KARMELITAŃSKIE STUDIUM DUCHOWOŚCI
FORMACJA ZAKONNA 1
Wydanie II poprawione Praca zbiorowa pod redakcją O. Jerzego W. Gogoli OCD
WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH 31-222 KRAKÓW, UL. GLOGERA 5
IMPRIMATUR + Kazimierz Nycz, vie. gen. Krakรณw, dnia 15 kwietnia 1995 L. 886/95
ISBN 83-87527-03-3
r
WSTĘP D O W Y D A N I A D R U G I E G O
Karmelitański Instytut Duchowości w Krakowie zainicjował w 1994 roku wykłady monograficzne z zakresu formacji do życia konsekrowanego, podejmując jednocześnie decyzję ich publikacji z pomocą naszego Wydawnictwa Karmelitów Bosych. Po upływie trzech i pół roku możemy z pewnym zadowoleniem stwierdzić, że inicjatywa okazała się bardzo trafna. Nie ulega bowiem wątpliwości, że wybiła w Kościele godzina nie tylko dla laikatu, ale tak samo, a może bardziej, dla życia konsekrowanego. Jest to godzina, w której Duch Święty wzywa z pomocą wszystkie osoby konsekrowane do otwartości na Jego działanie. Tylko drogą maksymalnej ekspansji otrzymanego charyzmatu, życie zakonne może wypełnić swoją misję w Kościele i świecie. Praktyka życia zakonnego i w ogóle konsekrowanego, odpowiada wymaganiom obecnej doby Kościoła, potrzebuje pomocy w postaci adekwatnej teologii życia zakonnego i formacji. Zamiarem i pragnieniem wykładowców naszego Instytutu jest wyjść naprzeciw takim wymaganiom. Potwierdzeniem właściwego kierunku naszej dotychczasowej pracy i przynagleniem do jej kontynuacji, jest konieczność wznowienia pierwszego tomu Formacji zakonnej po upływie półtora roku od jego ukazania się drukiem. Czynimy to z radością, przepracowując niektóre punkty, usuwając z pierwotnej wersji zauważone błędy i dokonując drobnej reorganizacji materiału i jego graficznego układu. Dotyczy to głównie części pierwszej. Zapraszając do korzystania z zawartych w książce treści, zachęcamy jednocześnie do przedstawiania swoich uwag i propozycji na przyszłość, kierując je do sekretariatu Instytutu, a osoby mieszkające w Krakowie i okolicach do osobistego udziału w wykładach. Jerzy Gogola O CD Kraków, 20 października 1997 r.
SPIS T R E Ś C I Prezentacja
CZĘŚĆ
".>
PIERWSZA
OGÓLNE WPROWADZENIE D O FORMACJI ZAKONNEJ I. Pojęcie formacji 1. Semantyka 2. Formacja w ogólności 3. Formacja zakonna 3.1. Określenie 3.2. Cel formacji zakonnej 3.3. Elementy formacji zakonnej 3.3.1. Środowisko formacji 3.3.2. Odpowiedzialni za formację 3.4. Przedmiot formacji zakonnej 3.4.1. Formacja sumienia 3.4.2. Formacja osobistego osądu 3.5. Dziedziny formacji 3.5.1. Formacja jako poznanie 3.5.2. Formacja jako życie II. Zasady formacji zakonnej 1. Wierność Chrystusowi i Ewangelii 1.1. Boża inicjatywa 1.2. Słuchać Ducha 1.3. Znać Jezusa i Jego Ewangelię 2. Wierność wobec człowieka i współczesności 2.1. Odpowiedź wolna . . . 2.2. Zrozumienie poszczególnej osoby powołanej . . 2.3. Personalizm 3. Wierność wobec Kościoła i jego misji w świecie . . 4. Wierność życiu zakonnemu i charyzmatowi własnego stytutu
