1HV
1
Workbooks4 Biologie
Workbooks4 Biologie
1HV
Werken met Workbooks4 Bij het vak biologie leer je van alles over de levende natuur. De makers van dit werkboek denken dat je het meest leert door dingen zelf te ontdekken. Er staan dus behalve theoretische opdrachten ook veel practica in dit werkboek en opdrachten bij korte video’s. Bij een papieren werkboek van Workbooks4 hoort een informatieboek van een bepaalde methode. Je kunt de antwoorden op de vragen vinden in de tekst of in afbeeldingen van het leerboek van die methode. Ook moet je soms zelf dingen bedenken of internet gebruiken om een opdracht uit te voeren. Aan het eind van het werkboek staan de practica. Je kunt ze onderverdelen in een aantal soorten:
A: D: M: O: S: T: V: W:
Practica waarbij je een app moet gebruiken. Practica waarin iets gedemonstreerd wordt. Practica waarbij je met de microscoop werkt. Practica waarbij je iets moet onderzoeken. Practica waarbij je naar buiten gaat. Practica waarbij je iets moet tekenen. Practica waarmee je vaardigheden aanleert. Practica waarbij je internet bij nodig hebt.
Verder kun je opdrachten krijgen die bij een video horen. De docent zal ze meestal tijdens de les laten zien maar als je ziek bent geweest of de video nog eens wilt bekijken dan kan dat via internet. In dit werkboek kom je de volgende video’s tegen:
SBB: Opdrachten die horen bij Schooltv beeldbank: www.schooltv.nl/beeldbank YT: Opdrachten die horen bij YouTube: www.youtube.com
Veel plezier met dit werkboek!
2
1HV
Workbooks4 Biologie
Inhoud H1 – Inleiding in de biologie ..................................................................................................................................................... 5 H1.1 Levend, dood, levenloos ................................................................................................................................................ 5 H1.2 Tekeningen maken ........................................................................................................................................................ 6 H1.3 Vergroten ....................................................................................................................................................................... 7 H1.4 Tabellen en grafieken maken ......................................................................................................................................... 8 H1.5 Groei ............................................................................................................................................................................ 10 H1.6 Ontwikkeling ................................................................................................................................................................ 12 H1.7 Hoofdthema’s in de biologie ......................................................................................................................................... 15 H1.8 Biologische beroepen .................................................................................................................................................. 15 H1.9 De levenscyclus van de bruine kikker........................................................................................................................... 16 H1.10 Nestblijvers en nestvlieders........................................................................................................................................ 18 V1.1 Het menselijk lichaam in getallen ................................................................................................................................. 19 V1.2 Kat en hond.................................................................................................................................................................. 20 V1.3 Vrouw – man – kind ..................................................................................................................................................... 20 H2 - Planten ................................................................................................................................................................................. H2.1 De levenscyclus van een plant ......................................................................................................................................... H2.2 Wortels ............................................................................................................................................................................ H2.3 Stengels........................................................................................................................................................................... H2.4 Bladeren .......................................................................................................................................................................... H2.5 Eetbare onderdelen van de plant ..................................................................................................................................... H2.6 Een experiment ontwerpen .............................................................................................................................................. H2.7 Takken ............................................................................................................................................................................. H2.8 Verschillende bladeren..................................................................................................................................................... V2.1 Spruitgroenten ................................................................................................................................................................. V2.2 Het belang van fotosynthese ............................................................................................................................................ V2.3 Gallen .............................................................................................................................................................................. H3 - Cellen en organen ............................................................................................................................................................... H3.1 Organen en weefsels ....................................................................................................................................................... H3.2 De microscoop ................................................................................................................................................................. H3.3 Werken met de microscoop.............................................................................................................................................. H3.4 Cellen .............................................................................................................................................................................. H3.5 De celkern ....................................................................................................................................................................... H3.6 Niveaus van de biologie ................................................................................................................................................... H3.7 Celdeling.......................................................................................................................................................................... H3.8 Huidmondjes .................................................................................................................................................................... V3.1 Verwantschapsonderzoek ................................................................................................................................................ V3.2 Orgaanstelsels bij dieren .................................................................................................................................................. V3.3 Verdieping........................................................................................................................................................................ H4 – Ordening ............................................................................................................................................................................. H4.1 Ordenen van organismen................................................................................................................................................. H4.2 De domeinen bacteriën en archaea ................................................................................................................................. H4.3 Het rijk van de schimmels ................................................................................................................................................ H4.4 Het rijk van de planten ..................................................................................................................................................... H4.5 Het rijk van de dieren ....................................................................................................................................................... H4.6 Overige eencellige eukaryoten ......................................................................................................................................... H4.7 Indelen in steeds kleinere groepen ................................................................................................................................... H4.8 De stam van de geleedpotigen ......................................................................................................................................... H4.9 De stam van de gewervelden ...........................................................................................................................................
