PRZEDMOWA
Ta niewielka ksiąĪeczka, która ukazaáa siĊ w 1982 roku, miaáa siedem wydaĔ francuskich oraz zostaáa przetáumaczona na dwadzieĞcia innych jĊzyków. W 1997 roku stulecie „wejĞcia do ĩycia” (L 244) siostry Teresy byáo uroczyĞcie obchodzone i wtedy to miaáo miejsce nadzwyczajne wydarzenie: papieĪ Jan Paweá II ogáosiá ją Doktorem KoĞcioáa. Okazaáo siĊ wiĊc konieczne (nie ruszając tekstu), by ponownie wydobyü na Ğwiatáo dzienne te stronice, wáączając w nie to niezwykle waĪne ogáoszenie dla Īycia KoĞcioáa. W rzeczywistoĞci, „gigantyczny bieg” máodej karmelitanki trwa dalej. Ona Īyczyáa sobie: „gáosiü EwangeliĊ w piĊciu czĊĞciach Ğwiata i aĪ po najdalsze wyspy…” (B, 3r). W ciągu niespeána stu lat Teresa staáa siĊ znana na caáym Ğwiecie. Od 1994 roku ten program realizuje nieco inaczej: na wyáączną proĞbĊ Konferencji Episkopatów jej relikwie przemierzają Ğwiat. Po Francji, Belgii, Luksemburgu, Niemczech, Wáoszech, Szwajcarii, Austrii, Sáowenii przyszáa kolej na BrazyliĊ, HolandiĊ, RosjĊ (aĪ po SyberiĊ), Kazachstan, ArgentynĊ, Stany Zjednoczone, Filipiny, Tajwan, Hongkong (Chiny), ponownie Wáochy, a nastĊpnie Meksyk, IrlandiĊ, KanadĊ, AustraliĊ, PolinezjĊ Francuską, Liban, (Wyspy) Réunion, Mauritius, Seszele, SzkocjĊ, HiszpaniĊ, AfrykĊ… Lista wciąĪ siĊ wydáuĪa, aĪ pewnego dnia niewątpliwie obejmie wszystkie piĊü konty-
7
nentów i wpisze siĊ w dzieje chrzeĞcijaĔstwa jako misja ewangelizacyjna jedyna w swoim rodzaju. Dzieje tego Īycia wciąĪ przekraczaáy wszelkie przewidywania. Skáadając za to Bogu dziĊki, bądĨmy otwarci na niespodzianki, które są tajemnicą Ducha ĝwiĊtego. Guy Gaucher Biskup pomocniczy [diecezji] Bayeux i Lisieux Przekáad J.E. Bielecki OCD
Maáo jest w tej ksiąĪce zdaĔ, które nie opieraáyby siĊ na dokumentach. JednakĪe liczne przypisy w tekĞcie przeszkadzaáyby czytelnikowi. Wszystkie odsyáacze do bezpoĞrednich wypowiedzi Teresy oraz skróty tytuáów dzieá, z których korzystano, zamieszczone są na koĔcu ksiąĪki. Wszystko, co pisze lub mówi Teresa Martin, wyróĪnione jest kursywą (sáowa podkreĞlone przez nią podane są zwykáą czcionką). By lepiej orientowaü siĊ w nazwiskach osób z otoczenia Teresy Martin, moĪna skorzystaü z krótkiej genealogii jej rodziny.
8
PROLOG
MogĊ siĊ karmiü jedynie prawdą.
