Miejsca pielgrzymkowe w Wielkopolsce by Wielkopolska Organizacja Turystyczna

Miejsca pielgrzymkowe w Wielkopolsce

WARSZAWA

Relikwiarz św. Wojciecha w gnieźnieńskiej katedrze, fot. Z. Schmidt

Miejsca pielgrzymkowe w Wielkopolsce Każdy region ma swoją Częstochowę. Wielkopolską „Częstochową” jest Licheń. Kiedys przyciągał pątników cudownym obrazem Matki Bożej, dodatkową atrakcją jest największa w Polsce bazylika. Żywotność kultu zależy od bardzo wielu czynników, między innymi opiekunów miejsca kultu. W ostatnich czasach zmalała ranga sanktuariów położonych niedaleko Lichenia: Brdów, Skulsk, Kawnice. Wiele wielkopolskich „miejsc świętych” położonych jest z dala od uczęszczanych szlaków komunikacyjnych (Dąbrówka Kościelna, Żegocin, Tursko, Lutynia). Kościoły z „cudownymi obrazami i figurami”

usytuowane są zwykle na wzgórzu, w otoczeniu drzew (Brdów, Rokitno, Dąbrówka kościelna, Święta Góra pod Gostyniem). Bywają kościoły jakby ukryte (Tursko). Są też sanktuaria położone poza miastem, poza wsią (kościółek „Na Pólku” - dwa kilometry za Bralinem w kierunku Rychtala, Borek Wielkopolski). W Wielkopolsce mamy około pięćdziesięciu sanktuariów. Dzielą się one na pańskie, maryjne (jest ich najwięcej) i świętych. Większość z nich usytuowana jest na południe od Poznania. Niestety, ich rozproszenie powoduje, że trudno ułożyć trasy pielgrzymkowe.

www.wielkopolska.travel www.turystyka-kulturowa-wlkp.pl

otrzymał on wystrój barokowy, a pod koniec XIX wieku wzniesiono dwie kaplice boczne: jedną poświęconą Przenajświętszej Rodzinie, drugą - św. biskupowi Stanisławowi. Nasilenie ruchu pielgrzymkowego obserwuje się w okolicach odpustu, czyli około 14 września - Podwyższenie Krzyża Świętego. Odpust trwa trzy dni. Do Biezdrowa położonego sześć kilometrów na zachód od Wronek (kierunek Sieraków) można dojechać autobusem bezpośrednio albo do Ćmachowa, skąd trzeba przejść pieszo 1,3 kilometra. Sanktuarium w Biezdrowie, fot. Arch. Urzędu Miasta i Gminy we Wronkach

Sanktuarium Świętego Krzyża Biezdrowo 3, 64 – 510 Wronki tel. 67 254 72 01 lub 608 360 363 www.parafia-biezdrowo.pl archidiecezja poznańska

Sanktuaria Pańskie

Biezdrowo – Sanktuarium Świętego Krzyża

Poznań Sanktuarium Świętego Krzyża w katedrze

Kult Chrystusa Ukrzyżowanego w Biezdrowie sięga przełomu XV i XVI wieku. W kronice księdza Zielińskiego czytamy: „Krzyż znalazła niewidoma dziewczynka z Zakrzewa, która czerpiąc wodę z rzeki, żadną miarą nie mogła jej nabrać i gdy ręką macać poczęła, woda prysnęła jej na oczy, gdzie zaraz przejrzała i głos usłyszała: Bież zdrowo. Dziewczyna odebrawszy tak wielką w widzeniu łaskę i obaczywszy krucyfiks promieńmi otoczony, z wielką radością do domu pobiegła i opowiedziała, jaka rzecz się stała”. Jak podaje tradycja, od momentu umieszczenia krucyfiksu w kościele, w Biezdrowie pojawili się pierwsi pielgrzymi. W latach międzywojennych XX wieku tradycyjnie do Biezdrowa pielgrzymowali ludzie starzy. Od lat osiemdziesiątych do sanktuarium przybywa głównie młodzież. Słynący cudami krucyfiks znajduje się w ołtarzu głównym. Kościół pod wezwaniem Świętego Krzyża i św. Mikołaja był wielokrotnie przebudowywany. W 1784 roku dobudowano wieżę. Sto lat później

Katedra pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła w Poznaniu była przez kilka wieków miejscem kultu Krzyża Świętego. Zgodnie z dekretami wizytacyjnymi biskupa Wojciecha Tolibowskiego z roku 1600 był to krzyż drewniany, późnogotycki, który od 1522 roku znajdował się na bramie miejskiej wrocławskiej w Poznaniu. Ludność, która doznawała licznych łask, darzyła go szacunkiem. A że był on narażony na zniewagę, biskup Florian Czartoryski polecił go przenieść do katedry, co nastąpiło 7 maja 1652 roku. Legenda mówi, że kiedyś przez bramę wrocławską prowadzono więźnia. A wtedy pan Jezus z krucyfiksu odezwał się: „Puśćcie go, on jest niewinny”. Krzyż umieszczono w kaplicy rodziny Górków (obecnie Świętego Krzyża) w ołtarzu z czarnego, sztucznego marmuru. Po bokach ołtarza znajdują się figury Matki Bożej i św. Jana. Biskup Czartoryski uznał krucyfiks za „cudowny”. Obecny krucyfiks wykonany został ze srebra, pozłacany, ale

wizerunek Chrystusa, drewniany, jest ciągle ten sam. Bazylika archikatedralna jest widomym znakiem pierwszego biskupstwa na terenach polskich. Ślady pierwszych świątyń (przedromańskiej i romańskiej) można oglądać w podziemiach dzisiejszej budowli, która ma charakter gotycki. Trójnawowa, z dwiema wieżami i przylegającymi do niej kaplicami barokowymi. W podziemiach warto zwrócić uwagę na domniemane grobowce Mieszka I i Bolesława Chrobrego, Kazimierza Odnowiciela i książąt wielkopolskich: Władysława Odonica, Przemysła I, Bolesława Pobożnego oraz ostatniego z Piastów wielkopolskich - króla Przemysła II. W prezbiterium późnogotycki ołtarz główny z 1512 roku - rzeźbiony i malowany poliptyk, z dwiema parami ruchomych skrzydeł. Późnobarokowa ambona pochodzi z 1720 roku. Atrakcją katedry jest Złota Kaplica kipiąca bizantyjskim przepychem (projek-

tantem kaplicy i jej wystroju był Franciszek Maria Lanci). Znajdują się w niej sarkofagi Mieszka I i Bolesława Chrobrego wykonane przez Oskara Sosnowskiego, a po przeciwnej stronie ich posągi będące dziełem Christiana Raucha. Katedra Poznańska – Sanktuarium Świętego Krzyża ul. Ostrów Tumski 17, 61 - 109 Poznań tel. 61 852 96 42 www.katedra.archpoznan.org.pl archidiecezja poznańska Katedry nie wolno zwiedzać podczas mszy świętych i nabożeństw; wstęp bezpłatny, płatne zwiedzanie podziemi (od 1 listopada do końca marca podziemia są zamknięte) Słupca - Sanktuarium Krzyża Świętego Na południowym skraju miasta stoi kościół drewniany pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny i św. Leonarda. Wzniesiony w XVI wieku o konstrukcji zrębowej, oszalowany, jednonawowy z węższym i niższym prezbiterium zamkniętym wielobocznie, stanowi wielką atrakcję turystyczna na szlaku wielkopolskich kościołów drewnianych. Przy nawie dwie symetrycznie usytuowane kaplice: od południa poświęcona jest Świętemu Krzyżowi, od północy – św. Leonardowi. W kaplicy Świętego Krzyża znajduje się ołtarz barokowy z gotyckim krucyfiksem, który w opinii katolików uchodzi za cudami słynący. Kościół ten został ustanowiony Sanktuarium Krzyża Świętego dla archidiecezji gnieźnieńskiej. Słupca to miasto powiatowe oddalone około 20 kilometrów od Wrześni przy drodze do Konina..

Katedra w Poznaniu, fot. Z. Schmidt

Sanktuarium Świętego Krzyża ul. Sienkiewicza 11 , 62 – 400 Słupca tel. 63 275 19 71 www.parleonarda.republika.pl www.slupca.witryna.info

Sanktuaria Świętych

Poznań – Sanktuarium Najświętszej Krwi Pana Jezusa

Gniezno – Sanktuarium św. Wojciecha

Kościół Najświętszej Krwi Chrystusa nie wyróżnia się niczym szczególnym w szeregu kamienic przy ulicy Żydowskiej. Trudno się dziwić, przypomina on kamienicę. Jego historia sięga XVI wieku, kiedy to pojawiła się w mieście informacja o świętokradztwie, jakie wydarzyło się w domu Świdów – Szamotulskich przy ulicy Żydowskiej. Kościół ma dwie kondygnacje. W krypcie podczas remontu znaleziono studzienkę, w której ponoć miano topić hostie. Woda czerpana z niej po dziś dzień uchodzi za cudowną. Górna część kościoła stanowi przykład sakralnej regencji. Na szczególna uwagę zasługuje ołtarz główny z wyobrażeniami wszystkich osób Trójcy Świętej

