Elementarz przyjaźni z Bogiem by Wydawnictwo Karmelitów Bosych

WPROWADZENIE

a samym początku trzeba uczciwie powiedzieć, że czytanie dzieł św. Teresy od Jezusa nie jest proste. Z chwilą wzięcia do rąk jej pism pojawia się wiele barier, które utrudniają nawiązanie żywego kontaktu ze Świętą i często zniechęcają do dalszej lektury. Jest to chociażby cały kontekst kulturalny, religijny i polityczny jej czasów, tak bardzo różniący się od dzisiejszego. Podobnie ma się rzecz z jej stylem literackim. Skoro dla rodowitych Hiszpanów stanowi on niemałe wyzwanie, to tym bardziej dla polskiego czytelnika, który musi zmierzyć się dodatkowo z zawsze niedoskonałym tłumaczeniem. Obok tych obiektywnych trudności pojawiają się na szczęście inne, ważniejsze racje, dzięki którym karmelitańska doktor Kościoła, wpisana w poczet klasyków duchowości chrześcijańskiej, staje się świętą, z którą można zaprzyjaźnić się na całe życie. Spróbujmy zrozumieć atrakcyjność i aktualność przesłania tej świętej kobiety.

Przypadek Teresy z Awili trzeba by porównać z przypadkiem himalaisty, który dzięki pasji i wytrwałości zdobył najwyższe góry świata. Z łaski Ducha Świętego w ciągu sześćdziesięciu siedmiu lat swego życia (1515–1582) nasza Święta przeszła przez najwznioślejsze doświadczenia życia duchowego. W tej ewangelicznej podróży w głąb człowieka była mistyczką i fundatorką, Oblubienicą Chrystusa i przyjaciółką ludzi. W tym samym czasie, gdy Bóg wprowadził ją w siódme mieszkanie, odbywała wyczerpujące podróże fundacyjne, pisała książki o modlitwie i wystawiała kwity handlowe; miała w sobie pokój wewnętrzny, a równocześnie jej dusza była rozdarta z powodu cierpień Kościoła. Tak głębokie i kompletne doświadczenie obecności i bliskości Boga uczyniło z niej kompetentną mistrzynię dla osób zainteresowanych wzrastaniem w łasce chrzcielnej. Jej życie jest modelem tego, czego Bóg pragnie dokonać w życiu wszystkich chrześcijan. Jej dzieła – również te pisane bezpośrednio z myślą o osobach kontemplacyjnych żyjących za klauzurą – są ostatecznie skierowane do wszystkich chrześcijan. Każdemu wierzącemu proponuje jako metę życia zjednoczenie w miłości z Bogiem, a przez to służenie bliźnim. To dlatego wymaga od innych tak wiele. Domaga się wielkich pragnień na miarę świętych, na miarę Bożego miłosierdzia, a nie ludzkiej słabości. Człowiek obdarowany 6 Wprowadzenie

miłością przestaje baczyć na ludzkie lęki, zahamowania, niestosowność czy nawet grzechy, a zaczyna kochać w sposób radykalnie ewangeliczny: rezygnuje z miłości egoistycznej na rzecz miłości wobec innych, odrywa się od rzeczy tego świata, które opóźniają w drodze, nie boi się konfrontować z prawdą o sobie samym, która czyni go pokornym. Święta przypomina nam (słowami i własnym przykładem), że nie można doświadczyć Boga w sposób mistyczny bez mocnego doświadczenia ukrzyżowania i śmierci, oczyszczenia i nocy wiary. Mistyka light – której czasami szukamy – po prostu nie istnieje. Uprzywilejowanym miejscem, gdzie przyjaźń z Bogiem nabiera życiodajnej dynamiki, jest modlitwa. To w niej Święta będzie upatrywać dostępną dla wszystkich bramę do prawdziwego życia, które rozgrywa się pod powierzchnią naszych ciał i zmysłów. Jakby chciała powiedzieć: „Człowieku, obudź się z letniości wiary! Zaufaj Bogu i oﬁaruj Mu wielkodusznie czas na osobistą, cichą modlitwę. Daj się poprowadzić Duchowi Świętemu do coraz głębszych komnat swego wnętrza, do życia ukrytego z Chrystusem w Bogu, a obiecuję ci, że twoje życie stanie się bardziej świadome, prawdziwe, spokojne i zdolne do oﬁarnej miłości względem innych”. Centralnym tematem, wokół którego ogniskuje się doświadczenie i nauka św. Teresy, jest właśnie modlitwa. Jej wkład w naukę chrześcijańskiej Wprowadzenie 7

