Coś za coś

Świat zmienia się coraz szybciej. Postęp technologiczny coraz bardziej modyfikuje wszystkie dziedziny życia. Mimo to wciąż żywy i niezmienny pozostaje jeden element relacji społecznych – konflikt pokoleń. Potrzeba buntu młodych staje naprzeciw kultywowanej przez osoby starsze pamięci o przeszłości (być może też o ich własnej młodości) i przekonaniu o wyższości dawnego świata nad współczesnością. Można wskazać wiele międzypokoleniowych kwestii spornych, różnic w ocenie świata i poszczególnych jego elementów czy przejawów, lecz szeroko pojęty dialog międzypokoleniowy jest możliwy i bardzo potrzebny. Mało tego, wydaje się, że właśnie w pędzącym, zmieniającym się świecie u młodych pojawić się może mała potrzeba stabilizacji, zaś u seniorów – zainteresowanie nowoczesnością i postępem technologicznym.

Trudno zatem przecenić znaczenie jakiejkolwiek okazji do międzypokoleniowego spotkania, gdyż każde z nich staje się cennym doświadczeniem dla obu stron. Jedną z okazji do bliższego poznania siebie nawzajem (a poprzez to również samych siebie) jest projekt Coś za coś. Międzypokoleniowy jarmark wymiany myśli, uczuć i zdarzeń autorstwa Erwina Regosza, który w roku 2017 był realizowany przez Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury w Toruniu dzięki dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Ministra Edukacja Kulturalna oraz ze środków Samorządu Województwa KujawskoPomorskiego.

Erwin Regosz za jeden z głównych aspektów Międzypokoleniowego jarmarku wymiany myśli, uczuć i zdarzeń uznał próbę …stworzenia modelu harmonijnego bycia i wzajemnej współpracy grup pokoleniowych w kształtowaniu wartości istotnych w życiu społecznym, m.in.: tolerancji, wzajemnego szacunku, kultury osobistej, integracji, patriotyzmu, bezinteresownej pomocy

oraz solidarności międzypokoleniowej.

Realizacją projektu kierowała Alicja Usowicz – kierownik Działu Edukacji Artystycznej WOAK. Opiekunkami artystycznymi poszczególnych grup były: Aleksandra Bacińska – poetka, autorka tekstów piosenek, dr Bernadeta Didkowska – artystka, wykładowczyni na Wydziale Sztuk Pięknych UMK, Magdalena Jasińska – teatrolożka, animatorka kultury oraz Dorota Nowak – aktorka, instruktorka teatralna.

Chociaż efektem półrocznej aktywności twórczej są różne formy artystycznej ekspresji, równie istotna wydaje się droga, która doprowadziła do ich powstania: spotkania międzypokoleniowe, rozmowy, dyskusje – właśnie owa tytułowa wymiana myśli, uczuć i zdarzeń. Najpełniej ten aspekt projektu opisała Aleksandra Bacińska, koordynująca działania projektowe we Wroniu i Wąbrzeźnie, pisząc, że spotkania w ramach projektu …związały nas mocniej i trwalej, niż mogliśmy się tego spodziewać. Związały – co ważne – osoby z różnych pokoleń, można nawet zaryzykować stwierdzenie – z różnych światów.

Wstępem do wszystkich działań projektowych był wykład dr Bernadety Didkowskiej, która przyznała, że owszem, konflikt pokoleń trwa na świecie nieustannie, lecz wskazała zarazem wiele różnic pomiędzy jego aktualnymi formami, a tymi obserwowanymi kiedyś. Nasze życie, zauważyła prelegentka, rozciąga się na przestrzeni kilku epok. Nietrudno przecież znaleźć osoby pamiętające czasy „sprzed telewizji”, jeszcze łatwiej „sprzed internetu” czy „sprzed smartfona”. Konsekwencją tego, jak wskazała dr Didkowska, są zmiany, które można opisać, powołując się na antropologiczne koncepcje Margaret Mead. Amerykańska badaczka wyróżniła trzy typy kultury: postfiguratywną, w której wzory kulturowe przekazują ludzie starsi, są przewodnikami, pośrednikami między przeszłością a czasami obecnymi. Społeczność opiera się na tradycji, a zachowanie niezgodne z tradycją może skutkować wykluczeniem z danej grupy; kofiguratywna, która jest ukierunkowana na teraźniejszość, wzory kulturowe są

przekazywane przez pokolenie średnie, zaczynają dominować rówieśnicy, a pokolenie starszych jest marginalizowane oraz prefiguratywną, będą skutkiem szybkich zmian i wielokulturowości.

