POLSKIE OBLICZE ŚW. TERESY Z LISIEUX - Marek Chmielewski by Wydawnictwo Karmelitów Bosych

„POLSKIE OBLICZE" ŚW. TERESY Z LISIEUX OGÓLNOPOLSKA SESJA NAUKOWA Z OKAZJI PEREGRYNACJI RELIKWII ś w . TERESY OD DZIECIĄTKA JEZUS W POLSCE KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI 14 MAJA 2 0 0 5

Praca zbiorowa pod redakcją ks. Marka Chmielewskiego

Wydawnictwo Karmelitów Bosych Kraków 2006

Imprimi potest O. Albert Wach OCD, prowincjał Kraków, dnia 4 maja 2006 r. Nr 145/06

Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 www.wkb.krakow.pl www.karmel.pl e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl wydawnictwo@karmel .pl

ISBN 83-7305-200-3

SPIS TREŚCI Spis treści

Przedmowa

Słowo wstępne

Wykaz skrótów

Ks. Jan Machniak MIŁOSIERDZIE BOŻE W DOKTRYNIE ŚW. TERESY Z LISIEUX I ŚW. FAUSTYNY KOWALSKIEJ 1. Niezwykłe spotkanie św. Faustyny ze św. Teresą z Lisieux 2. Doświadczenie Miłości Miłosiernej u św. Teresy z Lisieux 3. Największy przymiot Boga w doświadczeniu św. Faustyny 4. Trójca Święta początkiem miłosierdzia 5. Objawienie miłosierdzia w Chrystusie

19 20 25 30 33

Jerzy Wiesław Gogola OCD DROGA DZIECIĘCTWA DUCHOWEGO W UJĘCIU O. ANZELMA GĄDKA 1. Punkt wyjścia A. Ograniczona analogia dziecięctwa naturalnego B. Dziecięctwo nadprzyrodzone 2. Proces uświęcenia A. Odkrycie istoty i etapów „małej drogi" św. Teresy od Dzieciątka Jezus B. Typowe postawy drogi dziecięctwa 3. Ukoronowanie „małej drogi" A. Wejście w mistykę „małej drogi" B. Przejawy doskonałości na „małej drodze"

43 43 45 47 47 49 52 52 54

Spis treści

4. Mała droga w charyzmacie Karmelitanek Dzieciątka Jezus 5. Końcowe uwagi

57 59

Ks. Marek Chmielewski OJCOSTWO BOGA I DZIECIĘCTWO DUCHOWE - JAN PAWEŁ III ŚW. TERESA Z LISIEUX 1. Jan Paweł II o św. Teresie z Lisieux 2. Przez Syna do Ojca 3. Człowiek drogą Kościoła

63 71 75

Ks. Wiesław Jankowski ŚW. TERESA Z LISIEUX W ŻYCIU POLSKICH RODZIN 1. Polskie „Ojcze nasz" na tle sytuacji rodzin w świecie 2. Rodzina polska pośród czynników ekonomiczno-demo graficznych 3. Chrześcijaństwo bez krzyża i cierpienia 4. Wobec czynników społeczno-pedagogicznych 5. Duchowość urzeczywistniana w rodzinach na tle nowych tendencji w chrześcijańskim życiu religijnym 6. Rodzina eklezjalną kolebką życia i świętości 7. Rodzinne źródło „małej drogi" 8. Misjonarka miłości 9. Sakramentalność rodziny

84 86 88 90 95 97 99 103 107

Marian Zawada OCD POLSKIE POSTAWY ZAWIERZENIA A ZAWIERZENIE ŚW. TERESY Z LISIEUX 1. Przybliżenie natury zawierzenia A. Teologalny wymiar zawierzenia B. Trynitarny wymiar zawierzenia C. Biblijne prototypy zawierzenia D. Struktura zawierzenia

109 110 113 114 116

6 Spis treści

2. Z historii polskich aktów zawierzenia A. Chrystologiczne akty zawierzenia B. Maryjne akty zawierzenia C. Zawierzenie świata Miłosierdziu Bożemu 3. Teologia polskiego zawierzenia 4. Zawierzenie św. Teresy od Dzieciątka Jezus A. Doświadczenie słabości B. Ufność C. Maryjne elementy terezjańskiego zawierzenia 5. Wnioski

