Zegnijmy kolana przed Panem, naszym Bogiem by Wydawnictwo Karmelitów Bosych

Spis Treści

Wykaz skrótów .........................................................................................

Słowo wstępne – ks. prof. Janusz Królikowski ..................................... 11 Wprowadzenie ......................................................................................... 15 CZĘŚĆ I

WIARA W OBECNOŚĆ BOŻĄ W STARYM PRZYMIERZU 1. Jahwe „naszym Bogiem – Panem jedynym” .................................... 21 2. Wielkość, potęga, majestat i świętość Boga ..................................... 24 3. Bogactwo treściowe postaw ciała, znaków i gestów ........................ 28 4. Postawy i gesty przejawem wiary w obecność Boga ....................... 1) Jahwe wymagał należnej Mu czci .................................................. 2) Izraelici poprzez postawy ciała objawiali swoją wiarę w obecność Boga ............................................................................. A. Padanie na twarz ........................................................................ B. Klęczenie i przyklękanie ............................................................ C. Pokłon ......................................................................................... D. Postawa stojąca ...........................................................................

31 31 32 33 36 39 41

CZĘŚĆ II

POSTAWY WOBEC OBECNOŚCI BOGA W NOWYM PRZYMIERZU 1. Punktem wyjścia dla postaw chrześcijan wobec obecności Boga – postawa Chrystusa wobec człowieka ................................... 43

Spis treści

2. Postawy wobec obecności Boga w Piśmie Świętym Nowego Przymierza i w życiu Kościoła ........................................................... 1) „Upadli na twarz” ........................................................................... 2) „Padnijmy na kolana” .................................................................... A. W księgach świętych Nowego Przymierza ............................ B. W życiu Kościoła ....................................................................... a. Nasz Pan i Stwórca domaga się od ludzi: „We Mnie uznajcie Boga” ....................................................................... b. Obowiązujące przepisy liturgiczne dotyczące klękania .................................................................................. 3) „Oddajcie Mu pokłon Boski” ....................................................... A. Na kartach Pisma Świętego Nowego Przymierza ................. B. W życiu Kościoła .......................................................................

45 45 49 49 51 52 61 68 68 70

4) Postawa stojąca ............................................................................... 72 A. Na kartach Pisma Świętego Nowego Przymierza ................. 72 B. W życiu Kościoła ....................................................................... 73 5) Obowiązujące postawy w czasie przyjmowania Komunii świętej (w skrócie) .......................................................................... 75 6) Wezwania papieży do wierności normom liturgicznym .............. 75 7) Kompetencja do podejmowania decyzji w zakresie liturgii ............................................................................................. 76 CZĘŚĆ III

EUCHARYSTIA I ADORACJA 1. Błogosławiony, kto (…) chodzi w blasku Bożej obecności ............... 83 2. „Kościół i świat (...) potrzebują kultu eucharystycznego” ............... 93 1) Najpiękniejszą adoracją – przyjmowanie Komunii świętej ............................................................................................... 93 2) Formy kultu Eucharystii poza Mszą świętą ................................. 96 A. Adoracja Najświętszego Sakramentu ..................................... 97 B. Procesje eucharystyczne ........................................................... 107 3) Adoracja w przeżywaniu Komunii świętej przez św. Faustynę ...................................................................................... 110

