czYu
NAJWIĘKSZY PODRĘCZNIK DLA ORGANISTÓW W KOŚCIOŁACH KATOLICKICH ZEBRANY STARANIEM TOWARZYSTWA WZAJEMNEJ POMOCY
ORGANISTÓW DYECEZYl KRAKOWSKIEJ
UŁOŻONY NA 1 GŁOS Z ORGANEM LUB NA 4 GLOSY MIESZANE
część PIERWSZA
ZAWIERAJĄCA PIEŚNI ADWENTOWE, KOLENDY, PIEŚNI POSTNE, WIELKANOCNE IO WNIEBOWSTĄPIENIU PAŃSKIM Wybór, opracowanie i wstęp: TOMASZ FLASZA Nota historyczna: ks. TADEUSZ PRZYBYLSKI SDB
WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH KRAKÓW 2000
Okładka, opracowanie graficzne, skład komputerowy nut Inserts, graphics and musical lay out by PIOTR KWAŚNIEWSKI Redaktor serii / Series edited by W A N D A GŁADYSZ
Pozwalamy drukować. Z Książęco-Biskupiego Konsystorza. W Krakowie, dnia 20 września 1927 L. S. Adam Stefan Sapieha X. A. Obrubański, kanclerz L. 7023/27 © Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2000. All rights reserved.
PROSIMY NIE KOPIOWAĆ Każda nielegalna odbitka to strata dla wydawnictwa i dla muzyki — mniejsza ilość drukowanych egzemplarzy oznacza mniejszą ilość nowych drukowanych utworów polskiej muzyki religijnej. PLEASE DO NOT MAKE COPIES! All unlawful duplications are a loss to the publisher and to music itself — a lesser amount of sales of these releases will mean a reduced amount of future releases of Polish religious music.
WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 tel.: (012) 415-22-45, 415-46-19 fax: (012) 415-29-88 e-mail: wydawnictwo@karmel.pl http ://www. karmel. pl Wydanie I ISBN 83-87527-95-5
Bogu w Trójcy Świętej Jedynemu cześć i chwała „Towarzystwo wzajemnej pomocy organistów dyecezyi krakowskiej" zastanawiajgc się nad brakiem najniezbędniejszych podręczników i to takich, kióreby stanowiły skończong całość, io jest odznaczających się tak ilościg, jak i doborem pieśni, pięknie i poprawnie zharmonizowanych, w odpowiedni taki i rytm ujętych, postanowiło wydać kompletny polski śpiewnik kościelny, zawierajęcy w trzech częściach wszystkie pieśni kościelne całego roku. Ten brak niemal zupełny odpowiednich podręczników muzycznych kościelnych polskich, jest w niemałej części powodem upadku muzyki i śpiewu kościelnego, tudzież powodem przekręcania i dowolnego zmieniania prawdziwej melodyi. Organiści nie znajgcy teoryi muzyki, harmonizuję te pieśni nieraz zupełnie błędnie, dodajgc do nich rozmaite trele i naleciałości parafialne. Przez wydanie obecnego śpiewnika i innych podręczników, które wkrótce wydane będg, usunie się chociaż w części to złe, zwłaszcza, jeżeli jak mamy niepłonng nadzieję i Wielebni Księża Proboszczowie dbać będg o to, ażeby mieć zdolnych organistów. Illelodye do tych pieśni czerpane sg z dawnych śpiewników, jak Illioduszewskiego, Klonowskiego i z innych i zachowane sg w swojej dawnej formie; melodyę niektórych z powodu swojej trywialności lub braku należytego zakończenia, zaokrgglono w nieznaczny prawie sposób. Obecny śpiewnik (a właściwie partytura organowa) ułożony jest na jeden głos z organem, harmonium albo fortepianem lub na 4 głosy mieszane z organem albo bez tegoż (a cappella). Rozpisujgc którgkolwiek z tych pieśni na głosy, trzeba na to uważać, ażeby np. zamiast całej nuty w alcie, tenorze lub basie, dać tyle odpowiednich nut, ile ich ma melodya, a to celem dobrego zastosowania tekstu: następnie partya tenorowa pisana tutaj w kluczu basowym (nuty wyższe), przy rozpisywaniu ma być wypisang w kluczu wiolinowym o całg oktawę wyżej z nutami również odpowiednio do melodyi rozdrobnionemi. Partytura ta, jak widzimy, posiada tylko jedng zwrotkę tekstu, gdyż dla uzupełnienia tej partytury koniecznym jest śpiewnik z całym tekstem, który również wydanym zostaje. Pieśni tu w części pierwszej zamieszczone harmonizowali: Walenty Dec, prof. Konserwatorium (W. D.), ITlichał Świerzyński, Tomasz Flasza, Wincenty Richling (W. R.), Stanisław Ochmański (S. 0.) i Stanisław [Uepiefski (S. II.). Oddajgc tę część pierwszg śpiewnika kościelnego do użytku Organistów, .Towarzystwo wzajemnej pomocy organistów" ma na celu nie zysk materyalny, ale moralne podniesienie chociaż w części stanu organistowskiego, także podniesienie muzyki kościelnej i śpiewu, uratowanie wielu melodyi od zguby, a przede wszystkim pomnożenie chwały Bożej.