3
Workbooks4 Biologie
1HV
H4.10 Indelen van organismen ................................................................................................................................................. H4.11 Een werkstuk maken ...................................................................................................................................................... H4.12 Indeling van de zaadplanten .......................................................................................................................................... H4.13 Beoordelingspracticum de mossel .................................................................................................................................. V4.1 Eetbare dieren ................................................................................................................................................................. V4.2 Levend visvoer ................................................................................................................................................................. V4.3 Misleidende namen .......................................................................................................................................................... V4.4 Verdieping........................................................................................................................................................................ H5 – Stevigheid en beweging ..................................................................................................................................................... H5.1 Het skelet van de mens.................................................................................................................................................... H5.2 De functies van het skelet ................................................................................................................................................ H5.3 De bouw van botten ......................................................................................................................................................... H5.4 Beenverbindingen ............................................................................................................................................................ H5.5 Spieren ............................................................................................................................................................................ H5.6 Houding en beweging ...................................................................................................................................................... H5.7 Blessures ......................................................................................................................................................................... H5.8 Het skelet van verschillende zoogdieren .......................................................................................................................... H5.9 Problemen met de wervelkolom ....................................................................................................................................... V5.1 Stevigheid van voeten ...................................................................................................................................................... V5.2 Spierweefsel .................................................................................................................................................................... V5.3 Krachtpatsers ................................................................................................................................................................... V5.4 Verdieping........................................................................................................................................................................ H6 – Waarneming, regeling en gedrag ....................................................................................................................................... H6.1 Zintuigen .......................................................................................................................................................................... H6.2 De huid ............................................................................................................................................................................ H6.3 De neus en de tong.......................................................................................................................................................... H6.4 Horen ............................................................................................................................................................................... H6.5 De ogen ........................................................................................................................................................................... H6.6 Het zenuwstelsel .............................................................................................................................................................. H6.7 Gedrag............................................................................................................................................................................. H6.8 Het hormoonstelsel .......................................................................................................................................................... H6.9 De hersenen .................................................................................................................................................................... H6.10 De weg die impulsen afleggen ....................................................................................................................................... V6.1 Gezichtsbedrog ................................................................................................................................................................ V6.2 Diepte zien ....................................................................................................................................................................... V6.3 Verdieping........................................................................................................................................................................ H7 - Bloem, vrucht, zaad ............................................................................................................................................................. H7.1 Bloemen .......................................................................................................................................................................... H7.2 Bestuiving ........................................................................................................................................................................ H7.3 Bevruchting ...................................................................................................................................................................... H7.4 Vruchten en zaden ........................................................................................................................................................... H7.5 Verspreiding van vruchten en zaden ................................................................................................................................ H7.6 Ongeslachtelijke voortplanting ......................................................................................................................................... H7.7 Mannelijke en vrouwelijke bloemen .................................................................................................................................. V7.1 Minder bekende vruchten ................................................................................................................................................. H8 – Onderzoek ........................................................................................................................................................................... H9 - Practica…………………………………………………………………………………………………………………………….…115 Knipbladen…………………………………………………………………………………………………………………………………214
4
1HV
Workbooks4 Biologie
H1 – Inleiding in de biologie H1.1 Levend, dood, levenloos 1. Vul in: Een ander woord voor een levend wezen is ______________________ . Tot de levende wezens behoren de p _________________ , de d __________________ en de m _________________ . Ook de schimmels en de bacteriën horen er bij.
2. Een levend wezen vertoont levensverschijnselen. Welke levensverschijnselen zijn er? 1) _________________________________________________________________ 2) _________________________________________________________________ 3) _________________________________________________________________ 4) _________________________________________________________________ 5) _________________________________________________________________ 6) _________________________________________________________________ 7) _________________________________________________________________
3. Sommige levensverschijnselen zijn niet altijd duidelijk waar te nemen. Hieronder worden een aantal gebeurtenissen genoemd die bij planten kunnen plaatsvinden. Zet het goede levensverschijnsel er achter: a. ’s-Morgens is een grasveld nat. ________________________________________ b. Een bamboeplant kan in korte tijd meters hoger worden. ____________________ c. Een tuinder zet stekjes in een plastic potje. _______________________________ d. Een plant draait zijn stengel en bladeren naar het licht. ______________________ e. Een vleesetende plant voelt het insect op zijn blad. _________________________ f. Een boer gooit kunstmest over zijn land. _________________________________
4. Een bal beweegt, toch is een bal geen levend wezen. Hoe kan dat? ______________
5
Workbooks4 Biologie
1HV
5. Zet een kruis in de goede kolom. Kies uit levend, levenloos of dood. Levend
Levenloos
Dood
Een houten tafel Een glazen ruit Water Een platgereden egel Een gebakken ei Een koe Een wollen trui Een paardenbloem
6. In slootwater krioelt het van het leven. Toch is slootwater levenloos. Hoe kan dat? ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________
H1.2 Tekeningen maken 7.