drogi do świętości to przede wszystkim wskazanie na modlitwę jako syntezę życia chrześcijańskiego. Doskonałość wierzących w Chrystusa można mierzyć dynamizmem modlitwy, która prowadzi człowieka przez kolejne etapy uświęcenia życia. Paradygmat Teresy nie jest sztywny. Respektuje różnorodność powołań w Kościele, życie bardziej kontemplatywne czy aktywne, życie zakonne czy świeckie, różnorodność temperamentów, uwarunkowań życia i obowiązków. A jednocześnie Teresa wie, co chce powiedzieć, i czyni to z autorytetem. Jej pisma to pedagogia modlitwy stanowiącej syntezę życia chrześcijańskiego. Czytającym jej dzieła wielką radość sprawia spotkanie kobiety tak światłej i przejrzystej. Takiej pasji w poszukiwaniu prawdy nie spotyka się zbyt często. Atrakcyjność jej pism w dużej mierze ma swoje źródło w fakcie, że Teresa bazuje na własnym doświadczeniu. Nie chcąc się jednak oszukiwać ani być oszukaną, doświadczenie to zawsze poddaje ocenie uczonych teologów. Docierając do głębokiej prawdy o Bogu i człowieku, stara się przekazać ją w sposób bardzo żywy i przejrzysty. Gdy bierze do ręki pióro, pragnie pisać o niewyrażalnych tajemnicach swej duszy „z wszelką jasnością i prawdą”. Dzięki temu w terezjańskich tekstach można odnaleźć skuteczną odtrutkę na tak bardzo obecne we współczesnym nam świecie życie półpraw8 Wprowadzenie

dami, symulacją, oszustwem, łatwymi słowami i obietnicami. Święta nie pisze po to, aby zdobyć popularność czy pozostawić po sobie wspaniały pomnik. Jej pisanie jest służbą wobec Boga, Kościoła i każdego człowieka. Służba ta polega na byciu przewodnikiem w drodze do absolutnej prawdy o ludzkim życiu, które bez Boga pogrąża się w ciemnościach, a w komunii z Nim staje się pełne światła i radości zmartwychwstania. Teresa niczego przed nami nie ukrywa. Opisując małą historię zbawienia, jaka się w niej dokonała, chce ukazać, jak miłosierdzie Boże potraﬁ rozbłysnąć pośród niewierności i słabości człowieka. Święta doświadcza na własnej skórze, że Bóg objawia się wyraźniej w nicości stworzenia. Dlatego pragnie opowiedzieć, nie zważając na odmienne zdanie spowiedników, raczej historię swoich grzechów niż łask i fenomenów mistycznych, jakie otrzymała od Boga. Przez to staje się niezwykle bliska współczesnemu czytelnikowi. W trakcie zgłębiania tekstów Świętej warto pamiętać, że jej dzieła zostały w większości napisane nie po to, aby je studiować, ale przeżywać. Były i są podręcznikiem życia duchowego, mapą w drodze na szczyty wiary. Zatrzymanie się wyłącznie na analizie lingwistycznej, historycznej czy teologicznej jest zbanalizowaniem intencji autorki. Opowiadając o własnym doświadczeniu, Teresa chce tego samego dla Wprowadzenie 9

innych. Przelewa swoją duszę na papier – jak sama stwierdzi – aby „pociągnąć dusze”, „rozsmakować” czytających w tej przyjaźni z Bogiem, której sama zakosztowała. Kiedy zapoznajemy się z dorobkiem terezjańskim, ważne jest, aby zaprzyjaźnić się z samą Teresą. Nie jest to zbyt trudne, gdyż Święta została obdarzona przez Stwórcę nadzwyczajnymi „wdziękami przyrodzonymi”, jak to sama określa na początku swojej autobiograﬁi. Zarówno w okresie dzieciństwa, jak i życia dorosłego jako karmelitanka, zachowała tę czarującą osobowość, która przyciągała innych „niczym magnes”, jak to dobitnie określił Fray Luis de León. Posiadała nieprzeciętną zdolność do nawiązywania głębokich relacji opartych na szczerości, szlachetności i oddaniu; relacji, które obejmowały zarówno życie codzienne, jak też głęboką komunię z Bogiem Trójjedynym. Każdą przyjaźń odnosiła do największego Przyjaciela – Jezusa Chrystusa. Tę samą Teresę możemy poznać i dzisiaj poprzez lekturę jej dzieł. Czytający zaczyna szybko sympatyzować z nią samą, z wartościami, których broni, z doświadczeniami, jakie opisuje. Na pewno sam język może na początku utrudniać nawiązanie żywego kontaktu ze Świętą. Potrzeba jednak czasu, aby ją zrozumieć, zasmakować w jej stylu i porównaniach, uchwycić rytm jej narracji, nie zniechęcać się 10 Wprowadzenie