Starsze pokolenie nie nadąża za zmianami, w związku z czym dawne wzorce kulturowe już się nie sprawdzają i zaczyna dominować pokolenie młodych. Jednym z wyznaczników prefiguratywności kultury współczesnej jest – według prelegentki – z jednej strony infantylizacja starości, z drugiej zaś kult młodości. Oba zjawiska są konsekwencją rozwoju mediów i globalizacji. Osobnym zjawiskiem jest wskazana przez dr Didkowską polaryzacja postaw odbiorczych. Osoby starsze, dla których dominujące są stare media (głównie telewizja) cechuje postawa pasywna, natomiast młodych, funkcjonujących głównie w internecie i przestrzeni wirtualnej – postawa aktywna i kreatywna. Pomimo tych różnic, w opinii dr Bernadety Didkowskiej dialog międzypokoleniowy jest możliwy, co więcej – niezbędny i można założyć, że będzie on owocny.

Pasja teatralna połączyła członkinie Centrum Aktywizacji Seniorów WOAK, uczniów I Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika oraz aktorów amatorskiego teatru Status Quo. Owocem tych działań był multimedialny performans Skrawki życia, okruchy wspomnień przygotowany pod kierunkiem Magdaleny Jasińskiej.

– Zastanowiliśmy się najpierw, co na takim jarmarku wymiany myśli chcielibyśmy zostawić, a co chcielibyśmy wziąć – przyznała Magdalena Jasińska – czego mamy w nadmiarze, a czego nam brak. Młodzi ludzie podczas takiej rozmowy przyznali, że brakuje im doświadczenia życiowego, może nawet sensu życia, ale też podkreślali, że chcieliby posłuchać wspomnień.

Jak przyznała prowadząca …wychodząc naprzeciw tym oczekiwaniom uczestniczki spotkań Centrum Aktywizacji Seniorów pisały listy do siebie… do siebie o 20, 30, 50 lat młodszej albo… starszej. Powstały nie tylko listy, ale też fragmenty wspomnień, pamiętniki a nawet

próbki literackie. Z tych tekstów wyłonił się obraz współczesnej kobiety – w różnym wieku, ale jak najbardziej współczesnej.

Listy i wspomnienia stały się kanwą dla multimedialnego performansu, który prezentowany był podczas uroczystego zakończenia projektu.

Drugą prezentacją tej grupy było czytanie performatywne Bajki o włosie Patryku Maliny Prześlugi. Ta dowcipna i przewrotna historia w interpretacji seniorek i towarzyszących im młodych osób rozbawiła zgromadzoną publiczność.

Inne obszary twórczej aktywności eksplorowali seniorzy z działającego w Wąbrzeźnie Uniwersytetu Trzeciego Wieku oraz uczniowie Zespołu Szkół we Wroniu. Opiekę artystyczną nad tą grupą sprawowała Aleksandra Bacińska, z której inicjatywy powstała książka Słowobrazy. Jak wspomina: Kiedy

rozpoczynaliśmy udział w projekcie, mieliśmy zaledwie pomysł tytułu publikacji, którą planowaliśmy wydać po zakończeniu kilkumiesięcznych zajęć. Idea od początku była jasno określona: wiersze i opowiadania ilustrowane zostają przez fotografie artystyczne, przy wykorzystaniu pomysłów płynących z faktu przynależności uczestników do różnych pokoleń. Każde spotkanie owocowało nowymi przemyśleniami, a rozmowy prowadzone podczas zajęć często – jak pisze we wstępie do książki – były kontynuowane w przestrzeni wirtualnej. Autorami książki Słowobrazy łączącej

literaturę i sztuki wizualne są nie tylko osoby w różnym wieku, ale również osoby z różnym doświadczeniem i stażem twórczym. Obok cenionej w Polsce autorki fantasy Mirosławy Sędzikowskiej są debiutanci, jak zauważa Aleksandra Bacińska, …rozpoczynający swoją przygodę ze słowem.

