Live Magazine (light versie) - ArtEZ / Gezond musiceren

Optimaal presteren?

Gezond musiceren!

12 november 2012 Deventer Schouwburg

Colofon

Het symposium ‘Optimaal Presteren? Gezond Musiceren!’ is georganiseerd door ArtEZ Conservatorium op 12 november 2012 in de Deventer Schouwburg. Dit Live Magazine® is een verslag van die dag.

Live Magazines® is een concept waarbij we tijdens een congres, evenement of workshop ter plekke live een magazine maken dat dezelfde dag nog af is. www.livemagazines.nl Grafisch Ontwerp: O.K. PARKING Teksten: Nynke de Jong Fotografie: Masha Matijevic Contact: ArtEZ Conservatorium t.a.v. Ella Hueting Onderlangs 9, Postbus 49, 6800 AA Arnhem e.hueting@artez.nl +31-26-3535645

Verslag ochtendprogramma

GEZOND MUSICEREN? (OCHTEND) Het is een taboe: als muzikant toegeven dat je blessures hebt die je belemmeren bij het werk dat je doet. Die blessures kunnen fysiek of mentaal zijn en ze kunnen desastreuze gevolgen hebben voor je carrière. Terwijl ze in veel gevallen voorkomen hadden kunnen worden. Het is de hoogste tijd voor de conservatoria om gezondheid op te nemen in het lesplan. Bij ArtEZ heeft dit onderwerp de aandacht, en vandaag leren docenten, studenten en beleidsmedewerkers hoe zij gezonde muzikanten kunnen blijven en hoe ze hun studenten kunnen opleiden tot kunstenaars die zowel fysiek als mentaal goed in hun vel zitten.

En daar is een symposium voor nodig, zo stelt Ella Hueting, directielid van ArtEZ Conservatorium omdat met drie locaties in Arnhem, Enschede en Zwolle, en veel docenten die in deeltijd werken, er bijna nooit de gelegenheid is om met zijn allen te brainstormen en te discussiëren over dit onderwerp.

‘Mensen zijn er individueel bezig met gezond musiceren’, zo stelt Hueting, ‘maar een conservatoriumbreed beleid is er niet. Wij zien het als onze verantwoordelijkheid om aandacht te besteden aan dit onderwerp. Wij moeten uitstralen hoe belangrijk gezondheid is. En dat het noodzakelijk is aandacht aan je gezondheid te besteden wanneer je in je vakgebied de top wilt bereiken’.

Om de importantie van het onderwerp te onderstrepen worden er fragmenten getoond uit een documentaire van de NPS. Geblesseerde muzikanten vertellen over hoe het is om je passie niet meer uit te kunnen voeren. Het zijn emotionele verhalen, maar naast tranen is er

5

‘WIJ ZIEN HET ALS ONZE VERANTWOORDELIJKHEID OM AANDACHT TE BESTEDEN AAN DIT ONDERWERP’

Verslag ochtendprogramma

ook woede. Een muzikant met een gehoorbeschadiging is ontzettend kwaad. Het filmfragment eindigt met zijn woorden: ‘Ik ben razend om wat er met mij gebeurd is. Ik weet dat heel veel mensen hier last van hebben maar er werd nooit over gesproken. Pas de laatste paar jaar is er aandacht voor. Tijdens mijn jaren op het conservatorium en de eerste vijfentwintig jaren van mijn carrière hoorde ik hier niets over!’ Dagvoorzitter Christiaan Kuyvenhoven zegt geraakt te zijn door de verhalen.

‘25 PROCENT HEEFT NU AL LAST BIJ HET SPELEN’

6

We zijn wakker geschud. Maar Vera Baadjou, promovenda aan de Universiteit van Maastricht en revalidatiearts in opleiding, drukt ons ook nog even met de neus op de feiten. Uit het grootste onderzoek naar klachten bij musici, een Amerikaans onderzoek uit 1988 onder leden van 48 opera- en symfonieorkesten bleek al dat 82 procent van de ondervraagden wel eens medische problemen hebben gehad en dat 76 procent daarvan ernstige hinder ondervond bij het musiceren. Uit een onderzoek dat Baadjou zelf heeft uitgevoerd onder 132 Nederlandse eerstejaars conservatoriumstudenten bleek dat meer dan 80 procent al eens klachten had gehad. ‘25 Procent heeft nu al last bij het spelen’, vertelt Baadjou ons, ‘en die mensen staan nog maar aan het begin van hun carrière’. Aandacht voor het probleem is dus essentieel, wil ze ons meegeven. ‘Maak het bespreekbaar!’