Darmo szukać w panteonie świętych Kościoła katolickiego postaci, która cieszyłaby się uznaniem wśród tylu narodów, co on. Świętego Wojciecha czczą Polacy, Czesi, Węgrzy, Niemcy, Włosi, Francuzi... Niemalże każdy etap jego życia mógłby stanowić kanwę osobnego filmu. Fakty i fikcja mieszają się, a kruche ślady przeszłości ubarwiają legendy, hagiografie i tradycja. Wiadomo jednak, że szlak misyjny przyszłego świętego zaczął się i skończył w Gnieźnie. Również w Gnieźnie narodził się kult świętego, a przybycie do jego grobu Ottona III uznaje się za pierwszą oficjalną wielką pielgrzymkę. Odtąd katedra gnieźnieńska była i jest narodowym sanktuarium kultu św. Wojciecha. Kościół katolicki czci św. Wojciecha 23 kwietnia (dzień męczeństwa) i 20 października (święto przeniesienia relikwii). Dzieje kultu św. Wojciecha nierozerwalnie wiążą się ze Wzgórzem Lecha, na którym od X wieku budowano kościoły. W podziemiach współczesnej bazyliki można prześledzić historię gnieźnieńskich katedr: pierwszej - Mieszkowej, romańskiej i gotyckiej. Obecna ma charakter gotycki - główny korpus uzyskał wygląd podobny do tej z początku XV wieku. Jest to budowla trójnawowa, typu bazylikowego z ambitem. Nawę główną od prezbiterium oddziela łuk tęczowy, natomiast od naw bocznych ostrołukowe arkady z połowy XIV wieku, z bogatą dekoracją rzeźbiarską. Do naw bocznych przylega 14 kaplic, dwie zakrystie, biblioteka i nowy kapitularz, a od zachodu 2 krypty przywieżowe i stary kapitularz. Wystrój wnętrza częściowo barokowy. Ołtarz główny zdobi srebrna trumna z relikwiami św. Wojciecha. Przy końcu nawy w kruchcie południowej trzeba koniecznie zobaczyć portal z drugiej połowy XIV wieku wykonany ze sztucznego ka-

Sanktuarium Najświętszej Krwi Pana Jezusa ul. Żydowska 34, 61 – 761 Poznań archidiecezja poznańska Sanktuarium Najświętszej Krwi Pana Jezusa w Poznaniu, fot. Z. Schmidt

Sanktuarium w Kaliszu, fot. Z. Schmidt

Bazylika w Trzemesznie, fot. Arch. Starostwa Powiatowego w Gnieźnie

mienia. W portalu tym znajdują się słynne „Drzwi Gnieźnieńskie”, jeden z najcenniejszych zabytków romańskich w Europie. W osiemnastu kwaterach przedstawione zostały dzieje życia św. Wojciecha.

razem” Świętej Rodziny, pierwszym i jedynym koronowanym obrazem św. Józefa. Sanktuarium św. Józefa to kolegiata kaliska pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny, która swoją architekturą wyróżnia się wśród miejscowych, starych kościołów. Początkami sięga XIII wieku. Dzięki fundacji arcybiskupa Jarosława Bogorii Skotnickiego świątynia w 1353 roku została przebudowana w stylu gotyckim. W 1783 roku kolegiata uległa zniszczeniu, zachowało się jedynie gotyckie prezbiterium, zakrystia i ołtarz z obrazem Świętej Rodziny. Zniszczoną część kościoła odbudowano w stylu późnobarokowym. Gospodarze bazyliki mniejszej (do tej godności kolegiatę podniósł Paweł VI) nie ukrywają, że magnesem przyciągającym katolików jest obraz Świętej Rodziny zwany najczęściej obrazem św. Józefa Kaliskiego. Tradycja mówi, że w 1673 roku podarował go kaliskiej kolegiacie łącznie z ołtarzem nijaki Stobienia, mieszkaniec wsi Szulec koło Kalisza. Było to jego wotum za doznane od św. Józefa łaski. Jest to obraz nieznanego artysty, dość duży - 250 cm x 150 cm, malowany farbami olejnymi na płótnie. Odpust przypada 19 marca, ale ruch piel-

Bazylika archikatedralna pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Sanktuarium Świętego Wojciecha ul. Kanclerza Łaskiego 9, 62 – 200 Gniezno tel. 61 428 40 80 archidiecezja gnieźnieńska www.archidiecezja.pl zwiedzanie: w dni powszednie od godz. 9 do 17 (z wyjątkiem godz.12-13, kiedy odprawiana jest msza św.;w kwietniu i październiku do godz.16), w niedziele i święta - w godz.1314.30 oraz 16-17.30; grupy - wyłącznie z przewodnikiem, wstęp płatny; dodatkowe opłaty za oglądanie Drzwi Gnieźnieńskich, podziemi, wejścia na wieżę oraz dzwonów Kalisz - Sanktuarium św. Józefa Tradycja tego wyjątkowego na ziemiach Polski sanktuarium liczy już około czterysta lat. Przybywają tu pątnicy nie tylko z kraju, by modlić się przed „cudownym ob-

Sanktuarium w Mikorzynie, fot. Z. Schmidt Sanktuarium w Pniewach, fot. Z. Schmidt

grzymkowy trwa cały rok, zważywszy, że Kalisz leży na szlaku maryjnym. Przybywają tu żyjący jeszcze księża, którzy spędzili część swojego życia w Dachau, w kwietniu do św. Józefa zmierzają jego imiennicy, 1 maja odbywa się Ogólnopolska Pielgrzymka Świata Pracy „Solidarność”.

figurą św. Idziego z łanią wykonaną z drewna. Rzeźba pochodzi z XV wieku a jej autorstwo przypisuje się Tilmanowi Reimenschneiderowi z Osterrode. Odpust, który stanowi ukoronowanie ruchu pielgrzymkowego, przypada 1 września. W każdy wtorek w kościele mikorzyńskim odprawia się specjalne nabożeństwo. Ruch pielgrzymkowy trwa od wiosny do późnej jesieni. Do Mikorzyna, położonego przy szosie z Kępna do Grabowa nad Prosną, można dojechać autobusem PKS z Kalisza, Kępna lub Ostrzeszowa.

Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Sanktuarium św. Józefa pl. Św. Józefa 7, 62 – 800 Kalisz tel. 62 757 58 22, fax 62 767 51 70 www.swietyjozef.kalisz.pl diecezja kaliska Mikorzyn – Sanktuarium Świętego Idziego

Parafia rzymsko-katolicka pw św. Idziego Mikorzyn 43, 63 - 600 Kępno tel. 62 781 84 21 www.sanktuarium-idziego.pl diecezja kaliska

Kult św. Idziego w Polsce wiąże się głównie z Bolesławem Krzywoustym. Książę Władysław Herman i jego żona Judyta, księżniczka czeska, nie mogli doczekać się potomstwa. Wtedy biskup poznański Franko doradził im, aby zwrócili się w modlitwie do św. Idziego. Małżonkowie wysłali umyślnych z darami do Francji. Wkrótce urodził się im syn Bolesław zwany Krzywoustym. Pątnicy modlą się przed naturalnej wielkości

Pniewy – Sanktuarium Świętej Urszuli Ledóchowskiej Święta Urszula Ledóchowska urodziła się w Austrii w 1865 roku, a zmarła w Rzymie 20 maja 1939 roku. Po pierwszej

Sanktuarium w Biechowie, fot. Z. Schmidt

Sanktuaria Maryjne

wojnie światowej Ledóchowska postanowiła wrócić do kraju z sierotami polskimi, którymi zajmowała się w Aalborgu. Na jej zlecenie kupiony został majątek w Pniewach. Szybko stał się on centrum religijnym i społecznym w Wielkopolsce. Dzisiejsze zabudowania klasztorne sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego w Pniewach w niczym nie przypominają pierwszych budynków ochronki św. Olafa, w których działała bł. Urszula Ledóchowska. Nietknięty został pokój, do którego przyszła błogosławiona wprowadziła się w 1923 roku. Do Pniew najlepiej dojeżdża się trasą A-2 z Poznania w kierunku Świecka. Klasztor urszulanek, siedziba władz zgromadzenia, usytuowany jest wzdłuż tej trasy u wylotu z miasta.

Biechowo - Sanktuarium Matki Boskiej Biechowskiej Najstarsza wzmianka o obrazie z Biechowa, słynącym cudami, pochodzi z roku 1695, kiedy w protokole wizytacyjnym napisano, że w „ołtarzu głównym, starożytnym, rzeźbionym i posrebrzanym znajduje się obraz Najświętszej Maryi Panny trzymającej na ręce syna swego”. Obraz Matki Bożej Pocieszenia to wizerunek Maryi z Dzieciątkiem trzymanym na lewym ramieniu. W prawej dłoni dzierży jabłko (w XVIII wieku) lub brzoskwinię (w XV wiek). W pierwszej połowie XVII wieku obraz został przemalowany, o czym przekonano się w 1962 roku podczas konserwacji. Stwierdzono, że pod obecnym wizerunkiem, pochodzącym z 1632 roku, przypisywanego poznańskiemu artyście, Krzysztofowi Boguszewskiemu, znajduje się drugi obraz z XV wieku. Dotychczasowy wizerunek przeniesiony na inny podkład, stanowi obecnie

Zgromadzenie Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego - Świętej Urszuli Ledóchowskiej ul. Św. Urszuli Ledóchowskiej 1 62 – 045 Pniewy tel. 61 293 81 00 (55), fax 61 291 00 80 www.urszula.ovh.org, www.urszulanki.pl archidiecezja poznańska

zasłonę starszego. Piętnastowieczny, dzieło szkoły bizantyjsko-włoskiej, wykonany jest temperą na lipowej desce. Sanktuarium opiekują się ojcowie paulini, którzy w klasztornym ogrodzie urządzili park pielgrzyma. Odpusty gromadzą najwięcej pątników w dniu Zesłania Ducha Świętego i w święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (8 września). Dojazd autobusem z Wrześni, Miłosławia, Orzechowa, Krzykos (wysiąść trzeba na przystanku Biechowo wieś) lub z Wrześni, Miłosławia, Środy Wielkopolskiej i Pyzdr do Skotnik, a stamtąd 2 km do Biechowa. Jadąc samochodem szosą z Wrześni do Miłosławia, należy skręcić w Skotnikach w prawo, by dojechać do sanktuarium. Klasztor OO. Paulinów Biechowo 12, 62-320 Miłosław tel. 61 438 28 87 www.biechowo.paulini.pl archidiecezja gnieźnieńska Sanktuarium na Świętej Górze koło Gostynia, fot. Arch. Starostwa Powiatowego w Gostyniu

Gostyń - Święta Góra Sanktuarium Matki Bożej Świętogórskiej Róży Duchownej

i szerzenie kultu maryjnego. Centrum sanktuarium stanowi obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem i różą w dłoni umieszczony w ołtarzu głównym. Matkę i dzieciątko usytuował artysta jakby na balkonie przykrytym dywanem. Z balkonu roztacza się widok na dwa krajobrazy utrzymane w barwach wschodzącego słońca. Pejzaże te przedstawiają z jednej strony kościółek na Świętej Górze, z drugiej strony farę gostyńską i miasteczko. Dzieło nieznanego malarza. Na obrazie widnieje data 1540 i inicjał S.B. Istnieją przypuszczenia, że jest to data przemalowania obrazu, ponieważ sama postać Matki Boskiej, układ i kolor szat, przypominają znacznie wcześniejszą sztukę bizantyjską. Obraz malowany na desce o wymiarach 103 X 140. W 1675 roku zaczęła się budowa nowego kościoła. Po śmierci fundatora, Ada-

Od wieków wzgórze nieopodal Gostynia nazywano „Świętą Górą. Już w XI wieku zaznaczył się tu silny wpływ kultury chrześcijańskiej. Pierwszą datą historyczną zanotowaną w Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu jest rok 1468. Notatka mówi o istnieniu kaplicy Matki Bożej na Świętej Górze. Kult maryjny rozszerzał się tak szybko, że kaplica nie mogła pomieścić pielgrzymów... W dniu 3 marca 1512 roku ks. bp Jan Lubrański wydał dekret, który między innymi orzekał, że „(...) przez własne badania i członków Komisji, na podstawie świadectw złożonych pod przysięgą, stwierdziłem: umarli wrócili do życia, chorzy i ułomni odzyskali zdrowie i siły, i wiele innych cudów, które trudno byłoby wyliczyć...”. Dekret pozwalał na budowę kościoła

Borek Wielkopolski - Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia

ma Konarzewskiego, jego żona, Zofia z Opalińskich, kontynuowała dzieło męża, wzorując budowlę na kościele Santa Maria della Salute w Wenecji. Nieco później Pompeo Ferrari zaprojektował obok klasztor. Wnętrze kościoła urzeka bogactwem wystroju i monumentalizmem. Wokół ośmiobocznej nawy głównej biegnie obejście z kaplicami. Nawę główną wieńczy kopuła Pompeo Ferrari. Na jej ścianach sceny z życia św. Filipa namalowane przez malarza śląskiego Jerzego Wilhelma Neunhertza. Jan XXIII wyróżnił Świętą Górę jako drugą po Częstochowie stolicę Maryjną w Polsce. Natomiast Paweł VI wyniósł sanktuarium do godności Bazyliki Mniejszej. Uroczystości odpustowe obchodzi się kilka razy w roku: 2 lutego w święto Ofiarowania Pańskiego; w uroczystość Zesłania Ducha Świętego, 26 maja - święto św. Filipa z Neri; 25 czerwca - Święto Matki Bożej Świętogórskiej, 29 czerwca - świętych apostołów Piotra i Pawła, 15 sierpnia - uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, 8 września - Święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, 15 września - Święto Matki Bożej Bolesnej, 7 października - Święto Matki Bożej Różańcowej (pierwsza niedziela października), 8 grudnia Święto Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Dojazd na Świętą Górę jest prosty. Do Gostynia można dojechać pociągiem (Leszno - Jarocin) lub autobusem: z Poznania 70 km, z Leszna 34 km, z Jarocina 37 km. Z centrum miasta do bazyliki ładny spacer (półtora kilometra). Samochodem osobowym można podjechać pod samą świątynię - wyjazd z centrum w kierunku Jarocina. Wokół sporo miejsc do parkowania.

Początki kultu Matki Boskiej Pocieszenia w Borku - Zdzieżu spowite są legendą. Mówi ona, że miejsce, w którym wybudowano świątynię, słynęło z cudownego źródła. W 1390 roku miał przy nim odzyskać wzrok ociemniały Jan Żołędnik ze wsi Borek. Legenda dodaje, że cudownie uzdrowionemu ukazała się nieznajoma niewiasta, która miała zawołać: „Módlcie się i pracujcie na chwalę Bożą”. Świadkowie uznali, że była to Matka Boża. Przypadki uzdrowień według przekazów ustnych powtarzały się i budowniczy wkomponował „cudowne źródło” wewnątrz kościoła, za głównym ołtarzem. Nieznany artysta namalował obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem i wyrzeźbił pietę, do których przybywali liczni pątnicy. Źródło wyschło w latach pięćdziesiątych XX stulecia. Obraz borecki przedstawia Matkę Bożą z Dzieciątkiem. Suknia jest koloru ciemnogranatowego z ornamentowaną, złoconą bordiurą i czerwoną podszewką. Dzieciątko siedzące na lewym ramieniu, prawą dłonią o wyprostowanych palcach wskazuje na serce matki. Dziecko ubrane jest w czerwoną sukienkę. Jezus lewą ręką wspiera się na księdze. Matka pochylona jest nad DzieSanktuarium w Borku Wlkp., fot. Z. Schmidt

Oratorium św. Filipa Święta Góra - Głogówko 15, 63-800 Gostyń tel. 65 572 00 14, 65 572 39 47 fax 65 572 08 55 www.filipini.gostyn.pl archidiecezja poznańska

Borek Wielkopolski Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia ul. Zdzież 1, 63 – 810 Borek Wielkopolski tel. 65 571 65 40 www.parafia-borek.archpoznan.org.pl archidiecezja poznańska

skręcamy w drogę do Rejowca, która doprowadzi nas do sanktuarium. Z Gniezna przez Kiszkowo można dojechać do Dąbrówki Kościelnej autobusem PKS. Sanktuarium Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej Dąbrówka Kościelna 29, 62-280 Kiszkowo tel. 61 427 63 85 www.dabrowkakoscielna.pl archidiecezja gnieźnieńska

Dąbrówka Kościelna - Sanktuarium Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej

Sanktuarium w Dąbrówce Kościelnej, fot. Z. Schmidt

ciątkiem, ono zaś ma wzrok zadumany. Nad Madonną i Jezusem unoszą się dwaj aniołowie podtrzymujący napis: „Ave Regina Caelorum Ave Domina Angelorum” (Witaj Królowo Nieba, witaj Pani Aniołów). Suknie aniołów w kolorze żółtawo-czerwonym. Obraz malowany temperą na desce cyprysowej o wymiarach 125 X 115 (kopie Matki Bożej Boreckiej można spotkać w kilkunastu kościołach Wielkopolski). Zasłaniany jest drugim – „Zaślubiny Matki Boskiej ze świętym Józefem”. W 1635 roku rozpoczęto wznosić murowany kościół (czwarty z kolei). Konsekracja odbyła się w 1657 roku. W wieku XVIII świątynia była wielokrotnie rozbudowywana. Obecny kościół ma charakter bazylikowy, trzynawowy, przy czym nawa środkowa jest dwa razy tak wysoka i szeroka, jak boczne. Prezbiterium jest nieco niższe i szer-

sze od nawy głównej. Nawy boczne tworzą ciągi kaplic. Generalnie w świątyni dominuje wystrój późnobarokowy i wczesnoklasycystyczny. W prezbiterium późnobarokowy ołtarz główny, a w nim „cudami słynący obraz”. W bocznych ołtarzach między innymi obrazy pędzla Jana Gładysza oraz Franciszka Lekszyckiego. Najwięcej pielgrzymów gromadzi się w Borku Wielkopolskim na Zdzieżu 2 lipca w święto Nawiedzenia Matki Bożej. Odpust trwa pięć dni. Drugi odpust ważny dla pątników odbywa się 8 września w święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Dojazd do Borku koleją (trasa Leszno - Jarocin) lub autobusami PKS z Koźmina, Jarocina i Gostynia. Miasto położone jest przy szosach: Leszno - Jarocin, oraz do Koźmina. Z centrum Borku do sanktuarium na Zdzieżu czeka turystów krótki spacer.

