DZIEŃ 1
Modlitwa zawierzenia Maryi na rozpoczęcie dnia Maryjo, Matko dróg ludzkich! Ty z oddaniem towarzyszysz braciom i siostrom swego Syna na drogach ich życia. Kościół nazywa Ciebie Panną wierną, bo widzi w Tobie wzór oddania stałego i służebnego. Zawierzam Tobie moje życie i proszę, abyś prowadziła mnie drogami Chrystusa. Wyjednaj mi łaskę mądrego patrzenia na codzienność i zachowaj we mnie zmysł wiary we wszystkich okolicznościach życia, a szczególnie w doświadczeniach trudnych. Amen.
KONFERENCJA PIERWSZA
Kryzys jako naturalny etap duchowego wzrostu
Oto minęła już zima, deszcz ustał i przeszedł. Na ziemi widać już kwiaty, nadszedł czas przycinania winnic, i głos synogarlicy słychać już w naszej krainie. Drzewo figowe wydało zawiązki owoców i winne krzewy kwitnące już pachną. Powstań, przyjaciółko ma… i pójdź; oto minęła już zima (Pnp 2, 11–13).
Księga przyrody jest wyjątkowym i cennym darem Bożego Serca, podarowanym każdemu człowiekowi. To obrazowy sposób mówienia, którym posługuje się niebieski Ojciec, aby pomóc ci poznać prawa stanowiące o mądrości serca. Jeśli umiesz mądrze patrzeć na księgę przyrody, czyli zamyślić się nad tym, co zaobserwowałeś, jeśli podejmujesz wysiłek odnalezienia ukrytych znaczeń, odkryjesz mądrość, która uczyni twoje ziemskie wędrowanie ku wieczności drogą wyjątkowo piękną. Księgę przyrody przenika Boży Duch. O Palestynie, ziemi, po której chodził Jezus, przyrodzie, na którą codziennie patrzył i z której czerpał przykłady do nauczania, mówi się, że jest piątą ewangelią. Wrażliwość na piękno natury i skrytą w niej mądrość jest wrodzona każdemu człowiekowi. Otrzymałeś ją darmo od Ojca jako wyposażenie serca, gdy rodząc się, przyszedłeś na ten świat. Umiejętność dostrzegania ukrytych znaczeń można zatracić, oddalając się od Boga, bo tylko tam, gdzie Boży Duch, tam jest mądrość. To Duch Święty, poprzez dar 11
mądrości, uczy cię dostrzegać w księdze przyrody procesy i prawidła, które są sugestywnymi obrazami pomagającymi zrozumieć to, co dzieje się w świecie ludzkiego ducha. Po księgę przyrody sięgali wszyscy, którzy w prostocie serca szukali Bożej mądrości. Poprzez nią tłumaczyli lub dzięki niej poznawali trudne nieraz do wyrażenia sprawy ludzkiego istnienia. Boża opatrzność pozostawiła wiele takich świadectw umiejętnego patrzenia na księgę przyrody. Napominając leniwych, mędrzec pisał: „Do mrówki się udaj, leniwcze, patrz na jej drogi – bądź mądry; nie znajdziesz u niej zwierzchnika ni stróża żadnego, ni pana; a w lecie gromadzi swą żywność i zbiera swój pokarm we żniwa” (Prz 6, 6–8). Błogosławiona Maria od Jezusa Ukrzyżowanego1, patrząc na otaczającą ją naturę, w okresie bolesnych pokus przeciw wierze mówi do szatana: „Kusisz mnie przeciw wierze? Bóg jest ze mną i niczego się nie lękam. Kusisz, że nie ma Boga? Idę do ogrodu patrzeć na wszelkie stworzenie; widzę, jak małe drzewa stają się wielkimi i to powiększa mą wiarę. Kusisz mnie przeciw Kościołowi Świętemu? Schodzę ponownie do ogrodu; biorę owoc i otwieram go; w owocu znajduję ziarno; idę do kościoła i tam w tabernakulum znajduję Eucharystię. Kusisz mnie przeciw miłości bliźniego? W ogrodzie widzę zwierzynę pasącą się spokojnie. Kusisz mnie przeciw spowiedzi świętej? W konfesjonale nie widzę człowieka, spowiadam się Jezusowi”2.
1
2
Bł. Maria od Jezusa Ukrzyżowanego (Baouard), karmelitanka bosa (1846–1878). A. BRUNOT, Miriam, Mała Arabka, Gdańsk 1995, s. 80.
