ŚPIEWNIK KOŚCIELNY KATOLICKI - PIEŚNI WIELKAN. by Wydawnictwo Karmelitów Bosych

CZYLI

NAJWIĘKSZY PODRĘCZNIK DLA ORGANISTÓW W KOŚCIOŁACH KATOLICKICH ZEBRANY STARANIEM TOtóZYSTtfA tfZAJEMSEJ POMOCY ORfiANlSTÓtf DftCEZYl KRAKOWSKIEJ

UŁOŻONY NA 1 GLOS Z ORGANEM LUB NA 4 GLOSY MIESZANE

CZĘŚĆ PIERWSZA ZAWIERAJĄCA PIEŚNI ADWENTOWE, KOLENDĄ PIEŚNI POSTNE, WIELKANOCNE 1 0 WNIEBOWSTĄPIENIU PAŃSKIM Wybór, opracowanie i wstęp: TOMASZ FLASZA Nota historyczna: ks. TADEUSZ PRZYBYLSKI SDB

WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH KRAKÓW 2000

Okładka, opracowanie graficzne, skład komputerowy nut Inserts, graphics and musical lay out by PIOTR KWAŚNIEWSKI Redaktor serii / Series edited by WANDA GŁADYSZ

Pozwalamy drukować. Z Książęco-Biskupiego Konsystorza. W Krakowie, dnia 20 września 1927 L. S. Adam Stefan Sapieha X. A. Obrubański, kanclerz L.

7023/27

P R O S I M Y NIE KOPIOWAĆ

Każda nielegalna odbitka to strata dla wydawnictwa i dla muzyki — mniejsza ilość drukowanych egzemplarzy oznacza mniejszą ilość nowych drukowanych utworów polskiej muzyki religijnej. PLEASE DO MOT M A K E C O P I E S !

All unlawful duplications are a loss to the publisher and to music itself — a lesser amount of sales of these releases will mean a reduced amount of future releases of Polish religious music.

WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH 31-222 Kraków, u l Z. Glogera 5 tel.: ( 0 1 2 ) 415-22-45, 415-46-19 fax; ( 0 1 2 ) 415-29 8 8 e-mail wydawnictwo@karmei.pl http : / / w w w . karmel pl Wydanie i ISBN 83-87527-75-0

Bogu w Trójcy Świętej Jedynemu cześć i chwała „Towarzystwo wzajemnej pomocy organistów dyecezyi krakowskiej" zastanawiajgc się nad brakiem najniezbędniejszych podręczników i io takich, któreby stanowiły skończong całość, to jest odznaczających się tak ilościg, jak i doborem pleśni, pięknie i poprawnie zharmonizowanych, w odpowiedni takt i rytm ujętych, postanowiło wydać kompletny polski śpiewnik kościelny, zawierajęcy w trzech częściach wszystkie pieśni kościelne całego roku. Ten brak niemal zupełny odpowiednich podręczników muzycznych kościelnych polskich, jest w niemałej części powodem upadku muzyki i śpiewu kościelnego, tudzież powodem przekręcania i dowolnego zmieniania prawdziwej melodyi. Organiści nie znajgcy leoryi muzyki, harmonizuję te pieśni nieraz zupełnie błędnie, dodajgc do nich rozmaite trele i naleciałości parafialne. Przez wydanie obecnego śpiewnika i innych podręczników, które wkrótce wydane będę, usunie się chociaż w części to złe, zwłaszcza, jeżeli jak mamy niepłonng nadzieję i Wielebni Księża Proboszczowie dbać będę o to, ażeby mieć zdolnych organistów. nielodye do tych pieśni czerpane sę z dawnych śpiewników, jak ITUoduszewskiego, Klonowskiego i z innych i zachowane sg w swojej dawnej formie; melodyę niektórych z powodu swojej trywialności lub braku należytego zakończenia, zaokrąglono w nieznaczny prawie sposób. Obecny śpiewnik (a właściwie partytura organowa) ułożony jest na jeden głos z organem, harmonium albo fortepianem lub na 4 głosy mieszane z organem albo bez tegoż ( a cappel(a). Rozpisujgc którakolwiek z tych pieśni na głosy, trzeba na to uważać, ażeby np. zamiast całej nuty w alcie, tenorze lub basie, dać tyle odpowiednich nut, ile ich ma melodya, a to celem dobrego zastosowania tekstu: następnie partya tenorowa pisana tutaj w kluczu basowym (nuty wyższe), przy rozpisywaniu ma być wypisang w kluczu wiolinowym o całg oktawę wyżej z nutami również odpowiednio do melodyi rozdrobnionemi. Partytura ta. jak widzimy, posiada tylko jedng zwrotkę tekstu, gdyż dla uzupełnienia tej partytury koniecznym jest śpiewnik z całym tekstem, który również wydanym zostaje. Pieśni tu w części pierwszej zamieszczone harmonizowali: Walenty Dec, prof. Konserwatorium (W. D.), ITlichał Świerzyński, Tomasz Flasza, Wincenty Richling (W. R.), Stanisław Ochmański (S. 0 . ) i Stanisław Iliepielski ( 5 . II.). Oddajgc tę część pierwszg śpiewnika kościelnego do użytku Organistów, „Towarzystwo wzajemnej pomocy organistów" ma na celu nie zysk materyalny, ale moralne podniesienie chociaż w części stanu organistowskiego, także podniesienie muzyki kościelnej i śpiewu, uratowanie wielu melodyi od zguby, a przede wszystkim pomnożenie chwały Bożej.