‘Als je gaat bergbeklimmen ga je nooit op weg zonder een rugzak met survivalspullen. Je trekt goede schoenen aan en zorgt ervoor dat je voldoende eten en drinken bij je hebt. En je neemt een EHBO-doos mee, en pleisters. Als musicus heb je je eigen rugzak nodig en je eigen survivalpakket.’ Dat wil logopediste Rianne Heezen, docente Stemgebruik en Spreekonderwijs aan de hogeschool Windesheim in Zwolle, ons meegeven. Die survivalkit wordt samengesteld door de werkgroep Gezond Musiceren, waar Heezen ook deel van uitmaakt. Hun speerpunten? Bewustwording creëren, een wegwijzer zijn en basisvaardigheden aanleren. Studenten krijgen een Body, Mind en Communication Introductiedag, waar ze die basisvaardigheden leren. Daarnaast komen in workshops en minors de BMC-onderdelen terug. Cursussen Feldenkrais of logopedie komen terug in het onderwijs. Zouden mensen als violiste Janine Jansen, die een burnout heeft gehad, en zangeres Caro Emerald., die een poliep op haar stembanden had, minder problemen hebben gehad wanneer ze tijdens hun opleiding meer voorlichting hadden gehad? Rianne Heezen vindt het een zeer plausibele aanname.

Een plek waar BMC al helemaal geïntegreerd is, is de sportwereld. Daar wordt al gekeken naar hoeveel er getraind moet worden, en

Verslag ochtendprogramma

hoe men fysiek en psychisch gezond kan blijven en daardoor tot betere prestaties te komen. Iemand die daar alles vanaf weet is Rico Schuyers, sportpsycholoog voor onder andere NOC NSF, maar hij krijgt ook steeds meer Nederlandse orkesten onder zijn hoede. Een van de dingen waar hij bij sporters aan werkt, is mentale weerbaarheid. Hoe ga je om met tegenslagen? Hoe blijf je vechten in een verloren situatie? En hoe ga je om met vermoeidheid? In de sport maar ook in de muziek is laatstgenoemde vaak een reden voor fouten en blessures. En kritiek, hoe ga je daarmee om? Hoe ga je om met vernederingen van je docent of van je collega’s? Volgens Schuyers zijn er vier vlakken waar je invloed op kunt uitoefenen: motivatie, spanning, concentratie en zelfvertrouwen.

‘Iedereen moet weten dat deze vier onderdelen te beïnvloeden zijn, aldus Schuyers. ‘Zo brengen we het mentale iets meer naar de werkvloer en halen we het iets meer uit het taboe.’

Een van de dingen die we bijvoorbeeld kunnen doen, is duidelijke doelen stellen. ‘Dan vraag ik een sporter: wat is je doel? En als hij dan antwoordt dat hij Olympisch goud wil winnen, vraag ik vervolgens waaróm ze dat willen? Waarom willen ze goud winnen? Waarom willen ze dertig uur per week trainen? Als ik dat vraag blijft het vaak lang stil.’ Tot slot legt Schuyers ons het principe van de aandachtscirkels

7

uit. Cirkel 1 is de meest ideale: als je in die cirkel zit ben je alleen maar bezig met je taak. Invloeden van buitenaf leiden je dan niet af. Cirkel 6 is de ergste: ‘Je kent het wel: je hebt je mooie pak aangetrokken, zit met je instrument op het podium.

Het orkest begint te spelen, en jij denkt: wat doe ik hier eigenlijk?’

De zaal lacht. Schuyvers vindt dat fijn ‘want een oude cabaretwet leert ons dat je er pas om kunt lachen wanneer je het herkent’.

Rico Schuyvers heeft ons een mooi inkijkje gegeven in de sportpsychologie. Er ligt een mooie uitdaging om te kijken welke initiatieven in de kunst gebruikt kunnen worden.

Naast alle sprekers worden wij er ook regelmatig aan herinnerd hoe mooi het vak van musicus is: Joep van Weert zingt kleinkunstliedjes, een combo van gitaar en viool speelt een Spaans slaapliedje en saxofoonkwartet Sax & Groove swingt ons uit de stoelen. Een ontspannen afwisseling met al het verbale geweld van deze ochtend.