Spis treści CZĘŚĆ IV

POSTAWY WIERNYCH WOBEC BOŻEJ OBECNOŚCI W NAUCZANIU KOŚCIELNYM 1. Odważna i mocna wiara w Boga jest nam dziś konieczna ............ 113 2. Napięcia między ciągłością a odnową, wiarą a laicyzacją ............. 121 3. Bądźmy świadkami wiary w Boga w świecie, który się zagubił .................................................................................................. 129 4. „Odnówmy wiarę w rzeczywistą obecność Chrystusa” ................. 133 5. „W obecności Boga żywego nie wolno porzucić gestu ugięcia kolan” ...................................................................................... 140 6. „Przyklęknięciu serca” niech towarzyszy „przyklęknięcie ciała” ..... 149 7. Rzymskie kongregacje i ich pracownicy o „zginaniu kolan” ........ 153 8. „Niech nikt nie spożywa tego Ciała, jeśli Go najpierw nie adorował” ............................................................................................. 158 9. Papież wprowadza odnowę liturgii poprzez swój przykład .............. 1) Nadszedł czas refleksji ................................................................... 2) Wskazanie kierunku całemu Kościołowi .................................... 3) „Tutaj obecny jest Ten, przed którym pada się na kolana. Uważajcie na to” ..........................................................

165 165 168 174

10. Rozbudzajmy cześć względem Chrystusa obecnego w Sakramencie Miłości ................................................................... 178 11. Nie wszystkim wolno przyjmować Komunię świętą ................... 183 CZĘŚĆ V

PODAWANIE KOMUNII ŚWIĘTEJ NA RĘKĘ 1. Historia udzielania Komunii świętej na dłoń ................................. 191 2. Odejście od zwyczaju podawania Ciała Pańskiego na rękę .......... 193 3. Powracanie do pierwotnej tradycji .................................................. 198 1) Instrukcje Kurii Rzymskiej dotyczące podawania Komunii świętej na rękę ................................................................ 199 2) Racje za „powrotem” i przeciw niemu ........................................ 205

Spis treści

4. Powrót do dawnego zwyczaju a cześć dla Eucharystii ................... 211 5. Sytuacja w Polsce ................................................................................ 217 1) Obowiązujące uregulowania prawne dotyczące Komunii świętej na rękę ................................................................................ 217 2) Wskazania praktyczne ................................................................... 219 Zakończenie ............................................................................................ 221 Aneks ........................................................................................................ 225 Bibliografia .............................................................................................. 232

Słowo wstępne Jezus Chrystus staje się „prawdziwie, rzeczywiście i substancjalnie” obecny pod postacią chleba i wina w wyniku słów konsekracyjnych wypowiedzianych przez kapłana w czasie Mszy świętej. Tak w nieco techniczny sposób, doktryna katolicka streszcza jedną z zasadniczych prawd dotyczących Eucharystii. Jeśli jednak popatrzymy na życie Kościoła, z łatwością dostrzeżemy, że to mało spektakularne sformułowane wywołało nadzwyczajne wprost konsekwencje. W wydobycie i ukazanie pełnego blasku tej prawdy zaangażowali się artyści pracujący w różnych dziedzinach sztuki: malarze ilustrowali ją pędzlem, a rzeźbiarze – dłutem architekci tworzyli wspaniałe budowle, kompozytorzy oddali na jej służbę najznakomitsze utwory. Można by wyliczać wielkie osiągnięcia artystyczne, by potwierdzić te ogólne stwierdzenia. Niech jednak wystarczy przypomnienie zjawiska. Każda świątynia, z tym, co zostało w niej umieszczone, na swój własny sposób jest pokłonem oddanym uobecniającemu się w niej Jezusowi Chrystusowi w tajemnicy eucharystycznej – pokłonem, w którym łączy się nasza kultura. Obecność Jezusa Chrystusa w Eucharystii, będąc „cudem cudów”, jak mówi św. Tomasz z Akwinu, stała się inspiracją dla ludzkiego rozumu, który stara się ją jakoś zrozumieć i wyrazić. Owoce tej inspiracji są obecne w niezliczonych dziełach teologicznych, które zbierają to wszystko, co człowiek jest w stanie osiągnąć przy pomocy swojego rozumu podejmującego służbę na rzecz wiary. Można pokazać, że owoce zamyślenia nad Eucharystią okazały się bardzo wpływowe w rozważaniach nad rozmaitymi – nie tylko teologicznymi – problemami dotyczącymi świata i człowieka,