V2 Een tekening maken. Voer het practicum uit en beantwoord de volgende vraag: Welke tekenregels zijn er? Streep het foute alternatief door. a. Teken altijd met pen / potlood. b. Teken klein / groot. c. Gebruik je fantasie / teken wat je ziet. d. Trek strakke lijnen / schets. e. Gebruik bij aanwijslijnen de geodriehoek / teken uit de losse hand. f.
In een schematische tekening teken je veel / weinig details.
g. Bij een dwarsdoorsnede snijd je het voorwerp in de lengte / breedte door.
6
1HV
Workbooks4 Biologie
8. Bekijk de volgende tekeningen. a. Schrijf boven de tekening of je te maken hebt met een lengtedoorsnede, een dwarsdoorsnede of een buitenaanzicht. b. Schrijf onder de tekening of de tekening schematisch of natuurgetrouw is.
H1.3 Vergroten 9. Vul in: Welke hulpmiddelen gebruik je bij het vak biologie als je organismen wilt waarnemen? a. Bij het bestuderen van een vogel gebruik je een ___________________________. b. Een vlieg bestudeer je met een _______________________________________ . c. Als je een eencellig diertje wilt bekijken gebruik je de ______________________ . d. Voor een olifant gebruik je het _________________________________________.
10. V3 met een volgende vraag:
loep werken. Voer het practicum uit en beantwoord de
Je wilt een voorwerp met een loep bekijken. Hoe gebruik je de loep op een goede manier? A B C D
7
Je beweegt de loep van je oog naar het voorwerp. Je beweegt de loep van het voorwerp naar je oog. De loep is vlak voor je oog, je beweegt het voorwerp naar de loep toe. De loep is vlak voor je oog, je beweegt het voorwerp van de loep af.
Workbooks4 Biologie
11. T1 De boon in:
1HV
bruine boon. Voer het practicum uit en vul het schema over de bruine
Onderdeel
Omschrijving
Zaadhuid Hiermee heeft de boon aan de plant vastgezeten. Hierdoor neemt de boon water op. Hiervan heeft de boon er twee, er zit reservevoedsel in. Kiem
Bestaat uit
,
en 2 kleine blaadjes.
12. Een boon is een tweezaadlobbige plant. Noem nog twee andere planten waarvan het zaad uit twee zaadlobben bestaat. ____________________________________________________________________
13. Wat zou maĂŻs zijn, eenzaadlobbig of tweezaadlobbig? ________________________ Hoe kun je dat zien? ___________________________________________________
H1.4 Tabellen en grafieken maken 14. V7 Een vraag:
tabel maken. Voer het practicum uit en beantwoord de volgende
Hoeveel kolommen en rijen gebruik je in de tabel over de schoenmaat? _____ kolommen en _____ rijen. 15. V8 Een staafdiagram tekenen. Voer het practicum uit en zet de dingen die je moet doen bij het maken van een staafdiagram of lijngrafiek in de goede volgorde: A B C D E
Gegevens in het diagram zetten. Assen tekenen. Staven tekenen of een lijn trekken. Getallen bij de assen zetten. De assen benoemen en er eenheden bij zetten.
De goede volgorde is: __________________________________________________
8
1HV
Workbooks4 Biologie
16. V9 Een lijngrafiek volgende vraag:
tekenen. Voer het practicum uit en beantwoord de
Wat is het antwoord op de onderzoeksvraag van practicum V9? A B C D E
De temperatuur van het water blijft gelijk. Het water koelt gelijkmatig af. Het water koelt steeds sneller af. Het water koelt steeds langzamer af. Het water wordt warmer.
17. Je hebt bij een onderzoek naar het aantal vogels op verschillende tijdstippen de volgende aantallen gevonden: 2 – 14 – 35 – 150 – 400. Je moet die aantallen in een lijngrafiek op de verticale as zetten. Op de verticale as heb je 10 hokjes tot je beschikking. Welke getallen zet je bij de verticale as? De stapjes moeten even groot zijn! 0 - ____ - ____ - ____ - ____ - 250 - ____ - ____ - ____ - ____ - ____
18. V10 Een cirkeldiagram de volgende vraag:
tekenen. Voer het practicum uit en beantwoord
Om waarnemingen overzichtelijk weer te geven kun je gebruik maken van diagrammen en grafieken. Zeg bij de volgende waarnemingen welk diagram of grafiek er bij hoort: Het aantal eieren dat per dag in een kippenhok wordt gelegd. ___________________ Het percentage leerlingen met een bepaalde haarkleur. _______________________ Het aantal centimeter dat je sinds je geboorte bent gegroeid. ___________________
19. Welke eenheid gebruik je in een diagram als je de volgende zaken onderzoekt: Kies uit: gram, uur, millimeter, jaar, kilogram, °C, milliliter. Onderzoek De leeftijd van een mens De leeftijd van de eendagsvlieg De lichaamstemperatuur De dikte van de stengel van de paardenbloem De inhoud van een reageerbuis Het gewicht van een mens Het gewicht van een muis
9
Eenheid
Workbooks4 Biologie
1HV
20. Wat is de beste manier om de volgende waarnemingen vast te leggen? Kies uit: Foto – Lijngrafiek – Schematische tekening – Video – Staafdiagram Cirkeldiagram.