długimi dygresjami itd. Z czasem jej oryginalny język stanie się wręcz pomocny w uważnym lectio dzieł terezjańskich. Na koniec jeszcze jedna ważna myśl dla zainteresowanych tekstami Teresy od Jezusa. Może się wydawać, że czasy, w których żyjemy, nie sprzyjają głębokiemu życiu modlitwy. Życie prowadzi nas raczej do rozproszenia, zmęczenia i powierzchowności niż do skupienia, odprężenia i głębi. Świadomość tego faktu mogłaby zniechęcić do czytania i wyruszenia w wędrówkę duchową, jaką proponuje Święta z Awili. Historia duchowości Kościoła uspokaja nas jednak, gdyż mistycy nie zawsze pojawiali się w epokach największego ferworu religijnego czy wysokiej moralności, ale również w okresach dekadencji i trudności. Jeśli teraz na naszych oczach niszczy się religijne ideały, jeśli żyjemy w czasach kryzysu wiary i rodziny, to nie oznacza, że Bóg nie wychodzi nam naprzeciw ze swoim darem przyjaźni w Jego Synu, a naszym Panu Jezusie Chrystusie. Teresa od Jezusa szlifowała swój wewnętrzny diament, kiedy – jak to sama stwierdziła – „świat płonął”: miały miejsce reforma Lutra i rozłam Kościoła, podbój Ameryki Łacińskiej, dyskryminacja mniejszości narodowych i religijnych, trudna sytuacja kobiety w społeczeństwie itd. Każde czasy i każde okoliczności – zdaje się mówić Święta – są odpowiednie, aby wyruszyć Wprowadzenie 11

w wewnętrzną wędrówkę ku pełniejszemu zjednoczeniu z Bogiem. Kilka słów o poszczególnych dziełach Księga życia i Księga fundacji stanowią swoisty dyptyk dzieł narracyjnych. W pierwszym Teresa opisuje osobistą historię zbawienia od czasów dzieciństwa aż do wejścia w mistyczny wymiar życia z Bogiem. Księgę fundacji można by natomiast określić jako „karmelitańskie dzieje apostolskie”, gdzie Święta daje świadectwo o tym, jak Duch Święty działał w fundowanych przez nią klasztorach Karmelu bosego. Kolejne dwa wielkie dzieła mają charakter formacyjny i mistagogiczny. Pierwsze, Droga doskonałości, to swoisty katechizm modlitwy terezjańskiej, pisany na prośbę pierwotnej wspólnoty karmelitanek bosych z klasztoru św. Józefa w Awili. Najsłynniejszym dziełem Teresy jest bez wątpienia Twierdza wewnętrzna, napisana pięć lat przed śmiercią, kiedy Święta osiągnęła pełną dojrzałość chrześcijańską. Starając się ponownie odczytać przebytą drogę duchową, wykłada kompendium rozwoju życia chrześcijańskiego ku jego pełni, świętości, pod działaniem Ducha Świętego. Obydwie książki zalicza się do klasyki duchowości chrześcijańskiej.

12 Wprowadzenie

Do mniejszych dzieł należą: Sprawozdania duchowe (pisane dla powierników duchowych), Podniety miłości Bożej (komentarz do niektórych wersetów Pieśni nad Pieśniami), Wołania duszy do Boga (zbiór modlitw, zwany często „psałterzem terezjańskim”), Konstytucje i Sposób wizytowania klasztorów (odnoszące się do życia i zarządu klasztorów karmelitanek bosych), Dwa pisma humorystyczne, Poezje oraz pokaźny zbiór Listów. Poniższe fragmenty zostały wybrane i uporządkowane w taki sposób, aby naszkicować kręgosłup duchowej doktryny Teresy od Jezusa. Są to krótkie i porywające teksty, które wypłynęły z serca kobiety szalenie zakochanej w Bogu i drugim człowieku, stąd – jak łatwo się przekonać – nie straciły swego żaru i aktualności pomimo upływu czasu. Pozwalają zgłębić największe prawdy duchowej drogi Teresy: Bóg Stworzyciel i piękno stworzenia, dramat grzechu i wolność za cenę krzyża Zbawiciela, nowe życie w Chrystusie i uczestnictwo w komunii z Trójcą Świętą, drogi nawrócenia i stopnie modlitwy, asceza ewangeliczna i przemieniające doświadczenie Boga Przyjaciela, czynne życie w Kościele i dla Kościoła, w którym przygotowujemy się na spotkanie w królestwie Bożym. Dla osób, które nie znają pism ani życia Świętej z Awili, ta niepokaźna antologia może