NOTA HISTORYCZNA Opracowania harmoniczne do jednogłosowych ludowych śpiewów religijnych na organy mają swoją odległą tradycję. Znajdujemy je bowiem już pod koniec XVIII wieku w rękopiśmiennych kancjonałach sióstr Benedyktynek w Staniątkach czy sióstr Klarysek w Krakowie. W kancjonałach tych wzorem ówczesnej praktyki europejskiej (Niemcy) zapisana jest tylko partia basu cyfrowanego. Pierwsze drukowane zbiory pieśni kościelnych wraz z pełnym harmonicznie akompaniamentem organowym pojawiły się w Polsce z początkiem XIX wieku. Pierwszy taki zbiór zatytułowany Pienia nabożne wydał w Warszawie w 1825 roku Karol Kurpiński. Do końca wieku XIX pojawiło się ponad 20 tego rodzaju opracowań, o różnym poziomie technicznym i artystycznym. Trzeba też wiedzieć, że proces właściwego krystalizowania się akompaniamentu do pieśni religijnej, zgodnego z wymogami muzyki kościelnej przebiegał prawie przez cały wiek XIX. Droga ta biegła od układu czysto fortepianowego, poprzez organowo fortepianowy oraz organowo-chóralny, aż do trzeciego, ostatniego stadium zdecydowanie organowego, Ostateczna krystalizacja artystycznej jakości pieśni religijnej z towarzyszeniem organowym oraz pełnej zgodności zarówno ze stylem jak i wytycznymi dla muzyki liturgicznej Kościoła dokonała się z początkiem XX wieku. Trzeba zarazem sobie uświadomić iż powstające w XIX wieku i w początkach XX wieku towarzyszenia organowe do pieśni religijnych stawały się często dla szerokiego grona muzyków kościelnych o niejednokrotnie nikłym przygotowaniu muzycznym wręcz szkołą organistowską, uczącą umiejętności czytania nut i prostej, poprawnej harmonii. Wrpływa ło to korzystnie na podniesienie kultury muzycznej nie tylko kościelnej, ale i ogólnonarodowej. Porządkowaniem spraw dotyczących towarzyszenia organowego do pieśni kościelnej zajęto się przede wszystkim w czterech regionach Polski: warszawskim, śląskim, poznańsko-pomorskim i krakowskim. Na terenie południowej Polski zbiory pieśni religijnych były niewielkich rozmiarów i nie uwzględniały ogółu pieśni roku kościelnego. Autorami najczęściej byli amatorzy gorzej niż w innych regionach kraju przygotowani do pełnienia funkcji muzyka kościelnego. Jedynym tu wyjątkiem jest odznaczające się poprawnością harmoniczną opracowanie: Śpiewy chóralne... używane iv harmonii na organy dla kościołów para fialnych (Kraków 1847) znakomitego. wieloletniego organisty Katedry wawelskiej Wincentego Gorączkiewicza (1789- 1 8 5 8 ) . W zbiorach tego regionu dominuje typ niekościelnej melodyki, prostej, a bywało, że także i niepoprawnej harmonii. Wszystko to odzwierciedla bez wątpienia niski poziom praktyki organistowskiej. Zadania zmiany tego stanu rzeczy podjął się jeszcze przed I wojną światową krakowski muzyk, nauczyciel śpiewu szkół średnich, organista i prężny działacz na niwie muzyki kościelnej Tomasz Flasza, wydając w latach 1903-1909 trzyczęściowy Śpiewnik kościelny katolicki czyli największy podręcznik dla organ istów w kościołach katolickich ułożony na 1 głos z organem lub na 4 głosy mieszane. Nieco wcześniej, bo w roku 1891 ukazał się w Tarnowie Śpiewnik kościelny dla organistów Stefana Burzyńskiego, w którym partia organowa spełniała również rolę partytury dla chóru mieszanego. Tomasz Flasza urodził się w Krakowie w 1865 roku. Naukę muzyki rozpoczął pod kierunkiem swojego ojca, który był organistą przy kościele oo. Pijarów w Krakowie. Starannie przygotowany przez ojca do zawodu organistowskiego objął w 15 roku życia funkcję organisty przy kościele szpitalnym św Łazarza. Następnie podjął dalszą naukę w Szkole muzycznej istniejącej przy Towarzystwie Muzycznym w Krakowie przekształconej w roku 1888 w Konserwatorium. Kształcił się w grze organowej i w zakresie teorii muzyki pod kierunkiem Wincentego Richlinga, następnie u Władysława Żeleńskiego. Po ukończeniu studiów w roku 1901 rozpoczął intensywną działalność muzyczno-organizacyjną w środowisku organistowskim jako dy-