Een dravend paard Het gezicht van een misdadiger Het aantal eieren in nesten van merels De onderdelen van het hart Een groeiend plantje Het percentage linkshandigen
H1.5 Groei 21. Wat is groei? _________________________________________________________ ____________________________________________________________________
22. Je groeit niet altijd even hard. Het aantal centimeters dat je in een jaar groeit noemen we de __________________. Je groeit het hardst van ___ tot ___ jaar en in de _________________________ van ongeveer ___ tot ___ jaar. Deze snelle groei noem je de ______________________. Bij een ______________ begint dat meestal wat eerder dan bij een _____________.
23. Niet alle lichaamsdelen groeien evenveel. Bekijk de afbeelding over de groei en ontwikkeling van het meisje in het leerboek. Kijk goed in de grafiek en vul de tabel hieronder in:
Lichaamsdeel
Omschrijving
Hoofd
Van kruin tot kin
Bovenlichaam
Van kin tot navel
Onderlichaam
Van navel tot voetzool
0 jaar lengte in cm
18 jaar lengte in cm
Toename in cm
Toename in %
10
1HV
Workbooks4 Biologie
24. Welk lichaamsdeel groeit procentueel het meest? ____________________________
25. In de eerste levensjaren wordt vaak een groeiboekje bijgehouden op het consultatiebureau. De grafiek hieronder komt uit zo’n groeiboekje. a. Wat is een normale lengte voor een pas geboren baby? Tussen _____ en _____ cm.
b. Wat is een normaal gewicht voor een pas geboren baby? Tussen _____ en _____ kg
c. Hoe lang was het kind na 9 maanden? _____ cm.
d. Hoeveel cm is het sinds de geboorte gegroeid? _____ cm.
26. Als je kijkt naar de lichaamslengte van het kind uit de grafiek, bij welke groep hoort het kind dan als hij of zij 14 maanden is? A B C D
Personen die bovengemiddeld lang zijn. Personen die langer zijn dan het gemiddelde maar vallen binnen de bandbreedte. Personen die korter zijn dan het gemiddelde maar vallen binnen de bandbreedte. Personen die bovengemiddeld kort zijn.
27. Wat valt je op als je naar de grafiek van de lengte en het gewicht van het kind kijkt? ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________
11
Workbooks4 Biologie
28. O5
1HV
Het groeiboek. Voer het practicum uit en beantwoord de volgende vraag:
Hoe oud was je toen je je eerste prikje kreeg? A B C D E
1 maand 2 maanden 3 maanden 4 maanden Meer dan 4 maanden
H1.6 Ontwikkeling 29. Wat is ontwikkeling? ___________________________________________________ ____________________________________________________________________
30. Geef bij de volgende voorbeelden aan of je te maken hebt met groei of met ontwikkeling:
Iemand wordt 2 kg zwaarder Een jongen krijgt een baard Er ontstaat een bloem Een plant wordt groter Je haren worden langer
31. Bij sommige dieren lijkt het jong al behoorlijk op het volwassen dier. a. Bij welk soort dieren is dat het geval? ___________________________________ __________________________________________________________________ b. Leg uit hoe dat komt. ________________________________________________ __________________________________________________________________
32. Vul in: Bij een gedaanteverwisseling of ____________________ verandert niet alleen de lichaams __________ van het dier maar ook de manier van __________.
12
1HV
Workbooks4 Biologie
33. Opdracht van meelworm tot meeltor. Voer practicum O6 uit en zet de verschillende ontwikkelingsfasen in de goede volgorde in het schema: Kies uit pop – meeltor – meelworm. Ontwikkelingsfase
Ontstaan op dag …..
De goede volgorde is: __________________________________________________
34. SBB Geboorte van een koolwitje. Bekijk de video en zet daarna de stappen van ontwikkeling in de goede volgorde. A B C D E F
Het oude vel wordt afgestroopt, de pop komt tevoorschijn. De rups zoekt een veilige plek om te verpoppen. De vlinder komt tevoorschijn, de vleugels worden opgepompt. Met zijn spinklieren maakt hij een gordel waarmee hij zich vastmaakt. Er vindt opnieuw een gedaanteverwisseling plaats. In de rups heeft een gedaanteverwisseling plaatsgevonden.
De goede volgorde is: __________________________________________________
35. Je kunt het pantser van een insect wel vergelijken met een harnas van een ridder uit de middeleeuwen. Leg uit waarom dat een goede vergelijking is: ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________
36. Waarom moet een rups vervellen? ________________________________________ ____________________________________________________________________
37. Als je groeigrafieken van een insect en een mens vergelijkt, wat is dan het verschil? ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________
13
Workbooks4 Biologie
1HV
38. Vul het goede woord in: Omschrijving Omhulsel bij het verpoppen.
Volwassen insect.
