Metropolitan Coastline_WvH19

metropolitan coastline

1

ONDERZOEK + VISIE = ONTWERP Atelier Ontwerpen aan de Metropool (IGOOMR01P)

Hogeschool Rotterdam Minor Ontwerpen Stedenbouw

metropolitan coastline Ontwerpen van lijnen binnen de contouren van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag.

projectteam Wouter van Heest

begeleiding Mark Wissing Marcel-Wim van Dongen Arjen van Susteren

Docent Docent EMI Social Innovation

4

Index Algemene gegevens Inleiding pagina 7 Onderzoeksopzet pagina 8 Methodiek pagina 8 Begrippen pagina 9 Vooronderzoek pagina 10 Welke ruimtelijke- en stedelijke ontwikkelingen zijn er bezig in Den Haag die de positie van de MRDH versterken? pagina 13 Op welke manier draagt een spoorverbinding (metro) bij aan ruimtelijke ontwikkelingen? pagina 17 Welk tracĂŠ voor de metro heeft de meeste potentie en zorgt er voor dat het maximale uit de omgeving gehaalt kan worden?

pagina 23

Visie + ontwerp pagina 29 Referentiebeelden pagina 38 Bibliografie

pagina 42

5

6

INLEIDING Scheveningen is met elf miljoen toeristen één van de meest bezochte gebieden in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag. Toch is het gebied rondom de boulevard ‘slecht’ bereikbaar. Slecht staat tussen aanhalingstekens omdat het gebied niet zo zeer slecht bereikbaar is, maar door het ontbreken van een duidelijke structuur en samenhang voelt het als onbereikbaar en ontoegankelijk. Deze problemen komen voort uit de roerige geschiedenis die Scheveningen heeft gekend.

Tot voor de oorlog was Scheveningen een badplaats met status. Hotels als het Oranjehotel, het Palacehotel en het Kurhaus stonden te pronken aan de boulevard. In deze tijd was het een kuuroord voor de rijke en elite aan zee.

Rond de eind jaren vijftig veranderde dit. Niet alleen de elite en rijke mensen vonden hun rust in Scheveningen, maar ook de dagjesmensen en

‘gewone’ bevolking kwam naar de badplaats toe.

Deze groep mensen zochten los van de zee ook andere soorten vermaak en ontspanning. Deze beweging zorgde ervoor dat de in de oorlog afgebroken pier in de jaren zestig herbouwd werd.

It werd dé nieuwe attractie voor de gewone mens.

Het rijke publiek zag met leden ogen aan hoe de grote massa’s van mensen de badplaats hadden overgenomen en vertrokken naar andere plaatsen.

Het vertrek van de oude sjiek laat Scheveningen niet onbewogen. De grote hotels die de badplaats haar karakteristieke allure geven dateren uit de 19e eeuw en zijn slecht onderhouden. Door het gebrek aan gasten is er geen geld voor een opknapbeurt. De hotels kwamen leeg te staan en het beeld van Scheveningen ging drastisch achteruit. Voor een lange tijd gebeurde er niks in Scheveningen. Begin jaren ‘70 gaf Zwolsman

(de voormalige projectontwikkelaar) het op en nam het bouwbedrijf dat ook Hoog Catharijne in Utrecht had gebouwd het stokje over. De oude hotels werden afgebroken, Scheveningen ging compleet op de schop. Het Kurhaus overleefde als enige hotel de grootschalige modernisering van het gebied.

Na de oorlog zijn dus de functie en het uiterlijk van Scheveningen ingrijpend veranderd. De grote hotels (behalve het Kurhaus) en Seinpost hebben plaatsgemaakt voor hoge flatgebouwen en massatoerisme. Door de ingrepen is de structuur veranderd en creëert de bebouwing een muur voor de zee. Met het verlengen van de metro vanaf Den Haag Centraal tot en met het Kurhaus komt er ruimte voor nieuwe stedelijke ontwikkeling en ontstaat de kans om de tweede linie te betrekken bij de boulevard.

Kurhaus rond 1910 7

ONDERZOEKSOPZET Het doel van dit onderzoek is om ontwerpend tot een oplossing te komen om Scheveningen via de verlenging van metrolijn E een duidelijk, werkende en leefbare structuur te geven en bij te dragen aan de ontwikkelingen in het Central Innovation District rondom Den Haag CS.

METHODIEK Het onderzoek zal uitgevoerd worden door middel van verschillende methodiek. Allereerst zal er deskresearch gedaan worden. Daarna wordt er verder gegaan met kwalitatief onderzoek.

Om dit doel te behalen zijn de onderstaande hoofd-en deelvragen opgesteld:

DESKRESEARCH Het onderzoek wordt begonnen door middel van deskresearch. De reden hiervoor is om te kijken wat er al is gevonden in eerder onderzoek en of dit bruikbaar is voor dit onderzoek. Hiermee wordt er onderzoek gedaan naar al beschikbare gegevens over de probleemstelling. Van toepassing op vraag/ vragen: 1. Welke ruimtelijke- en stedelijke ontwikkelingen zijn er bezig in Den Haag die de positie van de MRDH versterken? 2. Op welke manier draagt een spoorverbinding (metro) bij aan ruimtelijke ontwikkelingen?

HOOFDVRAAG

‘Op welke manier kan de verlenging van metrolijn E invloed hebben op de ontwikkelingen en vernieuwing van de ruimtelijke structuur van Den Haag CS tot aan Scheveningen?’

DEELVRAGEN 1. Welke ruimtelijke- en stedelijke ontwikkelingen zijn er bezig in Den Haag die de positie van de MRDH versterken?

2. Op welke manier draagt een spoorverbinding (metro) bij aan ruimtelijke ontwikkelingen?

3. Welk tracé voor de metro heeft de meeste potentie en zorgt er voor dat het maximale uit de omgeving gehaalt kan worden?

8

KWANTITATIEF/KWALITATIEF ONDERZOEK Passend bij het onderzoek zal er kwantitatief onderzoek gedaan worden. De reden hiervoor is dat er vele gegevens benodigd zullen zijn De kans op verkeerde interpretatie van de resultaten wordt hiermee verkleind. Bij kwalitatief onderzoek wordt de nadruk gelegd op de vele verschillende mogelijkheden en aspecten die er zijn aan een bepaald fenomeen. In het geval van metropolitaniteit zijn er veel referenties denkbaar. Echter in een verdieping naar een bepaald onderwerp kan kwalitativiteit een belangrijke rol gaan spelen.

Van toepassing op vraag/vragen: 2. Op welke manier draagt een spoorverbinding (metro) bij aan ruimtelijke ontwikkelingen?

3. Welk tracé voor de metro heeft de meeste potentie en zorgt er voor dat het maximale uit de omgeving gehaalt kan worden?

LITERATUURONDERZOEK In dit onderzoek zal ook gebruik worden gemaakt van literatuur. Er zijn veel documenten die zicht toespitsen op het fenomeen metropolitaniteit. Er zal gekeken worden naar literatuur op macroniveau, zoals rapporten, structuurvisies, omgevingsplannen, etc. Op microniveau zal er gekeken worden naar boeken die minder omvangrijke onderwerpen uitlichten, denk hierbij aan biografieën, handboeken en columns.

DATA-ANALYSE Nadat de informatie binnen is moet de data worden verwerkt in een rapport dat het onderzoek onderschrijft. Dit rapport omvat onder andere een samenvatting, beantwoording van de hoofd-en deelvragen en een conclusie.

Wanneer de Data-analyse compleet is dan kan er antwoord worden gegeven op de hoofdvraag: ‘Op welke manier kan de verlenging van metrolijn E invloed hebben op de ontwikkelingen en vernieuwing van de ruimtelijke structuur van Den Haag CS tot aan Scheveningen?’

9

VOORONDERZOEK De Metropoolregio Rotterdam Den Haag is een vrijwillig samenwerkingsverband van 23 gemeenten in de vorm van een gemeenschappelijke regeling. De samenwerking is gericht op versterking van de regio. Van het Rijk heeft de metropoolregio de status van vervoerregio gekregen. Daarmee heeft de regio wettelijke taken op het gebied van verkeer en vervoer. De gemeenten in de metropoolregio Rotterdam Den Haag werken samen aan vier thema’s: vernieuwen verbindingen, vernieuwen economie, vernieuwen energie en vernieuwen van stad en omgeving.

VERBINDING

Ook is onderzocht hoe een lijn een bepaald gebied kan definiëren. Welke factoren dragen bij een de werking van provincialeen rijkswegen, metro- en spoorlijnen en water- en natuurlijke lijnen. Daarnaast is gekeken naar de strategische ligging van de metropoolregio en de internationale sterkte en kansen.

Het laatste onderzoek betrok de plannen en nieuw te komen lijnen in de MRDH. Hieruit zijn drie lijnen gekomen die ontworpen gaan worden: - Metro Zuidplein - Kralingse Zoom - Metro Oosterheemtracé - Nesselande - Metro Den Haag CS - Scheveningen-Bad Dit onderzoek zal ingaan op het ontwerp van het metrotracé Den Haag CS - Scheveningen-Bad

ECONOMIE

ENERGIE

STAD

Metropoolregio Rotterdam Den Haag 10

11

1. Welke ruimtelijke- en stedelijke ontwikkelingen zijn er bezig in Den Haag die de positie van de MRDH versterken?

HOOFDKNOOPPUNT IN METROPOLITAAN NETWERK Den Haag is een stad in transitie en staat net zoals veel andere steden voor verschillende uitdagingen. Bijvoorbeeld de transitie naar een kenniseconomie. De stad moet niet alleen aantrekkelijk zijn om in te werken, maar ook om in te wonen en te recreëren.

Ook verwacht Den Haag een enorme bevolkingsgroei. Tot 2040 komen er 90.000 inwoners bij. In de periode 2016-2025 wilt de gemeente 2.800 woningen per jaar bouwen en van 2026-2040 1.800 woningen. Bij elkaar dus ongeveer 51.000 woningen. Ruimte voor uitbreiding is er niet in de gemeente; er zijn geen uitleglocaties meer. De groei zal dus voornamelijk door verdichting en transformatie van bestaande stedelijke structuren moeten gebeuren.

Een Central Innovation District (CID) kan inspelen op die uitdagingen. Innovation districts kennen een concentratie van mensen, bedrijven en instellingen die sterk bijdragen aan kennisontwikkeling en vernieuwing. Iets waar de MRDH ook voor staat. In Den Haag is dit het gebied tussen de stations Den Haag CS, Hollands Spoor en Laan van NOI en valt onder het programma ‘Stad in Transitie’. (Oorschot, 2016) KANSEN VOOR HET KNOOPPUNT De kansen voor het nieuwe Metropolitaanse knooppunt zijn groot. De nieuwe economie en ruimtelijke ontwikkeling hebben elkaar 14

gevonden. In het CID werken nu zo’n 63.000 mensen en wonen er nog eens 20.000. Het gebied kent een aantal sterke punten. De bereikbaarheid vanuit andere steden is goed en het gebied ligt tussen de University of Technology Delft (ong. 20.000 studenten) University of Leiden (ong. 26.000 studenten) en de Erasmus University Rotterdam (ong. 26.000 studenten) en huisvest een deel van de Leidse Universiteit en de Haagse Hogeschool (ong.

25.000 studenten). Een bijkomend voordeel is dat het gebied nauwelijks historische woonwijken of gebouwen kent. Kortom een goede mogelijkheid voor intensivering en verdichting. (Oorschot, 2016) Er is echter een probleem dat altijd komt kijken bij het intens verdichten van een binnenstad: autoverkeer. Een risico is dat het CID een stedenbouwkundige stop wordt die de rest van de stad afsluit voor autoverkeer. Een enorme concentratie van woongebouwen en activiteiten zal erg veel nieuw verkeer aantrekken. Ondanks de drie grote stations zal dit hoe dan ook voor overmatige drukte zorgen. De intentie is om de lucht in te gaan met de bebouwing. Woontorens zorgen voor een hogere dichtheid op een gebouwstempel en biedt de kans om met zo min mogelijk ruimte toch te voldoen aan de groei van de stad. Echter maakt dit het parkeerprobleem en de drukte alleen maar groter. Het is dus van belang om met nieuwe en efficiënte oplossingen te komen. (Bouw in Ontwikkeling , 2017)

De Netkous, ZJA Zwarts & Jansma Architecten

SCHEVENINGEN BAD Een risico is dat andere stadsdelen verwaarlozen omdat Den Haag haar investerend vermogen concentreert in de CID zone. Andere stadsdelen zouden minder aandacht kunnen krijgen en blijven op deze manier achter. Het (opnieuw) verbinden van het CID naar andere delen van de stad is dus van belang. Een ander gebied wat veel kansen kent met betrekking tot de uitgangspunten van de MRDH is Scheveningen Bad. Het gebied kent nu elf miljoen toeristen per jaar en is één van de drukst bezochte gebieden van de MRDH. Het gebied wil echter doorgroeien naar 20 miljoen toeristen per jaar en ziet in dat stedelijke vernieuwing essentieel is. Hier inbreiden en een deel van de 51.000 woningen plaatsen is een mogelijkheid om de reikwijdte van het CID te vergroten.

in het gebied is. Er zijn geen zichtlijnen en woongebouwen lijken op willekeurige plekken neergezet te zijn.

De verbinding van het CID naar Scheveningen Bad draagt dus niet alleen maar bij aan een betere toevoer van mensen, maar biedt kansen voor (her)ontwikkeling van bepaalde stadsdelen.

De volgende vraag is om wat voor soort verbinding dit moet gaan. In dit geval is er gekozen voor een metroverbinding. Dit omdat het snel, innovatief en de beste manier is om zonder verstoor van de al drukke binnenstad mensen tussen de twee zones te verplaatsen.

Ook zal de metro langs een aantal drukke plekken gaan om de stroom van mensen beter te verspreiden.

Ook is het een enorme mogelijkheid om het billboard te zijn van stedelijke vernieuwing.

De vele toeristen die door het jaar heen het gebied doorkruisen kunnen getuigen zijn van een goed werkende, mixed-use district dat huis biedt aan vele Young Urban Professionals en studenten die werkzaam zijn in het CID. Ook kent Scheveningen Bad het probleem dat de tweede linie vanaf de kust niet goed ontsloten is met de boulevard. Hierdoor zijn er weinig voorzieningen en kent het gebied een éénzijdige vorm van voorzieningen. Deels komt dit door de stedelijke structuur die er

Het CID, Robert Jan van der Veen 15

2. Op welke manier draagt een spoorverbinding (metro) bij aan ruimtelijke ontwikkelingen?

HOOFDKNOOPPUNT IN METROPOLITAAN NETWERK Om te onderzoeken wat een metroverbinding toevoegt aan de (her)ontwikkeling van een bepaald gebied en waarom deze nodig is, worden er drie voorbeelden bekeken. New York, Londen en Hongkong hebben alle drie een onmisbaar metro netwerk. Alle drie de steden kennen al lange tijd een metro maar toch zijn er gaandeweg gebieden om en rond de bestaande stations (her)ontwikkeld.

CONCLUSIE Zoals is te zien bij de drie voorbeelden kan een ontwikkeling van het metronetwerk veel beweging brengen. Met het oogpunt dat stadscentra steeds drukker worden met autoverkeer is te merken dat mensen steeds meer in de buurt van een openbaarvervoersknooppunt willen wonen/ werken. Dit omdat het op deze manier gemakkelijker (en tijdbesparend) is om van A naar B te komen.

Ook kan een metrolijn en de haltes hiervan zorgen voor veel ruimtelijke ontwikkelingen.

Ontwikkelaars zien kansen in de omgeving omdat er via de haltes een verbinding en aansluiting ontstaat op het grotere netwerk van de stad en zelfs het land. Voor Den Haag is dit belangrijk. Met de komst van 90.000 nieuwe inwoners in 20 jaar tijd zal de druk op het bestaande netwerk (onder andere de tram) te groot worden. Daarnaast kent Den Haag een kopstation. Dit is een spoorwegstation met uitsluitend kopsporen, waar treinen niet 18

meer verder kunnen rijden. De treinen die hier binnen komen rijden kunnen het station alleen in tegenovergestelde richting verlaten. Dit ontstaat veelal in grote steden waar vanwege de dichte bebouwing het spoor niet verder kan worden gelegd. Vanuit hier kan men doormiddel van andere soorten openbaar vervoer de stad in. Den Haag kent een uitgebreid tramnetwerk maar, zoals eerder benoemd, wordt de druk hierop erg groot als alleen de tram gebruikt kan worden in dit gebied.

Ook met de visie van een groei in toerisme van bijna 100% is het daarom verstandig om na te denken over het aanleggen van een metroverbinding van Den Haag CS tot aan Scheveningen Bad.

Hudson Yards, New York Hudson Yards is de grootste particuliere vastgoedontwikkeling in de geschiedenis van de Verenigde Staten en de grootste ontwikkeling in New York sinds het Rockefeller Center. Het plangebied omvat meer dan 548 hectare aan commerciële en residentiële ruimte, ultramoderne kantoortorens, meer dan 100 winkels en een verzameling restaurants. De stedelijke ontwikkeling omvat ongeveer 4.000 woningen, 14 hectare aan openbare open ruimte, een openbare school en een hotel. Het masterplan is naar ontwerp van Kohn Pedersen Fox en onder andere Thomas Heatherwick werk mee aan verschillende ontwerpen van de openbare ruimte. (The New York Times, 2018) Opmerkelijk is dat de ontwikkelingen van Hudson Yards voor een groot deel te danken is aan het hergebruik van de High Line. Dit is een oud spoorviaduct door het centrum van New York die een nieuwe functie heeft gekregen als park. Het ongelofelijke succes van dit project zorgt ervoor dat in de omgeving van de High Line tal van nieuwe projecten de grond uit schieten. Hier heeft de metro dus niet zozeer een rol gespeelt in de ontwikkeling van een gebied, maar het anders denken en oplossen van een probleem in de stad.

“The most respected visionaries, leaders and cultural icons are crafting a new neighborhood that will inspire New York – and the world. Hudson Yards is an exceptional collaboration that invites us all to be in the next.”

– Stephen M. Ross 19

Kings Cross, Londen Kings Cross is één van de grootste en meest vernieuwende herontwikkeling projecten in Londen. De omgeving heeft een rijke geschiedenis en een unieke omgeving. Wat een onderbenutte industriële locatie was wordt getransformeerd naar een nieuw deel van de stad met woningen, kantoren, galeries en een universiteit. Het plan werd in 2006 bedacht en omvat een enorm programma. Zo worden er ruim 2.000 woningen gebouwd, tien nieuwe parken en pleinen, 26 hectare openbare ruimte en verwachten ze een intensivering van 30.000 mensen per jaar. Een deel van deze woningen zal worden toegevoegd aan bestaande, victoriaanse gebouwen die worden getransformeerd. (Kings Cross, 2016) Deze ontwikkeling is voort gekomen uit de samenvoeging van drie belangrijke stations die in de omgeving zijn gelegen. Door een HUB te maken van deze stations is het gebied aantrekkelijker geworden voor bedrijven omdat er vanuit de directe omgeving gereisd kan worden. Door het toevoegen van openbare parken en pleinen kwam de vraag naar woningen. Op deze manier is het gebied gestuurd naar een natuurlijke ontwikkeling en is het één van de meest aantrekkelijke plaatsen om te wonen, werken en bezoeken in Londen.

“The site is the perfect mix of grittiness and shininess, simultaneously a symbol of London’s industrial and engineering past and the creative present.”

– Edwin Heathcote, Financial Times 20

West Kowloon Cultural District, Hongkong Het culturele district West Kowloon, dat zich uitstrekt over 40 hectare drooggelegde grond, is een van de grootste culturele projecten ter wereld, waarin kunst, onderwijs en openbare ruimte samengaan. De visie is om een levendige culturele wijk te creëren voor Hongkong waar de lokale kunstscene kan communiceren, ontwikkelen en samenwerken. In totaal is er 23 hectare openbare ruimte en twee kilometer aan levendige boulevard. Er komen tal van expositie ruimtes en plekken voor kunst en cultuur. Het masterplan is naar idee van Foster + Partners.

Het gebied ligt ten westen van Kowloon en heeft een lange geschiedenis. Vroeger lag in deze omgeving ‘The Walled City’. Dit was één van de meest dichtbevolkte gebieden in de wereld. De totale oppervlakte was ongeveer even groot als 2 voetbalvelden en er woonde zeker 50.000 mensen. In 1994 is het complex gesloopt en sinds dien is het gebied de voorloper op stadsvernieuwing in Hongkong.

Onder andere het ICC (478 meter hoog) en het nieuwe metrostation Kowloon liggen in dit gebied. Het herontwerp van het metrostation zorgde voor een opmars van vernieuwende ideeën. Zo ook voor het droogleggen en herontwikkeling van het West Kowloon Cultural District. (westKOWLOON, 2016) “The West Kowloon Cultural District will be developed into one of the world’s largest cultural quarters, blending art, education and public space.”

21

3. Welk tracĂŠ voor de metro heeft de meeste potentie en zorgt er voor dat het maximale uit de omgeving gehaalt kan worden?

HOOFDKNOOPPUNT IN METROPOLITAAN NETWERK Om te onderzoeken welk tracé de metro moet hebben is er een variantenstudie gedaan.

Er zijn drie mogelijke tracés bekeken en onderzocht waarom deze juist wel of juist niet mogelijk is. Daarnaast is er bij elk tracé gekeken waar de ontwikkel locaties (plekken waar mogelijk de stedelijke structuur kan worden aangepast of kan worden ingebreid) liggen. Dit is gedaan omdat het doel van de metrolijn is om het Central Innovation District van Den Haag te verbinden met andere delen van de stad en zo de drukte en kennis te verspreiden.

CONCLUSIE Om een keuze te maken tussen de varianten moet er worden gekeken naar de uitgangspunten van Den Haag met betrekking op het Central Innovation District en toerisme en hoe dit bijdraagt aan de positie van de MRDH. Door het ontwikkelen van het Central Innovation District wordt de druk op het gebied groot. Het is dus van belang om met nieuwe en efficiënte oplossingen te komen. Een oplossing is om het woongebied te verbreden en over meerdere plaatsen in de stad te verdelen. Bij Den Haag ligt de visie op het Central Innovation District en Scheveningen Bad. Deze twee locaties kunnen hevig worden verdicht en kunnen een groot aandeel spelen in de komst van ruim 50.000 nieuwe woningen. Waarom worden deze twee locaties dan niet met elkaar verbonden op een efficiënte manier? Ook kan een innovatieve ontwikkeling in het midden, bijvoorbeeld een 24

hub, bijdragen aan de herontwikkeling en strategische plek van het gebied. Hierdoor ontstaan er niet twee losse delen in de stad die worden ontwikkeld, maar een zone die de gehele stad doorkruist.

De keuze is dan ook voor variant twee, over de Badhuisweg. Dit is de kortste route en biedt de meeste kansen voor de omgeving. Ook met het oog op het toenemende toerisme van Madurodam en de Scheveningse boulevard is dit de beste keuze.