Slotspreker deze ochtend is Gaby Allard, directeur van de ArtEZ Dansacademie. Zij zal ons laten zien dat een verandering in het curriculum spectaculaire resultaten kan geven. Na haar actieve danscarrière zette ze verschillende onderzoeken op naar training en belasting van dansers. En toen ze aangesteld werd

‘ALS MUSICUS HEB JE JE EIGEN RUGZAK NODIG EN JE EIGEN SURVIVALPAKKET’

Verslag ochtendprogramma

‘ELKE DAG DIE JE GEBLESSEERD BENT, BEN JE KWIJT’

8

als directeur van de Dansacademie vond ze dat het tijd was voor een radicale verandering. Het bleek dat 40 procent van de blessures onder HBO dansstudenten voortkwamen uit overbelasting en overcompensatie. Dat zijn blessures die voorkomen kunnen worden. Het werd tijd om kritisch te kijken naar het onderwijsschema.

Er waren nogal wat problemen bij de Dansacademie: het percentage dropouts was veel te hoog, de academie had een slechte reputatie en het contact met het werkveld was niet optimaal. Er werd gekozen om voortaan in fases te werken. Ieder jaar werd opgedeeld in vier fases met elk een eigen opbouw. ‘Het bleek bijvoorbeeld dat veel blessures voorkwamen vlak na de vakanties, wanneer de studenten meteen weer begonnen met springoefeningen.

Wanneer we na elke vakantie een tijdje wachtten met die zware oefeningen, scheelde dat blessures en hadden de studenten na een tijdje veel meer kracht om te springen’.

Dat werd één van de speerpunten van het nieuwe curriculum: een betere dosering van lessen. Gaby rolt een dik pak papier uit. Het is het curriculum: een tijdsbalk met allerhande gekleurde vakjes die staan voor de verschillende componenten van de opleiding aan de dansacademie. ‘Volhouden loont’, zegt Allard.

‘Ook ik kom in uit de danspraktijk, ook ik heb ook een artistiek leider

gehad die zei: ik weet wel dat het anders moet, maar het kán niet anders. Maar het kan dus wél’.

Want de resultaten zijn er: het percentage dropouts is verlaagd van 66 procent naar 8 procent. De kritieken op het nieuwe curriculum zijn lovend.

‘Je leidt een kunstenaar op om een excellente kunstenaar te worden, en de studenten raken geen tijd meer kwijt aan blessures. Want elke dag die je geblesseerd bent, ben je kwijt.’ Met deze inspiratievolle woorden kunnen wij de lunch in. ***

Verslag middagprogramma

OPTIMAAL PRESTEREN! (MIDDAG)

‘WE MOETEN ONSZELF ‘MEESTER’ MAKEN’

Na een heerlijke lunch kunnen we in de workshops dieper ingaan op de drie componenten van Gezond Musiceren: Body, Mind en Communication. In elke workshopronde staat één van de drie onderdelen centraal. Overal in de Deventer Schouwburg zaten mensen bijeen om te leren op een nieuwe, bewuste manier te leven en te musiceren.

Zoals in de kleine zaal, waar in ronde 1 Dianne Bolte uitlegt wat dispokinesis is. Een ingwikkelde naam, maar het betekent ‘natuurlijk bewegen’. Elk mens heeft natuurlijke houdingsreflexen. En als je die houdingsreflexen op de juiste manier gebruikt heb je een betere houding, een betere ademsteun en een betere embouchure.Veel klachten van muzikanten komen voort uit het feit dat ze verkeerd bewegen.

Iets waar Bolte zelf ook mee heeft geworsteld: ‘ik heb door klachten twee jaar niet piano kunnen spelen.

Had ik toen maar van dispokinesis geweten. Dat had me veel ellende kunnen besparen.’

10

We lopen verder. In de foyer geeft Michael Gustorff de workshop ‘anders oefenen door anders denken’. Plannen: studenten hebben moeite om te plannen, studeren, geld verdienen.Volgens hem moeten we onszelf ‘meester’ maken om heel veel problemen ‘Studenten zien zichzelf als slachtoffer van de misplanning. Je gaat eronder gebukt.

