugt van UArchitects wonnen deze prijsvraag met hun visie. Terzibasiyan licht het ontwerp toe: “We hebben heel goed gekeken naar de context van het project. Wat is de geschiedenis van de plek, wat speelt er op zo’n locatie, wat zijn de randvoorwaarden? In eerste instantie wilden we de bestaande school renoveren en uitbreiden, maar dit bleek gaandeweg het project niet mogelijk. Ondanks dat we de oudbouw moesten slopen, hebben we in ons nieuwe plan iets van de geest van de vroegere school terug laten komen.

Onder andere de plaats op het terrein hebben we grotendeels overgenomen. De prachtige bomen op de locatie hebben we ook gehandhaafd in het plan.”

INSPIRATIEBRON Het project is een combinatie van verticaal metselwerk en verticale houten delen. “De combinatie tussen een hard materiaal en een zacht materiaal vinden we spannend”, licht

Terzibasiyan toe. “Hout is zacht, dat is beschadigbaar. Baksteen is hard. Waar wij in geïnteresseerd zijn, is niet het ornament, maar de textuur van de oppervlakte. Het product zelf geeft textuur aan het gebouw. De keuze voor baksteen heeft ook te maken met de voormalige school. Deze was van baksteen, traditioneel gemetseld en wit gekeimd. Wij kozen voor de nieuwe school voor een verticaal metselverband, als referentie naar de textuur van de bomen in de omgeving. Het is heel typerend dat deze bomen met rieten matten zijn beschermd tegen uitdroging tijdens de bouwwerkzaamheden.” Dat is ook de inspiratiebron geweest voor het hout dat we hebben toegepast.

VEEL TEXTUUR Van Vugt licht de keuze voor baksteen verder toe: “Een baksteen is kleinschalig, heeft veel textuur, door de voegen en het reliëf zelf. Wij vinden baksteen vriendelijk en passend bij een school. De kinderen komen toch dichtbij het gebouw. Dan is een gebouw met veel textuur en beschaduwing vriendelijker en aaibaarder dan een gebouw met een harde oppervlakte zonder schaduw of belijning. Het zit heel erg op het vlak van beleving, maar ik geloof wel dat het werkt.”

à

EEN GEBOUW MET VEEL TEXTUUR EN BESCHADUWING IS VRIENDELIJK EN AAIBAAR

08 | SPILCENTRUM, EINDHOVEN

“Aan de kopse zijde van het gebouw is de baksteen klamp verwerkt”, gaat Van Vugt verder.

“Hierdoor komt het logo van Wienerberger en af en toe ook het productienummer in het zicht.

Hoe we op dit idee gekomen zijn? Eigenlijk is het gewoon toeval. We wilden bij het omgaan van de hoek de baksteen gewoon zo laten staan.”

Aan een kant van de gevel zijn perforaties gemaakt in het metselwerk. “Dat geeft een bijzonder effect”, aldus Van Vugt. “In de avond draait de school zich om. Overdag zie je met name het witte van de gekeimde stenen en zie je in het midden een grote opening. ’s Avonds vervalt dat witte bijna helemaal en komt het hart van de school helemaal naar voren.”

VAKMANSCHAP Het verticaal metselen is volgens Terzibasiyan een vak apart: “Al die verticaal georiënteerde bakstenen in de gevels is handwerk. De aannemer heeft vijf verschillende ploegen gehad, bij de vijfde ploeg kon het project pas gebouwd worden. Dit is nooit eerder op deze wijze vertoond. In die zin is het wel een uniek project voor Nederland. Maar het heeft ook spanning opgeleverd. De eerste vraag van een aannemer is toch: ‘Kunnen we die bakstenen niet gewoon horizontaal metselen?’ Dat is een manier van werken en denken. Op een gegeven moment zei ook de opdrachtgever: ‘Moet het nou overal verticaal? Dat kost zoveel geld.’ Bij het dakterras hebben we het metselwerk daarom maar gewoon horizontaal georiënteerd.”

Van Vugt beaamt dat bouwers wel eens kriegelig worden van hun werkwijze: “Ze moeten eraan wennen dat we alles uitdetailleren. Soms worden dingen gewoon heel snel en mak-

kelijk gebouwd, want makkelijk betekent veel minder kopzorg voor de aannemer. Achteraf is iedereen trots op het gebouw. Iets dat meer moeite kost geeft veel meer tevredenheid als het dan wel lukt.”

Protected trees (natural texture)

Former school (white color)

+

New school (inspiration texture)

=

WIJ KOZEN VOOR EEN VERTICAAL METSELVERBAND, ALS REFERENTIE NAAR DE TEXTUUR VAN DE BOMEN IN DE OMGEVING

SPILCENTRUM, EINDHOVEN | 09

TOEKOMSTBESTENDIG In het ontwerp is ook nagedacht over het toekomstig gebruik van het gebouw. Terzibasiyan legt uit hoe dit is verwerkt: “Wij hebben al in een vroeg stadium met de constructeur besloten om de fundering zo te maken, dat in de toekomst op het dak een uitbreiding kan plaatsvinden.

Wat je veel ziet bij scholen is dat ze groeien en dus moeten uitbreiden. Vaak komt er dan tijdelijke huisvesting op het terrein te staan. ’t Hofke is zo ontworpen dat er – als het storm loopt – een (tijdelijke) lichtgewicht huisvesting op het dak gezet kan worden.”

Over het eindresultaat zijn zowel de medewerkers en kinderen van ‘t Hofke als de buurtbewoners heel enthousiast. Van Vugt vertelt: “Mensen leggen de link tussen wat er voorheen stond en wat er nu staat. Soms bewust, soms onbewust. Dat is wel mooi. Dan werkt een gebouw. Dan omarmen ze dat eerder in de buurt en dat is hier ook gebeurd. Ik denk dat dat een meerwaarde heeft.”