Podobnie było z fotografami – dodaje; dla niektórych artystów, jak Zofia Kulifer, zdjęcia były ciągiem dalszym ich dotychczasowej działalności, większość jednak debiutowała za obiektywem. Efektem tych wspólnych działań pań z Uniwersytetu Trzeciego Wieku oraz uczniów z Wronia i Wąbrzeźna są Słowobrazy, publikacja, z której jesteśmy nie tylko zadowoleni, ale i dumni. I wszystkim, może nieskromnie, za to z przekonaniem, życzymy tak udanego artystycznego debiutu.

Składające się na Słowobrazy teksty poetyckie w wielu wypadkach są bardzo intymne – ukazują cząstkę młodego pokolenia, tę najbardziej wrażliwą cząstkę, dotyczą natomiast tak różnych tematów, jak miłość i poszukiwanie swojego miejsca w świecie z

jednej strony i historia czy szacunek dla autorytetów z drugiej. Lektura wierszy z pewnością pomoże wejść w świat współczesnej młodzieży i – przynajmniej częściowo – ów świat zrozumieć.

Sztuki wizualne dominowały na zajęciach dr Bernadety Didkowskiej, które odbywały się w Centrum Aktywizacji Seniorów WOAK, a oprócz stałych bywalców środowych spotkań uczestniczyli w nich też uczniowie I Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Toruniu.

– Zaproponowałam uczestnikom kilka technik, które uznałam za atrakcyjne dla obu grup wiekowych – mówiła dr Bernadeta Didkowska.

– Zależało mi również na tym, aby do wykonania prac nie był potrzebny talent plastyczny czy zdolności manualne.

Uczestnicy zajęć poruszali się zatem pomiędzy kolażem, multimediami i grafiką wykorzystującą szablony. Cykl zajęć plastycznych rozpoczął się jednak od rozmów na temat zmysłu wzroku, procesów, które sprawiają, że patrząc – widzimy. Punktem wyjścia do tych refleksji były przykłady złudzeń optycznych, którym na co dzień ulegamy.

Podczas zajęć praktycznych uczestnicy zajęć wykonywali w technice kolażu

autoportrety w stylu vintage. Bernadeta Didkowska powieliła przy pomocy kserokopiarki obrazy przedstawiające postaci historyczne, ale też mniej znane osoby, w bogato zdobionych,

pięknych strojach. Przy pomocy nożyczek i kleju uczestnicy tworzyły kolaże, „przyozdabiając” swoje zdjęcia w te iście królewskie szaty. Dla

dopełnienia kompozycji każdy autor mógł zindywidualizować swój autoportret dodając do niego jakiś atrybut – obiekt charakteryzujący pokazywaną postać.

Na kolejnych zajęciach uczestnicy spotkań Centrum Aktywizacji Seniorów ozdabiały torby płócienne w niepowtarzalne wzory wykonane przy pomocy szablonów: albo gotowych, naturalnych, np. liści, zasuszonych kwiatów, albo samodzielnie zaprojektowanych i własnoręcznie wyciętych. Trzecim obszarem eksplorowanym podczas zajęć była animacja poklatkowa. Dwa krótkie filmy zrealizowane w trakcie zajęć interpretują koronkową serwetkę i pokazują ów artystyczny artefakt w nieoczywisty sposób.

Prace – zarówno obiekty plastyczne, jak i filmy animowane – stworzone przez uczestniczki spotkań Centrum Aktywizacji Seniorów oraz uczniów I LO w Toruniu pod kierunkiem dr Bernadety Didkowskiej prezentowane były podczas uroczystego zakończenia projektu Coś za coś. Międzypokoleniowy jarmark wymiany myśli, uczuć i zdarzeń.

Czwartą grupę pod swoje skrzydła wzięła Dorota Nowak. Pod jej kierunkiem Władysław Owczarzak – aktor senior toruńskiego Teatru Baj Pomorski oraz uczniowie klasy artystycznej III Liceum Ogólnokształcącego im. Samuela Bogumiła Lindego w Toruniu stworzyli etiudę teatralną o miłości.

Kanwą dla przedstawienia były fragmenty poematu Eugeniusz Oniegin Aleksandra Puszkina.

