بهره اقتصادی حداکثری از فضا سعی در حذف و هرچه کوچک کردن فضاهای مشاع می کند .فضاهای مشترک به حداقل کاهش می یابند و از فعالیت روزمره ساکنین حذف می شوند .اینجاست که می توان به امکان دیگری ب رای شکل دادن فضا فکر کرد .امکانی که تالش نه در حذف فضاهای میانی ،که در ایجاد و هرچه بیشتر کردن این فضاها به زبانی همسان و حداقلی و با است راتژی متفاوتی دارد .این پروژه «مرز» مشخص و حتی فیزیک ِی عرصه عمومی و خصوصی را امکانمند می شناسد و در آن «فضای مشاعی» ایجاد می کند ،فضای مشاعی از جنس «دیواری قابل زیست».
امکان دیدن و دیده شدن امروز امری سیاسی ست .در عین اینکه از مهمت رین ابزار کنترل است ،می تواند به عنوان ابزاری ب رای کنش اعت راضی/مقاومتی نیز به کار آید.
پیچیدگی هایی که به واسطه ارتباطات متنوع میان فضاهای مختلف خانه و چیدمان آنها بوجود می آید ،باعث ایجاد کیفیت های مثبت متنوع زیستی ساکنان می گردد .به طور کلی ،عاملی که مولفه بیگانگی را از این کیفیت فضایی پیچیده داخل خانه حذف می کند، دانشی است که فرد نسبت به فضای زیست خود دارد. حال آنکه در سیستم های متداول آپارتمان امروزی ،بدلیل ضوابط، فضاهایی در داخل ساختمان ها شکل می گیرد که مسبب ایجاد نوع مشابهی از پیچیدگی فضایی در خانه است .ب رای مثال حجم منفی نورگیر -که دلیل اصلی ایجاد آن رساندن نور طبیعی به عمیق ت رین نقاط ساختمان بوده -حال به فضایی تبدیل شده که به دلیل محدودیت های استفاده از آن ،ساکنین هیچگاه شناخت کاملی از این "ارتباط" عمودیِ به ظاهر بی انتها ،و ج ریاناتی که در بطن آن در حال وقوع است -یا می تواند باشد ،-نخ واهند داشت.
صفحه قبل :مشاعات نه تنها زاییده ق وانین کلی نگر و عمومیت دهنده ،بلکه حاصل تالش هایی (مذبوحانه) در جهت بخشیدن تع ریفی هرچند منفعل -ب رای آنهاست .آنچه که از این موضوع ناشی می شودایفای نقش این فضا به صورت موجودیتی ایزوله و با کیفیتی الحاقی است که صرف نظر از فرم های زیستی بی نهایت متفاوتی که در اط راف آن جاری است ،فضایی تکراری ،قابل پیش بینی ،و بالتکلیف دارد.
روبرو :چهره ،به عنوان بخش ارائه دهنده و بیانگر ،جایگاه تاثی رپذیری و تاثیرگذاری هر پدیده ،در مقیاس هایی متنوع ایفای نقش میکند. ساختمان ها و عناصر شهری ،به واسطه نمایی که از خود به نمایش می گذارند با فضای خارج خود در ارتباطند .این بستر (عرصه عمومی) فضای تعامل و فعالیت هر موجودیت دیگ ِر متعلق یا حاضر در آن است .این موقعیت از سوی عناصری با تاثیرگذاری خودآگاه ،در مقیاس کالن مورد استفاده ق رار می گیرد :وضعی که اهمیت آن به روشنی ب رای ناظر شهر قابل لمس است.