12
Po obraz kwiatów sięgnie święta Faustyna Kowalska3, chcąc wytłumaczyć, czym jest pokora. Tak pisze: „Pragnę być fiołkiem maleńkim, ukrytym w trawie, nieznanym wśród wspaniałego ogrodu zamkniętego, gdzie rosną piękne róże, lilie. Piękną różę i cudną lilię widać z daleka, ale małego fiołka, aby zobaczyć, trzeba się nisko schylić – zdradza go tylko zapach”4. W księdze przyrody dane jest ci zaobserwować ciekawe i wiele mówiące zjawisko. Dla nas jest ono bardzo cenne ze względu na poruszany temat: to następowanie po sobie pór roku. Opis zmian jakich doświadcza natura, przechodząc okres zimy, a następnie wiosny, służył już od dawna jako obraz wędrówki człowieka ku Bogu poprzez doświadczenia cierpień, upokorzeń, bezradności. Natura wchodzi w okres zimy, okres nieprzyjazny życiu, okres pozornego umierania, aby na wiosnę ponownie ukazać cud istnienia, cud potężnej siły drzemiącej w stworzeniach. Ten cykl powtarza się wielokrotnie. Ileż razy stajesz zdumiony przy nagich, surowych i pozornie bez życia drzewach w zimie, które na wiosnę eksplodują niezliczoną ilością liści. Ten obraz, poprzez który Bóg mówi o swej opatrzności i miłosnej zapobiegliwości o stworzenie, stał się kiedyś jednym z motywów głębokiego nawrócenia brata Wawrzyńca od Zmartwychwstania5, piewcy życia w Bożej obecności. To, co zrozumiał o Bożej miłości z obrazu pozbawionego liści drzewa, które na wiosnę ponownie się odrodzi, odcisnęło w jego sercu tak wzniosłe pojęcie o Bogu, że wspominając tę myśl po czterdziestu 3
4
5
Św. Maria Faustyna Kowalska, ze Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia (1905–1938). ŚW. FAUSTYNA KOWALSKA, Dzienniczek. Miłosierdzie Boże w duszy mojej, Warszawa 1993, nr 591. Br. Wawrzyniec od Zmartwychwstania (Mikołaj Herman), karmelita bosy (1614–1691).
13
latach, odczuwał ją wciąż tak mocno i żywo w swej duszy jak wówczas, gdy pojawiła się po raz pierwszy. Ileż razy stajesz zdumiony nad zmrożoną i przysypaną śniegiem ziemią, która na wiosnę wyda z siebie tak wielkie bogactwo roślin i kwiatów, a wcześniej jeszcze wyśle krokusy, zwiastuny zbliżającego się odrodzenia. Po okresie zimy natura odradza się. Człowiek nigdy w pełni nie doceni drzemiącej w niej siły, jej wciąż odradzającego się piękna, jeśli wpierw nie ukaże mu się gorszący obraz jej pozornej zimowej śmierci. Opisany przed chwilą fenomen natury trafnie oddaje prawdę o wędrówce człowieka ku Ojcu. W twoją życiową podróż także wpisane jest przechodzenie przez duchowe zimy i duchowe wiosny. Przechodzisz przez doświadczenia obumierania, tracenia, upadku, słabości, które dzięki Bożej interwencji prowadzą do nowej, kolejnej wiosny duchowego wzrastania. W ziemskim życiu niemożliwa jest nieustanna wiosna. W nim niemożliwy jest jednostajny i niepodlegający zmianom stan zadowolenia, wytchnienia, dobrego psychicznego i fizycznego samopoczucia, zawsze udanych przedsięwzięć. Oczekiwanie, że ziemskie dni będą miały taki właśnie przebieg, jest wielkim nieporozumieniem; bolesnym w konsekwencjach niezrozumieniem natury życia i wzrostu, który się w nim dokonuje. Prawidłowy wzrost zakłada pojawianie się co jakiś czas sytuacji i splotów wydarzeń, czasem małych, a czasem wielkich, które wstrząsają ustalonym przez ciebie porządkiem. Przynoszą ze sobą coś z oddechu zimy. Stawiają cię przed wysiłkiem kolejnych przemyśleń i wyborów. Innymi słowy, zmuszają do postawienie rzeczy ważnych na pierwszym miejscu, a mniej ważnych na drugim, co wiąże się z bolesnymi wyrzeczeniami.
