Czesław Gil OCD
SŁOWNIK POLSKICH KARMELITANEK BOSYCH 1612-1914
Kraków 1999 Wydawnictwo Karmelitów Bosych
IMPRIMI POTEST O. Wiesław Kiwior OCD, Prowincjał Kraków, 13 lutego 1999 r. Nr 97/99
Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 tel. (012) 415-22-45, 415-46-19 fax. (012) 415-29-88 ISBN 83-87527-30-0
Wstęp Tytuł pracy: „Słownik polskich karmelitanek bosych" określa jej charakter. Nie jest to więc słownik biograficzny, ponieważ nie zachowały się materiały źródłowe, by można było opracować choćby krótkie biogramy wszystkich sióstr, które złożyły śluby zakonne w polskich klasztorach karmelitanek bosych. W licznych przypadkach nasza wiedza ogranicza się do imienia zakonnego i mniej lub bardziej szczegółowej informacji chronologicznej. Również w niezbyt licznych przypadkach zachowane źródła umożliwiają opracowanie dosyć obszernego biogramu, z krótką charakterystyką bohaterki jako zakonnicy. Pragnąc uniknąć przekształcenia słownika w zbiór budujących życiorysów, z drugiej strony mając na uwadze to, że jest to słownik mniszek, z szacunku dla prawdy historycznej, nie można było pominąć tego, co stanowiło istotę ich życia, czyli jakiejś niezdawkowej charakterystyki „człowieka religijnego", jeśli na to pozwalały źródła. Słownik obejmuje okres trzystu lat: od sprowadzenia karmelitanek bosych do Krakowa w r. 1612 do wybuchu pierwszej wojny światowej. W tym czasie zakon przeżywał okres rozwoju (XVII wiek), stabilizacji (znaczna część XVIII wieku), kasat (od 1782 do 1875) i odrodzenia, które dało początek trwającemu do dzisiaj rozwojowi. Profeska karmelitańska w zasadzie była związana ze swoim klasztorem na całe życie, dlatego zachowano ten naturalny związek. Nowe fundacje w tym samym mieście potraktowano jako kontynuację pierwszego klasztoru. O każdym klasztorze podano krótką notę historyczną, dodając do niej również imiona fundatorek, jeżeli pochodziły one z klasztorów polskich. W przypadku fundatorek zagranicznych, ich imiona umieszczono jako pierwsze wśród profesek danego klasztoru. W wykazie profesek zastosowano układ chronologiczny także wówczas, gdy nie zachowały się księgi ślubów, a tylko w oparciu o informacje z innych źródeł trzeba było je rekonstruować, w przypadku niektórych klasztorów z licznymi pytajnikami. Układ chronologiczny lepiej oddaje dynamikę życia klasztoru. Uzupełnia go alfabetyczny indeks sióstr według imion zakonnych i nazwisk z odsyłaczami do imion zakonnych.
6
Wstęp
Podstawą identyfikacji karmelitanki bosej w dokumentach zakonnych jest imię zakonne, które otrzymała w czasie obrzędu obłóczyn. Składało się ono z imienia - czasem dwóch, rzadko trzech oraz predykatu. Nazwisko świeckie notowano tylko w księgach przyjęć, w krótkiej nocie biograficznej w księdze profesji oraz w życiorysach (chociaż nie zawsze). Po rozbiorach, w wykazach zakonnic dla władz administracyjnych, dostarczanych im przez klasztor za pośrednictwem konsystorza, używano nazwisk i imion zakonnych. Stąd w wypadku zaginięcia księgi profesji w pierwszym wypadku najczęściej znamy tylko imię zakonne siostry, w drugim zaś imię zakonne bez predykatu i nazwisko, nie znamy zaś imienia ze chrztu. Podstawowe dane osobowe o każdej siostrze powinny znajdować się w księdze profesji. Niestety zachowały się one tylko dla połowy dawnych klasztorów (obu krakowskich, wileńskiego i warszawskiego) oraz dla nowych fundacji z drugiej połowy XIX wieku (w Poznaniu, Krakowie przy Łobzowskiej, Przemyślu i we Lwowie). W pozostałych przypadkach księgę profesji trzeba było rekonstruować w oparciu o tak zwane „certamina", czyli „wyzwania duchowe", podpisywane co roku przez wszystkie zakonnice przed postem zakonnym, który rozpoczynał się 14 września. „Certamina" podpisywano zwyczajnie pod koniec sierpnia. Religijnym celem „wyzwania" była wzajemna zachęta do gorliwszego życia religijnego w okresie postu. Teksty te stanowią niezbadane dotychczas przez nikogo źródło do poznania religijnego piśmiennictwa zakonnic w Polsce w wiekach XVII i XVIII. Dla nas ważne są podpisy pod nimi. Zwyczajnie podpisywało je całe zgromadzenie, nie zawsze jednak były to autografy; czasem czyniła to kopistka tekstu. Zachowały się teksty „wyzwań" z niewielkimi lukami, ze wszystkich dawnych klasztorów. Chociaż podpisy nie były umieszczane według starszeństwa złożenia ślubów zakonnych, pozwalają nam określić ze znaczną dokładnością chronologiczne ramy życia zakonnego poszczególnych sióstr. Ze źródła tego należy jednak korzystać ostrożnie, ponieważ niekiedy siostry skracają swoje imiona, a nawet ze względów pobożnościowych zmieniają predykaty. W nawias ujęto rzadziej używane człony imienia lub predykatu. Dla XVIII i pierwszej połowy XIX wieku informacje z nich zaczerpnięte uzupełniają księgi zmarłych. Wiadomości o sprawowanych urzędach w klasztorze, o wykonywanych obowiązkach i pracach należy szukać w księgach kapitulnych, w nielicznych życiorysach i kronikach oraz w aktach urzędowych. Korzystając z tych dokumentów trzeba pamiętać, że trafiały
Wstąp
7
do nich siostry pełniące urzędy w klasztorze, zwłaszcza urząd przeoryszy, czasem mistrzyni nowicjuszek, nieliczne córki książąt czy wojewodów, siostry cieszące się u współczesnych opinią świętości życia, i wreszcie te, których sposób życia w opinii przełożonych zasługiwał na naganę lub karę. Wszystkie one współtworzyły historię zakonu w Polsce. A ponieważ pamięć ludzka jest ułomna, nawet kiedy została zapisana w dokumentach - czego w sposób nazbyt jaskrawy dowodzą zaginione dokumenty z dziejów polskich karmelitanek - pragnę tą pracą utrwalić i uprzystępnić szerszemu gronu osób zainteresowanych wiedzę o tych, które kiedyś ożywiały zachowane lub bezmyślnie zburzone mury klasztorów. Na koniec serdecznie dziękuję Siostrom z różnych klasztorów za ułatwienie mi dostępu do ich zasobów archiwalnych. Szczególne podziękowanie jestem winny Archwistce krakowskiego klasztoru na Wesołej. Bez jej współpracy słownik ten nie mógłby powstać. Dziękuję także s. Małgorzacie Borkowskiej OSB za to, że pozwoliła mi skorzystać z owoców swojej kwerendy archiwalnej, za przeczytanie tej pracy przed drukiem i podzielenie się ze mną cennymi uwagami. O. Piotrowi Neumannowi OCD dziękuję za uważne przeczytanie i spostrzeżenia tyczące poznańskiej części słownika.
100
Wilno
B a b e c k a , córka Aleksandra i Cecyli Romanowiczówny, z województwa krakowskiego. Do zakonu wstąpiła w marcu 1743 r., śluby złożyła 19 marca 1744 r., mając 19 lat. Dwukrotnie była podprzeoryszą (1757-1760, 1760-1763), a następnie trzykrotnie przeoryszą: 1763-1766, 1775-1778 i 1784 do śmierci w dniu 11 września 1785 r. A P K B , b. sygn., Proffessya, k. 87r-v; tamże, b. sygn., Xięgi w ktorich się piszą elekcye, k. 95v, 105v-109r; tamże, b. sygn., Lista wszystkich zakonnic, nr 58; tamże, rkps A K B W 6, k. 32-34, 76.