Słowo wstępne

dostarczając trafnych sugestii i otwierając drogi myślenia w różnych dziedzinach poznania i wiedzy. Tak jest w dalszym ciągu, gdyż wiele dzisiejszych propozycji dotyczących rozumienia człowieka ma niewątpliwe korzenie eucharystyczne, a tym samym przedłuża w dziejach jej oddziaływanie. To wszystko stanowi jednak wstęp do tego, co najważniejsze, czyli do formowania i uświęcania wierzącego. Eucharystyczna obecność Chrystusa, będąca dla osoby wierzącej pokarmem oraz mocnym wezwaniem do przyjęcia odpowiedniej postawy wewnętrznej i zewnętrznej, dokonuje przemiany człowieka i świata. Słusznie zauważył szwajcarski egzegeta Adrian Schenker, że ustanowienie Eucharystii dokonane przez Chrystusa w Wieczerniku, a potem powtarzane w każdej celebracji eucharystycznej, to najbardziej znaczące słowa, jakie wypowiadał i może wypowiadać człowiek, ponieważ wywołują działanie o niezmiernym wprost zasięgu. Te słowa najbardziej znacząco tworzą dzieje świata, w którym żyjemy, nie zawsze zdając sobie sprawę z wielkości tego, co dokonuje się za ich pośrednictwem także w naszym życiu. Faktycznie tworzą one stale dzieje każdego wierzącego i rzeczywistości, w której żyje. Obecność Jezusa Chrystusa pod postacią chleba i wina, ponieważ niezmiennie pozostaje fundamentalnym faktem, dotyczącym życia Kościoła i drogi wiary każdego wierzącego, domaga się dalszego namysłu rodzącego się na gruncie wiary, uwzględniającego całą kościelną tradycję i starającego się odpowiadać na rodzące się dzisiaj pytania. Chodzi nie tylko o to, abyśmy nie zostali w tyle za naszymi poprzednikami w wędrówce wiary, ale byśmy przede wszystkim adekwatnie rozpoznali bliskość naszego Pana, a tym samym poznali siebie i odkryli, w jaki sposób tę bliskość uchwycić, wyrazić i uczcić, mając na celu nasze duchowe dojrzewanie na miarę Chrystusa. W tak ogólnie zarysowany kontekst religijno-kulturowy wpisuje się książka księdza prałata Piotra Gajdy. Jezus Chrystus jest obecny w Eucharystii. W jaki zatem sposób człowiek może i po-

Słowo wstępne

winien uczcić tę obecność? Takie jest zasadnicze pytanie, które postawił sobie Autor. Istnieje wiele sposobów, odkrytych i przekazywanych nam przez tradycję Kościoła. W naszych czasach pojawiły się nowe. Spotkanie odpowiedzi starych i nowych domaga się rozeznania, które z nich włączyć w życie Kościoła i którym nadać pierwszorzędne znaczenie. Ostatnie lata są czasem debaty nad tym ważnym problemem, debaty niejednokrotnie wywołującej konflikty interpretacyjne, nierzadko rażącej jednostronnością, a w niejednym przypadku może nawet zbyt agresywnej w swoich formach wyrazu. Wnioski, do których zaczyna się dochodzić są jednak nadzwyczaj obiecujące. Zaczyna się przede wszystkim na nowo dostrzegać, że obecność Jezusa Chrystusa w Eucharystii domaga się czci na miarę wielkości tego faktu. Dla wielu taki wniosek może wydawać się banalny, ale w konkluzji niejednej dyskusji trzeba dojść do stwierdzenia rzeczy po prostu oczywistej – nabiera tu znaczenia droga, jaką się do tego stwierdzenia dochodzi, gdyż na ogół daje odpowiedź na pytanie, w jaki sposób wyrazić ją potem w życiu. Ta droga i w tym przypadku jest bardzo pouczająca.