NOTA HISTORYCZNA Opracowania harmoniczne do jednogłosowych ludowych śpiewów religijnych na organy mają swoją odległą tradycję. Znajdujemy je bowiem już pod koniec XVIII wieku w rękopiśmiennych kancjonałach sióstr Benedyktynek w Staniątkach czy sióstr Klarysek w Krakowie. W kancjonałach tych wzorem ówczesnej praktyki europejskiej (Niemcy) zapisana jest tylko partia basu cyfrowanego. Pierwsze drukowane zbiory pieśni kościelnych wraz z pełnym harmonicznie akompaniamentem organowym pojawiły się w Polsce z początkiem XIX wieku. Pierwszy taki zbiór zatytułowany Pienia nabożne wydał w Warszawie w 1825 roku Karol Kurpiński. Do końca wieku XIX pojawiło się ponad 20 tego rodzaju opracowań, o różnym poziomie technicznym i artystycznym. Trzeba też wiedzieć, że proces właściwego krystalizowania się akompaniamentu do pieśni religijnej, zgodnego z wymogami muzyki kościelnej przebiegał prawie przez cały wiek XIX. Droga ta biegła od układu czysto fortepianowego, poprzez organowo-fortepianowy oraz organowo-choralny, aż do trzeciego, ostatniego stadium zdecydowanie organowego. Ostateczna krystalizacja artystycznej jakości pieśni religijnej z towarzyszeniem organowym ora/ pełnej zgodności zarówno ze stylem jak i wytycznymi dla muzyki liturgicznej Kościoła dokonała się z początkiem XX wieku. Trzeba zarazem sobie uświadomić iż powstające w XIX wieku i w początkach XX wrieku towarzyszenia organ owe do pieśni religijnych stawały się często dla szerokiego grona muzyków kościelnych o niejednokrotnie nikłym przygotowaniu muzycznym wręcz szkołą organistowską, uczącą umiejętności czytania nut i prostej, poprawnej harmonii. Wpływało to korzystnie na podniesienie kultury muzycznej nie tylko kościelnej, ale i ogólnonarodowej, Porządkowaniem spraw dotyczących towarzyszenia organowego do pieśni kościelnej zajęto się przede wszystkim w czterech regionach Polski: warszawskim, śląskim, poznańsko-pomorskim i krakowskim. Na terenie południowej Polski zbiory pieśni religijnych były niewielkich rozmiarów i nie uwzględniały ogółu pieśni roku kościelnego Autorami najczęściej byli amatorzy gorzej niż w innych regionach kraju przygotowani do pełnienia funkcji muzyka kościelnego. Jedynym tu wyjątkiem jest odznaczające się poprawnością harmoniczną opracowanie: Śpiewy chóralne... używane w harmonii na organy dla kościołów parafialnych (Kraków 1847) znakomitego, wieloletniego organisty Katedry wawelskiej Wincentego Gorączkiewicza (1789-1858), W zbiorach tego regionu dominuje typ niekościelnej melodyki, prostej, a bywało, że także i niepoprawnej harmonii. Wszystko to odzwierciedla bez wątpienia niski poziom praktyki organistowskiej. Zadania zmiany tego stanu rzeczy podjął się jeszcze przed I wojną światową krakowski muzyk, nauczyciel śpiewu szkół średnich, organista i prężny działacz na niwie muzyki kościelnej Tomasz Flasza, wydając w latach 1903-1909 trzyczęściowy Śpiewnik kościelny katolicki czyli największy podręcznik dla organistów w kościołach katolickich ułożony na 1 