MARIA FRANCISZKA od św. Kazimierza - Teresa Ł u s k i n i a n k a , córka Jerzego, podczaszego połockiego, i Marianny Palocówny (Paleckiej?), stolnikówny połockiej. Do zakonu wstąpiła w lutym 1744 r., śluby złożyła 4 marca 1745 r., mając 20 lat. W latach 1778-1781 i 1794-1797 była przeoryszą, a przedtem 1775-1778 podprzeoryszą. Zmarła 15 lipca 1800 r. A P K B , b. sygn., Proffessya, k. 88r-v; tamże, b. sygn., Xięgi w ktorich się piszą elekcye, k. 96v, 118r, 120v (tutaj: podczaszanka witebska); tamże, b. sygn., Lista wszystkich zakonnic, nr 59; tamże, rkps A K B W 7, k. 47-50 (posag).
MARCJANNA BRYGIDA od Wniebowzięcia NMP - Antonina z Bereśniewiczów, S t a s z k i e w i c z o w a podstolina upitska, córka Bonifacego i Zofii Pietraszkiewiczówny, z powiatu Wiłkomirskiego. Przypuszczalnie jest to ta sama, którą 20 kwietnia 1745 r. kapituła dopuściła do obłóczyn. Śluby zakonne złożyła 28 października 1746 r., mając 40 lat, najpewniej jako konwerska. Zmarła 8 maja 1771 r. A P K B , b. sygn., Proffessya, k. 89r-v; tamże, b. sygn., Xięgi w ktorich się piszą elekcye, k. 98r; tamże, b. sygn., Lista wszystkich zakonnic, nr 60; tamże, rkps A K B W 7, k. 51 (posag).
ALEKSANDRA od św. Stanisława Kostki - Helena B i l l e w i c z ó w n a , córka Aleksandra, starosty rosieńskiego, i Heleny Reymerówny, z księstwa żmudzkiego. Do zakonu została przyjęta w październiku 1747 r., śluby złożyła 21 listopada 1748 r., mając niespełna 17 lat. Trzykrotnie była podprzeoryszą (1766-1769, 1769-1772, 1794-1797) i przeoryszą w latach 1772-1775, 1781-1784, 1797-1800 i od 1800 do śmierci w dniu 6 lutego 1802 r. Ostatniego wyboru kapituła dokonała na życzenie biskupa. PKB, b. sygn., Proffessya, k. 90r-v; tamże, b. sygn., Xięgi w ktorich się piszą elekcye, k. 99v, 112r, 115r, 122v, 129r, 130r-v; tamże, b. sygn., Lista wszystkich zakonnic, nr 61.
Wilno
101
ZOFIA od św. Bartłomieja - R e m b o w i c z ó w n a , córka Konstantego i Katarzyny Raczkówny, z województwa trockiego. Śluby zakonne złożyła 12 marca 1754 r. jako konwerska, mając 38 lat. Zmarła 16 października 1799 r. APKB, b. sygn., Proffessya, k. 91r-v; tamże, b. sygn., Lista wszystkich zakonnic, nr 62.
AGNIESZKA ALOJZA od Imienia Jezus - Marianna O r a c z e w s k a , córka Józefa, skarbnika ciechanowskiego (woj. krakowskie), i Agnieszki Komorowskiej. Śluby zakonne złożyła 12 marca 1755 r., mając 24 lata. W latach 1772-1775 i 1778-1785 była podprzeoryszą, a w latach 1785-1788 i od 1791 do śmierci w dniu 16 marca 1794 r. przeoryszą. A P K B , b. sygn., Proffessya, k. 92r-v; tamże, b. sygn., Xięgi w ktorich się piszą elekcye, k. 102a, 116r, 127v; tamże, b. sygn., Lista wszystkich zakonnic, nr 63; tamże, rkps A K B W 7 , k. 53.
EUFROZYNA od św. Józefa - Agata S z u k s z c i a n k a , córka Andrzeja, skarbnika Wiłkomirskiego, i Katarzyny Borodziczówny z powiatu bracławskiego. Do zakonu wstąpiła w lipcu 1757 r., śluby złożyła 15 sierpnia 1758 r. jako chorystka, mając 29 lat. Zmarła 6/18 stycznia 1802 r. A P K B , b. sygn., Proffessya, k. 93r-v; tamże, b. sygn., Xięgi w ktorich się piszą elekcye, k. 105v; tamże, b. sygn., Lista wszystkich zakonnic, nr 64.