Maar maak jezelf meester van het plannen. Sebastian Vettel en Michael Schumacher maken ook fouten, rijden zichzelf soms ook het ziekenhuis in. Maar dat geeft niet, want ze zijn meester. Als meester mag je fouten maken.’

Gustorff praat enthousiast verder: ‘Studenten vinden dat ze altijd te weinig oefenen. Daardoor hebben ze een permanent schuldgevoel.

Maar stel je voor dat je een meester in het plannen bent. Als je je vaste dingen alvast plant, weet je dat je die tijd al niet kunt oefenen. Daar hoef je je daar dus ook niet meer schuldig over te voelen.’ ‘Maar’, zo drukt hij ons op het hart, ‘plan maximaal 80 procent van je tijd vol.

Verslag middagprogramma

Want de dag loopt altijd anders dan verwacht.’

De bel luidt voor ronde twee.

Wij zitten inmiddels bij psycholoog Hans Vos. Die legt ons iets uit over de jongeren waar veel van de hier aanwezige docenten mee werken: de adolescenten.

moeten we verschillende zinnen in gedachten nemen. Zinnen als ‘er is genoeg ruimte om te ademen’ en ‘er is genoeg tijd om te ademen’.

Zo worden we ons bewust van onze ademhaling. Het helpt meteen.

Een deur verder legt sportpsycholoog Brendon Koolen hoe je je beter kunt concentreren. Dat heeft ‘Om een goede musicus te te maken met wat voor type mens zijn moet je je vereenzelvigingen je bent. Zit je veel te piekeren? Dan met wat je doet. Dat klinkt heel ben je een ‘klein binnen’ type. Wat eenvoudig en tegelijk ook heel vaag. je dan moet doen? ‘Groot buiten’ Je moet je identiteit vormen, en denken, en dus moet je je ogen wijd daar hoort ook je beroepsindentiopenhouden en alles om je heen in teit bij. En je moet aan je zelfstanje opnemen. Want je kunt je maar digheid werken. Je losmaken uit je op één ding tegelijk focussen, dus als thuissituatie. Een autonoom bestaan je om je heen kijkt kun je niet pieleven. Deze ontwikkeling maak keren. De atleet Rutger Smith, die je door tussen je zestiende en je door Koolen wordt begeleid, is pretweeentwintigste. In de adolescencies zo’n type mens.Voordat hij moet tentijd moet je heroriënteren. En je kogelstoten kijkt hij daarom naar de losmaken wat zo vertrouwd is. Een tribune. Zodat hij niet piekert. deel van losmaken gaat via verzetten.Verzetten tegen je ouders, maar We hebben workshops gehad ook tegen je leraren. Als je met over body en mind, en in de laatmensen in deze leeftijdsgroep werkt, ste ronde komt de communicatie kom je dezelfde strubbelingen tegen ter sprake. Bijvoorbeeld de stem, als de strubbelingen die ouders met bij logopediste Rianne Heezen. En kinderen kunnen hebben.’ dat is niet alleen interessant voor de zangers in de zaal. Want ook leerNuttige informatie voor alle krachten hebben hun stem hard docenten in de zaal.Verderop zit nodig, en uit onderzoek is gebleken Ilse van Griensven een heel andat 50 tot 60 procent van de leraren dere workshop te geven. Zij geeft op een zeker moment last van hun ademtraining. We mogen onze stem krijgen. Er zijn twee typen ogen sluiten of de blik richten op stemproblemen, zo legt Heezen een vast punt, en ons focussen op ons uit. Allereerst de problemen die onze ademhaling. Achtereenvolgens voortkomen uit een luie houding,

11

‘ER IS GENOEG TIJD OM TE ADEMEN’

‘LOSMAKEN WAT VERTROUWD IS’

Verslag middagprogramma

waarbij de houding gecompenseerd wordt met een stijve nek. Ten tweede kun je ook te stram staan, waardoor je strottenhoofd helemaal geen ruimte krijgt.Van schrik gaan de workshopgasten rechtop zitten.

Strottenhoofd vrij houden mensen!

‘HET IS FIJN DAT ‘GEZOND MUSICEREN’ EINDELIJK AANDACHT KRIJGT’

12

het optreden. Daar kan ik nu aan gaan werken.’