Wprowadzenie 13

spełnić rolę pomostu prowadzącego do pierwszego spotkania. Dla tych, którym Teresa towarzyszy już od lat, może być pomocna w szybkim odnajdywaniu potrzebnych tekstów. Dla każdego zaś niech będzie zaproszeniem do osobistej, pogłębionej i ponawianej lectio wszystkich jej pism. Wierzę, że dzięki spotkaniu ze św. Teresą od Jezusa będziemy odważnej mówić, że przyszłość Kościoła należy do mistyków. Józef Kucharczyk OCD

14 Wprowadzenie

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. POWOŁANI DO PRZYJAŹNI Z BOGIEM TRÓJCA ŚWIĘTA – NASZE ŹRÓDŁO . . . . . . . . . . . . . .

Trzy Osoby, jeden Bóg Przenikająca obecność Miłość w Trójcy Świętej Piękno Najwyższe Chwalebne rany Chrystusa Istnieje inny świat Jezus wskazuje drogę do serca Ojca STWORZENI NA OBRAZ I PODOBIEŃSTWO . . . . Piękno i pojemność duszy Uczyniona na wyobrażenie Boga Zapomniane skarby własnej duszy Stworzeni do wewnętrznej wolności Godność człowieka Stworzeni do życia w świetle Źródło, które wciąż tryska Stworzył nas z niczego i zachowuje Szukając Boga w sobie

GRZECH RANI PRZYJACIELA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Śmiertelne rany Boga Zatarty obraz Chrystusa Otwarta walka przeciwko Królowi Wewnętrzne rozbicie Czego szukamy, grzesząc?

Spis treści 343

W CIEMNOŚCIACH GRZECHU . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Pogrążeni w ciemnościach Odłączeni od źródła Zniewolenie Zasadzki szatana Fałszywy pokój Piękności duszy nic nie zaćmi MIŁOSIERDZIE ODNAWIA PRZYJAŹŃ . . . . . . . . . . .

Ty znowu rękę podajesz Niezasłużona łaska miłosierdzia On zasłania i pozłaca winy Otwórzcie już oczy! To Miłość wywyższa Boskie drzewo krzyża Miłość bez granic On pragnie naszej przyjaźni WEJŚĆ NA DROGĘ NAWRÓCENIA . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Zrozumieć, co się traci Otwarte oczy wiary Zlituj się nad twardością serc ludzkich! Zacząć szukać Boga, nie czekając Otwórz, Panie, tym, którzy nie kołaczą! Łaska przemienia pośrodku słabości Kiedy nie widać poprawy Wrócić do życia za sprawą Kościoła Nigdy nie jest za późno NOWE ŻYCIE W CHRYSTUSIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Wszystko dobro wraz z Tobą Przez bramę Człowieczeństwa Chrystusa Zmartwychwstały przynosi pokój Chrystus – nasze życie Żyć u boku Zbawiciela Nowa wrażliwość sumienia

344 Spis treści

Nie jesteśmy aniołami Wystrzegać się grzechów lekkich Mądrze pamiętać o grzechach Komu przebaczono, łatwiej przebacza Wytrwać w przyjaźni z Nim W BLISKOŚCI Z MARYJĄ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Matka mojego nawrócenia Maryja odziewa szatą czystości Maryja wśród kobiet pełnych wiary i miłości Pokora Panny Najświętszej Polecać się Jej orędownictwu Miara Jej cierpień jest miarą Jej miłości

2. MODLITWA – ABY PRZYJAŹŃ WZRASTAŁA OJCZE NASZ – MODLITWA ZAKORZENIONA W EWANGELII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Modlitwa Boskiego Mistrza – modlitwa dla każdego Ojcze nasz – dar dziecięctwa Bożego Któryś jest w niebie – w pałacu własnej duszy Święć się Imię Twoje, przyjdź królestwo Twoje – modlitwa odpocznienia Bądź wola Twoja – gotowi do niesienia krzyża Chleba naszego powszedniego – manna Boskiego Człowieczeństwa Odpuść nam nasze winy… – z pustymi rękami … jako i my odpuszczamy – wartość miłości wzajemnej Nie wódź nas na pokuszenie – świadomi własnej słabości Ale nas zbaw ode złego – spragnieni życia w niebie Niewyczerpane tajemnice Modlitwy Pańskiej

Spis treści 345

MODLITWA TO PRZYJAŹŃ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Przyjacielskie z Bogiem obcowanie Trwać w Jego obecności Współodczuwać z Przyjacielem Jak najczęściej z Nim rozmawiać Byście na Niego patrzyli On mówi prosto do serca Jezus, wierny Przyjaciel Aby pełnić wolę Bożą Czego pragną przyjaciele Skarby Jego przyjaźni PRZYJAŹŃ, KTÓRA WZRASTA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 To Pan daje wzrost Bóg rozszerza duszę Szybkim krokiem do źródła Odnaleźć swoją drogę modlitwy Wierność Co stanowi o postępie duszy Aby bardziej kochać Póki całkowicie nie oddamy się Jemu Port przyjaźni – port zbawienia TWIERDZA I OGRÓD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 Twierdza z wieloma mieszkaniami Cudowny świat wewnętrzny Bramą jest modlitwa Z mieszkania do mieszkania ku większej miłości Siłą pasterskiego głosu Króla Szczęście siódmych mieszkań Ogród duszy założony dla Pana Cztery sposoby podlewania – stopnie modlitwy Dopóki Bóg nie podniesie Pora wyrywania chwastów – dla większej pokory Boski Ogrodnik i dojrzałe owoce Woń zjednoczenia z Bogiem

346 Spis treści

PEDAGOGIA DLA POCZĄTKUJĄCYCH . . . . . . . . . . . 155 Tak jak Jezus Samotność i milczenie Dobra książka – towarzysz i tarcza Obraz lub ﬁgura – aby patrzeć i rozmawiać Księga przyrody Wsparcie u ludzi modlitwy Rola przewodnika i znawców duchowości SZTUKA MODLITWY SKUPIENIA . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 Wejdź do swej izdebki Pałac duszy Choć kilka razy na dzień Modlitwa skupienia to… Patrzeć i cieszyć się Jego obecnością Uciszyć rozum – aby nie zadusić ognia W prostych słowach z serca O czym rozmawiać z Panem Rozpaleni ogniem Bożej miłości Różne stopnie skupienia TRUDNOŚCI NA MODLITWIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 Kiedy brakuje nam czasu Wobec rozproszeń Gdy rozum nie pomaga Potrzeba tu roztropności Nie ciągnąć duszy za włosy Słudzy nieużyteczni Nie rozumiemy, że w duszy jest inny świat W dni pełne oschłości Dla wypróbowania miłości PRAWDZIWY BÓG I PRAWDZIWY CZŁOWIEK . . 189 Rozmiłowani w świętym Człowieczeństwie Modlitwa upodabnia do Mistrza On sam was nauczy modlitwy

Spis treści 347

Usłyszycie, jak was Boski Mistrz kocha Łaski mistyczne – dla naśladowania Chrystusa Żywa obecność, w którą się nie wątpi To Chrystus zmartwychwstały! W PEŁNEJ KOMUNII Z TRÓJJEDYNYM . . . . . . . . . . 199 I mieszkanie u niego uczynimy Poślubiona Chrystusowi Przedstawił mnie swemu Ojcu Ojciec, który przygarnia Modlitwa w Duchu Świętym W pełnej światłości

3. EWANGELICZNE WYMAGANIA PRZYJAŹNI Z BOGIEM JEŚLI ZIARNO NIE OBUMRZE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 Na dobrym fundamencie cnót Umierajmy, umierajmy Bez tego Król nie przyjdzie Niezbędne w życiu duchowym Trzy wielkie cnoty Zdrowa asceza WIELKIE PRAGNIENIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 Odwaga do rzeczy wielkich Na miarę świętych Wytrwałość i dobre pragnienia Bóg miłuje dusze mężne Pragnienia ważniejsze od uczuć Zdać się na przewodnika duchowego Pragnienie wody żywej Oznaka prawdziwej miłości Miłosierdzie i pragnienia Jedyne pragnienie duszy

348 Spis treści

MIŁOŚĆ WZAJEMNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229 Najpewniejszy znak, że kocham Boga Miłość i wolność Miłość Boża się nie ukrywa Bóg żąda uczynków Patrzmy na własne wady WYRZECZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 Złączyć się całą duszą tylko z Nim Pomagać Mu w noszeniu krzyża Odrzucić pochlebstwa Dbać o ogród duszy Ogołocenie – aby napełnić się Twoją miłością Grzechy powszednie Jak bogaty młodzieniec Bóg sam wystarcza POKORA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Pokora to chodzenie w prawdzie Po drodze równej i bezpiecznej Patrząc na Jego pokorę Prawdziwa i fałszywa pokora To chleb powszedni Główna podpora modlitwy Wartość trudnych doświadczeń Bóg nawet upadki obróci na pożytek DETERMINACJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 Bo taką drogą szedł Jezus Bogu służy się z sercem mężnym Zdeterminowani do modlitwy wewnętrznej Chwycić się krzyża od samego początku Nic dziwnego, że ten skarb tyle kosztuje Diabeł boi się ludzi zdeterminowanych Iść drogą krzyża, a nie pociech Nie wdawać się w dyskusje ze słabością Bóg doświadcza dusze Spis treści 349

Błogosławione chwile małoduszności Oddać wszystko, aby otrzymać wszystko 4. JESTEŚMY DZIEĆMI KOŚCIOŁA KOŚCIÓŁ, JAKI POKOCHAŁAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 Pragnienie zbawiania dusz Bo grzechy ludzkie ranią Chrystusa Mieć choć trochę Jego miłości Boleć nad grzechem innych Wobec idących na zatracenie Widzę i czuję wielkie potrzeby Kościoła Niezwyciężona twierdza Żarliwe pragnienie wzrostu Kościoła WIARA KOŚCIOŁA JEST MOJĄ WIARĄ . . . . . . . . . . . 283 W obronie choćby najmniejszej prawdy Kościoła Troska o czystą wiarę Szczerość i prostota na spowiedzi W komunii z magisterium Kościoła CZERPIĄC ZE SKARBCA KOŚCIOŁA . . . . . . . . . . . . . . 289 Sakramenty – balsam na nasze rany Najświętszy Sakrament Możemy cieszyć się Twoim towarzystwem Lekarstwo dla duszy i ciała Jeśli tylko mamy wiarę Objawia się każdemu, kto zechce Nieznajomość Pisma Świętego Egzegeza, która wiąże Chrystusowi ręce Moc wody święconej W GRONIE DOBRANYCH PRZYJACIÓŁ . . . . . . . . . . 301 Chrześcijanie, łączcie się! Szukać sobie przyjaciół Nie ufać, że sam sobie poradzę 350 Spis treści

Wspólnota pomaga wzrastać On się o was zatroszczy Gromadka dobrych chrześcijan SŁUŻYĆ KOŚCIOŁOWI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309 W obronie naszego Króla Każdy może coś uczynić dla Kościoła Wiara słabych góry przenosi Wierność własnemu powołaniu Wspierać Kościół własną modlitwą Błagać z gorącym sercem Modlitwa – aby rodziły się czyny Maria i Marta powinny iść w parze Róbmy to, co pobudza nas do miłości On patrzy na miłość naszych uczynków Bliźni to ten, który jest najbliżej W OBRONIE CZŁOWIEKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 Krytyka próżności świata Pieniądze bogatych należą do biednych Niesprawiedliwość wobec kobiet W obronie pokrzywdzonych Każdy człowiek jest ważny Miłość rośnie przez dawane KOŚCIÓŁ NIEBIESKI – WSPÓLNOTA, ZA KTÓRĄ TĘSKNIĘ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 Zaglądając poza zasłonę nieba Małe niebo w duszy Pielgrzymi do prawdziwej ojczyzny Niebo pełne starych przyjaciół Obcowanie świętych – lek na samotność Rozmawiać jak w niebie Przyjdź królestwo Twoje Już bez lęku przed śmiercią Tęsknota za życiem wiecznym

Spis treści 351

Polecamy! Wszystkie książki można zakupić w Wydawnictwie Karmelitów Bosych 31-222 Kraków • ul. Z. Glogera 5 • tel. 12-416-85-00, tel. 12-416-85-01 e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl lub przez sklep internetowy: www.wkb-krakow.pl

19,90 zł

25,00 zł

14,00 zł

8,90 zł