P. PIĘTRO BARBAGLI OCD
ŚWIĘTY JÓZEF W EWANGELII z włoskiego tłumaczył: O. Emil H e b d a O C D
1997 Wydawnictwo OO. Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5
Redaktor O . O k t a w i a n Stokłosa O C D
Korektor O . Elizeusz Bagiński O C D
Projekt okładki I w o n a Pawłowska
Na okładce: Peter Bruegel, Spis ludności w Betlejem, olej n a desce ( f r a g m e n t ) , M u s é e s R o y a u x des Beaux-Artes, Bruksela.
1MPRI M A T U R + J a n Pietraszko, wik. gen. K r a k ó w , dnia 15 lutego 1980 r.
ISBN 83-8540l-89-X
Rozdział 4
ŚWIĘTA RODZINA
Narodziny Pana Jezusa Św. Mateusz nie podaje wielu wiadomości o narodzeniu Jezusa, za to szczegółowo opisuje ten fakt św. Łukasz. Okazją podróży do Betlejem był edykt cesarza Augusta, który nakazywał spis ludności w całym imperium. Zazwyczaj podanie danych osobistych wymaganych przy spisie odbywało się w miejscu aktualnego zamieszkania, zdarzały się jednak wypadki, że trzeba było stawić siec w miejscu pochodzenia rodziny. Tak właśnie było w Palestynie: „wybierali się więc wszyscy, aby się dać zapisać, każdy do swego miasta" (Łk 2, 3). Jerozolima po upadku twierdzy Jebuzytów stała się miastem Dawida, podczas gdy mała mieścina Beriejem pozostała kolebką jego rodu. T a m właśnie wybrał się św. Józef, „ponieważ pochodził z domu Dawida". Prawdopodobnie oprócz pochodzenia z Betlejem św. Józef posiadał w tej miejscowości jakiś maj t e c z e k 1 8 albo pewne prawa do wspólnego spadku rodzinnego. Wiemy już, jakie wiel-
18 U . H o l z m e i s t e r , op. cit., 89-91.
kie zdarzenie dokonało się wówczas w Betlejem: „Porodziła swego pierworodnego Syna, owinęła Go w pieluszki i położyła w żłobie, gdyż nie było dla nich miejsca w gospodzie" K
(Łk 2,
6-7)'.
Wyrażenie: „nie było dla nich miejsca w gospodzie", daje do zrozumienia, że św. Józef chciał umieścić M a r y j ę w przyzwoitym miejscu, godnym spełnienia wielkiej tajemnicy, poszukiwania jednak nie dały wyników. Ówczesne gospody były bardzo prymitywne. Zazwyczaj było to podwórze otoczone murem, pod którym zbudowano malutkie izdebki. Teren dziedzińca był przeznaczony dla zwierząt, portyk dla ludzi. Z powodu napływu gości przybywających na spis, św. Józef nie zdołał już wynająć izdebki, a może też cena wynajmu przekraczała jego możliwości finansowe. Wobec tego zaprowadził Maryję do groty pasterzy i tam przyszedł na świat Jezus Chrystus. Wkrótce przybiegli pasterze „i znaleźli Maryję, Józefa i Niemowlę leżące w żłobie". O d tej chwili św. Józef już na zawsze będzie zajmował miejce obok Maryi, jako wierny stróż Świętej Rodziny, w postawie całkowitego oddania, czci i miłości. Radość, która napełniła serca świętych małżonków na widok Dzieciątka, jeszcze bardziej wzrosła, kiedy dowiedzieli się o pojawieniu się aniołów śpiewających chwałę Bogu i pokój ludziom dobrej woli. Rozpowszechnienie się tych wiado-
43
mości w miasteczku, ułatwiło św. Józefowi znalezienie odpowiedniego mieszkania. Toteż gdy potem przybędą Mędrcy ze Wschodu, znajdą już świętą Rodzinę w domu. Przeciwnicy dziewictwa Maryi i J ó z e f a W Ewangelii św. Łukasza jest powiedziane, że Maryja „porodziła swego pierworodnego Syna". Te słowa znajdują jeden z argumentów przeciw wieczystemu dziewictwu Matki Bożej. Do tego zwykło się także dołączać tekst z Ewangelii św. Mateusza: „lecz on nie poznał Jej, aż porodziła Syna swego pierworodnego". Są jeszcze teksty, gdzie mowa jest o „siostrach i braciach Jezusa". Według ewangelii apokry ficznych „bracia Jezusa" byliby to synowie św. Józefa urodzeni z jego pierwszego małżeństwa. Jest to kwestia bardzo znana, ale przypomnijmy j ą choćby tylko pobieżnie, ponieważ wieczyste dziewictwo Maryi jest równocześnie ogłoszeniem dziewictwa św. Józefa. J a k już widzieliśmy, słowa Maryi: , J a k się to stanie, skoro męża nie znam", wyrażają J e j postanowienie zachowania dziewictwa. T a k ą decyzję podjęła jeszcze, zanim zaręczyła się ze św. Józefem. Tłumaczenia w sensie przeciwnym nie posiadają mocnych dowodów . J a k że można przypuszczać, że M a r y j a odstąpiła od tego postanowienia po urodzeniu Pana Jezusa, jeśli sam Bóg wyraził radość z J e j konsekracji, dokonując w Niej cudu, który prze-
44
wyższył to wszystko, co zdziałał w Starym Testamencie na korzyść niewiast niepłodnych? J e s t także raczej nie do pomyślenia, aby św. Józef upomniał się o prawa małżeńskie, gdy już z ust anioła znał tajmnicę i był świadkiem niezwykłych faktów, które towarzyszyły narodzeniu Pana Jezusa. Do tych argumentów ogólnych autorzy zwykli dorzucać jeszcze inne, bardziej szczegółowe, które rozwiązują trudności. Wyrażenie „syn pierworodny 7 ' jest terminem wybitnie hebrajskim, o pow r ażnym znaczeniu prawnym, gdyż syn pierw r orodny u Żydów musiał być ofiarowany Bogu. W ten sposób Łukasz przygotowuje przyszły opis ofiarowania Jezusa w świątyni. Na nagrobku z roku 5 przed Chr., należącym do pewnej młodej mecżatki Żydówki, która umarła przy porodzie, odkryto napis: „Los doprowadził mnie do końca życia, wśród bólów rodzenia mego pierworodnego dziecka " l 9 . Ó w pierworodny był równocześnie jedynakiem, podobnie jak Jezus.
„Bracia Jezusa" \\ J starożytności, przeciwnicy dziewictwa Maryi i Józefa nadużywali także tekstu śwT. Mateusza: „I nie poznał Jej, aż porodziła ]9 E . G a b b a, lscńzioni greche e latine per lo studio delia Bihbia, Torino 1958, 42-44. ~
45
syna swego pierworodnego" (1, 25). Św. Hieronim zwalczając ich zauważa, że spójnik „aż" w języku greckim odpowiada hebrajskiemu aad i zaprzecza czynności w przeszłości; lecz nie twierdzi nic na temat tej samej czynności w przyszłości. Ewangelista w tym tekście m a na uwadze tylko narodziny J e z u sa, zaprzecza, jakoby św. Józef miał w nich udział ojcowski, natomiast nie bierze wcale pod uwagę przyszłości. Bardziej złożona jest kwestia „bracia Jezusa". Kilkakrotnie w Nowym Testamencie jest o nich mowa, a nawet czterech znamy także z imion. Są to: J a k u b , Józef, Szymon i J u d a . W w. I V Helwidiusz, Jawinian i Bonozjusz twierdzili, że byli to bracia przyrodni Pana Jezusa. J a k o dowód przytaczali teksty św. Łukasza i Mateusza, o których już mówiliśmy. Przeciw nim pisał św. Hieronim, który oprócz wyżej podanego tłumaczenia, udowodnił na licznych przykładach ze Starego Testamentu, że słowo „brat" w językach semickich ma znaczenie bardzo szerokie i oznacza krewnych różnego stopnia, jak np. kuzynów, bratanków i dalszych krewnych. Nie zapominajmy, że Dobra Nowina była głoszona w języku aramejskim i od katechezy pierwotnej zależą nasze Ewangelie kanoniczne. Czyż umierający Pan Jezus powierzyłby umiłowanemu uczniowi J a n o w i swoją Matkę, gdyby O n a posiadała własnych synów? Z czwartej Ewangelii dowiadujemy się, że „i bracia J e g o
46
nie uwierzyli weń" (J 7,5). W Dziejach Apostolskich czytamy o „braciach J e z u s a " , którzy odnosili się doń życzliwie i trwali w Wieczerniku z M a r y j ą i Apostołami (1, 14). Niektórzy Ojcowie i pisarze Kościoła greckiego i łacińskiego byli zdania, że św. Józef zawarł pierwszy związek małżeński, z którego pochodzą „bracia Jezusa"; małżeństwo z M a r y j ą byłoby jego drugim małżeństwem. Autorzy ci pozostają pod wpływem ewangelii apokryficznych, a szczególnie Protoewangelii J a k u b a . Poświęćmy kilka uwag temu apokryfowi, który był bardzo znany w starożytności, a poeci i artyści średniowiecza czerpali z niego swoje natchnienia. Protoewangelia J a k u b a składa się z dwóch części, z których pierwszą możemy nazwać „Życiem Maryi". Z niej to dowiadujemy się, że rodzice Maryi, Joachim i Anna, będąc niepłodni, otrzymali za pośrednictwem anioła zapowiedź, że urodzi się im córka - Maryja. J a k o trzyletnia dziewczynka, M a r y j a została oddana do świątyni, gdzie jest wychowywana razem z innymi dziewicami. Gdy doszła do lat dwunastu, zbiera się rada kapłanów, aby zadecydować o przyszłym losie dziewczyny. Oto urywki z tej narady: „ A r c y k a p ł a n wszedł do Sancta Sanctorum i modlił się w intencji M a r y i . I oto anioł Pański ukazał się m u i rzekł: Z a c h a r i a s z u , Z a c h a r i a s z u , idź, zgrom a d ź wszystkich wdowców ludu. Niech każdy przyniesie laskę, a Bóg w sposób c u d o w n y wskaże, czyją będzie m a ł ż o n k ą " .
47
dy pragną wierni, proszący o szczęśliwą śmierć, i powtarzają akt strzelisty: „Jezu, Mario, Józefie, w Wasze ręce oddaję duszę moją". W roku 1106-7 opat Daniel widział w dolnej części bazyliki Zwiastowania grób św. Józefa. W r. 1901 znaleziono w Nazaret poza terenem bazyliki inny grób, na który niektórzy, bez żadnych dowodów, wskazywali jako na grób św. Patriarchy z Nazaretu.
SPIS TREŚCI Rozdział
1
Tło historyczne Cesarz August Herod Wielki Następcy Heroda Archelaus Herod Antypas Filip Rozdział
5 5 8 13 13 14 14
2
Imię, ojczyzna, rodzina św. Józefa
.
.
.16
Imię i ojczyzna św. Józefa Rodzina św. Józefa
16 18
Rozdział 3 Związek z Najśw. Dziewicą
21
Niepokój św. Józefa Objawienie dane przez anioła . . . . Małżeństwo z Maryją Wiek św. Józefa Prawdziwe małżeństwo Macierzyństwo w dziewictwie . . . . Domniemany ojciec Pana Jezusa . . . Józef „sprawiedliwy" Rozdział 4 Święta Rodzina Narodziny Pana Jezusa Przeciwnicy dziewictwa Maryi i Józefa „Bracia Jezusa"
24 26 29 31 31 36 39 40
.
42 42 44 45
89
„ B ^ c i a Jezusa*' są J e g o k u z y n a m i ' . Obrzezanie Ofiarowanie Jezusa w świątyni Znaczenie ofiarowania Miecz boleści Mędrcy ze Wschodu Rozdział
.
.
.
50 51 32 53 60 62
5
Życie ukryte 7i Powrót do Nazaretu 70 Zaginięcie Jezusa . . . . . . . . 72 Odpowiedź J e z u s a dana Matce . . . . 75 Postąp Maryi i Józefa w poznaniu Jezusa 77 M a r y j a „ m a t k ą " i Józef „ojcem" Jezusa . 31 „I był im p o d d a n y " .83 Zawód św. Józefa i jego śmierć 8,r