Gedaanteverwisseling.
Stevige bescherming van het lichaam.
Larve van een vlinder.
Verandering in verstand, gevoelsleven en persoonlijkheid.
39. SBB Levensfasen. Bekijk de video en vul het schema over de ontwikkeling van de mens in: Levensfase
Leeftijd in jaren
Opvallend kenmerk
Baby 1,5 - 4 Leert met andere kinderen spelen Schoolkind Groeispurt 16 – 21 Je groeit niet meer Bejaarde
40. Niet elke levensfase begint bij iedere mens op hetzelfde moment. Waar kan dat mee te maken hebben? ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________
14
1HV
Workbooks4 Biologie
H1.7 Hoofdthema’s in de biologie 41. Zet de hoofdthema’s van dit boek achter het voorbeeld: Voorbeeld
Hoofdthema
Een kalfje wordt geboren. De muis vlucht als hij een kat ziet. De voorouders van giraffen hadden een korte nek. Je trekt je hand terug van een heet voorwerp. Cellen specialiseren zich en voeren een bepaalde taak uit.
H1.8 Biologische beroepen 42. Er zijn een aantal beroepen die iets met biologie te maken hebben. a. Zet de naam van het beroep achter de omschrijving: Gebruik de volgende beroepen: diëtist, tuinbouwer, milieuambtenaar, audicien, mondhygiënist, seksuoloog, viroloog, boswachter, bejaardenverzorger, fysiotherapeut, veehandelaar, chirurg, biologieleraar. b. Je kunt de beroepen ook in categorieën verdelen: Gezondheidszorg (G), Voorlichting (V) en Landbouw en milieu (M). Zet de goede letter achter het beroep.
Omschrijving Kweken van paprika’s
Voorlichting geven over gebitsverzorging Verkopen van dieren
Samenstellen van maaltijden
Opereren in een ziekenhuis
Verkopen van gehoortoestellen
15
Beroep
Categorie
Workbooks4 Biologie
1HV
Voorlichting geven over seks
Spierblessures helpen genezen
Ouderen helpen met wassen en aankleden Onderzoek doen naar besmettelijke ziektes Milieuvergunningen afgeven
Biologieles geven
Bos beheren en onderhouden
H1.9 De levenscyclus van de bruine kikker 43. Vul in: Bij veel dieren lijkt het volwassen dier op het jonge dier. Dit is bijvoorbeeld het geval bij ______________________ en _____________________. Net als bij vlinders verandert bij kikkers de _________________________ en de _________________________ van de dieren als ze volwassen worden. Dit noem je _________________________ of _________________________.
44. Het veranderen van een kikkerlarve in een volwassen kikker gebeurt in een aantal stappen. Zet deze stappen in de goede volgorde: A B C D E F
Het kikkervisje krijgt inwendige kieuwen. De staart verdwijnt. Het kikkervisje krijgt voorpoten, de staart wordt kleiner. Het kikkerdril komt uit, het kikkervisje heeft uitwendige kieuwen. Het kikkervisje krijgt achterpoten. De kieuwen verdwijnen er hebben zich longen ontwikkeld.
De goede volgorde is: __________________________________________________
16
1HV
Workbooks4 Biologie
45. De kikker groeit. Zet de lengtes in het schema hieronder: Levensfase
Lengte in mm
Kikkervisje net uit het ei Kikkervisje na 3 weken Kikkervisje na 9 weken Kikker na 13 weken
46. Hoe kan het dat een kikker van 13 weken kleiner is dan een kikkervisje van 9 weken? ____________________________________________________________________
47. SBB
Kikkers op jacht. Bekijk de video en beantwoord de volgende vraag:
Een kikker heeft grote ogen maar ziet lang niet alles. Wanneer ziet een kikker iets? A B C D
Als het beweegt Als het felle kleuren heeft Als het heel groot is Als het een prooi is
48. Behalve dat er iets aan de aan het lichaam van de kikker verandert, verandert er ook iets in zijn levenswijze. Vul het schema in: Milieu Water
Ademhalingsorganen
Voedsel
a. _________________________ _______________________ b. _________________________ c. _________________________
Land
a. _________________________ _______________________ b. _________________________
17
Workbooks4 Biologie
1HV
H1.10 Nestblijvers en nestvlieders 49. Geef in het schema de verschillen aan tussen nestvlieders en nestblijvers. Nestvlieders
Nestblijvers
Broeden 1x / meerdere keren per jaar Lichte / zware eieren Veel / weinig jongen Kaal / veertjes Blijven wel / niet in het nest Grond- of watervogels / zangvogels Zijn niet ver / ver ontwikkeld Worden gevoerd / zoeken zelf voedsel
50. Nestvlieders hebben, als ze uit het ei zijn gekomen, een voorsprong in ontwikkeling op nestblijvers. Is dat na een half jaar nog steeds zo? Licht je antwoord toe. ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________
51. Ook bij zoogdieren is er een verschil in ontwikkeling bij de geboorte. Sommige zoogdieren zijn nog niet klaar met hun ontwikkeling als ze geboren worden. Geef aan voor welke van de volgende dieren dat het geval is. A B C D E F
Paard Konijn Kangoeroe Muis Koe Olifant
52. SBB
De struisvogel. Bekijk de video en beantwoord de volgende vraag:
Is de jonge struisvogel een nestvlieder of een nestblijver? Hoe weet je dat? ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________
18
1HV
Workbooks4 Biologie
V1.1 Het menselijk lichaam in getallen 53. Je haren en vingernagels groeien respectievelijk 0,3 mm en 0,1 mm per dag. Reken uit hoeveel je haren en vingernagels in een jaar groeien. Laat ook de berekening zien.