14
Ten dosięgający każdego życiowy realizm tłumaczył jednej ze swych duchowych córek święty ojciec Pio6. „Widzę bardzo dobrze, o moja droga Córko, że wszystkie pory roku są w Twojej duszy i z tego cieszę się przed Bogiem – czasem odczuwasz zimę z wielką jałowością, roztargnieniami, zniechęceniami i nudą; czasem ulgę w maju z zapachem świętych kwiatów, czasem żar pragnienia, by podobać się naszemu dobremu Bogu. Zostaje tylko jesień, w której jak Ci się wydaje, nie widzisz, nie zauważasz wielkich owoców… Chciałabyś, aby wszystko było na wiosnę i w lecie, ale, o moja najukochańsza Córko, wieniec zwycięstwa otrzyma ten, kto mężnie walczył. Trzeba, aby pokusa poddawała próbie wybraną duszę. Trzeba, aby była ta jej bliskość tak wewnątrz, jak i na zewnątrz wybranej duszy. W niebie wszystko będzie wiosną, jeżeli chodzi o piękność; wszystko – latem, jeśli chodzi o miłość; wszystko – jesienią, jeśli chodzi o przeżywanie przyjemności. Tam nie ma jakiejś zimy, ale tutaj trzeba, aby była zima dla ćwiczenia się w wyrzeczeniu i dla tysiąca małych i wielkich cnót, które zdobywa się w czasie bezowocnym”7. Jeśli pragniesz żyć wiarą dojrzałą, prowadzić dojrzałe życie według Bożej mądrości, musisz zgodzić się na doświadczenie, które nazywamy wyborem duchowym. Może ono wystąpić w życiu wiele razy. Przyczynią się do niego zmiany w twoim rodzinnym czy zawodowym środowisku, osobiste dojrzewanie, a także poważniejsze kryzysy wiary. Wiosnę twego życia przerywać będą co jakiś czas okresy zimy, przynosząc ze sobą pozorne obumieranie, pozorną śmierć. Ale przyniosą jednocześnie bezcenny dar: 6 7
Św. O. Pio (Franciszek Forgione), kapucyn (1887–1968). Ojciec Pio. Mistrz sumień, pod red. F. D’Onofrio, P. Zarrella, Kraków 1999, s. 232–233.
15
przebudzenie – możliwość ponownego wejścia na coraz właściwsze drogi myślenia i rozwoju. Może bowiem zdarzyć się, że już zastygłeś i zadomowiłeś się w tym, co wokół siebie zorganizowałeś, stając się oziębłym lub letnim. Życie duchowe to nie biegnąca ku górze linia prosta – bezproblemowe, niczym niezakłócone wędrowanie ku Ojcu. Życie duchowe to sinusoida, a ta, jak wiemy, to regularne następowanie po sobie wznoszenia się i opadania. Mówiąc prościej, to następowanie po sobie doświadczeń łatwych i trudnych; dobrego samopoczucia i psychicznego odrętwienia; łatwości modlitwy i oschłego trwania przed Ojcem; odczuwania gorących uczuć i doświadczenia wewnętrznej pustki; łatwości decydowania i bezradności w obliczu codziennych sytuacji; łatwości obiecywania i trudnej realizacji obietnic; widzenia celu życia i bolesnego poszukiwania sensu osobistych przeżyć; łatwego wypowiedzenia słowa przebaczam i trudnego zmagania się o to, by okazać się większym od rany serca, którą mu zadano. Dostrzeżenie tej prawidłowości i zaakceptowanie jej jest punktem wyjścia ku wierze dojrzałej i życiu według mądrości Bożej. To nie przypadek, że jako jeden z podstawowych wymogów Jezus stawia przed tobą konieczność świadomej akceptacji realnych warunków życia, w jakich postawiła cię Jego opatrzność, a porzucania pokusy zamykania się w świecie marzeń o życiu i warunkach idealnych. Jest wielu ludzi, którzy dużą część życia spędzają na myśleniu o tym, jak chcieliby żyć, zamiast z ufnością wypowiadać Ojcu swoje zgadzam się na doświadczenia, które On dopuścił w ich życiu. W czasie duchowych zim wiara musi zmierzyć się z pokusą tęsknego wpatrywania się w przeszłość, powracania do tego, co było. Nostalgiczna ucieczka do 16
minionej wiosny jest typową postawą człowieka, który przeżywając obecne trudności, nie umie jeszcze patrzeć z wiarą i ufnością w przyszłość. W czasie ziemskiego życia niemożliwa jest nieustanna wiosna. Bardziej niż sentymentalna tęsknota za przeszłością potrzebny jest wspomniany już duchowy realizm, o którym pisze także święty Jan od Krzyża8: „Jeśli dusza przypatrzy się tej drodze, po jakiej idzie, i temu, czego na niej doświadcza, …widzi jasno, jakich doświadcza wzlotów i upadków. Natychmiast bowiem po chwilach radowania się pomyślnością, której zaznała, przychodzą burze i trudy, tak że owe dobra, jakich zaznała, zdają się być jedynie na to, by ją zabezpieczyć i umocnić na przyszłe niedostatki”9. W pejzażu realnego świata, który dany ci jest jako doczesny dom, nieocenioną rolę odgrywają różnego rodzaju kryzysy. Są nieodzownym elementem każdego ludzkiego życia, a więc i twojego; są schodami, po których musisz się wspiąć, aby wejść wyżej i znaleźć się w świecie duchowej dojrzałości.
8 9
Św. Jan od Krzyża (de Yepes), karmelita bosy (1542–1591). ŚW. JAN OD KRZYŻA, Noc ciemna II, 18, 3, [w:] Dzieła, Kraków 1998.