پروژه ها
Interiors, Constantino Nivola (1941)
محوریت بر بازنمایی تص ویری و drawing علیرغم آنچه که در تاریخ معماری شاهدش هستیم ،امروز ابزار معماری ب رای بازنمایی تفکر معمارانه ابزاری عمدتا استاندارد سازی شده است ( .)۱با پیشرفت تکنولوژی دیجیتال ابزارهای معماری به ظاهر قدرتمندتر و متعددتر از قبل شده اند .تالش های جدیدی ب رای ساخت پروژه ها با مقیاس یک به یک و اشیای بزرگی که سعی در ایجاد رابطه جدیدی با مخاطبانشان دارند در نمایشگاه ها ،دوساالنه ها و آکادمی های معماری در ج ریان است .در این میان شاید تالش ب رای ف راتر رفتن از «تصویر» به عنوان یکی از ابزارهایی که از مد افتاده تصور می شود، تالشی اساسا بیهوده باشد .همه چیز نهایتا فرمی از بازنمایی ست ،و حتی مشخصا به تصویر ختم می شود ( :)2تصاویر فیلم ها ،تصاویر اشیای بزرگ ،تصاویر مدل ها ،کالژ ها ،پالن ها ،و غیره. تصویر ابزاری بسیار مهم ب رای معمار است .علیرغم «ساختن ِ ساختمان» که رسالت معمار تصور می شود ،حجم بیشتری از «پروژه»های معماری نساخته باقی می مانند -و حتی هرگز ب رای ساخته شدن انجام نمی شوند .آنچه که ما به عنوان «ساختمان» در ذهن داریم اصوال نه توسط معمار که نیروهای خدماتی م ربوطه انجام شده ،و وظیفه ی معمار به کشیدن پروژه ای که هنوز وجود ندارد ختم می شود :این همان و تنها بازنمایی ست .ما پیشنهاد می کنیم ازین تصور ِ مدرن ِ ساخته شده از رسالت معمار ف راتر رویم و با واقعیت بازنمایی تصویری آگاهانه تر برخورد کنیم -درست همانطور که معماران و ج ریانات فکری زیادی در طول تاریخ معماری بر اساس و از ط ریق «تصاویر» شکل گرفته و تاثیر گذار شدند. بناب راین تصویر ب رای ما نتیجه ی ناگزیری از واقعیت ِ قطعی نیست ،بلکه چیزی در خودش است که حاصل تفکر ،تم رین بدنی ِ کشیدن ،تصمیم گیری ،و پیشنهادی با نگاه بر واقعیت است؛ تصاویری که می توانند پیشنهاددهنده ،منتقد ،یا موید واقعیت باشند .در این راستا محوریت کار ِ ما در ج ریان بررسی ها ،تحقیقات و نتیجه گیری ها ،بنا بر کشیدن و تولید تصاویر خ واهد بود .در طول پروژه حجم زیادی از تصاویر تولید خ واهند شد و بنا به هر موضوع و روش و در هر تصویر شیوه ی تولید ِ تصویر خاص تز آن پروژه انتخاب و پیش برده خ واهد شد.
.۱درحالیکه ب رای مثال لیون باتیستا آلب رتی ابزار معمارانه اش در طی انتخابی آگاهانه
.۲ب رای توضیح بیشتر نگاه کنید به مقدمه ی
Aureli, Pier Vittorio. “Manet: Images for a World Without People”, Scapegoat, issue 03, p. 10-11.