Berekening
Groei per jaar in cm.
Haren Vingernagels
54. Een ademhaling bestaat uit een inademing en een uitademing. a. Reken uit hoe vaak je per week ademt. Bedenk eerst hoe je het aan gaat pakken. Laat ook de berekening zien. ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ b. Vergelijk je uitkomst met de rest van de klas. Zijn er grote verschillen? Hoe zou dat komen? ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________
19
Workbooks4 Biologie
1HV
V1.2 Kat en hond 55. Gebruik naslagwerken en internet bij het vergelijken van de kat en de hond. Probeer het schema in te vullen door een kruisje op de goede plaats te zetten. Omschrijving
Kat
Hond
Heeft het grootste gewicht aan hersenen per kg lichaamsgewicht. Werd het eerst door mensen als huisdier gehouden. Is over het algemeen een groepsdier. Het gedrag is meer op de mens gericht. Gebruikt vooral het reukzintuig. Gebruikt vooral oren en ogen. Kan goed klimmen. Is een vleeseter.
V1.3 Vrouw – man – kind 56. Bij dieren hebben mannetjes, vrouwtjes en hun jongen vaak een speciale naam. Vul het schema in met behulp van internet.
Dier
Vrouwtje
Mannetje
Jong
Rund Paard Hond Konijn Kip Vos
20
1HV
Workbooks4 Biologie
Hoofdstuk 9 – Practica V2 - Een tekening maken Je maakt bij het vak biologie tekeningen om dingen die je onderzoekt te beschrijven. Schematische tekeningen zijn tekeningen waarbij de belangrijkste onderdelen zijn aangegeven. Bij natuurgetrouwe tekeningen zijn veel details getekend. Je tekent op een tekenblad, dat op een vaste manier is ingedeeld: Vak 1:
Vak 2:
Titel, buitenaanzicht/lengtedoorsnede/dwarsdoorsnede
Vergroting
Vak 3:
Vak 4:
Tekening
Namen onderdelen
Tekeningen moeten voldoen aan een aantal tekenregels:
21
Teken met potlood (niet met kleurpotloden, stiften of een pen). Teken niet te klein. Maak tekeningen minstens 6 cm groot. Trek strakke lijnen, schets niet. Teken wat je ziet, gebruik geen fantasie. Geef onderdelen aan met horizontale lijnen naar rechts. Gebruik je liniaal of geodriehoek. Zet bij een tekening wat het is. Zeg ook of je te maken hebt met een buitenaanzicht, een dwarsdoorsnede of een lengtedoorsnede. Geef de vergroting aan. Werk netjes.
Workbooks4 Biologie
1HV
Wat wil je onderzoeken? Hoe maak je op een overzichtelijke manier een goede biologische tekening? Wat heb je nodig? Een vrucht (bv een appel, peer, tomaat, kiwi) Een schilmesje Een snijplankje Tekenmateriaal (potlood, gum en geodriehoek) Wat moet je doen? o Snij de vrucht van het steeltje naar beneden door. Dit is een lengtedoorsnede. o Schrijf de titel van de tekening en wat het is (buitenaanzicht / dwarsdoorsnede / lengtedoorsnede) in vak 1 op de vorige bladzijde. o Maak in vak 3 een schematische tekening van de lengtedoorsnede. o In vak 2 komt de vergroting te staan. o Trek met de geodriehoek een horizontale lijn van een pitje naar vak 4 en zet daar de naam van het onderdeel. o o o o
Houd de twee helften tegen elkaar en snij nu de vrucht over dwars door. Maak hieronder een tekening van de dwarsdoorsnede. Vul alle vakken in, houd je aan de tekenregels! Als je klaar bent eet je de vrucht lekker op!
Wat neem je waar?
22
1HV
Workbooks4 Biologie
V3 - Met een loep werken Een loep of vergrootglas gebruik je om dingen beter te bekijken. Je gebruikt een loep als het voorwerp te groot of te dik is voor de microscoop. Ook als je buiten veldwerk doet is een loep handiger dan een microscoop. Hoe werk je met een loep? a. Houd de loep dicht bij je oog. b. Beweeg het voorwerp dat je wilt bekijken naar de loep toe, totdat je hem scherp ziet.
Wat wil je onderzoeken? Hoe werkt een loep? Wat heb je nodig? 1. Een loep 2. Een boek Wat moet je doen? o Leg de loep op een stukje tekst in je boek. o Beweeg de loep langzaam naar boven. o Je ziet een aantal dingen gebeuren: De letters worden kleiner (A) - De letters worden groter (B) - De letters draaien om (C) - De letters worden wazig (D). Vraag: 1. Zet de letters van de hierboven genoemde gebeurtenissen in de goede volgorde: ____________________________________________________________________ Wat moet je doen?
23
o
Houd de loep vlak voor je oog en beweeg je wijsvinger naar de loep toe.
o
Maak een natuurgetrouwe tekening van het topje van je wijsvinger. Teken de vingertop 2x zo groot. Maak de tekening in vak 3.
o
Geef in de tekening volgens de tekenregels de nagelriem en de nagel aan.
Wat neem je waar?
Workbooks4 Biologie
1HV
T1 – De bruine boon Wat wil je onderzoeken? Hoe ziet een bruine boon er uit? Wat heb je nodig? 3. Een droge en een geweekte bruine boon 4. Tekenmateriaal 5. Een loep Wat moet je doen? o Bekijk de droge bruine boon met de loep. o Maak een tekening van de bruine boon. Teken de boon 3x vergroot. o Geef in de tekening de volgende onderdelen aan: navel – poortje – zaadhuid. o Haal voorzichtig de zaadhuid van de geweekte bruine boon af. o Haal daarna voorzichtig de twee zaadlobben uit elkaar. o Teken de binnenkant van de zaadlob waar de kiem te zien is. Let op de kiem heeft dezelfde kleur als de zaadlob! o Geef in de tekening de volgende onderdelen aan: zaadlob – worteltje – blaadje. Wat neem je waar? Droge bruine boon – buitenaanzicht
3x
Zaadlob - buitenaanzicht
3x
1. Wat zit er in de zaadlobben? ____________________________________________ 2. Waarvoor dient de zaadhuid? ___________________________________________
24
1HV
Workbooks4 Biologie
V7 – Een tabel maken In een tabel kun je waarnemingen en resultaten overzichtelijk weergeven. Een tabel bestaat uit kolommen en rijen. In een kolom staan de gegevens onder elkaar, in een rij staan ze naast elkaar. Boven de kolom staat de titel. Hieronder staat een voorbeeld van een tabel met 2 kolommen en 7 rijen. Jan heeft elke dag genoteerd hoeveel eieren zijn kippen gelegd hebben: kolom kolom ↓ ↓ Dag Aantal eieren Ma 5 ← rij Di 8 ← rij Wo 9 ← rij Do 3 ← rij Vr 7 ← rij Za 10 ← rij Zo 2 ← rij __________________________________________________________________________ Wat ga je onderzoeken? Welke schoenmaat komt in mijn klas het meest voor? Wat moet je doen? o Vraag aan de leerlingen van je klas de schoenmaat. o Turf het aantal keren dat een bepaalde maat voorkomt. o Schrijf in de derde kolom de aantallen op. 1. Hoeveel kolommen zie je in de tabel hieronder? _____ 2. Hoeveel rijen zie je in de tabel hieronder? _____ Wat neem je waar? Schoenmaat 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45
25
Turven
Aantal
Workbooks4 Biologie
1HV
V8 – Een staafdiagram tekenen Met een staafdiagram kun je waarnemingen en resultaten uit een tabel overzichtelijk weergeven. Je gebruikt een staafdiagram als je aantallen moet weergeven. Hoe maak je een staafdiagram? Teken een horizontale en een verticale as. Geef het staafdiagram een naam. Geef de assen een naam Verdeel de assen met strepen in gelijke stukjes Zet de gegevens in het staafdiagram. Teken de staven. Geef ze eventueel een kleur. 12
Aantal eieren
10 8 6 4
Aantal eieren
2 0 Ma
Di
Wo
Do
Vr
Za
Zo
Dagen van de week
Wat moet je doen? o Gebruik de gegevens uit de tabel met schoenmaten. Maak een staafdiagram. Wat neem je waar?