Początki kultu maryjnego w Dąbrówce Kościelnej sięgają okresu wojen polsko-szwedzkich, kiedy to na dębie rosnącym przy drodze do Gniezna zawisł wizerunek Matki Bożej. Z przekazów ustnych wynika, że przez wiele dni i nocy świecił niebieskim blaskiem. Na wieść o tym niezwykłym wydarzeniu zaczęła masowo przybywać do dębu okoliczna ludność. W XVII wieku można mówić o początkach ruchu pielgrzymkowego. Obecny kościół rozpoczęto budować przed wybuchem drugiej wojny światowej, a zakończono w latach pięćdziesiątych. Nie ma w nim żadnych zabytków. Nie zachował się też cudami słynący obraz, ten zawieszony na dębie, będący swobodną kopią obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, jednak bez blizn na policzku, o łagodniejszym wyrazie twarzy... Obecny jest powojenną kopią (wcześniejsze spłonęły lub uległy zniszczeniu w tragicznych okolicznościach) wykonaną przez Leonarda Torwirta na dębowej desce w 1956 roku. Obraz umieszczono w ołtarzu głównym jakby w naturalnym otoczeniu - rzeźbionych liści dębu, wijących się gałęzi, tak jak głosi tradycja. Odpusty: Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (15 sierpnia) i Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (8 września, przenoszony na niedzielę). Sanktuarium leży na północny wschód od Poznania. Z Poznania do Dąbrówki Kościelnej (44 kilometry) jedzie się drogą w kierunku Skoków. Przed Skokami

Gniezno - Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia Pani Gniezna Drugim sanktuarium w Gnieźnie, nieco młodszym od świętowojciechowego, jest Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia Pani Gniezna. Dzięki żonie – błogosławionej Jolencie (niektóre źródła podają Jolanta) - w 1259 roku Bolesław Pobożny sprowadził do Gniezna franciszkanów. Od pierwszego dnia szerzyli oni kult maryjny, którego centrum stał się ich kościół. Początkowo obiektem kultu była figura Maryi. Po pożarze świątyni Sanktuarium w Gnieźnie, fot. Z. Schmidt

Województwo Lubuskie

ROKITNO

LESZNO

SANKTUARIA MARYJNE

PNIEWY

BIEZDROWO

SKRZATUSZ

Województwo Zachodniopomorskie

BOREK WLKP.

TULCE

GÓRKA KLASZTORNA

Województwo Pomorskie

TURSKO

OSTRÓW WLKP.

BIECHOWO

GNIEZNO

Województwo Opolskie

MIKORZYN

SKALMIERZYCE

KALISZ

KONIN

Województwo Kujawsko-Pomorskie

w 1613 roku, jej miejsce zajęły dwa obrazy: Matki Bożej Pocieszenia i wzorowany na Matce Boskiej Częstochowskiej. Wizerunek Matki Bożej Pocieszenia został uznany za cudowny, ponieważ modlący się przed nim wierni, doznawali licznych łask i uzdrowień. Obecny kościół ma charakter gotycki. Najstarsze zachowane fragmenty budowli pochodzą z końca XIII wieku. Wyposażenie świątyni jest znacznie późniejsze (głównie XVIII wiek). Nieopodal klasztoru znajduje się Dolina Pojednania pięcioma dębami posadzonymi przez premierów państw środkowej i wschodniej Europy. Główne uroczystości odpustowe, które przyciągają najwięcej pielgrzymów, odbywają się 15 sierpnia.

10 (Piła - Bydgoszcz), z której należy skręcić koło Wyrzyska do Łobżenicy. Na trasie kierunek do klasztoru jest oznakowany. Autobusem PKS dojeżdża się do Łobżenicy, a stamtąd dwa kilometry pieszego spaceru. Misjonarze św. Rodziny – Sanktuarium Maryjne Górka Klasztorna, 89 – 310 Łobżenica tel. 67 286 77 48 www.gk.msf.opoka.org.pl diecezja bydgoska Licheń – Sanktuarium Matki Boskiej Licheńskiej Historia Matki Boskiej Licheńskiej zaczyna się po bitwie narodów pod Lipskiem i wiąże się z barwnym życiorysem ziemianina Tomasza Kłossowskiego, który utracił majątek i trudnił się kowalstwem. Uratowany z pożogi wojennej, jak głosi legenda, dzięki objawieniu Matki Boskiej, odnalazł jej wizerunek i zawiesił w lesie grąblińskim niedaleko Lichenia. Obraz namalowany był farbami olejnymi na modrzewiowej desce. Twarz Najświętszej Panny była pełna bolesnej zadumy, a zarazem uroku. Spod lekko opuszczonych powiek wyraziste oczy patrzyły na Białego Orła rozpostartego na jej piersi. Na złocistym płaszczu widoczne symbole męki pańskiej. U stóp orła widniał napis: „Królowa Polski udziela pokoju dniom naszym”. Świadczy to, że mogło powstać w okresie Konfederacji Barskiej, kiedy obowiązywał ten właśnie styl malowania obrazów świętych. Po śmierci kowala o cudownym obrazie pamiętał tylko pasterz Mikołaj Sikatka urodzony w Grąblinie. Około 1850 roku zaczął opowiadać, że w pobliżu obrazu na sośnie ukazała mu się kilkakrotnie nadzwyczajna kobieta. Ludzie się dziwili, ale pasterz pod przysięgą opowiedział o swoich spotkaniach z nieznajomą proboszczowi. Mikołaj miał wiele widzeń, podczas których

Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia Pani Gniezna ul. Franciszkańska 12, 62 – 200 Gniezno tel. 61 426 15 56 www.gniezno.franciszkanie.pl Górka Klasztorna – Sanktuarium Maryjne Górka Klasztorna to stare Sanktuarium Matki Bożej na Krajnie. Położone jest na niewielkim wzniesieniu w zaciszu dębowego gaju na skraju dawnej Puszczy Krajeńskiej. Obraz czczony po dziś dzień namalowany został na lipowej desce. Maryję widać w całej postaci. U stóp ma półksiężyc odwrócony rogami ku górze. Matka Boża ubrana jest w czerwoną suknię i okryta zielonym płaszczem obramowanym bordiurą. Na lewej ręce trzyma Jezusa unoszącego prawą dłoń. W lewej ręce Dzieciątko dzierży kulę ziemską. Obraz ten znalazł się w Górce Klasztornej jeszcze przed rokiem 1680. W 1907 roku obraz barkowy spłonął. Obecny wizerunek to rekonstrukcja wykonana w 1945 roku przez J. Hoppena z Torunia. Do sanktuarium najlepiej dojeżdża się samochodem lub autokarem drogą nr

Sanktuarium w Licheniu, fot. Z. Schmidt

no nową, murowaną świątynię. Po drugiej wojnie światowej sanktuarium w Licheniu przeszło w ręce księży Marianów. W latach 1994 – 2004 z inicjatywy kustosza sanktuarium – księdza Eugeniusza Makulskiego – wzniesiono nową świątynię, która swoimi rozmiarami budzi respekt. Bazylika zbudowana jest na planie krzyża. Kopuła zwieńczona krzyżem sięga wysokości 103,5 metra. Długość świątyni – 139 metrów, powierzchnia 23 000 metrów kwadratowych. W obiekcie znajduje się 365 okien i 52 otwory drzwiowe (tyle co dni i tygodni w roku). Projektantka Barbara Bielecka i jej współpracownicy na każdy element architektoniczny użyty przy budowie kościoła mają uzasadnienie symboliczne, najczęściej biblijne, ludowe lub historyczne. Jedni mówią o nowej bazylice: kicz, inni mdleją z zachwytu. Na pewno jest to budowla postmodernistyczna, w której każdy może

Matka Boska przekazywała mu swoje proroctwa. Według ks. Eugeniusza Makulskiego niektóre z nich zbieżne są z proroctwami w La Salette. Proroctwa dotyczą wojen, epidemii... W 1852 roku wybuchła epidemia cholery i wtedy ludzie przypomnieli sobie o proroctwach, które przekazywał Mikołaj. Do wizerunku przeniesionego do specjalnie wybudowanej kapliczki zaczęli napływać chorzy i modlić się. Wtedy też odnotowano cudowne uzdrowienia. Rozmodlony lud rozpoczął starania, aby w miejscu objawień zbudować okazałą kaplicę. Władze kościelne zadecydowały inaczej, nakazały proboszczowi i hrabinie Izabeli Kwileckiej budowę kościoła w pobliskim Licheniu. Tymczasem 22 września 1852 roku obraz został uroczyście przeniesiony do starego drewnianego kościółka, a po nabożeństwie poddany badaniom komisji diecezjalnej. Sześć lat później konsekrowa-

odnaleźć coś dla siebie. Robi na pątnikach wrażenie. Pytanie tylko, czy pasuje do maleńkiego obrazka Matki Boskiej Licheńskiej? Ruch pielgrzymkowy zaczyna się w Licheniu wczesną wiosną, a kończy późną jesienią. Uroczyste odpusty: 6 lutego w dzień św. Doroty, patronki Lichenia, główny - 14 i 15 sierpnia, 26 sierpnia - odpust Matki Boskiej Częstochowskiej, odpust Matki Bożej Bolesnej obchodzony w niedzielę po 15 września, Matki Bożej Różańcowej obchodzony w pierwszą niedzielę października. Do Lichenia położonego 10 kilometrów na północ od Konina jedzie się droga wijącą się wśród pól i łąk. Z Konina zmierzamy w kierunku Sompolna, mijamy Morzysław, Laskowice i skręcamy w lewo. Do Lichenia można dojechać autobusem PKS z Konina lub Ślesina (7 kilometrów).

tel. 61 855 14 35 www.makieta.poznan.pl zwiedzanie codziennie od godz.9.30 do 19.15 (co 45 minut), wstęp płatny

cy cudami wizerunek Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Obraz uznany za „cudami słynący” jest kopią wizerunku Matki Boskiej pochodzącego prawdopodobnie z Krety. Obraz zdradza wypływy sztuki bizantyjskiej. Obecna kopia to dzieło prof. Władysława Uklei z Gliwic. Został namalowany w 1952 roku. Matka Boska trzyma Dzieciątko na lewej ręce, prawą wskazując na Syna Bożego. Jezus spogląda ku górze i widzi aniołki ukazujące narzędzia męki krzyżowej. 17 czerwca 2010 roku Benedykt XVI podniósł farę do godności bazyliki mniejszej.