117 118 119 121 122 124 127 129 132 133

Teresa Paszkowska DUCHOWOŚĆ „MAŁEJ DROGI" W ŻYCIU KONSEKROWANYM W POLSCE 1. Asymilacja duchowości „małej drogi" w Polsce spojrzenie w głąb 2. Instytuty życia konsekrowanego w Polsce włączone w charyzmat „małej drogi" 3. Przydatność „małej drogi" w teologii życia konsekrowanego

136 142 149

PRZEDMOWA W dniu 14 V 2005 roku w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim odbyła się ogólnopolska sesja naukowa pt. „Polskie oblicze " św. Teresy z Lisięta, zorganizowana przez Instytut Teologii Duchowości i Krakowską Prowincję Karmelitów Bosych. Główną okolicznością zwołania tej sesji była rozpoczęta dwa tygodnie wcześniej peregrynacja relikwii św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Polsce, które Lublin gościł dziesięć dni później (24-26 V 2005). Szczęśliwie zbiegło się to z osiemdziesiątą rocznicą kanonizacji św. Teresy Martin, dokonaną przez Piusa XI w bazylice św. Piotra dnia 17 V 1925 roku. W jakim sensie można mówić o „polskim obliczu" francuskiej Doktor Kościoła? W swoich doczesnych szczątkach św. Teresa nie przybyła do Polski jako do kraju całkowicie sobie obcego. Wprost przeciwnie, jest tutaj bardzo dobrze znana i kochana, zatem nawiedzenie jej relikwii było jak najbardziej oczekiwane i z pewnością pozostawiło błogosławione owoce duchowe. Warto nadmienić, że już od 1902 roku, a więc zaledwie 5 lat po śmierci, w naszym kraju na szeroką skalę były czytane jej Dzieje duszy. Święta od razu podbiła serca Polaków, czego dowodem jest nie tylko upowszechnienie się imienia „Teresa", nadawanego przy chrzcie, i bardzo popularne jej portrety z różami, ale także liczne kościoły oraz kaplice i co najmniej kilka wspólnot życia konsekrowanego pod jej patronatem. Swoim wstawiennictwem z nieba Karmelitanka z Lisieux na przestrzeni ponad stu lat wywarła znaczący wpływ na duchowość Polaków, zarówno tych ukrytych w tłumie zwyczajnych, gorliwych katolików, jak i największych synów narodu, jak św. Faustyna Kowalska i Sługa Boży Jan Paweł II. Zasadniczym motywem i celem tejże sesji naukowej była więc próba analizy i zarazem

Przedmowa

bilansu terezjańskiego śladu w polskiej duchowości, dokonana oczywiście nie po to, aby przybywającej św. Teresie przedłożyć rachunek strat, lecz aby wraz z Nią jeszcze bardziej ukochać Boga i uwielbić Go. Na obecny tom złożyły się teksty sześciu odczytów prezentowanych podczas wspomnianej lubelskiej sesji. Podejmują one te charakterystyczne wątki polskiej duchowości, w których w sposób najbardziej wyrazisty przejawia się związek proponowanej przez świętą Teresę z Lisieux drogi duchowej z duchowością polską. Można mieć nadzieję, że materiały te zapoczątkują nowy rozdział badań nad wpływem doktryny oraz duchowości terezjańskiej, i w ogóle szkoły karmelitańskiej, na kształt życia duchowego polskich katolików w nieodległej przeszłości i obecnie.

Ks. dr hab. Marek Chmielewski, prof. KUL Dyrektor Instytutu Teologii Duchowości KUL

Lublin, św. Jana od Krzyża - 14 grudnia 2005

SŁOWO WSTĘPNE Św. Teresę od Dzieciątka Jezus nurtowało „zasłonięte", „ukryte" i „tajemnicze" Najświętsze Oblicze Pana Jezusa. Frapowało j ą ono do tego stopnia, że najpierw ubogaciła swoje zakonne imię „Teresy od Dzieciątka Jezus" predykatem „od Najświętszego Oblicza", a następnie wypracowała zręby głębokiej teologii, ukierunkowującej Kościół na kontemplację piękna Bożej miłości, objawionej najwyraźniej na „zeszpeconym" Obliczu Jezusa. Być może jeszcze nie zdajemy sobie wystarczająco sprawy, na jakie tory teologicznego, a nawet filozoficznego, myślenia wprowadziła nas Teresa (na długo przed Levinasem) przez zwrócenie naszej uwagi na „twarz" Syna Człowieczego. Z drugiej strony, dzięki udostępnionym współcześnie fotografiom Świętej, znamy „prawdziwe", to jest: nieprzesłodzone, oblicze samej Teresy. Wbrew pozorom jest to fakt posiadający wielkie znaczenie dla teologii duchowości. Nie tylko dlatego, że przywraca wspólnocie kościelnej prawdziwy wizerunek Świętej, ale przede wszystkim służy lepszemu poznaniu jej wnętrza, a zatem i jej doktryny „małej drogi dziecięctwa duchowego". Sporo już na ten temat pisali teologowie i psychologowie, literaci i ludzie sztuki, przedstawiając tyleż interesujące, co kontrowersyjne interpretacje jej osobowości i roli, jaką odegrała w naszej kulturze. W każdym razie, niezależnie od dotychczasowych osiągnięć, oba tematy: oblicze Jezusa i oblicze Teresy pozostają wciąż do odkrycia, jakkolwiek można już domniemywać, że zainteresowanie nimi w przyszłości będzie nieustannie rosło i chyba też coraz bardziej niepokoiło. Wydaje się, że właśnie z takiego twórczego niepokoju, jaki budzi sobą nasza Święta, zrodził się temat niniejszego sympozjum: polskie oblicze " św. Teresy. A zatem nie tylko we Fran-

Słowo wstępne

cji, ale również w Polsce wobec św. Teresy od Dzieciątka Jezus i Najświętszego Oblicza nie można pozostać obojętnym. Można ją zaakceptować, oddając jej należne miejsce (może nawet jedno z pierwszych) na Areopagu świętości, bądź też odrzucić, zarzucając infantylność życia oraz trywializm zarówno treści, jak i formy przekazu. Innego wyjścia nie ma. Znana, lecz chyba wciąż zbyt mało. Kochana i hołubiona, lecz wciąż jeszcze niewystarczająco. Niezwykle prosta i przejrzysta w życiu i nauczaniu, ale w jednakowej mierze bardzo skryta, tajemnicza i głęboka. Słowem: kontrowersyjna. Kontrowersyjna także teraz, gdy przebywa wśród nas w znaku swoich relikwii. Nie sposób przeoczyć, iż - może dziwnym zrządzeniem Opatrzności, a może niezrozumiałą ludzką przekorą - w sposób paradoksalny na ziemiach polskich (zwanych swego czasu drugą ojczyzną św. Teresy), zwyczajna kontrowersyjność tej małej Świętej, charakterystyczna zresztą dla niemalże wszystkich postaci świętych, staje się kontrowersyjnością wyjątkową i towarzyszy jej osobie i pismom już od pierwszego z nią spotkania. Gdy francuskie wydanie Dziejów duszy ukazuje się dokładnie w rok po śmierci św. Teresy od Dzieciątka Jezus, w październiku 1898 r., wzbudzając powszechny zachwyt wśród duchowieństwa i osób świeckich, przemyskie karmelitanki bose proszą klasztor w Lisieux o pozwolenie na przekład w języku polskim, a otrzymawszy je, przystępują niezwłocznie do tłumaczenia. Co ciekawe jednak, napotykają na pierwszy opór, i to opór wewnętrzny, z własnego karmelitańskiego środowiska, co więcej - ze strony świętego. Mam tu na myśli św. Rafała Kalinowskiego, ówczesnego przełożonego karmelitanek bosych w Galicji. Uważa on, że wprawdzie „książka robi bardzo dobre wrażenie, ale jest trudna do przełożenia na język polski". Radzi więc karmelitankom „zaniechania pracy przy tłumaczeniu" i spożytkowania sił na wydanie czego innego.

13 Słowo wstępne

Trzeba aż kilku lat i pewnych osobistych doświadczeń, by o. Rafał niejako przełamał się i napisał w liście do karmelitanek bosych w Lisieux, datowanym na 9 października 1902 r.:

ZADOŚĆUCZYNIENIE Przewielebna Matko, Nagłówek tego listu wskazuje na obowiązek naprawienia pomyłki popełnionej przeze mnie wobec Waszej małej świętej, siostry Teresy od Dzieciątka Jezus. Dwa czy trzy lata temu, gdy mi przedstawiono rękopis z polskim tłumaczeniem życia tego kwiatka Karmelu, pozwoliłem sobie zauważyć, że język naszego kraju nie odpowiada zupełnie stylowi oryginału i że czytanie tłumaczenia niesmak może sprawić. Było to jakby powstrzymanie apostolstwa tej Bożej wybranki. Musiała ona wziąć to sobie do serca i w rewanżu nie tylko potrafiła zadziałać tak, że wspomniane tłumaczenie zobaczyło światło dzienne, ale co więcej zabrała się wprost do mojej osoby. Jakiś tydzień temu wróciłem do celi, a moją duszą miotały wewnętrzne udręki niczym fale wzburzonego morza, i nie wiedziałem, gdzie szukać schronienia. I oto mój wzrok pada na francuskie wydanie życia tej siostry mściciełki [...] Otwieram książkę i napotykam poemat „Żyć miłością Nagłe burza się uspokaja, spokój powraca, coś nieopisanego ogarnia mnie całego i przemienia mnie dogłębnie. Ta pieśń stała się dla mnie łodzią ratunkową, podczas gdy najmilsza siostra ofiarowała się za sterniczkę. Muszę więc dzisiaj stwierdzić, że jej obietnica: „Moim niebem będzie dobrze czynić na ziemi... Po mojej śmierci ześlę deszcz róż " - rzeczywiście się spełniła. Rafał od św. Józefa, karmelita bosy Wikariusz prowincjalny karmelitanek bosych w Galicji

Słowo wstępne

Ostatecznie Dzieje duszy ukazują się w tłumaczeniu przemyskich karmelitanek bosych nakładem Księgarni św. Wojciecha w Poznaniu. Niedługo później, w 1912 r., pojawia się drugie wydanie książki. Teresa staje się więc bardziej znana, a przez to jeszcze bliższa polskiemu odbiorcy. W niemal wszystkich kościołach w Polsce pojawiają się jej wizerunki, budowane są świątynie ku jej czci, powstają bractwa pod jej patronatem, a nade wszystko wzrasta zainteresowanie jej rękopisami czy wspomnieniami o niej. Nie widać końca świadectwom o łaskach otrzymywanych za wstawiennictwem Świętej z Lisieux. Rodzą się nawet instytuty życia konsekrowanego (m.in. karmelitanki Dzieciątka Jezus, terezjanki) czy wspólnoty odnowy życia konsekrowanego (np. Ruch Rodzin Nazaretańskich) inspirujące się duchowością św. Teresy od Dzieciątka Jezus i Najświętszego Oblicza. Nie wiem, czy ktoś z Państwa miał takie trudności, jak o. Rafał Kalinowski, współbrat w powołaniu św. Teresy, z odczytaniem, przyjęciem i przeszczepieniem na polski grunt przesłania Świętej z Lisieux. Być może nie! Gdyby jednak podobne trudności u kogoś się pojawiły, żywię nadzieję, że właśnie to sympozjum, a zwłaszcza rzeczowe wystąpienia Prelegentów pomogą odkryć kontrowersyjne jak zawsze, ale jaśniejące autentyzmem życia oblicze św. Teresy, w jej polskich odcieniach. Pragnę serdecznie podziękować Katolickiemu Uniwersytetowi Lubelskiemu za otwarcie swoich drzwi dla „najmłodszej" Doktor Kościoła, Prelegentom za cenny wkład w ukazanie jej „polskiego oblicza", a Księdzu Profesorowi Markowi Chmielewskiemu za owocną współpracę i przeprowadzenie tego sympozjum. Albert Stanisław Wach OCD Prowincjał Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych

WYKAZ SKRÓTÓW CL

- Jan Paweł II, Adhortacja apostolska o powołaniu i misji świeckich w Kościele i w świecie Christifideles laici DAS - Jan Paweł II, List apostolski z okazji ogłoszenia św. Teresy z Lisieux doktorem Kościoła Divini amoris scientia DM - Jan Paweł II, Encyklika o Bożym miłosierdziu Dives in misericordia DV - Jan Paweł II, Encyklika o Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata Dominum et Vivificantem EV - Jan Paweł II, Encyklika o wartości i nienaruszalności życia ludzkiego Evangelium vitae FC - Jan Paweł II, Adhortacja apostolska o zadaniach rodziny chrześcijańskiej w świecie współczesnym Familiaris consortio GS - Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes KKK - Katechizm Kościoła Katolickiego LG - Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium NMI - Jan Paweł II, List apostolski na zakończenie Wielkiego Jubileuszu Roku 2000 Novo millennio ineunte RH - Jan Paweł II, Encyklika Redemptor hominis RM - Jan Paweł II, Encyklika o Błogosławionej Maryi Dziewicy w życiu Kościoła Redemptoris Mater Rps - Teresa od Dzieciątka Jezus, Rękopisy autobiograficzne VC - Jan Paweł II, Adhortacja apostolska o życiu konsekrowanym i jego misji w Kościele i świecie współczesnym Vita consecrata