Nie znasz mnie takiej, jaką naprawdĊ jestem – pisaáa na kilka miesiĊcy przed Ğmiercią siostra Teresa od Dzieciątka Jezus do seminarzysty Bellière’a, swego duchowego brata. Ten przyjacielski wyrzut jest z pewnoĞcią równieĪ uzasadniony w przypadku wielu nam wspóáczesnych. Pielgrzymom, turystom z Lisieux czy jedynie czytelnikom Dziejów duszy wydaje siĊ, Īe znają „Maáą ĝwiĊtą”: jest taka prosta! Prostota podtrzymująca dwuznacznoĞü. W swych RĊkopisach autobiograficznych (pierwotnie stanowiących czĊĞü Dziejów duszy), w dwóch maáych zeszytach szkolnych dających w sumie 120 kartek, siostra Teresa nie opowiadaáa o swoim Īyciu. PrzeáoĪonej, matce Agnieszce od Jezusa (swej siostrze Paulinie), jasno okreĞliáa swój plan: PoleciáaĞ mi pisaü swobodnie to, co mi siĊ na myĞl nasunie; co napiszĊ, nie bĊdzie – ĞciĞle mówiąc – moim Īyciorysem; bĊdą to moje myĞli o áaskach, których dobry Bóg raczyá mi udzieliü. Zeszyty te, napisane przez posáuszeĔstwo, zawierają wiĊc liczne luki. Teresa mówi na przykáad, Īe znacznie skróciáa historiĊ swego Īycia zakonnego. Pisząc o okresie nowicjatu, zauwaĪa: Wszystko to, o czym wáaĞnie napisaáam w kilku sáowach, wymagaáoby wielu stron szczegóáów, lecz strony te nigdy nie bĊdą czytane na ziemi. Nam jednak przedstawia siĊ to nieco inaczej. Máoda karmelitanka nie 9
mogáa wówczas przypuĞciü, Īe niektóre z tych szczegóáów zostaną pewnego dnia opublikowane w jej Listach czy w materiaáach z obydwu Procesów kanonizacyjnych. Podobnie jak nie mogáa przypuĞciü – ona, Īyjąca w ukryciu i pragnąca pozostaü nieznaną – Īe pewnego dnia, dziĊki fotografiom zrobionym za klauzurą przez jej siostrĊ CelinĊ, miliony osób zobaczą jej odsáoniĊtą twarz. Oprócz dwóch zeszytów, Teresa Martin pozostawiáa listy, poezje, scenki grane na rekreacjach, modlitwy, przeróĪne notatki. Wszystkie te teksty ubogacają i dopeániają dzieje jej duszy. Ukazuje siĊ w nich ona w sposób równie peány, jak w swych wspomnieniach. Napisanie dziĞ „wáaĞciwej” historii jej Īycia wymaga najpierw umieszczenia wszystkich tych autentycznych tekstów w porządku chronologicznym, objaĞnienia jednych przez drugie i porównania ich z licznymi Ğwiadectwami jej wspóáczesnych: korespondencją, ostatnimi rozmowami, osobistymi zapiskami, zeznaniami z procesów, nie pomijając ani archiwów Karmelu, ani wspóáczesnych1. Trzeba byáo co najmniej 85 lat, by wszystkie pisma Teresy zostaáy opublikowane. Ta ogromna praca rozpoczĊta zostaáa w 1956 r. przez o. Franciszka od NajĞw. Maryi Panny, karmelitĊ. Autentyczne zeszyty RĊkopisów autobiograficznych powielone zostaáy wydane jako faksymile. Listy, Poezje, Ostatnie rozmowy2 i materiaáy z obydwu Procesów publikowane byáy od 1971 r. Ta masa dokumentów wymagaáa wiĊc nowej i krótkiej biografii przeznaczonej do uĪytku szerokiej publicznoĞci, która nie zna jeszcze Teresy Martin „takiej, jaką byáa naprawdĊ”. Niewielu ĞwiĊtych byáo za Īycia równie 1
Centrum Dokumentacji TerezjaĔskiej zostaáo dla badaczy otwarte w Lisieux w 1978 r. 2 Edition du Centenaire, Cerf-DDB.