Poznań - Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy

Sanktuarium Matki Bożej w Cudy Wielmożnej w Poznaniu, fot. Z. Schmidt

Antoniego Swacha i jego brata Adama. Ołtarz wykonano z drewna hebanowego, co uwypukla obraz Bogurodzicy umieszczony w niszy ołtarzowej, oprawiony w srebrną ramę. Obraz malowany temperą na desce lipowej ma tło utrzymane w tonacji zielonej, natomiast szata Matki Boskiej jest niebieska. Dzieciątko w czerwonej sukience w lewej ręce trzyma księgę, a prawą błogosławi. Obie twarze opalizują dobrocią. Obraz jest kopią wizerunku Matki Bożej w Borku Wielkopolskim. Namalowany w XVII wieku, nosi znamiona warsztatu poznańskiego. Według zapisków zakonnika podpisującego się Peccator, brat Tomasz Dybowski, franciszkanin, kupił wizerunek za zgodą swoich przełożonych w 1666 roku od mieszczanina ze Śródki. On też zobaczył łzy na obrazie, a wkrótce rozeszła się po mieście wieść o cudownych uzdrowieniach tych, którzy się u franciszkanów modlą.

Sanktuarium Matki Bożej Licheńskiej ul. Klasztorna 4, 62 – 563 Stary Licheń tel. 63 270 81 63, 63 270 81 42 fax 63 270 85 75 www.lichen.pl Centrum Informacji i Promocji Sanktuarium Maryjnego w Licheniu tel. 63 270 81 96, 603 066 394, 605 843 635 diecezja włocławska Poznań - Sanktuarium Matki Bożej w Cudy Wielmożnej Franiszkanie, chociaż cieszyli się protekcją u błogosławionej Jolenty i jej męża Bolesława Pobożnego oraz książąt Przemysławów I i II, w Poznaniu osiedlili się w początkach XVII wieku. Kościół Braci Mniejszych Konwentualnych, usytuowany na stoku góry pomiędzy zamkiem a rynkiem, należy do najpiękniejszych świątyń barokowych Poznania. Wszystkie ozdoby stanowią jakby dekorację dla pięknej kaplicy w lewej nawie bocznej, w której znajduje się łaskami słynący wizerunek Matki Bożej w Cudy Wielmożnej. Wystrój kościoła jest dziełem

Kościół farny przyciąga swoim pięknem, muzyką (przez całe lato o godz. 12.15 organiści grają półgodzinne koncerty na słynnych organach romantycznych Ladegasta). Budowa świątyni z przerwami trwała niemalże pół wieku (1651 - 1705). Projektowali ją: Tomasz Poncino, Bartłomiej Wąsowski, Jan Cantenazzi i Pompeo Ferrari. Fara jest duchowym spadkobiercą gotyckiej kolegiaty pod wezwaniem św. Marii Magdaleny (drugie wezwanie parafii), która była zlokalizowana na terenie dzisiejszego Placu Kolegiackiego. Innym magnesem przyciągającym nie turystów ale katolików, jest słyną-

Fara Poznańska Parafia pod wezwaniem Matki Bożej Nieustającej Pomocy, św. Marii Magdaleny i św. Stanisława Biskupa ul. Klasztorna 11, 61-779 Poznań tel. 61 852 69 50 www.fara.archpoznan.org.pl archidiecezja poznańska

Sanktuarium Matki Bożej Nieustającej Pomocy - Poznańska Fara, fot. Z. Schmidt

Poznań - Sanktuarium Matki Bożej Różańcowej Pierwszy kościół Dominikanów zbudowali w 1244 roku książęta wielkopolscy Przemysław I i Bolesław Pobożny. Obecny kształt zawdzięcza on Janowi Catenazziemu. Jest to budowla jednonawowa. Przylega do niej kaplica Matki Bożej Różańcowej z XV wieku. Obecny kształt nadano jej na początku XX wieku. W ołtarzu głównym kaplicy znajduje się płaskorzeźba Matki Bożej Różańcowej ze św. Dominikiem i św. Katarzyną ze Sieny, która jest zasłaniana słynącym łaskami wczesnobarokowym wizerunkiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 1631 roku, przybranym w 1648 roku srebrną sukienką i koronowanym w 1968 roku. Kult Maryi związany jest z czasami, kiedy kościołem jezuitów włodarzyli dominikanie.

Ojcowie franciszkanie Conv – Sanktuarium Matki Bożej w Cudy Wielmożnej ul. Franciszkańska 2, 61 – 768 Poznań tel. 61 852 36 37 www.poznan.franciszkanie.pl archidiecezja poznańska Makieta dawnego Poznania, podziemia kościoła oo.Franciszkanów (wejście od ulicy Ludgardy)

Dowodem specjalny przywilej odpustowy nadany świątyni w roku 1258 przez papieża Aleksandra IV dla wszystkich wiernych, biorących udział w nabożeństwach ku czci Najświętszej Maryi Panny.

zostały przemalowane później. Matka Boska ubrana jest w czerwoną szatę. Pierś Madonny - Dziewczyny zdobi Orzeł Biały z kości słoniowej. Obraz malowany jest na desce lipowej o wymiarach 40 x 27 cm. Obraz umieszczony jest w ołtarzu głównym bazyliki mniejszej. Świątynia została zbudowana w latach 1740 – 1762 według projektu królewskiego architekta Karola Marcina Frantza. Dojazd do Rokitna autobusem lub samochodem. Jadąc z Poznania do Szczecina za Przytoczną skręcamy w lewo (jest drogowskaz Sanktuarium w Rokitnie - 2 kilometry). Autobusy PKS kursują do Rokitna z Przytocznej lub Międzyrzecza.

Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa i Matki Bożej Pocieszenia ul. Szewska 18, 61 – 760 Poznań tel. 61 852 50 76, www.poznan.jezuici.pl archidiecezja poznańska Rokitno – Sanktuarium Matki Boskiej Rokitniańskiej Obraz Matki Boskiej Rokitniańskiej przypomina portret młodej dziewczyny: spuszczone, półprzymknięte oczy, usta zamknięte i odkryte ucho (stąd przydomek „Matki Boskiej Cierpliwie Słuchającej”). Zdaniem historyków sztuki dzieło to pochodzi z XVI wieku. Równocześnie twierdzą oni, że i ucho, i włosy, i muślinowa chusta z przykrywającym ją niebieskim welonem

Sanktuarium Matki Boskiej Rokitniańskiej Rokitno 37, 66 – 341 Przytoczna tel. 95 749 30 43, www.rokitno.org diecezja zielonogórsko-gorzowska Skalmierzyce – Sanktuarium Matki Bożej Królowej Aniołów W połowie drogi między Ostrowem Wielkopolskim a Kaliszem znajduje się sanktuarium maryjne, w którym Skalmierzycka Królowa Aniołów - jak głosi tradycja - skutecznie wyprasza łaski dla przybywających tu pielgrzymów. Obraz pędzla nieznanego artysty o wymiarach 104 x 154 utrzymany jest w tonacji złotobrązowej. Matka Boska trzyma Jezusa na lewej ręce, w prawej natomiast dzierży berło królewskiej władzy. Madonna ma twarz zatroskaną. Sukienki zdobiące Matkę i Dzieciątko, kute w srebrze, zdobione są motywami kwiatowymi. W tle postać Maryi i jej Syna otaczają aniołki. Obraz ten znajduje się w późnorenesansowej kaplicy wybudowanej w 1621 roku. Do Skalmierzyc można dojechać autobusami PKS z Kalisza i Ostrowa. Z Kalisza prowadzi tutaj linia autobusu miejskiego. Ponadto istnieje możliwość dojazdu koleją: trasa Wrocław - Łódź - Poznań

Sanktuarium w Rokitnie, fot. Z. Schmidt

Parafia pod wezwaniem św. Katarzyny -Sanktuarium Królowej Aniołów ul. Ostrowska 1, 63 - 460 Nowe Skalmierzyce tel. 62 762 12 48 diecezja kaliska Skrzatusz – Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej Skrzatusz, choć nie tak znany jak Rokitno, szczyci się jednak wielowiekową tradycją i przyciąga katolików. Wieś ta w 1438 roku otrzymała przywileje zrównujące ją z Wałczem w prawach miejskich. Dla religijnych dziejów Skrzatusza ważniejszy jest jednak rok 1575, kiedy do kościoła sprowadzono cudami słynącą figurę Matki Bożej. Znawcy twierdzą, że cudowna figura Matki Bożej Skrzatuskiej pochodzi z pierwszej połowy XV wieku. Wykonana jest z drewna lipowego i przedstawia Maryję trzymającą na kolanach ciało zdjętego z krzyża Jezusa. W 1680 roku Skrzatusz nawiedził Jan III Sobieski i prosił o zwycięstwo nad Turkami. Po sukcesie pod Wiedniem, w latach 1687 – 1694 pod okiem architekta Borejszy stanęła nowa świątynia – wotum wdzięczności. Dojazd autobusem PKS z Piły i Wałcza do samej wioski lub pociągiem do stacji Skrzatusz odległej o 3 km od wsi. Z Wałcza należy jechać trasą na Dobino, z Piły trasą na Gorzów przez Szydłowo.

Sanktuarium w Tulcach, fot. Z. Schmidt

zostają nieznane. Pochodzące z drugiej połowy XV wieku wota świadczą o łaskawości wizerunku, czyli figury Niepokalanej Pani. Rzeźba przedstawia Matkę Bożą z Dzieciątkiem na lewej ręce. W prawej dłoni trzyma berło. Cała postać jest lekko wygięta w kształcie litery „s”, co stanowi cechę rzeźb późnogotyckich. Lekko pochylona do przodu głowa wywołuje wrażenie, że Maryja depcze głowę węża i sierp księżyca - symbol zmienności. Figurę otaczają trzy małe postaci. Wpatrzone w Maryję i Jezusa nadają rzeźbie charakter błagalny. Historycy sztuki datują figurę około 1500 roku. Wykonano ja z drewna lipowego. Suknia Madonny jest brązowa i zdobiona złotym ornamentem. Wierzchnie okrycie stanowi srebrna szata w załamaniach przechodząca w błękit, mocno drapowana. Najwięcej pielgrzymek przybywa na odpust główny przypadający w niedzielę przed lub po 8 września. W dni poprze-

Parafia rzymsko-katolicka 64 - 930 Skrzatusz 31 tel. 67 216 11 30 www.skrzatusz.koszalin.opoka.org.pl diecezja koszalińsko-kołobrzeska Tulce – Sanktuarium Narodzenia Najświętszej Maryi Panny Według tradycji Matka Boska w Tulcach objawiła się zwykłej wiejskiej dziewczynie. Niestety, bliższe dane i daty po-

Parafia pod wezwaniem św. Andrzeja. Tursko 7, 63 – 322 Gołuchów tel. 62 761 52 51, 606 724 910 www.sanktuariumtursko.cba.pl diecezja kaliska

wybudowano w 1714 roku następny, również drewniany. Wnętrze kościoła jest barokowo - rokokowe. W ołtarzu tym znajduje się obraz Madonny z Dzieciątkiem w stylu Matki Bożej Śnieżnej pochodzący z pierwszej połowy XVII wieku. Różnica polega na tym, że na wizerunku rzymskim Dzieciątko trzyma w ręce książkę, a na żegocińskim - jabłko. Madonna ubrana jest w ciemnozielony płaszcz, a Jezus - w czerwoną sukienkę. Koronę Maryi podtrzymują anioły. Dojazd do Żegocina tylko autobusem PKS z Pleszewa i Jarocina. Jadąc z Poznania w Jarocinie kierujemy się drogą numer 443 (kierunek Gizałki, Rychwał, Konin). We wsi Grab skręcamy w prawo i dojeżdżamy do wsi Pieruszyc, skąd skręcamy w lewo - do Żegocina.

Wieleń Zaobrzański – Sanktuarium Matki Bożej Ucieczki Grzeszników

Sanktuarium w Tursku, fot. Z. Schmidt Sanktuarium w Wieleniu Zaobrzańskim, fot. Z. Schmidt

dzające odpust przychodzą pielgrzymki stanowe: w środę - zakonnice, w czwartek - zespoły różańcowe, w piątek - członkowie wspólnot Odnowy w Duchu Świętym, w sobotę - członkowie ruchu „Pomocnicy Matki Kościoła”. Dojazd z Poznania, z Ronda Rataje autobusem gminnym do Kleszczewa (ok. 20 minut) lub PKS-em (trasa Poznań - Środa).

rodawny łaskami słynący obraz błogosławionej Matki Bożej z Mariazell. Obok Matce Bożej towarzyszy Michał Anioł, wizerunek podobnej wielkości. Pomiędzy nimi widać małe wizerunki dziewic – męczennic Barbary i Katarzyny. Obrazki drzeworyty pokryte są srebrnymi i pozłacanymi sukienkami z otworami na twarze. Początkowo ta kompozycja obrazków została umieszczona w drewnianym kościele (parafia wzmiankowana jest w dokumentach już w roku 1412), ale szybko rozprzestrzeniający się kult sprawił, że postanowiono zbudować nową świątynię. Tursko to jedno z nielicznych sanktuariów, którego początek ściśle znamy. Budowę rozpoczęto w 1777 roku a ukończono w 1786.. Rozwój kultu zbiega się więc z utratą niepodległości. Tursko znalazło się pod zaborem pruskim. Stało się tym samym oazą polskości, do której przedzierali się przez zieloną granicę również Polacy z zaboru rosyjskiego. Zawsze było to sanktuarium prostego ludu. Do Turska można dojechać autobusem PKS z Pleszewa na Blizanów, Bogusław. Jadąc drogą Poznań - Kalisz, skręcamy we wsi Bielawa (między Pleszewem a Gołuchowem) do Turska (2 kilometry).

Parafia rzymsko-katolicka - Narodzenia Najświętszej Maryi Panny ul. Pocztowa 1, 63 - 004 Tulce tel. 61 879 87 75 www.parafiatulce.pl archidiecezja poznańska Tursko – Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej Obraz „łaskami słynący” jest niewielki - jego wysokość wynosi zaledwie 37 cm. Madonna dzierży w prawej ręce berło, lewą zaś podtrzymuje Dziecię Jezus, zwrócone twarzą do Matki. W tle spływa welon z kwiatami rozchodząc się w dwie strony. Górna część Obrazka wykończona jest udrapowaną kotarą w kształcie baldachimu. Wyobrażenie Matki Zbawiciela nosi podpis w języku niemieckim - stylem gotyckim: „Sta-

Podanie ludowe głosi, że Matka Boża objawiła się na pniu lipowym w Wieleniu pewnej pobożnej pasterce gęsi. Miejsce to otoczono czcią. Z drzewa lipowego wyrzeźbiono figurę i postawiono na miejscu objawienia nad jeziorem, które nazwano Mariackim (obecnie Wieleńskim). Maryja wyraziła też pragnienie, aby wznieść w tym miejscu kościół. Początki kultu sięgają czasów przedcysterskich. Do najcenniejszych zabytków świątyni należy cudami słynąca figura Madonny z Dzieciątkiem wykonana z drewna lipowego - wysokość 1,2 m. Gotycka rzeźba pochodzi z XV wieku. Wieleń Zaobrzański to wieś niedaleko Przemętu. Położona w rynnie Jezior Przemęckich na Pojezierzu Leszczyńskim, w połowie drogi między Wolsztynem (18 kilometrów) a Wschową.

Kościół pw. Wniebowzięcia NMP Żegocin 39, 63 – 304 Czermin tel. 62 741 69 04 diecezja kaliska

Propozycje tras jednodniowych z Poznania: 1. Poznań – Pniewy – Rokitno 2. Poznań – Dąbrówka Kościelna – Gniezno 3. Poznań – Biechowo – Słupca – Licheń (stąd niedaleko do sanktuariów maryjnych w Kawnicach, Skulsku i Brdowie) 4. Poznań – Tulce – Biechowo 5. Poznań – Gostyń – Borek 6. Poznań – Gostyń – Wieleń Zaobrzański – Górka Duchowna (można zboczyć do sanktuarium maryjnego w Osiecznej) 7. Poznań – Kalisz (nieopodal w Niedźwiadach znajduje się sanktuarium maryjne) – Skalmierzyce (pod drodze z Poznania do Kalisza można zjechać do Goliny, Turska lub Żegocina, gdzie funkcjonują mniej znane sanktuaria maryjne) 8. Poznań – Szamotuły – Lubasz – Górka Klasztorna – Skrzatusz

Wieleń - Nadodrzański Sanktuarium Matki Bożej Ucieczki Grzeszników ul. Cysterska 4 Kaszczor, 64 – 234 Przemęt tel. 65 549 90 89 www.sanktuariumwielen.pl archidiecezja poznańska Żegocin Początki kultu maryjnego w Żegocinie owiane są legendą, która głosi, że obraz „łaskami słynący” został tu przeniesiony z kościoła istniejącego kiedyś w pobliskim Łęgu. Pierwszy tutejszy kościół był drewniany i spłonął w 1697 roku. Na jego miejscu

Kościół Najświętszej Krwi Pana Jezusa w Poznaniu, fot. Z. Schmidt

Bazylika w Licheniu, fot. Z. Schmidt

Informacje praktyczne

Hotel Rzymski *** Al. Marcinkowskiego 22, 61-827 Poznań tel.61 852 81 21, fax 61 852 89 83 www.rzymskihotel.com.pl Hotel Meridian ul. Litewska 22, 60-605 Poznań tel. 61 656 53 53, 61 841 12 01 fax 61 656 55 26 www.hotelmeridian.com.pl Pensjonat Nasz Klub ul. Woźna 10, 61-777 Poznań tel. 61 851 76 30, fax 61 851 66 81 www.naszklub.pl Fusion Hostel ul. Św. Marcin 66/72, 61-808 Poznań tel. 61 852 12 30, fax 61 853 46 0 www.fusionhostel.pl Schronisko Młodzieżowe TPD ul. Drzymały 3, 60-613 Poznań tel. 61 848 58 36, fax 61 849 09 82 www.schroniskotpd.d83.pl Szkolne Schronisko Młodzieżowe „Hanka” ul. Biskupińska 27, 60-463 Poznań Strzeszyn tel. 61 822 10 63 fax 61 840 71 28 www.schroniskahanka.com Szkolne Schronisko Młodzieżowe ul. Berwińskiego 2/3 60-765 Poznań tel. 61 866 40 40

NOCLEGI Poznań Hotel Sheraton ***** ul. Bukowska 3/9, 60-809 Poznań tel. 61 655 20 00, fax 61 655 20 01 www.sheraton.pl Hotel Safir ul. Żmigrodzka 41/49 60-171 Poznań tel. 61 867 37 11 www.hotelsafir.pl Hotel Poznański ul. Krańcowa 4 62-030 Luboń tel. 61 649 99 88 fax 61 649 99 89

Hotel Mercure **** (Accor Hotels) ul. Roosevelta 20, 60-829 Poznań tel. 61 855 80 00,fax 61 855 89 55 www.accorhotels.com Hotel HP Park *** ul. Abpa Antoniego Baraniaka 77 61-131 Poznań tel. 61 874 11 00, fax 61 874 12 00 www.hotelepark.pl Hotel Ibis Poznań Centrum ul. Kazimierza Wielkiego 23, 61-863 Poznań tel. 61 858 44 00, fax 61 858 44 44 www.ibishotel.com

Gniezno i okolice Hotel Awo ul. Warszawska 32, 62-200 Gniezno tel./fax 61 426 11 97 www.hotel-awo.pl Hotel City ul. Rynek 15, 62-200 Gniezno tel. 61/ 425 35 35, fax 61 425 37 37 Hotel Gewert ul. Paczkowskiego 2, 62-200 Gniezno tel. 61 428 23 75, fax 61 425 33 43 www.gewert.gniezno.pl Hotel Lech ul. Bł. Jolenty 5, 62-200 Gniezno tel. 61 426 23 85, fax 61 424 57 33 www.hotel-lech.pl Hotel Mieszko ul. Strumykowa 2, 62-200 Gniezno tel. 61 426 46 25 www.hotelmieszko.gniezno.pl Hotel Victoria Łubowo 13, 62-260 Łubowo tel. 61 427 54 54, fax 61 427 51 36 www.hotel-victoria.pl Szkolne Schronisko Młodzieżowe ul. Pocztowa 11, 62-200 Gniezno tel./fax 61 426 27 80

Szkolne Schronisko Młodzieżowe ul. Handlowa 30, 62 – 800 Kalisz tel. 692 066 942 Hotel Granada ul. Wrocławska 93, 63-400 Ostrów Wielkopolski tel. 62 738 73 10, fax 62 738 73 05 www.hotelgranada.pl Hotel Dworek ul. Kaliska 7/9, 63 – 500 Ostrzeszów tel. 62 730 95 50, fax 62 730 95 52 www.dworek.net.pl Pałacyk w Lisewie Lisewo, 62-560 Skulsk tel. 63 268 21 14 www.palacyklisewo.pl Ośrodek Rekreacyjno-Sportowy “Lido” w Antoninie ul. Wrocławska 6, 63-421 Przygodzice tel./fax 62 73 48 127; 609 198 426 www.antonindomki.pl Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłów w Antoninie ul. Pałacowa 1, Antonin, 63-422 Przygodzice tel. 62 734 83 00, 62 734 83 02 www.chopin-antonin.pl www.ckis.kalisz.pl

Kalisz i okolice Hotel Europa 62 – 800 Kalisz, Al. Wolności 5 tel. 62 767 20 31/33 www.hotel-europa.pl Hotel Flora ul. Wiatraki 3, 62-800 Kalisz tel. 62 757 46 50 www.hotel-flora.pl Hotel Calisia 62 – 800 Kalisz ul. Nowy Świat 1-3 tel. 62 767 91 00, fax. 62 767 91 14 www.hotel-calisia.pl

Konin i okolice Hotel Pałacyk **** ul. 1 Maja 15A, 62 – 510 Konin tel. 63 245 77 77, fax 63 246 60 10 www.palacyk-konin.pl Hotel Konin** ul. 1 Maja 13, 62 – 510 Konin tel. 63 243 76 00, fax 63 243 76 07 www.hotelkonin.pl Szkolne Schronisko Młodzieżowe ul. Staffa 5, 62–505 Konin – Gosławice tel./fax 63 242 72 35 www.schronisko-goslawice.pl Dom Noclegowy Ewa i Jan Goździkowiec ul. Jaśminowa 4, 62-500 Konin - Wilków” tel. 63 241 45 08 Domy Pielgrzyma „Arka” Recepcja ul. Klasztorna 4, 62-563 Lichen Stary tel. 63 270 81 62, arka@lichen.pl

Hotel Seven ul. Częstochowska 77, 62-800 Kalisz tel. 62 764 43 43 www.hotelseven.pl

Hotel Magda ul. Toruńska 27, 62-563 Licheń Stary tel. 63 270 87 00 www.hotelmagda.com.pl

Gostyń i okolice Klasztor Filipinów na Świętej Górze 63-800 Gostyń tel. 65 570 00 14 www.filipini.gostyn.pl Hotel Cukropol ** ul. Hutnika 14, 63-800 Gostyń tel. 65 572 01 60 tel./fax 65 572 01 58 www.cukropol.pl Zajazd „Pod Wiwatem” Krajewice 105 63 – 800 Gostyń tel. 693 389 873, 65 572 07 47

W Licheniu można znaleźć pokoje w prywatnych domach noclegowych: “Aga”, „Agro”, „Eugenia”, „Abba”, „Tomasz Kuznowicz”… Szczegóły na stronie: www.lichen.biz/noclegi.php Leszno i okolice Hotel Akwawit *** ul. Św. Józefa 5, 64 – 100 Leszno tel. 65 529 37 81, fax 65 529 37 82 www.akwawit.pl Pensjonat Ester*** ul. Narutowicza 61 A, 64 – 100 Leszno tel. 65 529 10 25 fax 65 529 10 28 Hotel Wieniawa *** ul. Rynek 29, 64-00 Leszno tel. 65 528 50 50 www.wieniawa.com.pl Gilding ul. Szybowników 28, 64-100 Leszno tel./fax 65 529 44 34 www.glidinghotel.pl Zamek SIMP Plac Zamkowy 1, 64-30 Rydzyna tel. 65 529 50 40, 65 529 50 26 www.glidinghotel.pl Pałac w Witosławiu Witosław 1, 64-113 Osieczna tel. 65 535 05 96, 65 535 93 21 www.apiherba.pl

Piła i okolice Hotel Gromada *** al. Piastów 15, 64-920 Piła tel. 67 351 18 00, fax 67 351 18 88 www.gromada.pila.pl Hotel Elite ul. Orla 67, 64-920 Piła tel./ fax 67 212 43 46 Hotel Kwant al. Powstańców Wlkp.185, 64-920 Piła tel. 67 351 46 25, fax 67 351 44 67 www.hotelkwant.prv.pl Pensjonat Park Al. F. Chopina 1, 64-920 Piła tel. 67 210 89 20, fax 67 210 89 30 www.pensjonatpark.pila.pl Pensjonat Na Skarpie ul. Wiosny Ludów 2, 64-920 Piła tel. 67 212 28 82

Czarnków Hotel Czarna Hanka ul. Kościuszki 106 64-700 Czarnków tel. 67 255 24 58 www.wpuszczy.pl Gościniec Śmieszek Śmieszkowo, ul. Wodna 13 64-700 Czarnków

Hotel Olympic ul. Leśna 15a, 64-510 Wronki tel. 67 254 55 00, fax 67 254 55 11 www.hotel-olympic.pl Pniewy Hotel Quartet ul. Lwówecka 22, 62-045 Pniewy tel. 61 29 38 500, fax 61 29 38 567 www.hotelquarter.com.pl

Szamotuły, Wronki i okolice Hotel Maraton ul. Sportowa 6, 64-500 Szamotuły tel. 61 292 19 61 www.maraton.szamotuly.pl Szkolne Schronisko Młodzieżowe ul. Obornicka 12, 64-500 Szamotuły tel. 61 293 20 89 www.ssm-szamotyly.com Pałac Boborówko Boborówko, Parkowa 1, 64-500 Szamotuły tel. 61 291 40 27

Międzyrzecz i okolice Motel i restauracja Jumar ul. Waszkiewicza 69, 66-300 Międzyrzecz tel. 95 741 10 92, www.moteljumar.pl Szkolne Schronisko Młodzieżowe ul. Pamiątkowa 17, 66-300 Międzyrzecz tel./fax 95 741 27 82 www.szkolneschroniskomlodziezowemiedzyr. szkolnictwa.pl Olandia – Karina konferencji i wypoczynku Prusim 5, 64-420 Kwilcz tel. 61 29 15 379, tel. kom. 608 467 367 www.olandia.pl

Katedra w Gnieźnie, fot. Z. Schmidt

GASTRONOMIA Poznań Restauracja Przy Bamberce Stary Rynek 2, 61-772 Poznań tel. 61 852 99 17 www.bamberka.com.pl Brovaria Stary Rynek 73, 61-772 Poznań tel. 61 858 68 68/78, fax 61 858 68 69 www.brovaria.pl Green Way- Bar Wegetariański ul. 23 Lutego 11, 61-741 Poznań (a także ul. Taczaka 2 i Zeylanda 3) tel. 61 582 52 41, www.greenway.webpark.pl Gospoda Pod Koziołkami Stary Rynek 95, 61-773 Poznań tel. 61 851 78 68 , fax 61 851 78 69 www.podkoziolkami.pl Pieprz i wanilia ul. Murna 3a (róg ul. Koziej), 61-771 Poznań tel. 61 851 86 64, fax 61 855 35 40 www.pieprzwanilia.pl