روش در این پروژه نه با دیدی کلی گ رایانه ،بلکه با انتخاب دقیق نمونه ها (پارادایم ها) یی پیش خ واهیم رفت که الگوی ش رایط کلی تری در ته ران باشند .این نمونه ها محصول و در عین حال شکل دهنده ی فرم زیست سوژه های ساکن آنهاست؛ سوژه هایی که حیاتشان، خ واه ناخ واه (حیاتی) سیاسی ست .بررسی ِ با دقت ِ این نمونه ها ،باز-خ وانش تاریخی شان، و بررسی شکل گیری و تغییر فرمی آنها در ش رایط مختلف ،از ط ریق سری بازنمایی های تصویری انجام خ واهد شد .تم رین اول در این پروژه تم رینی در باز-کشیدن ِ این نمونه های انتخاب شده است .باز-کشیدن در راستای بررسی تغییر مشاعات خانه در تغییر از الگوی خانه ی قاجاری به پهلوی به الگوی آپارتمانی فعلی ،و بررسی تع ریف کامپوننت های مشاع درون خانه مثل راهرو ،آسانسور ،راه پله ،پا گرد ،راهرو ..است .همچنین شامل بررسی تغییر در ابعاد کامپوننت ها ،وجه های استفاده پذیری ( ،)usabilityاش رافیت ،تسلط بصری و مالکیت می شود ،و نوعی تبارشناسی از فضاهای مشاع در خانه/شهر شکل خ واهد داد .تم رین باز-کشیدن زمینه ،موضع گیری ،و دقت الزم ب رای ایده پردازی های بیشتر و بازط راحی را ف راهم می کند. عالوه بر این در نیمه او ِل پروژه هر روز سمینارهایی به شکل بحث جمعی موضوعی خ واهیم داشت که به طور عمیق تر وارد موضوعات مورد بحث می شویم و موضع جمعی و فردی مان را نسبت به موضوع شکل می دهیم .هر پروژه از ابزار تصویر ب رای بیش برد و وسیله ای ب رای تفکر استفاده خ واهد کرد تا به تز نهایی خود نزدیک شود .تصاویری که در طول پروژه تولید خ واهد شد بخشی از محصول نهایی و پیش ب رنده ی فرم محصول نهایی خ واهد بود. پروژه مشاع قصد دارد به مثال ها و پیشنهادهایی نزدیک شود که چینش arrangements های موجود را به چالش بکشد یا مورد نقد ق رار دهد .الگو هایی که ق واعد و تقسیمات ِ استانداردِ همیشگی که بدون فکر بازتولید می شوند را طور دیگر مورد تفکر ق رار دهد .در پیشنهاد هایی با استفاده از ابزار تصویر و با شیوه هایی از جمله فانتزی ،اغ راق ،تخیل ،گمان زدن ،و غیره با تکیه بر واقعیت این اِلمان های استاندارد شده را بازترکیب کند ،روابط و چینش جدید پیشنهاد دهد .چینش هایی که به جای رابطه ی محذوف و مشمول کردن رابطه ،های جدید ایجاد کنند.
در مقیاسهای مختلف پدیدار می شود( .مشاعات بین فضایی ،درو ِن خانه ،مجموعه آپارتمان) تفکيک و مرزبندي فضاها در جامعه اي انضباطي از وضوح معيني برخوردار است. چ را که نتيجه اي از وضوح ساختار و مرزبندي قدرت است .اما در جامعه کنت رلي که همه چيز پوليتيکال مي شود ،تعيّن فضا کم رنگ مي شود .يا به عبارتي ،فرد ( )individualدر کشمکشي دائمي ب راي حق تملک بر سهم خود در ب رابر نهاد قدرت ق رار مي گيرد .اين به نوعي مقاومت و است راتژي ب راي استفاده شکلدهي به فضا را تعيين مي کند .به عبارتي ،در جامعه انضباطي فرد در ب رابر فضاي مشاع مسئوليت دارد اما مالکيت مشخصي نسبت به آن ندارد .در حالي که در جامعه کنت رلي فرد نسبتي مالکيتي با فضاي مشاع دارد و مسئوليت او از ط ريق نهادي که به آن تعلق دارد تعيين مي شود ،مثال بنابر تصميم گيري مدي ريت مجموعه مسکوني يا نهاد خانواده در خانه. مقاومت در محدوده مرز بين مشا ِع و فضاي عمومي (خانه/خيابان) بروز واضحي دارد .کشمکش ب راي انضمام سهم اين فضا به نهاد قدرت ،و کم کردن سهم فرد ،يا بي معنا کردن خصوصيت آن از امر مشترک در وضعيتي کنت رلي صورت مي گيرد .اين اتفاق امروز توسط ق واعد و ضوابط است راتژيک اعمال مي شود :در رسمي ت رين حالت در قالب استاندارد سازي ،تعيين ابعاد کامپوننت ها در قالب ق واعد و ضوابط (ارتفاع ها ،ابعاد راه پله ،وويد ( ،)voidبازشوها و .)...همينطور در است راتژي هاي ديگر با تغيير بر مرز مقاومت (يا نوعي مبهم کردن مرز) در ارتباط با نفوذ پذيري به فضاي خصوصي است. در اين وضعيت ،پوليتيکال بودن فضا در فرم معماري و در استفاده از آن مورد توجه ق رار مي گيرد .اينکه چطور کنترل توليد و مصرف اين نوع معماري و اين نوع نحوه زيست را تنظيم و تقويت کرده و بر آن اثر مي گذارد .اينکه چطور فضاي مشاع امروز چنين خصوصيات و کيفيتي پيدا مي کند .وجوه مختلف اين وضعيت در حوزه فضاي مشترک موضع تمرکز اصلي پروژه مشاع است.