9 9 10 11 12 12 15 15 16 17 .17 18 19 19 20
. . . . . . In-
III. Powołanie-misja jako podstawa jedności formacji zakonnej 1. Powołanie 1.1. Biblijna terminologia powołaniowa 212
21 21 22 23 24 24 25 26 26 27 28 29 29 29
1.2. Życiowy projekt 30 1.3. Uściślenie życiowego planu 31 2. Jedność formacji 32 2.1. Powołanie do życia 32 2.1.1. Człowiek kapłanem stworzenia 32 2.1.2. Człowiek prorokiem stworzenia 33 2.1.3. Człowiek królem stworzenia 33 2.2. Powołanie chrześcijańskie 33 2.2.1. Powołanie-misja kapłańska chrześcijanina . . . . 33 2.2.2. Powołanie-misja prorocka chrześcijanina 34 2.2.3. Powołanie-misja królewska chrześcijanina . . . . 34 2.3. Powołanie zakonne 34 2.3.1. Sprawowanie władzy kapłańskiej w życiu konsekrowanym 35 2.3.2. Sprawowanie władzy prorockiej w życiu konsekrowanym . 35 2.3.3. Sprawowanie władzy królewskiej w życiu konsekrowanym 35 IV. Asymilacja tożsamości powołanego 1. Płaszczyzny tożsamości i ich formacja 1.1. Tożsamość ludzka 1.2. Tożsamość chrześcijańska 1.3. Tożsamość zakonna 1.3.1. Tożsamość zakonna w ogólności 1.3.2. Tożsamość specyficzna według charyzmatu własnego instytutu 1.4. Formacja poszczególnych płaszczyzn powołania . . . 1.4.1. Formacja ludzka 1.4.2. Formacja tożsamości chrześcijańskiej 1.4.3. Formacja tożsamości zakonnej 1.4.4. Formacja tożsamości charyzmatycznej 1.4.5. Ideał według charyzmatu 2. Proces asymilacji ideału 2.1. Sfera poznania 2.2. Sfera egzystencjalna 2.3. Unifikacja życia wokół charyzmatu 2.4. Kryzys tożsamości a formacja V. Formacja do życia ślubami rad ewangelicznych . . . . 1. Rady ewangeliczne a życie zakonne 2. Treść rad ewangelicznych 2.1. Rady są streszczeniem Ewangelii 2.2. Pozwalają naśladować Chrystusa „bardziej z bliska" . .
37 37 38 38 38 39 39 39 39 40 41 42 42 43 44 44 45 46 47 47 49 50 50 213
' • i• • ' : \ ' ' - i • \- - ? h Sv /» ti k ' - . t . i\\ cm M c n w \ i l l.PO/\ \ v\ t .
I,
\
kiOWallCj czystości
4 Wai a..k' , . . Ms \ Muh czystości Sroukł łui 11 iuc v ¡sic . ^ 1 ś.vH'kt \ ^ V v ^ J, UiCjl . . . 5.2. Środki nudpiz\ iod/o,K
. . . . . .v: '* •
\'II 1 D.Jlu.,, sk V 1. Po/\t\\\lK a>pAl\ lik> . . . . . . . . . 2 W}lACAin.' /Wul/al,. , ul > Whi . 3. Cele lormacyjnc . . . VIII. Posłuszeństwo 1. KontekVi j»o>łus/^ uSl x \/<. kw, < . . . . . . . (i ] . ] ( ZL "\v k |v. st I-i l1ł , w Ł ł v . • • 1.2. Chrześcijanin żyje we wspolnoac braci 6o 1.3. Człowiek jesi lsiotą wv)li-, . . . . . . 66 2. Pozytywne u^kk Ł \ cl.i 4 ^.s^n^iwa . . 67 3. Wyrzeczenie właściwe posłuszeństwu 68 4. Zadania formacji w stosunku do posłuszeństwa . . . . 68 5. Środki formacji ,70
CZĘŚĆ
DRUGA
ETAPY FORMACJI ZAKONNEJ
.
.
.
.