„Poznali Go po łamaniu Chleba”.

Słowo wstępne

Autor niniejszego opracowania, wychodząc od faktu obecności Chrystusa w Eucharystii, stawia więc zasadnicze pytanie, w jaki sposób tę obecność ma uczcić Kościół i każdy wierzący? Uwzględniając wypowiedzi Kościoła w tej materii i wnioski z toczących się debat, formułuje szeroką i wyważoną odpowiedź. Sytuuje się ona w ścisłej łączności z bogatą tradycją Kościoła i czerpie ze sprawdzonych wzorców, przy czym zostaje jej nadane szersze uzasadnienie teologiczne, duchowe i praktyczne. Wielkość świętej tajemnicy wiary i jej wielorakie znaczenie dla wierzącego nie mogą zostać zbanalizowane. Trzeba na nią odpowiedzieć przede wszystkim głęboką pokorą rodzącą się z wiary, pokorą skondensowaną w geście zgiętych kolan, bez którego nie ma nie tylko kultu eucharystycznego, ale nie ma także wiary – tak streściłbym zasadnicze przesłanie, które chce przekazać nam ks. Piotr Gajda w swojej książce. Ponieważ chodzi tu w zasadniczej mierze o streszczenie chrześcijaństwa i syntetyczne wyrażenie postawy chrześcijańskiej, dlatego lektura ta będzie owocna dla każdego, komu zależy na autentycznym przeżywaniu swojej wiary – na przeżywaniu szeroko uzasadnionym, gdyż tylko takie może być twórcze duchowo i kulturowo. ks. Janusz Królikowski

Wprowadzenie W obecnych czasach, gdy my, chrześcijanie, znów bardziej świadomie pytamy o samą istotę naszej wiary i szukamy dróg, na których moglibyśmy ją przeżywać w dzisiejszym metodycznie sekularyzowanym świecie, trzeba nam konieczne powrócić do źródeł! Znajdziemy je w doświadczeniu wiary Izraelitów, ukazanym na kartach Pisma Świętego Starego Przymierza, w księgach Nowego Testamentu, w których pierwsi wyznawcy Chrystusa opowiadają o swoich spotkaniach z Jezusem i Jego Ewangelią, a także w wielowiekowej Tradycji Kościoła przed Soborem Watykańskim II. Tu właśnie bije źródło żywej wiary (por. J 4, 10). Bije ono również w świadectwach życia chrześcijańskiego wielu ludzi, którzy z biegiem dziejów Kościoła głęboko wierzyli, ufali, miłowali i którzy w ten sposób sami stali się „źródłami wody żywej”1. Inspiracje do napisania tej pracy: 1) Postępujące zeświecczenie postaw naszych wiernych wobec Bożej Obecności. 2) Nauczanie bł. Jana Pawła II o tym, iż w okresie desakralizacji kultury – jaki obecnie przeżywamy – Kościół winien czuć się w obowiązku szczególnego dbania o cześć wobec Najświętszego Sakramentu. W roku 1980 papież pisał do księży, iż „trzeba zawsze o tym pamiętać, a chyba zwłaszcza w naszych czasach, w których obserwujemy skłonność do zacierania granic pomiędzy sacrum a profanum (…), w czasach dążności do desakralizacji wszystkiego” (Dominicae Cenae, 8). 1

Por. Teresa od Dzieciątka Jezus, Iść małą drogą, red. R. Korner, Kraków 2003, s. 5–6.