Rooftop. image fom https://www.flickr.com/photos/ amoo_hamid/
مشاعات آپارتمان
()۳
در دوره مدرن تمرکزی که بر روی فردیت سوژه ها بود معماری را از فضاهای کل ِی گذشته تبدیل به فضاهای خرد با مالکیت های مشخص کرد .دوگانه ی عمومی و خصوصی ( )private and publicتقسیم بندی ای ست که بر پایه ی مفهوم مالکیت خصوصی بنا شده ،و با پارادایم های مدرن مالکیت کار می کند. در این میان فضای «مشاع» وضعیتی بینابین دارد :ضوابط ،آن را تحت مالکیت چندین نفر می داند ،و کاربردش بین مالکان به عملکردهای خیلی مشخص تقلیل داده می شود .گویی به جای فضایی که همزمان از آن ِهمه باشد ،فضاییست که از مالکیت ِآنها بیرون افتاده و ضوابط ب رای آن تعیین تکلیف می کند .مشاع به عنوان فضای مشترک با مالکیت حقوقی تبدیل به فضایی کامال وابسته به ضوابط شده است. بر طبق ضوابط ،مشاعات شامل فضاهایی هستند که یا ب رای مواقع ضروری کنار گذاشته شده اند ( مثال پلکان ف رار) ،یاضرورت وجودشان از نوع چیدمان واحدها نسبت به هم ایجاد شده (مثال راهرو و پاگردها) ،یا محصول ِفرعی چیدمان ِ ساختمان به شکل موجود هستند و چندان اهمیتی ب رای تفکیک ندارند (مثال پشت بام) .بناب راین به نوعی فضای دست دوم در آپارتمانها محسوب می شوند ،فضاهایی که نه از عمد بلکه ناگزیر مشترک محسوب می شوند .این فضاها که از فضای کاربری فردی و خصوصی بیرون افتاده اند به طور روزمره گاهی از سر ناچاری تبدیل به انباری از اشیا می شوند ،گاهی متروکه می مانند ،از کاربری خاصی که ب رایشان در نظر گرفته شده فاصله می گی رند ،یا محلی ب رای فعالیت های آلت رناتیو و زیرزمینی می شوند (فعالیت هایی که جای مشخصی ندارند یا به فضاهای موقتی نیاز دارند). اما بیرون افتادن ِ این فضاها ،در خود ،موضوع ِ بحثِ ما نیست ،بلکه روابط و ضوابط قدرتی که این چینش ( )arrangementرا ایجاد می کنند موضوع کار ماست؛ مسایلی که مرزبندی و حد و حدود دسته بندی ِ خصوصی ،عمومی ،مشاع ،را ایجاد می کنند و همچنین سبب حذف امر مشترک می شوند. در منظری کالن تر این تهی شدن فضای مشاع از امر مشترک ،تحت تفسیری سهم فضایِ مشاع به دو سویه ی زمان مند قابل بازبین ِی است .بررسی تغیی رات و انضمامِ ِ مالکیت خصوصی و مالکیت عمومی مشخص کننده نوع سیر تغییر ِسهم و در امتداد آن تغییر مالکیت و کنترل در شهر است .شهر در تصرف برآیندی از مجموع تک تک مالک- شهروندان و نهاد قدرت( دولت) است که زمام مالکیت عمومی و تنظیم فضای عمومی را بر سهم فردی سهم مشترک و ِ عهده دارد .در این تصرف دوسویه فضای مشاع با درجات مختلفِ ِ