głos z organem lub na 4 głosy mieszane. Nieco wcześniej, bo w roku 1891 ukazał się w Tarnowie Śpiewnik kościelny dla organistów Stefana Burzyńskiego, w którym partia organowa spełniała również rolę partytury dla chóru mieszanego, Tomasz Flasza urodził się w Krakowie w 1865 roku. Naukę muzyki rozpoczął pod kierunkiem swojego ojca, który był organistą przy kościele oo. Pijarów w Krakowie. Starannie przygotowany przez ojca do zawodu organistowskiego objął w 15 roku życia funkcję organisty przy kościele szpitalnym św. Łazarza. Następnie podjął dalszą naukę w Szkole muzycznej istniejącej przy Towarzystwie Muzycznym w Krakowie przekształconej w roku 1888 w Konserwatorium. Kształcił się w grze organowej i w zakresie teorii muzyki pod kierunkiem Wincentego Richlinga, następnie u Władysława Żeleńskiego. Po ukończeniu studiów w roku 1901 rozpoczął intensywną działalność muzyczno-organizacyjną w środowisku organistowskim jako dy-
rygent szeregu zespołów kościelnych. Równocześnie podjął działalność twórczą, pisząc i opracowując na chóry pieśni religijne. Pisywał też przed I wojną światową jak i w okresie międzywojennym artykuły do różnych czasopism (Muzyka i Śpiew, Przewodnik Cecyliański, Dwutygodnik Organistowski) dotyczące muzyki kościelnej i problematyki organistowskiej. Od roku 1885 brał aktywny udział we wszystkich zjazdach Galicyjskiego Komitetu dla Spraw Polepszenia Bytu Organistów. Przez 25 lat uczył młodzież śpiewu w krakowskich szkołach średnich. Na pierwszym po I wojnie światowej zjeździe ogólnopolskim organistów w Warszawie był jego przewodniczącym. W 1927 roku na zaproszenie prymasa Kardynała Augusta Hlonda brał udział w Poznaniu wraz z innymi (ks. Wacławem Gieburowskim, Feliksem Nowowiejskim) w obradach nad ujednoliceniem melodii pieśni kościelnych. Obdarzony pięknym głosem był przed I wojną światową członkiem zespołu „Rorantystów", męskiego kwartetu wokalnego, który zastąpił skasowaną przez rząd austriacki w roku 1872, a istniejącą przez 350 lat w Katedrze wawelskiej „Kapelę Rorąntystów". Jego pomnikowym dokonaniem jest wydanie trzyczęściowego Wielkiego Śpiewnika Kościelnego w postaci towarzyszenia organowego do pieśni religijnej wraz z tekstem. Pierwsze wydanie powstało w latach 1903-1909. Zbiór ten zawierał 784 pieśni kościelne, które w znacznej mierze przez tę publikację ocalił Tomasz Flasza od zagłady. Ostatnie III wydanie śpiewnika miało miejsce w 1927 roku co świadczyło o jego stałej aktualności, zapotrzebowaniu i popularności jaką cieszył się wśród muzyków kościelnych i wiernych. Ostatnim miejscem jego działalności organistowskiej był kościół ss. Wizytek w Krakowie. Tomasz Flasza zmarł w roku 1940. Śpiewnik kościelny katolicki czyli największy podręcznik dla organistów w kościołach katolickich został zebrany staraniem istniejącego w tym czasie „Towarzystwa wzajemnej pomocy organistów diecezji krakowskiej". Część pierwsza zawiera pieśni adwentowe, kolędy, pieśni postne, Wielkanocne i o Wniebowstąpieniu Pańskim. Całość