– Zdecydowałam się sięgnąć po klasykę – mówi Dorota Nowak – gdyż we współczesnej szkole młodzież nie ma zbyt wielu okazji do obcowania z wielką literaturą. Praca z tekstem poetyckim na początku sprawiła młodzieży pewne trudności, ale dokładniejsze wczytanie się w tekst pomogło w jego zrozumieniu, adaptacji oraz

interpretacji scenicznej. Z kolei dla Władysława Owczarzaka możliwość przeczytania na scenie Puszkinowskich wersów była szczególną podróżą w czasie, gdyż – jak wyznał – ostatni raz Eugeniusza Oniegina na scenie interpretował pół wieku temu.

W toku pracy nad spektaklem uczniowie przyjrzeli się także dziewiętnastowiecznym realiom społecznym. Zadziwiająca dla nich była na przykład rozbudowana i kunsztownie cyzelowana forma listu miłosnego, w którym Tatiana wyznawała miłość Onieginowi. Nie można prościej, w jednym zdaniu i przy pomocy emotikonów – zastanawiali się. Dopiero poznanie kontekstu, w którym powstał poemat, pomogło młodym ludziom docenić piękno i bogactwo artystyczne utworu. Praca nad inscenizacją odbywała się zatem na kilku poziomach równocześnie, ale osoba Władysława Owczarzaka mobilizowała młodzież do większego zaangażowania podczas prób.

W każdej z czterech grup zajęcia warsztatowe z emisji głosu oraz głosowej autoprezentacji przeprowadził Erwin Regosz – muzyk, kompozytor i autor tekstów. Uczestnicy projektu nauczyli się lepiej wyrażać siebie

i swoje emocje. Część spotkań poświęcona była zaś na próby przygotowujące do wykonania pieśni Larum autorstwa właśnie Erwina Regosza.

Formę spotkania międzypokoleniowego miały również zajęcia Poznawanie i zbliżanie prowadzone przez Alicję Usowicz – animatorkę kultury, pedagoga kulturalno-oświatowego, pedagoga zabawy. W warsztatach uczestniczyły seniorki z Centrum Aktywizacji Seniorów Wojewódzkiego

Ośrodka Animacji Kultury w Toruniu oraz dzieci i młodzież ze Świetlicy Dzieciom Starówki, podopieczni Fundacji Pomocy Samotnym Matkom.

Dzięki spotkaniom uczestnicy lepiej poznali siebie nawzajem: swoje pasje i zainteresowania, ale też samych siebie. Jak zauważa Alicja Usowicz: …priorytetowe okazały się wspomnienia – odległe w czasie przywołane przez seniorki i świeże, opowiedziane przez młodych uczestników. One właśnie stały się kanwą trzeciego spotkania: Skarby mojego-naszego życia. Młodzież i dorośli dokonali swoistego wartościowania wspomnień, doświadczeń, pozytywnych emocji, myśli i zdarzeń.

Ta wymiana pozwoliła obu pokoleniom spojrzeć na siebie w innym świetle, zauważyć wzajemny ogromny potencjał życiowy i rozwojowy. Młodzi ludzie i seniorzy mogą docenić to, czym dysponują w życiu, co może być przydatne dla innych, a niekoniecznie mieć wartość materialną.

Owoce międzypokoleniowych spotkań twórczych zaprezentowane zostały podczas uroczystego zakończenia projektu, które odbyło się czwartego listopada w toruńskim Teatrze Baj Pomorski. W teatralnym foyer była pokazywana wystawa prac plastycznych powstałych podczas zajęć dr Bernadety Didkowskiej, każdy uczestnik uroczystości otrzymał darmowy egzemplarz książki poetycko-fotograficznej Słowobrazy, nad której powstaniem czuwała Aleksandra Bacińska, na scenie zaś prezentowane były efekty pracy grup prowadzonych przez Magdalenę Jasińską i Dorotę Nowak.

Na zakończenie uroczystości uczestnicy wykonali pieśń dziadowską z końca XX wieku pod tytułem Larum – swoisty hymn na cześć Pana Rozsądka. Czwartego listopada proklamowano bowiem Światowym Dniem Pana Rozsądka.

projekt okładki: Monika Bojarska teksty i opracowanie graficzne: Kamil Hoffmann zdjęcia: Stanisław Jasiński Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury w Toruniu www.woak.torun.pl Toruń 2017 Wydano na licencji Creative Commons Polska 3.0 Uznane autorstwa

WOJEWÓDZTWO KUJAWSKO-POMORSKIE

DOFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO. DOFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW SAMORZĄDU WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO.