•HP-I
CZYLI
NAJWIĘKSZY PODRĘCZNIK DLA ORGANISTÓW W KOŚCIOŁACH KATOLICKICH ZEBRAŃ' STARANIEM TOtfARZYSTtfA WZAJEMNEJ POMOCY ORGANISTÓW DYECEZlil KRAKOWSKIEJ UŁOŻONY NA 1 GŁOS Z ORGANEM ŁUB NA 4 GŁOSY MIESZANE
część PIERWSZA ZAWIERAJĄCA PIEŚNI ADWENTOWE, KOLENDY, PIEŚNI POSTNE, WIELKANOCNE 10 WNIEBOWSTĄPIENIU PAŃSKIM Wybór, opracowanie i wstęp: TOMASZ FLASZA Nota historyczna: ks. TADEUSZ PRZYBYLSKI SDB
O k ł a d k a , o p r a c o w a n i e graficzne, skład k o m p u t e r o w y nut Inserts, g r a p h i c s a n d musical lay out b y PIOTR KWAŚNIEWSKI Redaktor serii / Series e d i t e d by WANDA GŁADYSZ
Pozwalamy d r u k o w a ć . Z Książęco-Biskupiego Konsystorza. W Krakowie, d n i a 20 w r z e ś n i a 1927 L. S. A d a m Stefan Sapieha X. A. O b r u b a ń s k i , kanclerz L. 7023/27 © Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2000. All rights reserved.
PROSIMY NIE KOPIOWAĆ Każda nielegalna odbitka to strata dla wydawnictwa i dla muzyki — mniejsza ilość drukowanych egzemplarzy oznacza mniejszą ilość nowych drukowanych utworów polskiej muzyki religijnej. PLEASE DO NOT MAKE COPIES! All unlawful duplications are a loss to the publisher and to music itself — a lesser amount of sales of these releases will mean a reduced amount of future releases of Polish religious music.
WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 tel.: (012) 415-22-45, 415-46-19 fax: (012) 415-29-88 e-mail: wydawnictwo@karmel.pl http://www. karmel. pi Wydanie I ISBN 83-87527-96-3
PIEŚNI N A B O Ż E N A R O D Z E N I E (II)
8 2 . Lulajże Jezuniu
Je - zu - n i u ,
Lu - laj - że
i
9 Ę E E=Sz
—
r
Lu - laj -
że,
J
OT
P
mo - ja
pe -
reł - ko,
J a
I
r t
~r
Je - zu - n i u ,
r
mi
f
lu - laj,
u-
że,
- lu - bio ~ne
±n±
P
l u - laj,
P
a
j
Ty
me
pie - ś c i - deł - k o ,
i
j.
P
g
f r a lu - laj
W T
i
Go
ifci
W
Ma - tu - lu
m
f
w pła-czu
u - tu - laj.
i
P
Bogu w Trójcy ŚwięieJ Jedynemu cześć i chwała „Towarzystwo wzajemnej pomocy organistów dyecezyi krakowskiej" zastanawiając się nad brakiem najniezbędniejszych podręczników i to takich, kióreby stanowiły skończong całość, to jest odznaczających się tak ilośdg, jak i doborem pieśni, pięknie i poprawnie zharmonizowanych, w odpowiedni takt i rytm ujętych, postanowiło wydać kompletny polski śpiewnik kościelny, zawierajęcy w trzech częściach wszystkie pieśni kościelne całego roku. Ten brak niemal zupełny odpowiednich podręczników muzycznych kościelnych polskich, jest w niemałej części powodem upadku muzyki i śpiewu kościelnego, tudzież powodem przekręcania i dowolnego zmieniania prawdziwej melodyi. Organiści nie znajgcy teoryi muzyki, harmonizuję te pieśni nieraz zupełnie błędnie, dodajgc do nich rozmaite trele i naleciałości parafialne. Przez wydanie obecnego śpiewnika i innych podręczników, które wkrótce wydane będę, usunie się chociaż w części to złe, zwłaszcza, jeżeli jak mamy niepłonng nadzieję i Wielebni Księża Proboszczowie dbać będg o to, ażeby mieć zdolnych organistów. nielodye do tych pieśni czerpane sg z dawnych śpiewników, jak ITlioduszewskiego, Klonowskiego i z innych i zachowane sg w swojej dawnej formie; melodyę niektórych z powodu swojej trywialności lub braku należytego zakończenia, zaokrgglono w nieznaczny prawie sposób. Obecny śpiewnik (a właściwie partytura organowa) ułożony jest na jeden głos z organem, harmonium albo fortepianem lub na 4 głosy mieszane z organem albo bez tegoż (a cappella). Rozpisujgc którgkolwiek z tych pieśni na głosy, trzeba na