I. Prenowiejat 1. Sytuacja młodzieży we współczesnym świecie . . . . . 2. Zakres przygotowania a. Formacja ludzka b. Formacja religijna, chrześcijańska c. Czas trwania, forma, miejsce prenowicjatu . . . . 4. Cel prenowicjatu 5. Bezpośrednia opieka nad kandydatami 6. Cechy charakterystyczne prenowicjatu
214
73 75 75 77 78 79 79 81 81 81
6. P k . u i / a w « ni. >w a w o k i v ^ î c nowic.MU»
ni i
\v v ; ^ c/..» j , • iv ktv_, 2. Zadania lvMi,.tłv/ v, siubow czadowych 3. CZa1-. i'.Vr. ! O'L i ' Aju K'Mila^.i . . . . • . ' , . . ' . 5. Bezpośrednie przygotowanie do profesji wieczyste !
W
i,.
'n
IV. I . a a, / . 1. Pon/eba i ce! foiiiuu |! iL/nej 2. Zak 1 V s Iwlnuap Al : :,. < • a. V./ , • ^ «. ^, a. Foi Hua ¡.i / akoniiîk. Joïv^iegv h. I Ohlu;v.i, /.i^lwi, M c i , . 1. , , 1, ' / .
CZĘSC
. .
.
.
• . .
• . .
TRZECIA
WYCHOWANI!: DO MODI ITWY I. Miejsce modlitw y w życiu osoby zakonnej . A. Miejsce modlitw) w życiu człowieka B. Miejsce modli 1 w\ w życiu chrześcijanina 1. Jezus Chrystus i Jego modlitwa 2. Modlitwa pierwszego Kościoła 3. Modlitwa w Kościele Chrystusowym C. Miejsce modlitwy w ż\ a u osoby zakonnej . 1. Modlitwa w pierwszych początkach życia zakonne 2. Rozwój życia zakonnego i w nim modlitwa . Podsu mowami
II. Bóg modlitwy 139 A. Bóg Stwórca 139 B. Bóg Synaju 140 C. Bóg Przymierza 141 1. Modlitwa przed Synajem 141 2. Bóg Mojżesza, Eliasza, Proroków 142 D. Dobroć i miłosierdzie Boga objawiającego się w Chrystusie ^ . . . . T . . . . " . 143 E. Bóg św. Teresy i św. Jana od Krzyża . . . . . . 143 Próba syntezy 144 III. Modlitwa w jej różnorodności A. Błędne lub niepełne określenia modlitwy 1. Czym modlitwa nie jest? 2. Czym nie tylko jest modlitwa 3. Czym modlitwa nie musi być B. Czym jest modlitwa?
145 145 145 146 146 146
IV. Dwa wymiary modlitwy A. Dwa wymiary modlitwy Chrystusa 1. Modlitwa wspólnotowa Chrystusa 2. Modlitwa osobista Chrystusa B. Dwa wymiary modlitwy pierwszego Kościoła . . . . 1. Modlitwa wspólnotowa 2. Modlitwa osobista C. Rozkwit modlitwy osobistej D. Wzajemne powiązanie modlitwy liturgicznej i osobistej Poprawne ustawienie
152 152 152 152 153 153 153 154
V. Modlitwa rozważana od strony psychologicznej
.
157
VI. Rozwój życia modlitwy według św. Teresy od Jezusa . A. Modlitwa zwana rozważaniem B. Modlitwa skupienia C. Modlitwa zapoczątkowanej kontemplacji wlanej . . . D. Modlitwa zjednoczenia - stan kontemplacji wlanej . . 1. Stosowane nazwy 2. Obraz porównujący 3. Pełnia zjednoczenia Podsumowanie
159 159 161 162 163 163 163 164 164
216
.
.