Wprowadzenie

3) Wypowiedź Ojca Świętego Benedykta XVI: „Przez to, że teraz proszę o przyjmowanie Komunii na kolanach i udzielam jej do ust, chciałem podkreślić cześć należną realnej obecności Chrystusa w Eucharystii. (…) Chcę mocno zaakcentować, że powinno być oczywiste: Tu dzieje się coś szczególnego. Tutaj obecny jest Ten, przed którym pada się na kolana. Uważajcie na to! To nie tylko społeczny ryt, w którym moglibyśmy wszyscy uczestniczyć bądź też powstrzymać się od uczestnictwa”2. 4) Oficjalne stwierdzenie papieskiego ceremoniarza ks. prałata Guido Mariniego mówiące o tym, że papież usiłuje wprowadzić przyjmowanie Komunii świętej na kolanach i do ust w całym Kościele, jako właściwą i obowiązującą normę. 5) Nieprzestrzeganie aktualnie obowiązujących w Kościele w Polsce przepisów prawno-liturgicznych dotyczących postaw podczas przyjmowania Komunii świętej (por. OWMR, 160; WEP, 38). 6) Świadomość, iż powołaniem naszym jest rozbudzanie – przede wszystkim własnym przykładem – wszelkich zdrowych działań i przybliżanie wiernym nauczania papieża, zmierzających do odnowy naszej wiary w rzeczywistą obecność Chrystusa w Eucharystii3. Tytuł niniejszego opracowania: Zegnijmy kolana przed Panem, naszym Bogiem, zapożyczyłem z Psalmu 95. Psalm ten jest hymnem, śpiewanym zapewne po wejściu wiernych na teren świątyni. Jest on zachętą do oddawania czci Bożej Obecności: „Przyjdźcie, radośnie śpiewajmy Panu (…) Wejdźcie, uwielbiajmy, padnijmy na twarze i zegnijmy kolana przed Panem, który nas stworzył, albowiem On jest naszym Bogiem, a my ludem Jego pastwiska i owcami w Jego ręku” (1, 6–8). 2

Benedykt XVI w rozmowie z Peterem Seewaldem, Światło świata, Papież, Kościół i znaki czasu, przeł. P. Napiwodzki, Kraków 2011, s. 166. Por. Dominicae Cenae, 12.

Wprowadzenie

Wzorem postawy klęczącej jest dla nas sam Chrystus. Ewangelista zapisał m.in., iż w czasie modlitwy w Ogrójcu Jezus „upadł na kolana i modlił się do swojego Ojca” (Łk 22, 41). Słowa psalmisty i przykład Chrystusa najwyraźniej wskazują nam właściwą postawę wobec Bożej Obecności. W okresie, kiedy z racji uroczystości Bożego Ciała chrześcijański świat rozważa tę niepojętą Tajemnicę naszej wiary, w której adorujemy Boga samego ukrytego pod eucharystycznymi postaciami chleba i wina, warto zastanowić się nad tym jaka jest moja wiara? Jaka jest moja miłość? Jaka jest moja cześć względem Najświętszego Sakramentu? Czy zdaję sobie sprawę, że „w tej Hostii jest Bóg żywy, choć zakryty, lecz prawdziwy” i że On w Komunii świętej przychodzi do mnie i ustawicznie przebywa w tabernakulum? Czy myślę o tym, jaka postawa obowiązuje mnie przy wejściu do domu Bożego, podczas uczestnictwa w sprawowaniu Eucharystii, a zwłaszcza w chwili przyjmowania Komunii świętej? Podtytuł tej pracy: „Odnówmy (…) naszą wiarę w rzeczywistą obecność Chrystusa w Eucharystii” jest powtórzeniem wezwania papieża Benedykta XVI z jego homilii wygłoszonej w Rzymie w uroczystość Bożego Ciała 11 czerwca 2009 roku”4. Starsi spośród nas pamiętają z dzieciństwa, jak podczas przyjmowania Komunii świętej w kościele klękali przy balaskach, nakrytych białym obrusem. Dzisiaj w tych samych świątyniach Komunia święta udzielana jest – najczęściej – przez stojących w prezbiterium kapłanów osobom, które podchodzą w szeregu i przyjmują Pana Jezusa w postawie stojącej. Liczni wierni, pragnąc wyrazić szczególniejszą cześć dla Najświętszego Sakramentu, przed Jego przyjęciem klękają. W tym celu tu i ówdzie przywrócono balaski lub ich fragment. Nigdy nie wymaga się klęczenia 4