10
nierozumianych, jak ona. Po Ğmierci byáa czasami rozumiana jeszcze mniej, padając ofiarą nadmiaru sentymentalnej poboĪnoĞci znieksztaácającej jej obraz, oraz [specyfiki] jĊzyka [francuskiego] z koĔca XIX wieku, pozostającego pod wpáywem religijnoĞci epoki. Przeszkoda do przezwyciĊĪenia. Przedstawione tu Dzieje Īycia opierają siĊ wyáącznie i bardzo dokáadnie na autentycznych dokumentach. Nic tutaj nie jest zbeletryzowane. Te strony chcą byü jedynie wierne Teresie, która mówiáa, umierając: LubiĊ jedynie prostotĊ, wstrĊtne mi jest to, co siĊ jej sprzeciwia. Byáa przeciwna Īyciorysom ĞwiĊtych pisanych w jej czasach: Nie powinno siĊ mówiü rzeczy nieprawdopodobnych czy tego, czego siĊ nie wie. MuszĊ widzieü ich prawdziwe Īycie, nie Īycie wymyĞlone. Pozwólmy wiĊc mówiü Teresie. Mamy nadziejĊ, Īe czytelnik, korzystając z tej pozbawionej ozdób historii, dotrze do prawdy owej tajemniczej dziewczyny, zmaráej na gruĨlicĊ w wieku 24 lat. 30 wrzeĞnia 1897 r. nikt nie miaá nic szczególnego do powiedzenia o tej karmelitance tak podobnej do innych, Īyjącej w ukryciu w jednym z nieznanych prowincjonalnych klasztorów. A juĪ w 1899 r. jej ciotka Guérin mówiáa swym siostrzenicom, siostrom zmaráej, Īe jej rodzina „z powodu Teresy” zmuszona bĊdzie chyba opuĞciü Lisieux. ĩycie stawaáo siĊ nie do wytrzymania! Nie mając dostĊpu do sióstr Martin, chronionych przez klasztorne kraty, táumy chciaáy zobaczyü siĊ i rozmawiaü z paĔstwem Guérin. Trzeba byáo pilnowaü grobu „maáej siostry Teresy”: pielgrzymi przybywający z Francji i z innych krajów wyrywali kwiaty, zabierali ziemiĊ z cmentarza, czyniąc ze wszystkiego relikwie… Od 1898 r. Dzieje duszy wstrząs-
11
nĊáy milionami mĊĪczyzn i kobiet wszystkich jĊzyków, ras, ludów i narodów3. Dlaczego? Dlaczego w tak krótkim czasie Īycie tak proste, tak ukryte rozpĊtaáo „huragan chwaáy” (Pius XI) nad rodziną Martin o tak pospolitym nazwisku, nad maáym spokojnym miasteczkiem departamentu Calvados? Kto mądry, niech to zachowa, niech rozwaĪa dzieáa áaski Pana. (Psalm 107)
3
Zrozumie siĊ to trochĊ, czytając kilka Ğwiadectw wybranych spoĞród tysiĊcy (zob. s. 275–282).
12
SPIS TREÐCI
PRZEDMOWA ................................................................. 7 PROLOG ......................................................................... 9 CZĉĝû PIERWSZA ALENÇON (1873–1877) Najmáodsza… (2 stycznia 1873) ...............................13 Ludwik Martin ..........................................................14 Zelia Guérin ..............................................................16 Rodzina Martin w Alençon .......................................19 U mamki w Semallé (marzec 1873 – 2 kwietnia 1874).........................21 Powrót na ulicĊ Saint-Blaise .....................................23 „Moje szczĊĞliwe usposobienie”...............................23 „Bardzo wraĪliwa” ....................................................26 „Nie byáam wcale dziewczynką bez wad” ................27 „Sprawiaü przyjemnoĞü Jezusowi” ...........................28 Choroba pani Martin .................................................31 Pielgrzymka do Lourdes (17–23 czerwca 1877).......33 ĝmierü matki (28 sierpnia 1877) ...............................35 Wielki wyjazd (15 listopada 1877) ...........................36 CZĉĝû DRUGA W BUISSONNETS (1877–1888) ROZDZIAà I: Przed rozpoczĊciem szkoáy (16 listopada 1877 – 3 paĨdziernika 1881) ......... 39 Droga do Raju ...........................................................39 Lisieux w 1877..........................................................40 Nowe Īycie................................................................41 299