ANIELA od Narodzenia NMP - K o r s a k ó w n a , córka Bazylego, horodniczego połockiego, i Anny Sielickiej. Do zakonu wstąpiła w sierpniu 1758 r., śluby złożyła 21 listopada 1759 r. jako chorystka, mając 27 lat. Zmarła 13 września 1777 r. A P K B , b. sygn., Proffessya, k. 94r-v; tamże, b. sygn., Xięgi w ktorich się piszą elekcye, k. 106v; tamże, b. sygn., Lista wszystkich zakonnic, nr 65.
KONSOL AT A od św. Floriana - Karolina R a h o z i a n k a , córka Floriana, starosty kawszowskiego (woj. połockie), i Teresy Sielawianki. Do zakonu wstąpiła w październiku 1758 r., śluby złożyła 15 lutego 1760 r. jako chorystka, mając 18 lat. W latach 1785-1791 była podprzeoryszą. Zmarła 23 stycznia 1806 r. APKB, b. sygn., Proffessya, k. 95r-v; tamże, b. sygn., Xięgi w ktorich się piszą elekcye, k. 107r, 125r-126v; tamże, b. sygn., Lista wszystkich zakonnic, nr 66.
308
Indeks osób
Zarembianka Urszula, zob. Tekla Eufrozyna od Trójcy Św. Zawiszanka Franciszka, zob. Rozalia Konstancja od św. Jerzego Zanchner Rozalia, zob. Teresa Karolina od Najśw. Serca Jezusa Zborowska Barbara, zob. Magdalena Józefa od Zwiastowania NMP Zborowska Teresa Zofia, zob. Tekla Anastazja Apolonia od Nawiedzenia NMP Zdzianecka Katarzyna, zob. Józefa Teresa od św. Jana od Krzyża Zdziarska Antonina, zob. Józefa Alojza Anna od Ducha Św. Zebrzydowska Gryzelda, zob. Teresa od Wszystkich Świętych Zenopolska Amalia, zob. Karmela Wiktima od Jezusa Zentiss Augusta Huberta Maria Gertruda, zob. Maria Józefa od Najśw. Sakramentu Zielewiczówna Elżbieta, zob. Marta od św. Zofii Zienkowiczówna Wincenta, zob. Hieronima Rozalia od Najśw. Sakramentu
Złotnicka Magdalena, zob. Małgorzata od Najśw. Serca Jezusa Złotnicka Marianna, zob. Bronisława (Agnieszka) od śś. Grzegorza i Bartłomieja Zofia od... (Koszkowska) 210 Zofia od Jezusa (Piotrowska) 257 Zofia od św. Bartłomieja (Rembowiczówna) 101 Zofia Bronisława od Nawiedzenia NMP (Sokulska) 233 Zofia (Konstancja) od Najśw. Sakramentu 79 Zofia Stefania od NMP z G. Karmel (Garczyńska) 203 Zofia Waleriana od Zaślubienia NMP 158 Zuzanna Józefa Maria od Trójcy Św. (Węgrzynowiczówna) 49 Żaboklicka Anna, zob. Maria Magdalena od Zbawiciela Żaboklicka Marianna, zob. Kolumba (Febronia) od Oczyszczenia NMP Żołłna Ludwika Maria, zob. Maria Alojza od Męki Pańskiej
SPIS TREŚCI
Wstęp Wykaz skrótów Kraków. Klasztor św. Marcina Lublin. Klasztor św. Józefa Wilno. Klasztor św. Józefa i św. Teresy Lwów I fundacja. Klasztor Matki Bożej Loretańskiej II fundacja. Klasztor MB Nieustającej Pomocy
Lublin. Klasztor Niep. Poczęcia NMP Warszawa. Klasztor Ducha Świętego Poznań. Klasztor Najśw. Imienia Maryi I fundacja II fundacja
Kraków - Wesoła. Klasztor św. Teresy i św. Jana od Krzyża . Kraków - Łobzów. Klasztor Opieki św. Józefa Przemyśl. Klasztor Matki Bożej Szkaplerznej Indeks
5 9 13 55 82 114 133
143 161 187 210
223 254 268 275