Soviet construction workers marching with models of modernist housing units (1931)
خانه خانه مدرن ،از ابتدا ابزار جداسازی و شکل دادن سوژه های منفرد ( )individualبود که از ایجاد سکونتگاه حداقل ب رای کارگ ران کارخانه به طور جدی آغاز شد .آپارتمان ،این خانه ی مدرن، از یک سو پایه و اساسی بر جداسازی و تقسیم بندی های کدگذاری و استاندارد شده عمدتا بر اساس کاربری دارد :اتاق خواب ،اتاق پذی رایی ،آشپزخانه ،ت راس ،راهرو و غیره .همچنین از سوی دیگر بر پارادایم های مدرن مالکیت خصوصی (در ب رابر مالکیت عمومی) بنا شده و کار می کند)۱(. در ته ران دوره ی پهلوی با جاگذاری شبکه ی منظم تقسیم زمین ( )۲از یک سو، و جاگزینی معماری با ساختارهای زی ربنایی از سوی دیگر ،مسئله ی مالکیت خصوصی وارد مرحله ی جدیدی شد که در آن ق واره زمین استاندارد پهلوی واحد تشکیل دهنده ی شهر بود. بعدتر با بدل شدن بازار زمین و ساختمان به یکی از ارکان اساسی گردش اقتصادی ،و جاگزینی کیفیت با کمیت« ،خانه» (همانند انواع دیگر ساختمان) وارد رشد ارتفاعی شد و آنچه که ما امروز به عنوان آپارتمان در ته ران می بینیم ،شکل گرفت .نوع عمده مسکن متوسط امروز ته ران مجموعه های 5تا 10خانواده ای در رابطه ای عموما استیجاری ،تحت رابطه ای بسیار ضعیف شده نسبت به مالکیتِ زمین ،شکل گرفته است .با رشد در ارتفاع و شکل گیری واحدهای مسکونی متعدد در یک ساختمان واحد ،موضوع مشاعات بیش از پیش اهمیت یافت، موضوعی که تا پیش ازین ،ب رای مثال در خانه ی ویالیی شخصی ،به این شکل وجود نداشت.
.۱این دو مفهوم درقرن ۱۶ میالدی ،ب رای اولین بار در شهر مطرح شد ،در این زمان مالکیت خصوصی به عنوان یک اصل شهروندی به حساب آمد.
.۲قواره ها یا plotهای پهلوی در شبکه پهلوی تقسیم زمین که ابعاد ۷در ۳۰متر داشت روی زمین شهر انداخته شد و این قواره ها واحد تشکیل دهنده شهر شد.
.۳مشاعات شهرداری شامل راهرو ،آسانسور، پشت بام ،پله ف رار ،پاسیو، البی ،زیرزمین (پارکینگ، استخرها ،سالن تجمع)، حیاط ،نورگیر ،حیاط خلوت و غیره.