Od piątego do ósmego roku Īycia .............................42 Komunia Celiny (13 maja 1880)...............................46 „Widzenie prorocze” .................................................47 ROZDZIAà II: W szkole u benedyktynek (3 paĨdziernika 1881 – marzec 1886) ................. 48 Utrata drugiej matki (15 paĨdziernika 1882) ............51 Cierpienia w rozmównicy .........................................53 Niepokojące objawy..................................................54 „Ta przedziwna choroba” (25 marca – 13 maja 1883) ..................................55 „W ranku Īycia mojego, TyĞ mi uĞmiech daáa” (13 maja 1883) .....................................................57 „Dwie troski duszy” ..................................................59 „Pierwsze wejĞcie w Ğwiat”: Alençon (20 sierpnia – 3 wrzeĞnia 1883) ...........................60 „Pierwszy pocaáunek Jezusa dla mojej duszy” (8 maja 1884) .......................................................62 Drugie odwiedziny Jezusa: Wniebowstąpienie (22 maja 1884) .....................................................65 „Niech Duch ĝwiĊty bĊdzie Īyciem twego serca” (14 czerwca 1884)................................................66 „Straszliwa choroba skrupuáów” (maj 1885 – listopad 1886) ..................................67 U pani Papinau (marzec 1886) ..................................72 OdejĞcie Marii: utrata trzeciej matki (15 paĨdziernika 1886).........................................72 Drugie uzdrowienie (koniec paĨdziernika 1886) ......74 „Moje caákowite nawrócenie”: noc BoĪego Narodzenia 1886 ..............................76 ROZDZIAà III: „Trzeci okres mego Īycia, najpiĊkniejszy spoĞród wszystkich”.................... 79 PiĊkny rok 1887 ........................................................79 „Pragnienie dusz”......................................................83 300
„Wielki zbrodniarz”: Henri Pranzini (marzec – sierpieĔ 1887)......................................83 Walka o Karmel (maj 1887 – styczeĔ 1888).............86 Przekonaü ojca (29 maja 1887) .................................86 Sprzeciw wuja Izydora (8–22 paĨdziernika 1887)......88 Ksiądz Delatroëtte, nieprzejednany przeáoĪony Karmelu (23 paĨdziernika 1887)..........................89 W Bayeux u biskupa (31 paĨdziernika 1887) ...........90 „Ach! CóĪ to byáa za podróĪ!” (4 listopada – 2 grudnia 1887) .............................91 Cuda ParyĪa (4–7 listopada 1887) ............................92 We Wáoszech (8–28 listopada 1887) ........................93 „KsiĊĪa, ludzie sáabi i uáomni”..................................95 „Fiasko” niedzieli (20 listopada 1887)......................96 Walki dyplomatyczne (3 grudnia 1887 – 1 stycznia 1888)....................100 Bilans podróĪy i bilans Īycia (1 stycznia – 9 kwietnia 1888) ...........................102 CZĉĝû TRZECIA W KARMELU (1888–1897) ROZDZIAà I: Postulantka (9 kwietnia 1888 – 10 stycznia 1889) ................. 105 Karmel w Lisieux w 1888 .......................................107 Początki (kwiecieĔ – czerwiec 1888)......................109 Wyzwolenie (28 maja 1888) ...................................110 Ucieczka ojca (23–27 czerwca 1888)......................114 OpóĨnienie w obáóczynach (paĨdziernik 1888 – styczeĔ 1889) ....................116 Bolesne rekolekcje (5–9 stycznia 1889)..................118 Obáóczyny (10 stycznia 1889).................................120 ROZDZIAà II: Nowicjuszka (10 stycznia 1889 – 24 wrzeĞnia 1890)............... 121 301
„CiĊĪka próba” upokorzonego ojca: 12 lutego 1889....................................................123 „SkryáeĞ mnie na zawsze w Twym Obliczu” ..........125 Koniec Buissonnets (BoĪe Narodzenie 1889).........128 OpóĨnione Ğluby (styczeĔ – wrzesieĔ 1890)...........128 „Bez wdziĊku i blasku”...........................................130 „Nasz Ojciec, ĞwiĊty Jan od KrzyĪa”......................132 „Rekolekcje wielkiej oscháoĞci” (28 sierpnia – 7 wrzeĞnia 1890) .........................133 DzieĔ „caákowicie przysáoniĊty ázami”: welacja, 24 wrzeĞnia 1890 .................................135 ROZDZIAà III: Ukrycie (24 wrzeĞnia 1890 – 20 lutego 1893).................. 137 Karmelita „odszczepieniec” ....................................139 PrzyszáoĞü Celiny ....................................................140 „Po falach ufnoĞci i miáoĞci” (7–15 paĨdziernika 1891)...................................141 ĝmierü ĞwiĊtej (5 grudnia 1891) .............................143 „ĝmierü panowaáa wszĊdzie” (zima 1891–1892)....143 Powrót ojca (maj 1892)...........................................145 Walka o prawdĊ.......................................................147 ROZDZIAà IV: Ku dojrzaáoĞci. Matka Agnieszka przeoryszą (20 lutego 1893 – marzec 1896) ....... 