to uważać, ażeby np. zamiast całej nuty w alcie, tenorze lub basie, dać tyle odpowiednich nut, ile ich ma melodya, a to celem dobrego zastosowania tekstu; następnie partya tenorowa pisana tutaj w kluczu basowym (nuty wyższe), przy rozpisywaniu ma być wypisang w kluczu wiolinowym o całg oktawę wyżej z nutami również odpowiednio do melodyi rozdrobnionemi. Partytura ta, jak widzimy, posiada tylko jedng zwrotkę tekstu, gdyż dla uzupełnienia tej partytury koniecznym jest śpiewnik z całym tekstem, który również wydanym zostaje. Pieśni tu w części pierwszej zamieszczone harmonizowali: Walenty Dec, prof. Konserwatorium (W. D.), ITlichał Świerzyński, Tomasz Flasza, Wincenty Richling (W. R.), Stanisław Ochmański (S. 0.) i Stanisław Iliepieiski (S. U). Oddajgc tę część pierwszg śpiewnika kościelnego do użytku Organistów, „Towarzystwo wzajemnej pomocy organistów" ma na celu nie zysk materyalny, ale moralne podniesienie chociaż w części stanu organistowskiego, także podniesienie muzyki kościelnej i śpiewu, uratowanie wielu melodyi od zguby, a przede wszystkim pomnożenie chwały Bożej.
NOTA HISTORYCZNA Opracowania harmoniczne do jednogłosowych ludowych śpiewów religijnych na organy mają swoją odległą tradycję. Znajdujemy je bowiem już pod koniec XVIII wieku w rękopiśmiennych kancjonałach sióstr Benedyktynek w Staniątkach czy sióstr Klarysek w Krakowie. W kancjonałach tych wzorem ówczesnej praktyki europejskiej (Niemcy) zapisana jest tylko partia basu cyfrowanego. Pierwsze drukowane zbiory pieśni kościelnych wraz z pełnym harmonicznie akompaniamentem organowym pojawiły się w Polsce z początkiem XIX wieku. Pierwszy taki zbiór zatytułowany Pienia nabożne wydał w Warszawie w 1825 roku Karol Kurpiński. Do końca wieku XIX pojawiło się ponad 20 tego rodzaju opracowań, o różnym poziomie technicznym i artystycznym. Trzeba też wiedzieć, że proces właściwego krystalizowania się akompaniamentu do pieśni religijnej, zgodnego z wymogami muzyki kościelnej przebiegał prawie przez cały wiek XIX. Droga ta biegła od układu czysto fortepianowego, poprzez organowo-fortepianowy oraz organowo-chóralny, aż do trzeciego, ostatniego stadium zdecydowanie organowego. Ostateczna krystalizacja artystycznej jakości pieśni religijnej z towarzyszeniem organowym oraz pełnej zgodności zarówno ze stylem jak i wytycznymi dla muzyki liturgicznej Kościoła dokonała się z początkiem XX wieku. Trzeba zarazem sobie uświadomić iż powstające w XIX wieku i w początkach XX wieku towarzyszenia organowe do pieśni religijnych stawały się często dla szerokiego grona muzyków kościelnych o niejednokrotnie nikłym przygotowaniu muzycznym wręcz szkołą organistowską, uczącą umiejętności czytania nut i prostej, poprawnej harmonii. Wpływało to korzystnie na podniesienie kultury muzycznej nie tylko kościelnej, ale i ogólnonarodowej. Porządkowaniem spraw dotyczących towarzyszenia organowego do pieśni kościelnej zajęto się przede wszystkim w czterech regionach Polski: warszawskim, śląskim, poznańsko-pomorskim i krakowskim. Na terenie południowej Polski zbiory pieśni religijnych były niewielkich rozmiarów i nie uwzględniały ogółu pieśni roku kościelnego. Autorami najczęściej byli amatorzy gorzej niż w innych regionach kraju przygotowani do pełnienia funkcji muzyka kościelnego. Jedynym tu wyjątkiem jest odznaczające się poprawnością harmoniczną opracowanie: Śpiewy chóralne... używane w harmonii na organy dla kościołów parafialnych (Kraków 1847) znakomitego, wieloletniego