licząca 264 pieśni jest obecnie wydana w 4 zeszytach. W drugiej części znajdą się pieśni o Duchu Św., Trójcy Przenajświętszej, do Pana Jezusa, na uroczystosć Bożego Ciała, Hymni Sacri, o Najświętszym Sercu Pana Jezusa, o Najświętszej Marii Pannie, Godzinki, Litanie i Koronki. Trzecia część obejmuje pieśni przygodne, pieśni mszalne, żałobne, o Świętych Pańskich, nieszpory i hymny. Śpiewnik ten przeznaczony na głos i organy lub 4 głosy mieszane zawiera tylko jedną zwrotkę tekstu. Pozostałe umieścił Tomasz Flasza w wydanym nieco później opracowaniu na 2 głosy. Ostatnie III wydanie tej wersji śpiewnika pochodzi z 1930 roku. Zdecydowana większość pieśni zawarta w śpiewniku została opracowana przez Tomasza Flaszę. Opracowanie to charakteryzuje niezwykła prostota i wybitnie wokalny typ harmonizacji, uwypuklające i ukazujące całe bogactwo i piękno pieśni religijnej. Tylko nieliczne zostały opracowane przez pięciu muzyków kościelnych zrzeszonych we wspomnianym Towarzystwie. Byli to: Walenty Dec (1852-1938) studiował w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie'u Wincentego Richlinga i Władysława Żeleńskiego. Początkowo był organistą w kościele św. Anny, a od roku 1890 w Katedrze na Wawelu. W latach 1895-1928uczył gry organowej w Konserwatorium. Ponadto był nauczycielem śpiewu w gimnazjach krakowskich. Stanisław Niepielski (1865-1927) kształcił się w grze organowej w latach 1886-1892 u Wincentego Richlinga, a następnie u Władysława Żeleńskiego w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie. W latach 1906-1927 był dyrygentem chóralnym i organistą przy kościele Mariackim. Uczył też śpiewu w krakowskich gimnazjach ogólnokształcących. Stanisław Ochmański (1856-1906) w grze organowej uczeń Wincentego Richlinga. Organista i dyrektor chóru przy kościele Mariackim i św. Barbary. Wincenty Richling (1841-1896) Czech z pochodzenia. W grze organowej i teorii muzyki był uczniem Józefa Krejćiego w Pradze. Od 1869 roku był organistą przy katedrze na Wawelu. W latach 1888-1895 uczył teorii muzyki i gry organowej w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie. Był kompozytorem szeregu utworów religijnych. Michał Świer2yński (1868-1957) kompozytor, uczeń Władysława Żeleńskiego. Od 19091930 uczył w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie, a następnie w Poznaniu, Łodzi, Warszawie. Zmarł w Warszawie.
Ks. dr hab. Tadeusz Przybylski SDB
T
PIEŚNI NA BOŻE NARODZENIE (I)
Msza I na Boże Narodzenie
1. W ś r ó d n o c n e j ciszy fr
/
J
^
G—
ZJ \Vśród
J^stań -
^
V
jm i Cr O -
noc
cie
r-e b '' jg
-
ci ste
h-O
:1 b
W~ y
—
bie
—
J
1
- nij - cie, J
szy
j
głos Bóg
rze,
j «
się się
id t
j - h - 1 JT"- f — ro2s - cho dzi, waim ro dzi. j. JT
»1—^ .i. Ą^A— ^—i!—,^—i Czem prę - dzej
V _
r
się
— ^ i J. i .ii J> J^ i J> h k " tf >J • jJ' J j .* jL • 1» r P' r r r : - - m i j j. 3 ¡ P "3 H fi i r• p r r* 1^ r r : 4
=T )
-
nej pa
j i2
Ł*
— \
r
L . r
-
~ ~
4
k
W
do
l
n
Be
^
j
tle
po
je
r
S
V
spie- szaj
cie
przy
-
vi \
tać
Pa
na.
SPIS PIEŚNI 1. Wśród nocnej ciszy (Msza I na Boże Narodzenie)
5
21. Bóg się rodzi, gwiazda wschodzi
21
2. Bogu dziękczynne głosy (Msza II na Boże Narodzenie)
6
22. Bóg się rodzi, gwiazda wschodzi (mel. 2)
22
3. Ach, ubogi żłobie
7
23. Bóg się z Panny narodził
23
4. Ach, ubogi żłobie (mel. 2)
7
24. Bóg w Trójcy świętej
24
5. A cóż z tą Dzieciną
8
25. Boscy posłowie
24
6. A cóż z tą Dzieciną (mel. 2)
9
26. Boscy posłowie (mel. 2)
26
7. A cóż z tą Dzieciną (mel. 3)
10
27. Boże i Królu
27
8. A cóż z tą Dzieciną (mel. 4)
10
28. Bracia, patrzcie jeno
28
9. A czemuż mój Jezu
11
29. Bracia, patrzcie jeno (mel. 2)
28
10. Adeste, fideles
12
30. Brama niebios się otwiera
29
11. Alleluja, chwalmy Boga
13
31. Christus, Christus
30
12. Anielski chór (Tyrolska)
14
32. Chrystus, Syn Boży
30
13. Anioł pasterzom mówił...
15
33. Chrystus Pan się narodził
31
14. Anieli w niebie śpiewają
16
34. Chwała Bogu w wysokości
32
15. Ach, witajże, pożądana
16
35. Cieszmy się i pod niebiosy
33
16. A wczora z wieczora
17
36. Cieszmy się i pod niebiosy (mel. 2)
34
17. A wczora z wieczora (mel. 2)
18
37. Cóż to proszę za nowina
35
18. Betlejem święte
18
38. Cud dziś niesłychany
36
19. Betlejem święte (mel 2)
20
39. Czas radości
36
20. Bóg się rodzi, moc truchleje
20
40. Czemuż się dzisiaj weselić nie mamy
37
41. Dlaczego dzisiaj wśród nocy dnieje
38
62. Hej, pasterze wytłumaczcie
61
42. Do Betlejemu
38
63. Hej, Królowie! (Chór Aniołów z jasełek)
43. Dzieciątko się narodziło
39
64. Hej, w dzień Narodzenia
63
44. Dzieciątko się narodziło (mel. 2)
40
65. Herodzie krwi chciwy (Chór duchów z jasełek)..
64
45. Dzieciątko się narodziło (mel. 3)
40
66. Idźcie z tem co macie
46. Dzieciątko się narodziło z czystej Dziewicy
41
67. Jakaż to gwiazda
47. Dzień to jest dziś wesela
42
68. Jezus malusieńki
48. Dzisiaj w Betlejem
42
69 • Jezusa Narodzonego
49. Dzisiaj w Betlejem (mel. 2)
44
70. Jezusa Narodzonego (mel. 2)
68
50. Dziwne rzeczy Anieli z weselem śpiewają
45
71. Jezu, śliczny kwiecie
69
51. Ej, byliśmy bracia
46
72. Judzka krainę noc okryła
70
52. Exultemus laetantes
47
73. Już miła wesołość
71
53. Figurowana różdżka zielona
50
74. Już pochwalmy Króla tego
72
54. Gdy się Chrystus rodzi
51
75. Kazał Anioł do Betlejem
72
55. Gdy świat tryumfuje
52
76. Kiedy król Herod królował
73
56. Gloria, gloria
53
77. Kiedy słyszę na obłokach
57. Góry Syjońskie
54
78. Kto był smutny
58. Gwiazdeczko coś świeciła
54
79. Któż o tej dobie we żłobie
59. Hej, bracia, czy śpicie (coro unisono)
56
80. Którego pasterze chwalili (Quem pastores laudavere)
76
60. Hej, bracia, czy śpicie (mel. 2)
58
81. Quem pastores laudavere (Którego pasterze chwalili)
77
61. Hej, nam hej!
60
..62
.....65 66 ..67 68
..........
74 74 ....75