Spilcentrum ’t Hofke, Eindhoven Opdrachtgever

SKPO, Eindhoven

Architect

UArchitects, Eindhoven

Constructeur

Van de Laar, Eindhoven

Aannemer

Nieuwenhuizen Daandels Bouw, Uden

Gevelbakstenen

Euroa handvorm waalformaat – Wienerberger Erlecom

Oplevering

2013

10 | HELMER-ES, ENSCHEDE

HELMER-ES, ENSCHEDE | 11

RESPECT VOOR DE OMGEVING; EEN TRENDBREUK MET HET VERLEDEN Het bestaande pand voldeed niet meer en daarom werd in Enschede een nieuw Centrum voor Acute Psychiatrie gebouwd: Helmer-Es. Het centrum bestaat uit twee verdiepingen en huisvest open en gesloten afdelingen met een polikliniek, vooral gericht op ambulante en klinische crisisinterventie.

Architect Rik Lagerwaard nam het ontwerp voor zijn rekening.

“De psychiatrie is in de loop der jaren sterk veranderd en daarmee ook het type gebouw dat wenselijk is”, gaat Lagerwaard van start. “Wij hebben in het verleden vaker voor GGZ-instellingen gebouwd, dus we begrijpen de vraagstelling en hoe de processen lopen. Voor dit project hebben we heel intensief overlegd met de zorg en de technische dienst. Er lag een duidelijk programma van eisen aan ten grondslag, onder andere qua molestbestendigheid en duurzaamheid. Het was dan ook de uitdrukkelijke wens van de opdrachtgever om alle geveldelen in metselwerk uit te voeren.”

INPANDIGE BUITENRUIMTES Het gebouw is zo ontworpen dat het niet omsingeld hoeft te worden met hekwerken, maar patiënten toch naar buiten kunnen. “Het principe van het ontwerp is dat de buitenruimtes zich inpandig bevinden”, vertelt Lagerwaard. “Op de begane grond rondom de patio’s liggen de slaapvertrekken van de gesloten afdelingen. In een buitenring rondom de slaapvertrekken zijn de behandelruimtes gesitueerd. Dit heeft ook te maken met het doorsteken van allerlei verboden middelen.”

Op de bovenverdieping, waar de open afdelingen zich bevinden, is het precies omgekeerd.

Lagerwaard legt uit: “Daar zijn de behandelkamers in de binnenring gesitueerd en de slaap-

DOOR HET GEBRUIK VAN RUWE EN GLADDE STENEN ONTSTAAT ER EEN SOORT FONKELING IN DE GEVEL

vertrekken aan de buitenkant. Daarmee voorkom je ook dat mensen zich bekeken voelen in de patio. Doordat er geen hekken rondom het gebouw nodig zijn, blijft het gebied landschappelijk meer een geheel.”

FOCUS OP OMGEVING Waar de bestaande gebouwen op het terrein een sterk orthogonale structuur hebben, is het ontwerp van het nieuwe centrum meer gericht op de landschappelijke belijningen in de directe omgeving. “Het focussen op de omgeving is sowieso een trendbreuk met het verleden”, licht Lagerwaard toe. “De gebouwen uit de jaren ’70 waren echt structuralistische gebouwen: vierkant en varianten daarop. Hierdoor kreeg je autonome gebouwen in het landschap. Later werden hier hekwerken aan toegevoegd.”

“In het ontwerp van het nieuwe pand hebben we de boslijnen en de infrastructuur van de wegen in de omgeving meer overgenomen. Daaruit is deze vorm min of meer ontstaan.

Bijkomend voordeel is dat het gebouw daardoor wat zachter wordt, je kijkt wat makkelijker langs die ronde hoeken. Het afwijken van het orthogonale vormt ook de basis voor komende projecten op hetzelfde terrein. De omgeving respecteren en die ook opzoeken, maakt dat het organischer en vriendelijker wordt”, aldus Lagerwaard.

BESCHERMENDE JAS Voor het metselwerk was Lagerwaard op zoek naar een bijzondere baksteen die typerend is voor die plek: “We wilden een hele grillige steen met een natuurlijke uitstraling, waardoor een soort ruwe mantel ontstaat. Daarin hebben we een gladde strengperssteen verwerkt, waardoor je in combinatie met terugliggend voegwerk meer textuur en glinstering krijgt. Dat leek ons heel sterk in die landschappelijke omgeving. De gevel is als het ware een beschermende jas voor de patiënten. Om het gevelvlak te breken, hebben we ook verticaal metselwerk à toegepast. Als een soort ceintuur om de jas.”

12 | HELMER-ES, ENSCHEDE

“Rondom de te openen ramen hebben we met Braziliaans metselwerk perforaties gecreëerd”, gaat Lagerwaard verder. “Het Braziliaanse metselwerk vormt daarmee een onzichtbare afscherming tegen het ongewenst verkeer van verboden middelen. De raamopeningen zijn een soort weerspiegeling van wat er binnenin gebeurt. Ze worden soms geaccentueerd door betonnen kaders.”

AANDACHT VOOR TEXTUUR De reacties op het nieuwe centrum zijn lovend. “De buitenkant wordt als zeer spectaculair ervaren”, zegt Lagerwaard. “Het heeft ook een hele bijzondere uitstraling. Dat komt mede door de textuur van de ruwe en gladde stenen die er in verwerkt zijn. Als het zonlicht erop valt, ontstaat er een soort fonkeling in de gevel.”