Wągrowiec Hotel „Pietrak” **** ul. Kościuszki 47, 62-100 Wągrowiec tel. 67 262 86 07 , www.pietrak.pl Hotel Ośrodka Sportu i Rekreacji ul. Kościuszki 59, 62-100 Wągrowiec tel. 67 26 22 481, fax 67 26 85 336 www.osir.wagrowiec.eu Ośrodek Rehabilitacyjno-Wypoczynkowy „Wielspin” ul. Jeziorna 16, 62-00 Wągrowiec tel. 67 262 09 00, fax 67 262 57 88 www.wielspin.pl

Wieleń Zaobrzański Ośrodek Wczasowy Krokus pl. Pielgrzymów 9 Wieleń Zaobrzański, 64-234 Przemęt tel. 65 549 90 21, 601 404 654 Ośrodek Wczasowy „Turów” ul. Wczasowa 50 Wieleń Zaobrzański, 64-416 Kaszczor tel. 65 549 90 35, 65 549 93 38 fax 65 549 90 95 www.poltour.pl

Restauracja Estella ul. Garbary 41, 61-869 Poznań tel. 61 851 71 22, fax 61 855 16 68 www.estella.pl Sphinx ul. Św. Marcin 66/72, 60-807 Poznań tel. 61 852 53 62 , www.sphinx.poznan.pl Cocorico Cafe ul. Świętosławska 9, 61-840 Poznań tel. 61 852 95 29 www.cocorico.pl Weranda Caffe ul. Świętosławska 10, 61-840 Poznań tel. 61 853 25 87 Zielona Weranda Cafe ul. Paderewskiego 7 tel. 61 851 32 90 www.zielonaweranda.pl Czekolada ul. Żydowska 29, 61-761 Poznań tel. 61 851 92 91 U Przyjaciół ul. Mielżyńskiego 27/29, 61-729 Poznań tel. 61 851 67 95, 609 838 803

Sphinx ul. Chrobrego 4, 62-200 Gniezno tel. 61 426 13 73 Kalisz i okolice Karafka ul. Górnośląska 10, 62-800 Kalisz tel. 62 767 86 60 www.cafekarafka.pl Piwnica Ratuszowa Główny Rynek 20, 62-800 Kalisz tel. 62 757 05 03 Pięterko Staropolska ul. Zamkowa 12, 62-800 Kalisz tel. 62 757 53 02 www.centrum.pl/restauracje Restauracja KTW Park Miejski 2, 62-800 Kalisz tel. 62 764 29 46, fax 62 757 46 69 www.restauracja-ktw.pl Pod Karocą ul. Wrocławska 247, 62-800 Kalisz tel. 62 768 74 47 www.podkaroca.pl Bambus ul. Śródmiejska 31, 62-800 Kalisz tel. 62 764 29 85 Eldorado ul. Kościuszki 20, 63-500 Ostrzeszów tel. 62 730 37 87

Gniezno Amanda ul. Chrobrego 1, 61-200 Gniezno tel. 61 428 28 31, fax 61 428 28 30 Ratuszowa ul. Chrobrego 40/41, 62-200 Gniezno tel./fax 61 424 32 23 Europesjka ul. Dąbrówki 19, 62-200 Gniezno tel. 61 426 30 41, 426 30 35 Gwarna ul. Mieszka I 16, 62-200 Gniezno tel./fax 061/ 426-16-16 In Centro Restaurant & Pizza Bar ul. Rynek 10, 62-200 Gniezno tel. 61 428 26 14 Polska ul. Tumska 5, 62-200 Gniezno tel. 61 426 18 00 Ristorante Italiano ul. Tumska 12, 62-200 Gniezno tel. 61 426 14 97

Konin Restauracja Italia ul. Chopina 16, 62-510 Konin tel. 63 242 13 25 www.resitalia.konin.pl Gospoda Piwniczna plac Wolności 11, 62-500 Konin tel. 63 244 11 98 www.gospodapiwniczna.pl Sphinx ul. Chopina 18, 62-510 Konin tel. 63 246 97 03 www.sphinx.pl Rady’s Restauracja Grecka ul. Paderewskiego 8, 62-510 Konin tel. 63 246 92 53

Kalwaria Ujska, fot. Arch. Starostwa Powiatowego w Pile

Kościół w Rokitnie, fot. Z. Schmidt

Living Room ul. Pałacowa 1, 62-510 Konin tel. 63 211 33 80 Grodzka Pl. Wolności 7, 62-510 Konin tel. 63 244 12 33 www.grodzka.konin.pl Kresowianka ul. Kolska 55a, 62-510 Konin tel. 63 244 52 45 Pałacyk ul. 1 Maja 15a, 62-510 Konin tel. 63 245 77 77

Młyn ul. Dąbrowskiego 4, 64-920 Piła tel. 67 212 42 62 lub 505 042 353 www.restauracjamlyn.ovh.org Browar ul. Bydgoska 35, 64-920 Piła tel. 67 213 17 89 www.browar.pila.pl Rębajło ul. Kossaka 195, 64-920 Piła tel. 67 212 36 65, 67 213 70 78 www.rebajlo.mini-max.biz Miedzyrzecz Piastowska ul. Młyńska 3 66-300 Międzyrzecz tel. 95 741 23 65

Piła i okolice Caruso al. Piastów 15, 64-920 Piła tel. 67 351 18 44 Nad Gwdą ul. Browarna 19, 64-920 Piła tel. 67 351 00 20 Cechowa ul. Bydgoska 35, 64-920 Piła tel. 67 213 17 89 Karczma Smocza Jama ul. Kilińskiego 2a, 64-920 Piła tel. 67 353 21 81 www.karczmasmoczajama.pl

Feniks ul. Chopina 1, 66-300 Międzyrzecz tel. 95 741 76 60 www.feniksmiedzyrzecz.cba.pl

Informacja turystyczna Poznań Centrum Informacji Turystycznej 61-772 Poznań, Stary Rynek 59/60 tel. 61 852 61 56, 61 855 33 79 it@cim.poznan.pl

Leszno Informacja Turystyczna 64-100 Leszno, ul. Słowiańska 24 tel. 65 529 81 91, 65 529 81 92 infotur@leszno.pl

Centrum Informacji Miejskiej (CIM) – Arkadia 61-816 Poznań, ul. Ratajczaka 44 (wejście od ul. 27 Grudnia) tel. 61 851 96 45, 61 856 04 54 centrum@cim.poznan.pl

Nowy Tomyśl Gminny Ośrodek Informacji 64-300 Nowy Tomyśl, ul. Niepodległości 10 tel. 61 44 23 806 r.ratajczak@nowytomysl.pl Piła Powiatowy Punkt Informacji Turystycznej Kulturalnej i Sportowej 64-920 Piła, al. Niepodległości 33/35 tel. 67 210 94 80 pit@powiat.pila.pl

Filia CIM – Międzynarodowe Targi Poznańskie 60-734 Poznań, ul. Głogowska 14 tel. 61 869 20 84 centrum@cim.poznan.pl Filia CIM - Ławica – lotnisko 60-189 Poznań, ul. Bukowska 285 tel. 61 849 21 40 lawica@cim.poznan.pl

Puszczykowo Centrum Ekoinfo 62-040 Puszczykowo, ul. Poznańska 1 tel. 61 633 62 83, 61 898 37 11 promocja@puszczykowo.pl

Informacja i Usługi Turystyczne „Glob-Tour FB” 60 - 801 Poznań, ul. Dworcowa 1 tel. 61 866 06 67 info@globtourfb.poznan.pl

Śrem Unia Gospodarcza Regionu Śremskiego – Śremski Ośrodek Wspierania Małej Przedsiębiorczości 63-100 Śrem, ul. Okulickiego 3 tel. 61 283 27 04 unia@srem.com.pl Wolsztyn Gminne Centrum Informacji w Wolsztynie 64-200 Wolsztyn ul. Roberta Kocha 12a tel. 68 347 31 04 gci@wolsztyn.pl

Gniezno Powiatowe Centrum Informacji Turystycznej 62-200 Gniezno, ul. Rynek 14 tel. 61 428 41 00 info@szlakpiastowski.com.pl Kalisz Centrum Informacji Turystycznej 62-800 Kalisz, ul. Zamkowa tel. 62 598 27 31 it@um.kalisz.pl

Wydawca: Wielkopolska Organizacja Turystyczna ul. 27 Grudnia 17/19, 61-737 Poznań Tekst: Anna Plenzler Opracowanie graficzne: Agencja Fotograficzna Studio-F, www.olszewskiphoto.pl Zdjęcia na okładce: A. Łącki, Z. Schmidt, Arch. Starostwa Powiatowego w Gostyniu

Konin Centrum Informacji Turystycznej 62-510 Konin, ul. Dworcowa 2 tel. 63 246 32 48 biuro@lotmarina.pl

ISBN: 978-83-61454-83-0 Poznań 2012 wydawnictwo bezpłatne

Czytnik kodów QR znajdziesz na www.odkoduj.com

www.wielkopolska.travel

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 FUNDUSZE EUROPEJSKIE - DLA ROZWOJU INNOWACYJNEJ WIELKOPOLSKI