155 156
VIL Metody modlitwy myślnej A. Metody modlitwy 1. Metody przydatne w każdym okresie życia wewnętrznego 2. Stałość metod jest względna 3. Co rozumie się przez metodę? B. Istotne elementy wszystkich metod 1. Przygotowanie a. Przygotowanie dalsze b. Przygotowanie bliższe c. Przygotowanie najbliższe 2. Czytanie 3. Rozmyślanie 4. Właściwa część modlitwy 5. Postanowienie C. Istota metod modlitwy myślnej Załącznik: trzy schematy metod modlitwy myślnej: ignacjańskiej, sulpicjańskiej i karmelitańskiej Schemat medytacji ignacjańskiej Schemat modlitwy sulpicjańskiej Schemat modlitwy karmelitańskiej VIII. Praktyczne wskazania i sposoby modlenia się . . .
166 166 166 166 167 167 168 168 168 169 169 170 171 171 172 172 172 173 174 178
A. D o istoty modlitwy należy stanięcie i trwanie w obecności Bożej 178 1. Obecność Boża 178 2. Człowieczeństwo Chrystusa 178 3. Dobieranie konkretnej obecności Bożej 179 B. Konkretne formy modlitwy 179 1. Formy podawane przez św. Teresę od Jezusa . . . . 179 2. Inne stosowane sposoby 181 C. Przestrogi dla uniknięcia błędów w modlitwie . . . 182 1. Potrzeba wytrwałości 182 2. Modlić się bez umęczenia głowy 182 3. Potrzeba wyciszenia 182 4. Potrzeba swobody 182 5. Potrzeba roztropności 182 6. Unikanie lęku i niepokoju 183 7. Zdarzają się błędy w ocenianiu stanu modlitwy . . . 183 Podsumowanie 184 217
IX. Modlitwa człowieka, który się modli 1. Podstawowe ustawienie modlitwy przez św. Jana od Krzyża 2. Stan naszej modlitwy 3. Niektóre przyczyny stanu naszej modlitwy a. Nastawienie na szybkie zdobycie pełni modlitwy . . b. Brak połączenia modlitwy z ascezą c. Szukanie siebie w Bogu d. Pragnienie odczuwania e. Brak wyciszenia zewnętrznego i wewnętrznego . . . f. Opieranie się na rozważaniu g. Naturalna skłonność do działania Podsumowanie
185
X. Wychowanie do modlitwy w postulacie 1. Postulanci - wychowywani do modlitwy a. Przychodzą bez żadnego prawie doświadczenia modlitewnego b. Za modlitwę uważają nabożeństwa i chodzenie po kościołach c. Modlitwa spontaniczna i uzależniona od nastroju . . d. Modlitwa jako prośba e. Modlitwa oaz f. Modlitwa spotkań charyzmatycznych g. Modlitwa grup akademickich h. Modlitwa wewnętrzna mocno zaangażowana . . . . 2. Podstawowy przekaz o modlitwie a. Modlitwa jest łaską b. Modlitwa jest sztuką c. Konieczna jest znajomość tajemnicy modlitwy . . . d. Modlitwa jest sprawą miłości e. Modlitwa jest powiązana z ascezą f. Zawsze potrzebne jest przygotowanie do modlitwy . . g. Czytanie duchowne jest stopniem modlitwy . . . . h. Modlitwa powinna być praktyką codzienną . . . i. Życie zakonne ma wymiar kontemplacyjny . . . 3. Sposoby wprowadzania w modlitwę a. Cel jaki powinien przyświecać wprowadzającemu w modlitwę b. Modlitwa wspólnotowa c. Modlitwa osobista
194 195
218
185 186 187 187 188 189 189 190 190 191 192
195 195 196 196 196 196 196 197 197 197 197 197 198 198 198 198 198 199 199 199 200 201
4. Cechy wychowawcy w oparciu o „Kontemplacyjny wymiar życia zakonnego" 202 Zakończenie 202 XI. Wychowanie do modlitwy w nowicjacie Wprowadzenie 1. Kontynuacja wychowania w postulacie 2. Problemy w dziedzinie modlitwy w okresie nowicjatu 1°. Uwidaczniające się objawy 2°. Przyczyny trudności 3. Wskazania praktyczne
.
204 204 204 206 206 207 210