Matthias Wittwer is docent compositie van film en theater aan ArtEZ in Arnhem, en hij heeft het meest genoten van de workshop over concentratie. ‘Men had het Wie er ook zijn strottenhoofd over verschillende typen mensen. de ruimte geeft, is de man die in de Ik ben een ‘groot binnen’ mens, workshop Stemmeting een microdat betekent dat ik altijd bezig ben foontje heeft gekregen. Peter Pabon met theorieen en grote lijnen. Als vertelt hem welke noten hij moet ik daaruit wil komen, moet ik zo zingen, en terwijl hij van hoog naar nu en dan ‘klein buiten’ denken, en laag glijdt verschijnt er achter hem me focussen op een detail in mijn op het scherm een patroon van rode omgeving. Omdat je niet tegelijk en groene bolletjes. Zo kunnen we aan twee dingen kunt denken, stap precies zien hoe groot zijn bereik is. ik dan automatisch even uit mijn Moegezongen, geademd en ge‘groot binnen’ wereld’. Maar op de concentreerd sluiten we de dag af vraag of hij echt iets met deze inin de foyer. Geïnspireerd door alle formatie gaat doen, antwoordt hij indrukken staan de monden niet stil. lachend: ‘ik ga eens even in mijn Iedereen wil verder met de opgeda- groot binnen bedenken of ik daar ne kennis. Gezond Musiceren staat iets mee ga doen’. op de agenda, en aan de bezoekers te horen blijft dat ook zo.

Jeanette Warbroek heeft de workshop Feldenkrais gegeven, en ‘Wat me het meest nieuw heeft zelf ook erg van de dag gein de oren klonk was het verhaal noten: ‘Het is fijn dat iets wat al zo van Rico Schuyvers, de sportpsylang speelt - gezond musiceren - nu choloog’, zegt Wolter Wenkink. eindelijk de aandacht krijgt. BlijkZijn klasgenote Nadya van’t Hoff baar is de tijd nu rijp om het provalt hem bij: ‘Hij vertelde over de bleem aan te pakken. Maar het mag aandachtskringen. Het is het besniet bij deze bijzondere dag blijven. te wanneer je in aandachtskring 1 Het moet op de agenda blijven zit. Ik studeer muziektheater en ik staan. Want muziek maken is fantasmerk dat ik te vaak in aandachtstisch, maar het mag niet ten koste kring 3 zit. Dan ben ik tijdens het gaan van jezelf.’ optreden meer bezig met hoe het eigenlijk zou moeten gaan, dan met ***

Vragenrondje

WAT NEEM JE MEE?

Wat me het meest nieuw in de oren klonk was het verhaal van Rico Schuyvers, de sportpsycholoog', zegt Wolter Wenkink. Zijn klasgenote Nadya van't Hoff valt hem bij: 'Hij vertelde over de aandachtskringen. Het is het beste wanneer je in aandachtskring 1 zit. Ik studeer muziektheater en ik merk dat ik te vaak in aandachtskring 3 zit. Dan ben ik tijdens het optreden meer bezig met hoe het eigenlijk zou moeten gaan, dan met het optreden. Daar kan ik nu aan gaan werken.

Matthias Wittwer is docent compositie van film en theater aan ArtEZ in Arnhem, en hij heeft het meest genoten van de workshop over concentratie. 'Men had het over verschillende typen mensen. Ik ben een 'groot binnen' mens, dat betekent dat ik altijd bezig ben met theorieen en grote lijnen. Als ik daaruit wil komen, moet ik zo nu en dan 'klein buiten' denken, en me focussen op een detail in mijn omgeving. Omdat je niet tegelijk aan twee dingen kunt denken, stap ik dan automatisch even uit mijn 'groot binnen' wereld'. Maar op de vraag of hij echt iets met deze informatie gaat doen, antwoordt hij lachend: 'ik ga eens even in mijn groot binnen bedenken of ik daar iets mee ga doen.

15

Jeanette Warbroek heeft de workshop Feldenkrais gegeven, en heeft zelf ook erg van de dag genoten: 'Het is fijn dat iets wat al zo lang speelt - gezond musiceren - nu eindelijk de aandacht krijgt. Blijkbaar is de tijd nu rijp om het probleem aan te pakken. Maar het mag niet bij deze bijzondere dag blijven. Het moet op de agenda blijven staan. Want muziek maken is fantastisch, maar het mag niet ten koste gaan van jezelf.