149 „Moja siostra… moja Matka” (20 lutego 1893)......149 Zwierzenia Celinie latem 1893 ...............................152 Nowicjuszka do koĔca Īycia (8 wrzeĞnia 1893) .....154 1894: rok Joanny d’Arc we Francji.........................156 „Uporczywy ból gardáa” .........................................158 ĝmierü ojca (29 lipca 1894) ....................................159 „NajwiĊksze me pragnienie” nareszcie speánione! (14 wrzeĞnia 1894) ...........................161 Przeczucia ...............................................................162 PowiĊkszenie nowicjatu ..........................................164 302
Wielkie odkrycie: „maáa droga zupeánie nowa” (koniec 1894 r. – początek 1895).......................165 Liczne „pisma”........................................................169 ROZDZIAà V: Rozkwit (styczeĔ 1895 – kwiecieĔ 1986).......................... 173 Pisaü wspomnienia… w wieku 22 lat .....................173 „ĩyü miáoĞcią” (26 lutego 1895).............................176 „PoĞwiĊcam siebie na ofiarĊ caáopalną MiáoĞci Miáosiernej” (9–11 czerwca 1895)........178 Brat kaplan: ksiądz Maurycy Bellière (17 paĨdziernika 1895).......................................184 Maáy kolĊdniczek BoĪy. BoĪe Narodzenie 1895 ....186 TrudnoĞci ze Ğlubami Celiny (luty – marzec 1896) ..........................................188 Powtórny wybór matki Marii od Ğw. Gonzagi (21 marca 1896) .................................................191 Nowicjuszka „mistrzynią nowicjatu” (marzec 1896) ....................................................192 „Gorący strumieĔ wzbieraá we mnie, podchodząc mi do ust” (3 i 4 kwietnia 1896).........................196 ROZDZIAà VI: WejĞcie w noc. Nareszcie odnalezione powoáanie! (kwiecieĔ 1896 – kwiecieĔ 1897) .... 199 „Noc nicoĞci” (kwiecieĔ 1896) ...............................199 Drugi brat: ksiądz Adolf Roulland (maj 1896) .......202 Sprawa Diany Vaughan...........................................204 „Nareszcie znalazáam moje powoáanie!” (wrzesieĔ 1896)..................................................208 Wyjechaü do Indochin? (listopad 1896)..................214 „MyĞlĊ, Īe mój bieg tu na ziemi nie bĊdzie juĪ dáugi” (styczeĔ – marzec 1897)....................218 ROZDZIAà VII: Choroba. MĊka. ĝmierü (kwiecieĔ – 30 wrzesieĔ 1897) ........................... 222 CiĊĪka choroba (kwiecieĔ 1897).............................222 303
Léo Taxil zrzuca maskĊ, czyli triumf upokorzenia (19 kwietnia 1897).....223 „Dlaczego kocham CiĊ, Maryjo” (maj 1897)..........227 Maáy czarny zeszyt (4 czerwca – 8 lipca 1897) ......230 „Przy stole grzeszników” ........................................233 „Zawód chorej” .......................................................236 W infirmerii (8 lipca 1897) .....................................238 Czy opublikowaü rĊkopisy? ....................................242 „Niebo moje spĊdzaü bĊdĊ na ziemi”......................243 „Jak maáo przeĪyáam” (6–15 sierpnia 1897) ...........246 „Wielkie cierpienia” (15–27 sierpnia 1897)............248 Ostatnia poprawa zdrowia (27 sierpnia – 13 wrzeĞnia 1897) .......................249 „JeĪeli to konanie, czymĪe jest Ğmierü?” (14–30 wrzeĞnia 1897).......................................251 „Nie umieram jednak, wstĊpujĊ w Īycie…” ...........255 CZĉĝû CZWARTA ĩYCIE POĝMIERTNE: „HURAGAN CHWAàY” Publikacja „Dziejów duszy” (30 wrzeĞnia 1898)....258 Proces kanonizacyjny (od 1909 do 1917) ...............260 ĝwiĊta Teresa z Lisieux (17 maja 1925) .................263 Cicha rewolucja.......................................................264 Siostra dla wszystkich .............................................267 Posáowie ........................................................................ 271 Kilka spoĞród dziesiątek tysiĊcu Ğwiadectw.................. 271 DODATKI Genealogia rodziny Martin i Guérin ............................. 284 Skróty uĪywane w tekĞcie ............................................. 287 Odsyáacze do cytowanych tekstów................................ 289 304