26
1HV
Workbooks4 Biologie
V9 – Een lijngrafiek tekenen Met een lijngrafiek kun je waarnemingen en resultaten uit een tabel overzichtelijk weergeven. Je gebruikt een lijngrafiek als je veranderingen zoals bv groei of verandering van temperatuur moet weergeven. Hoe maak je een lijngrafiek? Teken een horizontale en een verticale as. Geef de lijngrafiek een naam. Geef de assen een naam. Zet de eenheid er bij (bv. lengte in meter, temperatuur in ° Celsius, gewicht in gram) Verdeel de assen met strepen in gelijke stukjes. Zet de gegevens in de lijngrafiek. Zet de getallen bij een lijngrafiek onder de streepjes. Verbind de punten met elkaar door het trekken van een vloeiende lijn. __________________________________________________________________________ Wat ga je onderzoeken? Koelt water gelijkmatig af of gaat het steeds sneller/langzamer? Wat heb je nodig? Een bekerglas met water van ongeveer 60 °C Een thermometer Een stopwatch Wat moet je doen? o Zet de thermometer in het bekerglas, wacht totdat je de temperatuur niet meer ziet stijgen. o Zet de begintemperatuur in de tabel. o Kijk 25 minuten lang, om de 5 minuten, wat de temperatuur van het water is. o Zet de gevonden waarden in een tabel en maak daar een grafiek van. Wat neem je waar? Tabel:
Tijd in minuten
Grafiek:
Temperatuur in °C
Conclusie: __________________________________________________________________________
27
Workbooks4 Biologie
1HV
V10 – Een cirkeldiagram tekenen Met een cirkeldiagram kun je waarnemingen en resultaten uit een tabel overzichtelijk weergeven. Je gebruikt een cirkeldiagram als je percentages weer wilt geven. Hoe maak je een cirkeldiagram? Bereken het totaal van de waarneming. (Bv 50 leerlingen) Bereken van elk onderdeel hoeveel procent het is. (Bv. 20 leerlingen met een hond = (20:50)x100 = 40%) Teken een cirkel. Helemaal rond is 100%. Verdeel de cirkel in 100 gelijke delen van 3,6° Maak een legenda en kleur de delen van het cirkeldiagram.
Wat wil je onderzoeken? Welke huisdieren hebben de kinderen uit mijn klas? Wat neem je waar? Gebruik de gegevens van de klas. Als er minder tijd is gebruik dan de volgende gegevens: 12 leerlingen hebben een hond, 6 een kat, 3 een cavia en 9 hebben er geen huisdier. Maak een cirkeldiagram van de gegevens. Gebruik een passer, geodriehoek, kleurpotloden en maak een legenda.
28
1HV
Workbooks4 Biologie
O5 – Het groeiboek Wat ga je onderzoeken? Hoeveel cm ben ik gegroeid in mijn eerste 5 levensjaren? Wat heb je nodig?  Je eigen groeiboek Wat moet je doen? o Zoek de bladzijden op waar je groeigrafieken staan. o Vul in de tabel je lengte in toen je 0-1-2-3-4 en 5 jaar was. o Maak van de tabel een lijngrafiek. o Blader daarna nog eens verder in je groeiboek en beantwoord de vragen. Wat neem je waar? Leeftijd in jaar 0 1 2 3 4 5
Lengte in cm
Conclusie: 1. Toen ik geboren werd was ik __________ cm lang. Na 5 jaar was ik __________ cm lang. Ik ben dus in 5 jaar __________ cm gegroeid. 2. In welk jaar groeide je het meest? Het __________ jaar. Vragen: 3. Hoeveel maanden oud was je toen je je eerste prikje kreeg? A B C D E
1 maand 2 maanden 3 maanden 4 maanden Meer dan 4 maanden
4. Na hoeveel maanden kon je kruipen?
___________________
5. Na hoeveel maanden kon je de eerste woordjes zeggen? ___________________
6. Na hoeveel maanden kon je zelf je eerste stapjes zetten? ___________________
29
Workbooks4 Biologie
1HV
O6 – Van meelworm tot meeltor Wat ga je onderzoeken? Hoe lang duurt de metamorfose van meelworm tot meeltor? Wat heb je nodig? 5 meelwormen Een jampotje met deksel Brinta of havermout Een stukje appel Wat moet je doen? o Maak een tekening van een meelworm en noteer de datum in het schema. o Vul het jampotje voor ongeveer ¼ met havermout en doe het stukje appel er bij. o Doe de meelwormen in het jampotje. o Maak een paar gaatjes in het deksel en doe het op het jampotje. o Kijk geregeld naar de meelwormen. Vervang zonodig de havermout en de appel. o Maak een tekening van een pop en noteer de datum. o Doe de pop weer terug in het jampotje. o Maak een tekening van een meeltor en noteer de datum. o Als er meeltorren zijn ontstaan laat ze dan vrij. Wat neem je waar? Meelworm Datum: Aantal dagen:
Pop Datum: Aantal dagen:
Meeltor Datum: Aantal dagen:
Conclusie: Het duurt _____ dagen voordat een meelworm een meeltor wordt.
30
1HV
31
Workbooks4 Biologie
Workbooks4 Biologie
1HV
32
1HV
Workbooks4 Biologie
Redactie Willy Stein Vormgeving Workbooks4 Roel Stein Illustraties Shutterstock Vogeltelling Elwin van der Kolk
Š2016 Workbooks4 ’s-Heerenberg Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, in enige vorm of op enige wijze in welke vorm dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
33