Benedykt XVI, Homilia podczas Mszy św. w uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa Odnówmy wiarę w rzeczywistą obecność Chrystusa w Eucharystii, 11 VI 2009 r., (dalej cyt. Odnówmy wiarę w rzeczywistą obecność Chrystusa w Eucharystii), http://www.opoka.org.pl/…/W/… /benedykt

_xvi/… /bozecialo_11062009.html, 22.02.2012.

Wprowadzenie

ani przyklękania od tych, którzy są do tego gestu fizycznie niezdolni (niepełnosprawni). Obecnie na co dzień obserwujemy, jak liczni spośród nas nie przyklękają przed Najświętszym Sakramentem, przychodząc do świątyni, wychodząc z niej lub przechodząc przed tabernakulum oznaczonym „wieczną lampką”5. Czyżby nie byli o tym w dzieciństwie (przez rodziców, katechetów) pouczani i świadomi tego, że tu mieszka Ten, „co niebo uczynił i ziemię i morze i źródła wód!” (Ap 14, 6a–7)? „Niepostrzeżenie wraz z odejściem tych oczywistych dotąd gestów i postaw wobec Bożej Obecności, następuje osłabienie czci dla Najświętszego Sakramentu”6. Stopniowo umniejsza się i sama wiara w to, że pod eucharystycznymi postaciami i w każdej najmniejszej cząstce konsekrowanego Chleba i Wina obecny jest sam Pan Jezus z Najświętszym Ciałem i Krwią, Duszą i Bóstwem, nie na sposób symboliczny, ale substancjalny, czyli w pełni realny i prawdziwy. Wynika z tego, że obecnie bardziej niż kiedykolwiek konieczna jest pomoc wiernym w odnowieniu żywej wiary w rzeczywistą obecność Chrystusa w Eucharystii, co przyczyni się także do ożywienia życia samego Kościoła i do jego obrony przed próbami wypaczenia autentycznej wiary7. Bezpośrednim celem napisania tej książki jest chęć przyczynienia się do realizacji zamiaru Benedykta XVI: odnowić „naszą 5

Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, red. I. Boksy, Poznań 2007, 289. S. Skiba, Upadnij na kolana…, „Przymierze z Maryją”, nr 6, http/www.traditia.fora.pl/…/upadnij-na-kolana-najswietszy-sakrament-artykul,2210.html, 22.02.2012. M. Ranjith, Wprowadzenie, w: A. Schneider, Dominus est. Refleksje Biskupa…, przeł. A. Spuriasz, Warszawa 2008, s. 12–15. Abp Albert Malcom Ranjith Patabendige Don, ur. w 1947 r. w Polgahawela (Sri Lanca), gdzie trzydzieści lat temu przyjął święcenia kapłańskie. Następnie kolejno: w 1991 r. został biskupem pomocniczym Colombo (Sri Lanka), ordynariuszem diecezji Ratnapura, sekretarzem pomocniczym Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów, nuncjuszem w Indonezji i Timorze Wschodnim (od 2004 r.) i sekretarzem Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów (Podaję za: Radio Watykan, 10.12.2005). Od 2010 r. sprawuje godność kardynała.

Wprowadzenie

wiarę w rzeczywistą obecność Chrystusa w Eucharystii”8. Celami zaś pośrednimi są: przybliżenie wiernym nauczania bł. Jana Pawła II i Benedykta XVI o kulcie Eucharystii i o wynikających z tego postawach podczas przyjmowania Komunii świętej, przypomnienie i uzasadnienie właściwych zachowań wobec Bożej Obecności, zapoznanie wiernych (duchownych i świeckich) z aktualnie obowiązującymi przepisami prawno-liturgicznymi dotyczącymi postaw ciała względem Eucharystii i zachęta do ich zachowywania oraz uświadomienie zagrożeń ze strony zacierania granic pomiędzy sacrum a profanum na tle programowego dążenia do zeświecczenia wszystkiego. Pracę tę podzieliłem na pięć części. W części pierwszej przedstawiam manifestację wiary narodu wybranego wobec Obecności Boga; w drugiej – ukazuję postawy i gesty wiernych wobec Obecności Boga w Nowym Przymierzu: w księgach Pisma Świętego i w życiu, łącznie z obowiązującymi przepisami liturgiczno-prawnymi. Część trzecia to próba uświadomienia wiernym prawdziwej obecności Chrystusa pod konsekrowanymi postaciami oraz zachęta do bardziej świadomego przeżywania uczestnictwa w Najświętszej Ofierze i przyjmowania Komunii sakramentalnej jako adoracji obecności Boga Żywego. Szczególnie pragnę pobudzić wiernych do adorowania Najświętszego Sakramentu poza Mszą świętą. W czwartej części zachęcam wyznawców Chrystusa do odnowienia wiary w obecność Boga Żywego w Eucharystii. W piątej – przedstawiam kwestię podawania Komunii świętej na rękę. Pragnę podkreślić, że w tej publikacji przemawiają przede wszystkim dwaj ostatni papieże oraz kardynałowie i biskupi będący w jedności ze Stolicą Apostolską, czyli z Nauczycielskim Urzędem Kościoła9, a także dokumenty wydane przez Stolicę 8

Benedykt XVI, Odnówmy wiarę w rzeczywistą obecność Chrystusa w Eucharystii. Urząd Nauczycielski Kościoła – to władza autorytatywnego nauczania prawd wiary. Ten urząd przysługuje biskupom w łączności z papieżem. Zadaniem

Wprowadzenie

Apostolską. Chcę też zaznaczyć, że tekst tego opracowania, który oddaję do druku, uwzględnia uwagi poczynione przez dogmatyka – ks. dr. hab. Janusza Królikowskiego, profesora Uniwersytetu św. Krzyża w Rzymie i Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, Wydział Teologiczny w Tarnowie, cenzora ksiąg religijnych (por. KPK kan. 50 I 58.2). Mam nadzieję, że po tę książkę, jako lekturę duchowną, chętnie sięgną wszyscy czciciele Najświętszego Sakramentu, zarówno duchowni, jak i świeccy, młodzi, a także starsi. Jeśli przyczyni się ona, choć trochę, do odnowienia wiary w rzeczywistą obecność Chrystusa w Eucharystii i zgięcia przed nią ludzkich kolan – zgodnie z obecnie obowiązującymi w Kościele przepisami liturgicznymi – to zamiar, który był dla mnie inspiracją do napisania tej pracy, zostanie osiągnięty. W tym miejscu pragnę serdecznie podziękować ks. profesorowi Januszowi Królikowskiemu za czuwanie nad merytorycznym kształtem tej książki, szczególnie zaś za wskazanie potrzeby opracowania rozdziału trzeciego o Najświętszej Obecności oraz za napisanie słowa wstępnego. Pani mgr Zdzisławie Wickiej, polonistce, jestem bardzo wdzięczny za trud przeprowadzenia szczegółowej korekty tekstu. Bardzo dziękuję dyrektorowi Wydawnictwa Karmelitów Bosych w Krakowie o. Andrzejowi Gburowi i jego współpracownikom za znaczący udział w ukazaniu się tej pozycji. Tarnów, 8 lutego 2012 roku Autor

Urzędu Nauczycielskiego Kościoła jest czuwanie nad prawowiernym przekazaniem depozytu wiary zawartego w Piśmie Świętym oraz Tradycji i formułowanie oceny na temat wszystkich spraw dotyczących człowieka, o ile wymagają tego fundamentalne prawa osoby ludzkiej i jej zbawienie.