organisty Katedry wawelskiej Wincentego Gorączkiewicza (1789-1858). W zbiorach tego regionu dominuje typ niekościelnej melodyki, prostej, a bywało, że także i niepoprawnej harmonii. Wszystko to odzwierciedla bez wątpienia niski poziom praktyki organistowskiej. Zadania zmiany tego stanu rzeczy podjął się jeszcze przed I wojną światową krakowski muzyk, nauczyciel śpiewu szkół średnich, organista i prężny działacz na niwie muzyki kościelnej Tomasz Flasza, wydając w latach 1903-1909 trzyczęściowy Śpiewnik kościelny katolicki czyli największy podręcznik dla organistów w kościołach katolickich ułożony na 1 głos z organem lub na 4 głosy mieszane. Nieco wcześniej, bo w roku 1891 ukazał się w Tarnowie Śpiewnik kościelny dla organistów Stefana Surzyńskiego, w którym partia organowa spełniała również rolę partytury dla chóru mieszanego. Tomasz Flasza urodził się w Krakowie w 1865 roku. Naukę muzyki rozpoczął pod kierunkiem swojego ojca, który był organistą przy kościele oo. Pijarów w Krakowie. Starannie przygotowany przez ojca do zawodu organistowskiego objął w 15 roku życia funkcję organisty przy kościele szpitalnym św. Łazarza. Następnie podjął dalszą naukę w Szkole muzycznej istniejącej przy Towarzystwie Muzycznym w Krakowie przekształconej w roku 1888 w Konserwatorium. Kształcił się w grze organowej i w zakresie teorii muzyki pod kierunkiem Wincentego Richlinga, następnie u Władysława Żeleńskiego. Po ukończeniu studiów w roku 1901 rozpoczął intensywną działalność muzyczno-organizacyjną w środowisku organistowskim jako dy-
rygent szeregu zespołów kościelnych. Równocześnie podjął działalność twórczą, pisząc i opracowując na chóry pieśni religijne. Pisywał też przed I wojną światową jak i w okresie międzywojennym artykuły do różnych czasopism ( M u z y k a i Śpiew, Przewodnik CecyHański, Dwutygodnik Organistowski) dotyczące muzyki kościelnej i problematyki organistowskiej. Od roku 1885 brał aktywny udział we wszystkich zjazdach Galicyjskiego Komitetu dla Spraw Polepszenia Bytu Organistów. Przez 25 lat uczył młodzież śpiewu w krakowskich szkołach średnich. Na pierwszym po I wojnie światowej zjeździe ogólnopolskim organistów w Warszawie był jego przewodniczącym. W 1927 roku na zaproszenie prymasa Kardynała Augusta Hlonda brał udział w Poznaniu wraz z innymi (ks. Wacławem Gieburowskim, Feliksem Nowowiejskim) w obradach nad ujednoliceniem melodii pieśni kościelnych. Obdarzony pięknym głosem był przed I wojną światową członkiem zespołu „Rorantystów", męskiego kwartetu wokalnego, który zastąpił skasowaną przez rząd austriacki w roku 1872, a istniejącą przez 350 lat w Katedrze wawelskiej „Kapelę Rorantystów". Jego pomnikowym dokonaniem jest wydanie trzyczęściowego Wielkiego Śpiewnika Kościelnego w postaci towarzyszenia organowego do pieśni religijnej wraz z tekstem. Pierwsze wydanie powstało w latach 1903-1909. Zbiór ten zawierał 784 pieśni kościelne, które w znacznej mierze przez tę publikację ocalił Tomasz Flasza od zagłady Ostatnie III wydanie śpiewnika miało miejsce w 1927 roku co świadczyło o jego stałej aktualności, zapotrzebowaniu i popularności jaką cieszył się wśród muzyków kościelnych i wiernych. Ostatnim miejscem jego działalności organistowskiej był kościół ss. Wizytek w Krakowie. Tomasz Flasza zmarł w roku 1940. Śpiewnik kościelny katolicki czyli największy podręcznik dla organistów w kościołach katolickich został zebrany staraniem istniejącego w tym czasie „Towarzystwa wzajemnej pomocy organistów diecezji krakowskiej". Część pierwsza zawiera pieśni adwentowe, kolędy, pieśni postne, Wielkanocne i o Wniebowstąpieniu Pańskim. Całość licząca 264 pieśni jest obecnie wydana w 4 zeszytach. W drugiej części znajdą się pieśni o Duchu Św., Trójcy Przenajświętszej, do Pana Jezusa, na uroczystosć Bożego Ciała, Hymni Sacri, o Najświętszym Sercu Pana Jezusa, o Najświętszej Marii Pannie, Godzinki, Litanie i Koronki. Trzecia część obejmuje pieśni przygodne, pieśni mszalne, żałobne, o Świętych Pańskich, nieszpory i hymny. Śpiewnik ten przeznaczony na głos i organy lub 4 głosy mieszane zawiera tylko jedną zwrotkę tekstu. Pozostałe umieścił Tomasz Flasza w wydanym nieco później opracowaniu na 2 głosy. Ostatnie III wydanie tej wersji śpiewnika pochodzi z 1930 roku. Zdecydowana większość pieśni zawarta w śpiewniku została opracowana przez Tomasza Flaszę. Opracowanie to charakteryzuje niezwykła prostota i wybitnie wokalny typ harmonizacji, uwypuklające i ukazujące całe bogactwo i piękno pieśni religijnej. Tylko nieliczne zostały opracowane przez pięciu muzyków kościelnych zrzeszonych we wspomnianym Towarzystwie. Byli to: Walenty Dec (1852-1938) studiował w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie u Wincentego Richlinga i Władysława Żeleńskiego. Początkowo był organistą w kościele św. Anny, a od roku 1890 w Katedrze na Wawelu. W latach 1895-1928 uczył gry organowej w Konserwatorium. Ponadto był nauczycielem śpiewu w gimnazjach krakowskich. Stanisław Niepielski (1865-1927) kształcił się w grze organowej w latach 1886-1892 u Wincentego Richlinga, a następnie u Władysława Żeleńskiego w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie. W latach 1906-1927 był dyrygentem chóralnym i organistą przy kościele Mariackim. Uczył też śpiewu w krakowskich gimnazjach ogólnokształcących. Stanisław Ochmański (1856-1906) w grze organowej uczeń Wincentego Richlinga. Organista i dyrektor chóru przy kościele Mariackim i św. Barbary. Wincenty Richling (1841-1896) Czech z pochodzenia. W grze organowej i teorii muzyki był uczniem Józefa Krejćiego w Pradze. Od 1869 roku był organistą przy katedrze na Wawelu. W latach 1888-1895 uczył teorii muzyki i gry organowej w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie. Był kompozytorem szeregu utworów religijnych. Michał Świerzyński (1868-1957) kompozytor, uczeń Władysława Żeleńskiego. Od 19091930 uczył w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie, a następnie w Poznaniu, Łodzi, Warszawie. Zmarł w Warszawie.
Ks. dr hab. Tadeusz Przybylski
SDB
SPIS
82. Lulajże Jezuniu 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. 95. 96. 97. 98. 99. 100. 101. 102. 103. 104. 105.
Łaska Nieba górnego Mamy przyjaciela. Mesyjasz przyszedł Mędrcy świata Mizrena cicha, stajenka licha Może teraz być wesołym Narodził się Jezus Chrystus Narodził się Jezus Chrystus (mel. 2) Narodził się Jezus w stajni ubogi Narodził się Jezus w stajni ubogi (mel. 2) Narodził się nam Zbawiciel Narodził się pożądany Narodzenie Chrystusowe Narodzenia dzień Bożego Na Boże Narodzenie Na Boże Narodzenie (mel. 2) Niechaj będzie pochwalony Niepojęte dary Noc nadeszła pożądana Nocnej chwili Nowy Rok bieży..... Nowy Rok bieży (mel. 2) Nużmy wszyscy, zaśpiewajmy
PIEŚNI
3 4 4 5 6 7 ......8 8 9 10 11 11 12 ....13 14 14 ..15 16 17 18 19 20 20 21
106. 107. 108. 109. 110. 111. 112. 113. 114. 115. 116. 117. 118. 119. 120. 121. 122. 123. 124. 125. 126. 127. 128. 129.
Obchodząc Jezusa dziś Narodzenie O błogosławiony żłobie O błogosławiony żłobie (mel. 2) O Gwiazdo Betlejemska O tej dobie leżał w żłobie O tej dobie leżał w żłobie (mel. 2) O Jezu mój drogi O Józefie Pan z nieba i z łona Pasterze bieżeli Pasterze drzemali w dolinie Pasterze mili Pasterze mili (mel. 2) Pasterze paśli. Pasterzu, pasterzu! (Duetto) Pasterze przybiegają Pastuszkowie, bracia mili Pastuszkowie za snu powstali.... Posłuchajmy z weselem Pospieszcie pastuszki Powiedzcie pasterze mili Powitajmy Mesjasza Pójdźmy wszyscy do stajenki Przybieżeli do Betlejem
22 22 23 24 25 25 26 27 28 .28 29 30 31 32 32 36 36 37 38 38 40 42 43 44
130. Przybieżeli do Betlejem (mel. 2) 131. Przy onej górze 132. Przy onej górze (mel. 2) 133. Przy onej górze (mel. 3) 134. Przy onej dolinie 135. Przylecieli Aniołkowie 136. Przystąpmy do szopy 137. Puer natus in Betleem (Dzieciątko się narodziło) 138. Raduj sie ziemio .. 139. Radujcie się bracia mili 140. Resonet in laudibus 141. Rozkwitnęła się lilija 142. Salve Jesu parvule 143. Słyszę z nieba muzykę 144. Szczęśliwa kolebko 145. Śliczna Panienka Jezusa zrodziła 146. Śliczna Panienka Jezusa zrodziła (mel. 2) 147. Śliczna Panienka jako jutrzenka 148. Śpiewajmy Panu z weselem 149. Śpiewajmy Jednorodzonemu (Psallite unigénito) 150. Tryumfy Króla Niebieskiego 151. Tryumfy Króla Niebieskiego (mel. 2) 152. Trzej Królowie jadą 153. Usnąłeś Jezu 154. W Betlejem mieście, Jezus się narodził 155. W Betlejem się narodziło 156. W Betlejem, przy drodze 157. W biednej stajence 158. W dzień Bożego Narodzenia
44 45 46 46 47 48 49 50 ....50 51 52 52 53 54 54 .....55 56 56 57 58 59 60 60 62 62 63 64 64 66
159. 160. 161. 162.
W dzień Bożego Narodzenia (mel. 2) W dzień Bożego Narodzenia weseli ludzie Wesołą nowinę Wielkie Boże Narodzenie
163. 164. 165. 166. 167. 168. 169. 170. 171. 172. 173. 174. 175. 176. 177. 178. 179. 180. 181. 182. 183. 184. 185. 186.
Witaj Jezu Dzieciątko Witaj Jezu Dzieciątko (mel. 2) Witaj Jezu kochany Witaj Jezu kochany (mel. 2) Witaj Jezu nasz kochany Witajmy Jezusa Witam Cię, witam Witaj Jezu ukochany Witaj Jezu ukochany (mel. 2) Witaj Synu najśliczniejszy Witaj Synu najśliczniejszy (mel. 2) Witajże Dzieciątko Wiwat dzisiaj Wspaniałości niezmierzonej Wykrzyknijmy wiwat. W żłobie leży W żłobie leży (mel. 2) Zagrzmiała, runęła w Betlejem ziemia Zawitaj Jezu Zawitaj Jezu (mel. 2) Zgińcie z oczu bogactwa Zjawiło się nam Z Narodzenia Pana Z nieba wysokiego
66 67 68 69 70 71 72 72 73 74 74 75 76 76 77 78 78 79 80 80 ....81 82 82 84 84 85 86 87