rygent szeregu zespołów kościelnych. Równocześnie podjął działalność twórczą, pisząc i opracowując na chóry pieśnr religijne. Pisywał też przed I wojną światową jak i w okresie międzywojennym artykuły do różnych czasopism (.Muzyka i Śpiew, Przewodnik Cecyliański, Dwutygodnik Organistowski) dotyczące muzyki kościelnej i problematyki organistowskiej. Od roku 1885 brał aktywny udział we wszystkich zjazdach Galicyjskiego Komitetu dla Spraw Polepszenia Bytu Organistów Przez 25 lat uczył młodzież śpiewu w krakowskich szkołach średnich. Na pierwszym po 1 wojnie światowej zjeździe ogólnopolskim organistów w Warszawie był jego przewodniczącym. W 1927 roku na zaproszenie prymasa Kardynała Augusta Hlonda brał udział w Poznaniu wraz z innymi (ks. Wacławem Gieburowskim, Feliksem Nowowiejskim) w obradach nad ujednoliceniem melodii pieśni kościelnych. Obdarzony pięknym głosem był przed I wojną światową członkiem zespołu „Rorantystów", męskiego kwartetu wokalnego, który zastąpił skasowaną przez rząd austriacki w roku 1872, a istniejącą przez 3 5 0 lat w Katedrze wawelskiej „Kapelę Rorantystów". Jego pomnikowym dokonaniem jest wydanie trzyczęściowego Wielkiego Śpiewnika Kościelnego w postaci towarzyszenia organowego do pieśni religijnej wraz z tekstem. Pierwsze wy danie powstało w latach 1 9 0 3 - 1 9 0 9 . Zbiór ten zawierał 7 8 4 pieśni kościelne, które w znacznej mierze przez tę publikację ocalił Tomasz Flasza od zagłady. Ostatnie III wydanie śpiewnika miało miejsce w 1927 roku co świadczyło o jego stałej aktualności, zapotrzebowaniu i popularności jaką cieszył się wśród muzyków kościelnych i wiernych. Ostatnim miejscem jego działalności organistowskiej był kościół ss. Wizytek w Krakowie. Tomasz Flasza zmarł w roku 1940. Śpiewnik kościelny katolicki czyli największy podręcznik dla organistów w kościołach katolickich został zebrany staraniem istniejącego w tym czasie „Towarzystwa w z a j e m n e j p o m o c y organistów diecezji krakowskiej". Część pierwsza zawiera pieśni adwentowe, kolędy, pieśni postne, Wielkanocne i o Wniebowstąpieniu Pańskim. Całość licząca 2 6 4 pieśni jest obecnie wydana w 4 zeszytach. W drugiej części znajdą się pieśni o Duchu Św., Trójcy Przenajświętszej, do Pana Jezusa, na uroczystość Bożego Ciała, Hymni Sacri, o Najświętszym Sercu Pana Jezusa, o Najświętszej Marii Pannie, Godzinki, Litanie i Koronki. Trzecia część obejmuje pieśni przygodne, pieśni mszalne, żałobne, o Świętych Pańskich, nieszpory i hymny. Śpiewnik ten przeznaczony na głos i organy lub 4 glosy mieszane zawiera tylko jedną zwrotkę tekstu. Pozostałe umieścił Tomasz Flasza w wydanym nieco później opracowaniu na 2 głosy. Ostatnie III wydanie tej wersji śpiewnika pochodzi z 1930 roku. Zdecydowana większość pieśni zawarta w śpiew niku została opracowana przez Tomasza Flaszę. Opracowanie to charakteryzuje niezwykła prostota i wybitnie wokalny typ harmonizacji, uwypuklające i ukazujące całe bogactwo i piękno pieśni religijnej. Tylko nieliczne zostały opracowane przez pięciu muzyków kościelnych zrzeszonych we wspomnianym Towarzystwie, Byli to: Walenty Dec ( 1 8 5 2 - 1 9 3 8 ) studiował w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie "u Wincentego Richiinga i Władysława Żeleńskiego. Początkowo był organistą w kościele św. Anny, a od roku 1890 w Katedrze na Wawelu. W latach 1895-1928 uczył gry organowej w Konserwatorium. Ponadto był nauczycielem śpiewu w gimnazjach krakowskich. Stanisław Niepielskl (1865-1927) kształcił się w grze organowej w latach 1886-1892 u Wincentego Richiinga, a następnie u Władysława Żeleńskiego w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie. W latach 1906-1927 był dyrygentem chóralnym i organistą przy kościele Mariackim. Uczył tez śpiewu w krakowskich gimnazjach ogólnokształcących Stanisław Ochmański (1856-1906) w grze organowej uczeń Wincentego Richiinga. Organista i dyrektor chóru przy kościele Mariackim i św. Barbary. Wincenty Richling (1841-1896) Czech z pochodzenia. W grze organowej i teorii muzyki był uczniem Józefa Krejćiego w Pradze. Od 1869 roku był organistą przy katedrze na Wawelu. W latach 1888-1895 uczył teorii muzyki i gry organowej w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie.' Był kompozytorem szeregu utworów religijnych. Michał Zwierzyński (1868-1957) kompozytor, uczeń Władysława Żeleńskiego. Od 19091930 uczył w Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie, a następnie w Poznaniu, ł odzi, Warszawie. Zmarł w Warszawie. Ks. dr hab. Tadeusz Przybylski SDB

PIEŚNI WIELKANOCNE

1. Alleluja, Jezus żyje

tźE

i -mi->

jdc

Al Już

le - Iu go dhi

Je grób

ja,

że j

zus

nie

zy kry

W kto

je,

rym

trzy

dni

spo

czy - wał.

j .

J.__

2. Alleluja, Jezus żyje (mel. 2) Os

i iŁ f c ±

3 E

Al - le - lu - ja, Już go dłu - żej

Je - zus ży - je, grób nie kry - je, A

£L

W któ-rym trzy dni

spo - czy-wał,

4-T-+

w kto rvm trzv

dni

spo - czy

j jbŁ,

wał.

SPIS PIEŚNI PIEŚNI WIELKANOCNE 1. Alleluja, Jezus żyje

- 5

2. Alleluja, Jezus żyje (mel. 2)

3. Chrystus zmartwychwstań jest

4. Chrystus Pan zmartwychwstał

5. Chrystus Pan zmartwychwstał (mel. 2). .....

6. Dziś nam nastał

7. Nie zna śmierci Pan żywota

8. Otrzyjcież już łzy

17. Wstał Pan Chrystus

18. Wesel się ludu strapiony

19. Wysławiajmy Chrysta Pana

20. Wysławiajmy Chrysta Pana (mel. 2)

21. Złóżcie troski 22. Złóżcie troski (mel. 2) 23. Zwycięzca śmierci

..............23 24 ..25

PIEŚNI O WNIEBOWSTĄPIENIU PAŃSKIM

24. Cieszcie się nieba...

10. Pan Chrystus zmartwychwstał ninie

25. Dziś bogowidne wzlatujcie orlęta..

11. Przez Twoje święte

26. Gdy z gór Oliwnych

12. Te są cuda

27. Pan Jezus w Niebo wstępuje

13. Wesoły nam

28. Otoczon świetnem

14. Wesel się, Królowa miła

29. Otoczon świetnem (mel. 2)

15. Wesel się, nieba Królowo

30. Wstąpił Pan Chrystus dnia tego.........

16. Wesel się, Królowo rajska.

31. Wszystkie narody.....

9. Ofiarujmy chwałę w wierze.....

.....28 29 ..30