شهر و تهران دیدی کلی و دگماتیک به شهر به عنوان یک موجودیت ثابت ،ساده یا محدود که با صدور حکم های کلی قابل تع ریف و توصیف است ،چندان صحیح نیست .شهر نه یک کلیتِ به خودی ِ خود مستقل ،بلکه شکل گرفته از تعدد فرم های معماری (خانه ها ،خیابان ها ،م راکز خ ربد ،بیمارستان ها ،تاسیسات شهری ،و غیره) و هر آنچه است که فضایی اشغال می کند .شهر طی ف رایند هایی شکل گرفته (و همواره در حال شکل گرفتن است) که نمود فضایی ِ روابط قدرت است ،یک ف رایند همیشگی ِ تولید و بازتولید و تکرار فرم های معماری. این ها از سویی به عنوان آپاراتوس قدرت کار می کنند ،و از سویی به عنوان زیستگاه ،محل بروز فرم زیست روزمره ی فرد/سوژهمی باشند .از یک سو ابزار شکل دهی سوژه های سیاسی اند ،و از سوی دیگر محل شکل گیریِ روزمرگی (عادات و آداب زیستن) هستند .از این رو پیشنهادِ ما خ وانش شهر از ط ریق مثال ها ،الگو ها ،و پارادایم های تک به تک ِ معماری است .اهمیت بررسی فرم های پارادایمی ِمعماری ازین سو است که در خ وانش ،بررسی ،و بازتولید فرم های معماری موجود تاثیر روابط قدرت در شکل گیری امر روزمره نمود می یابند. پدیدار های موجود در ته ران را می توان در نگاهی کلی ،به عنوان الگویی ب رای شهرهای هم وضعیت ،شهر هایی که طفولیت و رشد مشابهی را طی می کنند بازخ واند .شهر هایی که محصول فشارهایِ بنیان ِی رشد جمعیت ،توسعه و ت راکم ،و غیره ،و البته تحت ساختارهای کنت رل ِی قدرت هستند .شهرهایی که همواره در ف رایند تولید سوژه های سیاسی اند که منجر به تقویت چرخه شکل دهنده شهر و سوژه ها می شود .از طرف دیگر ته ران واجد خصوصیات خاص خود است .خصوصیاتی که در فرم و است راتژی نتیجه ساخت بندی و ش رایط کنت رل ِی محلی حاکم بر آن است .ته ران مجموعه پدیده های پرشمارِ مت راکم و تصمیم گیری شده، در الیه ها ی مختلف و مقیاس های کوچک تا بسیار بسیار بزرگ است .نیرو ها و فشارهای انکسار ،هم گ رایی ،واگ رایی ،مرکز گ رایی ،مرکزگ ریزی ،گسیختگی ،ترمیم و تخ ریب در طی دورانهای مختلف ،زمینه خصوصیات کالبدی فعلی آن را به وجود آورده است .ته ران ،از یک طرف تنیده در هاله ای از نابسامانی ،در اولین نگاه شهری بی خاصیت می نماید ،شهری فاقد نشانه های اختصاصی .اما در نگاهی دقیق تر با بروز متعددِ انواع چهره ها ،شکل ها، و تناقض های خاص خود شهری می نماید هزارچهره ،خود-متناقض در عین حال زینده. در این میان نگاهی متمرکز به پدیدارهای خاص ،در اینجا الگوی خانه (این معمول ت رین محل زندگی) شروع ِ بررسی ناقدانه ای به رابطه معماری و فرم زیست سوژه ها در این شهر خواهد بود.
1
شهر و تهران خانه مدرن و مشاعات آن
2
روش شناسی محوریت بر بازنمایی تص ویری و drawing
3
پروژه ها
پروژه مشاع آبان 1393 Nov 2014
پروژه مشاع یک پروژه گروهی در یک قالب کارگاه چهارده روزه است.
این پروژه توسط رامتین طاه ریان ،مبشر نیکویی ،اروند پورعباسی ،و گلنار عباسی پیشنهاد شده است. همکاران پروژه :نیلوفر امام ی‌فر ،محمدحسین عظیمی، خشایار زندیاوری ،فرخ فلسفی ،نفیسه موسویان ،منیره عسکری -و با تشکر از سپهر ژند.
© All rights reserved
Contact us: weworknot@gmail.com http://worknot.tumblr.com http://worknot-sharedspaces.tumblr.com
A Project on Shared Spaces in the Apartment
پروژه مشاع