“De toegepaste baksteen hebben we zelf uitgezocht. Wienerberger heeft ons geholpen met

dilatatieadviezen en verwerkingsadviezen. De bouwregelgeving houdt steeds meer vast aan allerlei garanties en aan goede verwerking, het wordt steeds complexer. Dan kun je maar het beste gebruik maken van de expertise van de fabrikant en volgens ons is die bij Wienerberger goed voorhanden. We maken er vaker gebruik van. Op deze manier kunnen we voor langere tijd goed metselwerk garanderen.”

VOLLEDIG IN 3D-BIM Het project is volledig in 3D-BIM (Revit) ontworpen en uitgewerkt. “We werken hier al een jaar of vijf mee, alleen onze bouwpartners zijn helaas niet altijd even actueel”, vertelt Lagerwaard.

“Dit project is bouwkundig, constructief en installatietechnisch in 3D uitgewerkt. Naar onze mening is het de toekomst en op deze manier kun je veel faalkosten voorkomen. Je werkt het uit in 3D, dus je weet ook waar conflicten tussen allerlei disciplines kunnen ontstaan. In 2D komt het toch veelvuldig voor dat dingen elkaar in de weg zitten. Met dit systeem kun je dat vrij eenvoudig voor zijn. Het helpt ook om beter te kunnen communiceren met andere partijen.”

HELMER-ES, ENSCHEDE | 13

OM HET GEVELVLAK TE BREKEN, HEBBEN WE OOK VERTICAAL METSELWERK TOEGEPAST

“Het vereist echter wel een heel andere kijk op een project”, erkent Lagerwaard. “Je moet namelijk veel meer energie in het voortraject stoppen om het goed in het systeem te krijgen.

Je moet op een andere manier denken: wat doe je eerst, hoe werk je dat uit en hoe bouw je dat op? Ondanks de extra tijd in het voortraject, betaalt dat zich bij goed gebruik in het vervolgtraject wel weer terug. Dat wordt helaas nog niet altijd erkend.”

Centrum voor Acute Psychiatrie Helmer-Es, Enschede Opdrachtgever

Mediant, Twente

Architect

Rik Lagerwaard Architect BNA BV, Amersfoort

Aannemer

KlaassenGroep, Dinxperlo

Gevelbakstenen

Mix: Paarsblauw + Paarsblauw getrokken handvorm waalformaat – Wienerberger Maaseik KBB strengpers waalformaat – Wienerberger Kirchkimmen

Oplevering

DE GEVEL IS ALS HET WARE EEN BESCHERMENDE JAS VOOR DE PATIËNTEN

2015

14 | WONING, VELDEGEM

DE ARCHITECTEN WERDEN BIJ HET ONTWERP VAN DE GEVEL GEÏNSPIREERD DOOR EEN

WONING, VELDEGEM | 15

GEVEL OP BASIS VAN EXCELBESTAND Met een grote privacywens midden in het Belgische Veldegem krijgt de gevel vanzelfsprekend een prominente rol. Grote raampartijen zijn immers uit den boze. Architecten Dries Vens en Maarten Vanbelle gingen met deze wens aan de slag en vonden een creatieve oplossing vanuit een onverwachte hoek. Japanse behangpatronen dienden als inspiratie voor de gevel van deze woning. Een Excelbestand hielp de aannemer met de uitvoering.

Er werden behoorlijk hoge eisen gesteld door de toekomstige bewoners. Met name de wens tot zo min mogelijk inkijk was een hele uitdaging tussen de bebouwing waar de nieuwe woning zou komen te staan. De bewoners wilden echter ook hun droom van een gezin met vier kinderen in dit huis kunnen verwezenlijken. Dat, plus een krap budget, maakte het project voor de architecten niet bepaald gemakkelijk.

PRIVACY Om aan de privacywens van de bewoners te voldoen, is gekozen voor een beperkt aantal ramen. Op de begane grond zijn een paar in de gevel verzonken raampartijen te vinden. Aan de zuidwestzijde van het huis is ruimte gecreëerd voor een groter glasoppervlak met toegang tot de tuin. Op de eerste verdieping bevinden zich kleine raampjes, zodat er niet naar binnen gekeken kan worden. Voor de bewoners functioneren deze ramen als kleine omlijstingen van het uitzicht.

DOOR HET BEPERKTE AANTAL RAMEN BEPAALT DE GEVEL HET AANZICHT VAN DE WONING Woning, Veldegem België Opdrachtgever

Particulier

Architect

Atelier Vens Vanbelle, Gent (BE)

Gevelbakstenen

Etna vormbak waalformaat – Wienerberger Erlecom

Oplevering

2010

Om boven toch daglicht binnen te krijgen, is een speciale dakconstructie gemaakt. Er zijn twee metalen liggers geplaatst waar A-frames op gelast zijn. Deze zijn afgewerkt met sandwichpanelen. In de open zijkanten is beglazing geplaatst, zodat ze elk uitzicht bieden op een ander punt van het kompas. Zo verandert het invallende zonlicht voortdurend.

JAPANS BEHANGPATROON Door het beperkte aantal ramen bepaalt de gevel het aanzicht van de woning. Hier moest dus iets speciaals mee gedaan worden. De architecten werden bij het ontwerp van de gevel geïnspireerd door een Japans behangpatroon met schilderachtige vlekken. Het idee ontstond om het patroon door middel van reliëf in de gevel te verwerken.

Om dit patroon in de gevel te verwezenlijken, is het patroon uitgewerkt in een Excelbestand.

Hierin werd aangegeven welke bakstenen in welke rij moesten uitsteken en welke niet. De aannemer heeft de stenen vervolgens volgens deze instructies gemetseld, zodat het gewenste patroon werkelijkheid werd. Het patroon zorgt voor een expressieve geveltextuur.

Het is de bedoeling dat de vlakke gevelbakstenen in de loop der tijd een laagje patina over zich heen krijgen. In combinatie met de uitstekende bakstenen wordt de gelijkenis met een Japans behangpatroon dan nog beter zichtbaar. Het kleurenpalet van de gevel wordt afgemaakt door omrandingen van cortenstaal bij de kozijnopeningen en kozijnen van afzelia.

DROOMHUIS Naast de sterke privacywens, hadden de bewoners ook de wens om met een gezin met vier kinderen in het huis te kunnen wonen. Om het huis toekomstbestendig te maken, is de interne indeling van het huis flexibel gemaakt. De entree van het huis bevindt zich onder grondniveau. Hierdoor bestaat dit deel van het huis uit drie verdiepingen. De rest van het huis bestaat uit twee verdiepingen met open ruimtes. Er zijn twee trappen die deze verdiepingen met elkaar verbinden, zodat je rond kunt lopen in het huis.

Beneden is de keuken en een zithoek. Boven kunnen, afhankelijk van de wensen van de bewoners, flexibele slaapkamers, een werkkamer, een speelkamer of bijvoorbeeld opslagruimte gecreëerd worden. Zo hebben de bewoners de vrijheid om het huis aan te passen op hun woonsituatie. Tot slot sluit deze flexibiliteit ook aan bij het budget van de bewoners. Afhankelijk van de financiële ruimte kunnen ze extra ruimtes creëren en de indeling aanpassen.

JAPANS BEHANGPATROON MET SCHILDERACHTIGE VLEKKEN

16 | DE EEKHOORN, LUNTEREN

DE EEKHOORN, LUNTEREN | 17

JAREN ’30 ARCHITECTUUR VERTAALD NAAR NU De architectuur uit de jaren ’30 spreekt veel mensen aan. Het is echter lastig om deze stijl met nieuwbouw na te bootsen. Martin Sterk, ontwerper bij Van der Padt & Partners, vertelt hoe hij toch een creatieve oplossing heeft kunnen vinden om dit te doen. In de wijk de Eekhoorn in Lunteren staat het resultaat: een nieuwbouwwijk in jaren ’30 stijl met de ruimte en luxe van nu.

De Eekhoorn ligt aan de rand van Lunteren in een landelijk gebied. Deze ligging is bepalend geweest voor de sfeer van het project. “De groenstructuur is de hoofddrager geweest voor het hele plan”, licht Sterk toe. “Er is veel groen aanwezig in de vorm van hele grote bomen en houtwallen die echt intact moesten blijven. Het hele project is met zorg ontworpen om de bestaande structuur te handhaven. Het lint - de individuele woningen langs de hoofdweg - is eigenlijk doorgezet in dezelfde structuur. In het middengebied ontstaat dan een blok.

PASSEND IN DE OMGEVING Om de omgeving zo min mogelijk aan te tasten, is naar een goede balans gezocht tussen de bebouwing en de natuur. “Je wilt dat er niet te veel bebouwd wordt, maar de ontwikkelaar wil dat natuurlijk wel”, legt Sterk uit. “We hebben daarom echt de grenzen opgezocht om tot de juiste verdichting te komen.”

“Ook de architectuur is een afgeleide van de omgeving”, gaat Sterk verder. “De jaren ’30 architectuur die in het lint aanwezig was, is de drager geweest voor het totale project. Daarom

is ook bewust in jaren ’30 stijl verder gebouwd. De baksteenarchitectuur uit de jaren ’30 was hierin leidend. Velen zullen vragen: wat is nou jaren ’30? Typerend voor de jaren ’30 is dat er met veel detail werd gewerkt. Dat zit hem in plinten met rollagen en verspringende metselwerkvlakken. Daar bouw je eigenlijk de gevel mee op. Het zijn dus geen saaie rechttoe rechtaan woningen, maar we hebben juist met baksteendetails cachet aan de woningen gegeven. Dat is één van de dingen die je met baksteen kunt doen”, stelt Sterk.

PROMINENTE KAP Het groen in de omgeving blijft de rode draad in dit project. Het was dus niet de bedoeling dat te veel steen zichtbaar zou zijn. Daarom is voor een mansardekap gekozen. Sterk licht deze keuze toe: “In de jaren ’30 zag je deze kapvorm regelmatig”.

“De mansardekap hebben we in het middengebied toegepast”, vervolgt Sterk zijn verhaal. “In het middengebied bevinden zich lange blokken huizen naast elkaar. Als je zo’n rij woningen naast elkaar ziet, zie je veel baksteen. Om dat aanzicht te beperken en om de uitstraling van de woningen te verzachten naar de omgeving toe is voor de mansardekap gekozen. Het is feitelijk een tweede gevel.”

EEN MANSARDEKAP IS GEKOZEN OM DE VERSTENING IN HET GEBIED TEGEN TE GAAN

à

18 | DE EEKHOORN, LUNTEREN

MATERIALEN VAN NU Zowel de gevel als de dakvlakken zijn in keramiek uitgevoerd. Sterk is hier erg over te spreken: “Keramiek behoudt zijn kwaliteit door de jaren, dat is wel bewezen.” Hoewel in de jaren ’30 ook veel met keramische materialen gebouwd werd, komt het gebruikte materiaal in dit project niet precies overeen met dat uit de jaren ’30.

“Wij hebben eerst gekeken: wat deden ze vroeger?”, zegt Sterk over de materiaalkeuze.

“Vroeger werd voor de mansardekap een knikpan gebruikt. Dat deden ze vroeger niet met een golfpan. We hebben ook gekeken naar een Tuile du Nord, dat zijn kleine dakpannen. Dat was in dit project prijstechnisch niet haalbaar. Welke pan kunnen we dan wel toepassen die geen afbreuk doet aan de algehele uitstraling?” Dat werd de Alegra van Wienerberger. Sterk

licht deze keuze toe: “De Alegra heeft vlakke gedeelten in de dakpan, waardoor deze refereert aan de Tuile du Nord die vroeger in de jaren ’30 veelvuldig werd toepast.”

NIET TE NIEUW Langs het lint beschikken de woningen over een ander type dak. “De twee-onder-een kapwoningen met een goot op zes meter hoogte hebben een schilddak”, vertelt Sterk. “Daar hebben we een golfpan voor gebruikt. Deze pan ziet er niet te nieuw uit. Dat komt voornamelijk door de kleur. Het is een beetje een leikleur. Hierdoor ademt het project niet die sfeer van een nieuwbouwwijk. Het lijkt alsof deze wijk er al jaren staat”, vindt Sterk.

Ook met de kleur van de baksteen is hier op gelet. “De bakstenen zijn niet te fel van kleur”, zegt Sterk. “Ze hebben een donkerdere, diepere kleur. Samen met de witte kozijnen en de

DE EEKHOORN, LUNTEREN | 19

DE JAREN ’30 ARCHITECTUUR DIE IN HET LINT AANWEZIG WAS, IS DE DRAGER GEWEEST VOOR HET TOTALE PROJECT

vorm en detaillering van goten en aftimmeringen ontstaat een fris geheel. Het hele project is hierdoor terughoudender om ervoor te zorgen dat het goed in de omgeving past”, aldus Sterk.

POPULAIR PROJECT Als architect krijg je niet vaak de reacties van bewoners op een project mee. Toch is Sterk wel ter ore gekomen dat het project meer dan geslaagd is: “Veel klanten die een jaren ’30 woning willen, refereren aan dit project. Zij hebben het project bij ons op de website gezien en komen dan bij ons langs voor een vergelijkbare woning. Dat is natuurlijk heel bijzonder.

We zijn er goed in geslaagd om het jaren ’30 gevoel over te brengen en dat spreekt toch veel mensen aan.”

De Eekhoorn, Lunteren Architect

Van der Padt & Partners, Giessenburg

Opdrachtgever/Aannemer

Aannemersbedrijf Gebroeders Blokland, Hardinxveld Giessendam

Dakpannen

Alegra 10 leikleur mat engobe en Madura leikleur mat engobe - Wienerberger Tegelen

Gevelbakstenen

Espa handvorm waalformaat en Elise handvorm waalformaat - Wienerberger Erlecom

Oplevering

2014

20 | MODERNE WONINGEN, LITOUWEN

MODERNE WONINGEN, LITOUWEN | 21

MODERNE WONINGEN AAN DE RAND VAN EEN LITOUWS BOS

ZWARTE HUIZEN MET EEN WITTE ZIEL Twee families hielden er altijd al van om thuis blues te draaien. Ze luisterden veel naar deze muziek, vaak met de volumeknop helemaal open.

Dan is er geen betere plek om te wonen dan in een buitengebied. Aan de rand van het bos, in het kleine dorpje Kulautuva in Litouwen, vonden ze de perfecte locatie voor hun droomhuizen. Ze bouwden twee zwarte bakstenen huizen met een witte ziel. Huizen die de blues belichamen.

Volgens de architecten wilden de families een hoge centrale leefruimte, van waaruit de melancholische muziek hun huis zou vullen en alle kamers zou kunnen bereiken. Zij droomden ervan om in de zomer de glazen schuifpui open te zetten om buiten op een groot houten terras te zitten: een plaats tussen de klanken van de blues en het vreedzame gekwetter van vogels. In de tuin wilden ze paddenstoelen kunnen plukken voor het diner, zodat de wilde natuur zich kon verspreiden in de keuken. Ze zouden van dit alles willen genieten in het bijzijn van hun vrienden onder het genot van een goed glas wijn.

EÉN MET HET BOS Eén van de belangrijkste taken die de architect had, was het ontwerpen van een lichte, warme en gezellige binnenruimte die een sterke relatie met het omringende bos zou hebben. Een ruimte waar de families hun woonwensen kunnen verwezenlijken en de blues zo hard kunnen zetten als ze willen. De buitenkant van de woning moest goed passen in het natuurlijke landschap; de gevel moest in harmonie met de natuur gevormd worden. Bovendien moest de

architect rekening houden met de ligging van de huizen. De toekomstige bewoners wilden de natuur zo min mogelijk aantasten, dus de huizen moesten zorgvuldig geplaatst worden tussen de hoge dennen. Zo zouden de meeste bomen behouden kunnen blijven.

Deze voorwaarden beïnvloedden de vorm van de huizen sterk. Met deze eisen in het achterhoofd, hielp Wienerberger de architecten met het selecteren van de dakpannen en gevelbakstenen. De zeer duurzame materialen, die een sterke verbinding met de omgeving creëren, zijn van grote waarde voor het ontwerp. De textuur van de gekozen bakstenen is ruw en kent een matte kleur die lijkt op die van de boomstam van de dennenboom. Door het toepassen van deze bakstenen in de gevel krijgt elk huis zijn eigen identiteit.

De dakpannen lopen op sommige delen van de woningen helemaal door tot aan de grond.

Voor beide huizen is dezelfde pan gebruikt. Dit zorgt voor een eenheid tussen de woningen.

Bovendien geven de dakpannen een gevarieerde reflectie van afgezwakte schaduwen, net zoals die van bomen op een zonnige avond. Beide materialen komen perfect tot hun recht in deze bosrijke omgeving. De robuuste materialen in zware kleuren sluiten daarbij perfect aan à bij de sfeer van de bluesmuziek.

DE TEXTUUR VAN DE BAKSTENEN IS RUW EN KENT EEN MATTE KLEUR DIE LIJKT OP DIE VAN DE BOOMSTAM VAN DE DENNENBOOM

22 | MODERNE WONINGEN, LITOUWEN

VERSCHILLENDE HUIZEN Hoewel de huizen met dezelfde opdracht en door dezelfde architecten zijn ontworpen, zijn ze niet helemaal hetzelfde. Grofweg valt er een onderscheid te maken tussen een donker, zwart huis en een wat lichter zwart met grijs huis. Het donkere huis is helemaal zwart. Niet alleen het dak en de gevel, maar ook de kozijnen hebben deze donkere kleur gekregen.

Het interieur is daarentegen juist licht gehouden, op de zwarte bakstenen accentwand na. Deze wand is overdwars in het huis geplaatst en loopt aan zowel de binnen- als de buitenzijde van het huis van de begane grond tot boven het dak.

WITTE ZIEL Een woning in een dergelijke omgeving heeft weinig opsmuk nodig. Het interieur is daarom bewust simpel gehouden, zodat de natuurlijke omgeving de aandacht krijgt die hij verdient.

De basis van het interieur van beide huizen is wit. Het donkere huis heeft daarnaast zwart, grijze accenten in het interieur, terwijl het lichte huis met zandtinten afgewerkt is. Er is gebruik gemaakt van natuurlijke, robuuste materialen als hout en staal. Grote ramen zorgen ervoor dat de bewoners overal in de woning van het indrukwekkende landschap kunnen genieten.

Voor het lichtere huis zijn dezelfde kleur dakpannen gebruikt als voor het donkere huis. Het verschil zit in de lichtgrijze bakstenen die voor de gevel van deze woning zijn gebruikt. De kleur van de kozijnen is ook hier afgestemd op de kleur van de gevel en is in deze woning daarom lichtgrijs. De lichtgrijze bakstenen accentwand in de woonkamer sluit aan bij de rest van het lichte en rustige interieur. Hoewel de vorm van beide woningen vrijwel gelijk is, beschikken ze door het verschil in kleurgebruik allebei over hun eigen sfeer.

Om aan de wens voor een hoge centrale leefruimte te voldoen, maar toch een warme, gezellige binnenruimte te behouden, is voor beide huizen een andere oplossing gevonden.

In het donkere huis is een entresol in de woonkamer geplaatst. In het lichtere huis is gekozen om, net boven het punt waar de muren overgaan in het dak, houten balken te plaatsen die de woonkamer horizontaal doorkruisen. Zo blijft de akoestiek in de woning behouden, maar voelt het toch huiselijk in de woonkamers.

GROTE RAMEN ZORGEN ERVOOR DAT DE BEWONERS OVERAL IN DE WONING VAN HET INDRUKWEKKENDE LANDSCHAP KUNNEN GENIETEN

MODERNE WONINGEN, LITOUWEN | 23

DE DAKPANNEN GEVEN EEN GEVARIEERDE REFLECTIE VAN AFGEZWAKTE SCHADUWEN, NET ZOALS DIE VAN BOMEN OP EEN ZONNIGE AVOND

Moderne woningen, Litouwen Opdrachtgever

Particulier

Architect

Studija Archispektras, Kaunas (LT)

Gevelbakstenen

Pagus Grijs handvorm dikformaat - Wienerberger Kortemark Zwart strengpers - Wienerberger Buchw채ldchen

Dakpannen

Actua 10 LG zwart edel-engobe - Wienerberger

Opleverdatum

2014

24 | D’N HAZENKAMP, NULAND

D’N HAZENKAMP, NULAND | 25

FRISSE UITSTRALING VOOR JEUGDGEBOUW Architect Ad van den Bosch woont in Nuland en was altijd al actief betrokken bij jeugdwerk en culturele activiteiten in de buurt. “In het kader van een provinciaal plan om dorpen op te knappen, werd er geld beschikbaar gesteld voor de sloop van het oude jeugdgebouw en de nieuwbouw van D’n Hazenkamp”, blikt Van den Bosch terug. “Men kwam in eerste instantie bij mij aankloppen voor advies. In tweede instantie heeft dat geresulteerd in een opdracht van de gemeente om de nieuwbouw van het jeugdgebouw te ontwerpen en uit te voeren”, licht Van den Bosch zijn betrokkenheid bij het project toe.

Het jeugdgebouw wordt gebruikt door diverse verenigingen. Hier is rekening mee gehouden in het ontwerp en de uitvoering. “Allereerst is er overleg geweest met de welstandscommissie over de uitstraling van het gebouw ten opzichte van de rest van de omgeving”, legt Van den Bosch uit. “De bebouwde omgeving is vrij neutraal van kleur. Ik vond dat het jeugdgebouw best een frisse uitstraling mocht krijgen. Juist omdat het een gebouw voor de jeugd is, zijn vrolijke kleuren gebruikt. Het mocht ook zeker een kenmerkend gebouw zijn in de omgeving. Dus een soort herkenningspunt om op te vallen. Dat is zeker gelukt”, besluit Van den Bosch. à

26 | D’N HAZENKAMP, NULAND

MOOIE KLEURENMELANGE Het was voor Van den Bosch vanaf het begin al duidelijk dat deze uitstraling met baksteen bereikt moest worden: “In Brabantse dorpen wordt veel met baksteen gebouwd. Om het gebouw te verbinden met de omgeving is daarom besloten om de gevel in baksteen uit te voeren.” Om een mooie kleurmelange te creëren is Van den Bosch bij Wienerberger in Zaltbommel langs geweest voor advies. “In de Wienerberger Expo is een complete collectie van bakstenen in verschillende kleuren en vormen te vinden”, vertelt Van den Bosch. “We hebben allerlei kleuren bij elkaar gelegd, van fel geglazuurde strengpersstenen tot handvorm bakstenen in rustige tinten. Daarmee zijn we wat aan het rommelen geweest om tot de

HET JEUGDGEBOUW SLUIT ALS EEN SOORT JAS AAN OP DE BEHOEFTEN VAN DE GEBRUIKERS

uiteindelijke kleurmelange te komen. Je moet ook rekening houden met de afmeting van de verschillende bakstenen en hun formaat. Daar hebben ze mij bij Wienerberger goed over geadviseerd”, aldus Van den Bosch.

TOEKOMSTBESTENDIG Een gebouw dat plek biedt aan allerlei jeugdverenigingen moet tegen een stootje kunnen.

Van den Bosch zegt hierover: “De afwerking binnen is redelijk stootbestendig. Het interieur is stevig afgewerkt met roestvrijstalen platen en hout op de wanden en alle deuren zijn van een kunststof laag voorzien. Het moet allemaal tegen een stootje kunnen, zodat het gebouw weer even mee kan.”

Ook qua duurzaamheid is er rekening gehouden met de toekomst. “Uiteindelijk is gekozen voor een energiezuinige verwarmingsinstallatie en zonnepanelen op het dak”, vertelt Van den Bosch. “Het energieverbruik van het gebouw voldoet aan de hoogste eisen in het kader van het Bouwbesluit.”

“De gebruikers zijn allemaal erg enthousiast”, merkt Van den Bosch. “Ze vinden het een prachtig gebouw. Het jeugdgebouw sluit als een soort jas aan op de behoeften van de zeer tevreden gebruikers.”

D’N HAZENKAMP, NULAND | 27

JUIST OMDAT HET EEN GEBOUW VOOR DE JEUGD IS, ZIJN VROLIJKE KLEUREN GEBRUIKT

D’n Hazenkamp, Nuland Architect

Ad van den Bosch, Nuland

Opdrachtgever

Gemeente Maasdonk

Constructeur

Aannemingsbedrijf Gebroeders van de Ven B.V., Heesch

Gevelbakstenen

Mix WF: Goud geglazuurd, Metallic grijs geglazuurd, Blauw geglazuurd, Rood geglazuurd, Wit geglazuurd, Geel geglazuurd, Dommelrood, Alento capri – Wienerberger Panningen en Wolfswaard Tigris Flash handvorm waalformaat – Wienerberger Wolfswaard

Dakpannen

Flach Dach Leizwart verglaasd – Wienerberger Tegelen

Oplevering

2013

28 | WIJKVERNIEUWING, GRONINGEN

WIJKVERNIEUWING, GRONINGEN | 29

HET BUURTGEVOEL VERSTERKEN ALS EEN VAN DE BELANGRIJKSTE DOELEN De Grunobuurt in Groningen was een vooroorlogse wijk die ten tijde van grote woningnood is ontstaan. De woningen voldeden niet meer aan de huidige eisen, waardoor in 2004 is besloten om de wijk grootschalig te vernieuwen. De wijk vormde een duidelijk herkenbare eenheid in de stad met een diversiteit aan bijzondere plekken en gebouwen. Architectenbureau De Zwarte Hond heeft dit als vertrekpunt genomen voor het stedenbouwkundig plan van de buurt.

Architect André van der Slik van De Zwarte Hond legt uit hoe het bureau bij dit project betrokken is geraakt. “De woningbouwcorporatie heeft ons de opdracht gegeven om het stedenbouwkundig plan te ontwerpen”, blikt Van der Slik terug.

“Binnen dat stedenbouwkundig plan is een verdeling gemaakt tussen verschillende architectenbureaus voor de verschillende blokken met woningen. Wij hebben binnen ons eigen stedenbouwkundig plan appartementencomplex Typhoon als opgave gekregen. Dit is het derde blok dat nu gerealiseerd is.”

HELDERE BLOKSTRUCTUREN Door de economische crisis zijn de randvoorwaarden die aan het complex gesteld waren enigszins aangepast. “Van oorsprong waren zeer diverse typen woningen gepland, maar dat bleek uiteindelijk financieel niet haalbaar”, licht Van der Slik toe. “Toen is een vereenvoudiging in het plan ontstaan. Er zijn drie typologieën in het plan opgenomen. Allereerst de grondgebonden woningen, dit zijn maisonnettes, dus tweelaagse woningen. Deze bevinden zich in een soort haakvorm aan de noord- en westzijde op de begane grond. De overige woningen

zijn standaard appartementen. Op de bovenste lagen als laatste nog twee penthouses. Onder het complex ligt een parkeergarage met ruim 150 plekken. Die is voor dit blok woningen en het blok woningen dat ernaast gerealiseerd is.”

Om de duidelijk herkenbare eenheid van de oude Grunobuurt terug te laten komen, is voor een heldere blokstructuur gekozen. “Het stedenbouwkundig plan is een eenheid door de blokvormen”, vertelt Van der Slik. “Er staan allemaal hele heldere blokstructuren in de buurt.

De blokken zijn niet helemaal vlak, maar hebben een soort sculpturale getraptheid. Dat was ook een voorwaarde vanuit het stedenbouwkundig plan”, verklaart Van der Slik.

OPVALLENDE METSELWERKDETAILLERING Om naast deze eenheid, tevens de diversiteit uit de oorspronkelijke buurt terug te krijgen, is voor een opvallende metselwerkdetaillering gekozen. “In het beeld-kwaliteitsplan staat ook voorgeschreven dat we een rijke metselwerkdetaillering moesten toepassen”, legt Van der Slik uit. Zelfs de kleur van de baksteen is per blok voorgeschreven. “Voor ons blok was dit

HET STEDENBOUWKUNDIG PLAN IS EEN EENHEID DOOR DE BLOKVORMEN

à

30 | WIJKVERNIEUWING, GRONINGEN

MET VERTICALE METSELWERKORNAMENTEN

WIJKVERNIEUWING, GRONINGEN | 31

een roodkleurige steen”, vertelt Van der Slik. “De baksteen van Wienerberger die we hiervoor gebruikt hebben is echt heel mooi. Het is een hele doorleefde, genuanceerde baksteen. Iedere baksteen is ook anders, dat is super mooi. Bakstenen met een hele mooie diepe kleur. Ik ben er heel blij mee.”

Ook de ramen hebben invloed gehad op het metselwerk. Van der Slik legt uit hoe dit tot uiting komt: “We vonden het belangrijk dat je vanuit de woning goed contact hebt met de straat.

Het buurtgevoel was een van de karakteristieken van de oude Grunobuurt. Mensen hadden in deze buurt veel contact met elkaar. Dat buurtgevoel bewerkstellig je door ramen tot aan de vloer te maken, zodat je vanuit je woning contact hebt met de straat. We hebben een soort grid ontworpen in de gevel bij de scheidingswanden en vloeren. Daar hebben we die grote openingen in gepland.”

Ook de grote, witte poort die toegang verschaft tot het binnengebied is door De Zwarte Hond ontworpen. Hier komt de diversiteit uit de oorspronkelijke buurt op een bijzondere manier terug. “Vanuit het beeld-kwaliteitsplan is voorgeschreven dat we de entrees bijzonder moesten maken”, licht Van der Slik toe. “Daarom hebben we in de toegangspoort het Grunologo verwerkt. Deze letters stonden op de oorspronkelijke bebouwing van de Grunobuurt.”

Naast glad, horizontaal metselwerk, is langs de kozijnen ook verticaal, verspringend metselwerk te zien. “Je kunt de woonkamer niet volledig van glas maken, want je moet natuurlijk aan de duurzaamheidseisen voldoen”, verklaart Van der Slik. “We hebben daarom een deel van het grid dichtgezet met verticale metselwerkornamenten die in diepte verspringen.

Daarmee creëren we in het hele bouwblok een soort ornamentiek en die schiet ook af en toe door in loggia’s. Bij sommige gevels zie je dat de buitenruimten naar binnen gedrukt zijn en dan zie je ook het metselwerk staand naar binnen. Dit metselwerkvlak is als in een klamp gemetseld. De liggende kant, afstrijkkant van de baksteen komt daarbij in het zicht. Dat zie je niet zo vaak. Het was dus voorgeschreven dat er iets aparts in die gevel moest gebeuren en wij hebben ervoor gekozen om dat op deze manier te doen. Dat is heel goed gelukt”, vindt Van der Slik.

Aan de buitenkant van de woningen is ook iets van de duurzaamheidsmaatregelen terug te zien. “Als je goed kijkt naar de gevel zie je dat er verticale roostertjes in verwerkt zitten”, verklapt Van der Slik. “Dat zijn lokale ventilatieroostertjes die gekoppeld zijn aan het ClimaRad ventilatiesysteem in de woning. De woningen hebben mede hierdoor een hoge duurzaamheidswaarde gehaald.”

ACTIEF GEBRUIKT BINNENGEBIED “We hebben het binnengebied ook ontworpen”, vervolgt Van der Slik. “Alle bewoners kunnen gebruikmaken van het binnengebied. Aan het binnengebied grenzen de tuinen van de grondgebonden woningen. Daarnaast grenst ook een deel van de entrees van de woningen aan dit binnengebied. Vanuit het binnengebied kun je tevens de kelder in naar de fietsenstalling. Het wordt dus actief gebruikt”, stelt Van der Slik.

DUURZAAMHEIDSEISEN Tot slot was er vanuit de opdrachtgever een duurzaamheidsambitie voor het complex opgesteld. Om deze te behalen zijn verschillende maatregelen getroffen. “Op de penthouses zijn zonnecollectoren geplaatst om de EPC-eis te halen”, gaat Van der Slik van start. “Het complex heeft een WKO-installatie, die is gekoppeld aan een buurt-WKO.”

Behalve dat het appartementencomplex refereert aan de oorspronkelijke Grunobuurt, is het dus heel comfortabel wonen. “Via de opdrachtgever hoor ik ook eigenlijk alleen maar positieve reacties”, vertelt Van der Slik. “De woningbouwcorporatie heeft alle woningen al verkocht en verhuurd, dus ze zijn heel tevreden”, aldus Van der Slik

Appartementencomplex Typhoon Architect

De Zwarte Hond, Rotterdam

Opdrachtgever

Gemeente Groningen, Nijestee

Gevelbakstenen

HKS Orange Spezial wasserstrich waalformaat – Wienerberger Kirchkimmen

Oplevering

2015

DIE IN DIEPTE VERSPRINGEN, CREËREN WE OVER HET HELE BLOK EEN SOORT ORNAMENTIEK

MAGAZINE OVER KERAMISCH BOUWEN

#21

2015 www.wienerberger.nl

Wienerberger B.V. Hogeweg 95 5301 LK Zaltbommel T 088 - 118 51 11 F 088 - 118 50 05 info.nl@wienerberger.com www.wienerberger.nl vision.wienerberger.nl