Zone vergroting CID

VARIANT EEN: VREDESPALEIS De eerste variant van het metro tracé gaat via het Vredespaleis en de Scheveningseweg richting het Kurhaus. De lijn kent, inclusief Den Haag CS, zes stations en is in totaal ongeveer 5.500 meter lang.

De keuze voor deze lijn is gemaakt omdat het tracé voor het grootste gedeelte onder de bestaande weg (Scheveningseweg) doorgaat en zo weinig tot geen bebouwing doorkruist.

KURHAUS

Het tracé komt onder meer langs het Vredespaleis. Het Vredespaleis is de zetel van het Parlement hof van Arbitrage, het Internationaal Gerechtshof van de Verenigde Naties, de Academie voor Internationaal Recht en een bibliotheek. Het Vredespaleis kent een tramhalte maar heeft geen directe verbinding met Den Haag CS. Wel is er een busverbinding, maar met de toenemende drukte zal deze liever verbeden worden.

DUINSTRAAT

WORLD FORUM VREDESPALEIS MALIEVELD DEN HAAG CS

ONTWIKKEL LOCATIES Rondom dit tracé is het lastig om ontwikkel locaties te vinden. De reden hiervoor is dat de lijn een beschermt bosgebied doorkruist: Scheveningse Bosjes. Wel is rondom Den Haag CS en Scheveningen Bad plek en mogelijkheid om te herstructureren.

25

VARIANT TWEE: BADHUISWEG Het tweede tracé dat wordt onderzocht is de variant van de Badhuisweg. Dit tracé gaat net als variant één langs het Malieveld waarna het rechtdoor gaat over de Koningskade en Plesmanweg. Hier komt de lijn langs Madurodam en gaat door over de Badhuisweg langs het Belgisch Park om uiteindelijk te stoppen in het Kurhaus in Scheveningen Bad. Ook deze lijn kent zes stations inclusief Den Haag CS en is ongeveer 4.700 meter lang.

KURHAUS

BELGISCH PARK

MADURODAM

EMBASSY DISTRICT MALIEVELD

DEN HAAG CS

26

En belangrijk station in deze lijn is die bij Madurodam. Madurodam is een attractiepark en een miniatuurstad. Het geeft een beeld van een Nederlandse stad en samenleving en bepaalde delen van Nederland zijn er op schaal nagemaakt.

Madurodam trekt per jaar ruim 700.000 bezoekers en is hiermee één van de grootste publiekstrekkers van Den Haag.

ONTWIKKEL LOCATIES Deze lijn biedt veel ontwikkel locaties.

Rondom Den Haag CS en Scheveningen Bad kan worden geherstructureerd en worden nagedacht over inbreidingslocaties.

De locatie bij Madurodam opent de kansen om een HUB te ontwikkelen voor openbaarvervoer, werk en wonen.

VARIANT DRIE: HAAGSE BOS Als laatste is de variant Haagse Bos onderzocht. Deze lijn slaat na Den Haag CS gelijk rechts af op de Bezuidenhoutse weg en doorkruist daarna via de Laan van Nieuw Oost-Indië het Haagse Bos. Hierna gaat de lijn rechtdoor onder de Van Alkemadelaan en de Zwolsestraat richting Scheveningen en het Kurhaus. De lijn kent, inclusief Den Haag CS, 6 stations en is ongeveer 6.000 meter lang. De keuze hier is dat de lijn ervoor zorgt dat de randwijken van Den Haag meer betrokken worden.

KURHAUS BELGISCH PARK

DUTTENDEL

CLINGENDAEL

HAAGSE BOS

DEN HAAG CS

De lijn doorkruist het Haagse Bos, wat één van de 19 gebieden in Den Haag is die behoren tot een beschermd stadsgebied.

Eén van de redenen hiervan is dat het Paleis Huis ten Bosch hierin gelegen is. Dit is het 17e -eeuws buitenverblijf van de koninklijke familie. Sinds 1981 woont prinses Beatrix hier en in 2019 trekt koning WillemAlexander hier in.

ONTWIKKEL LOCATIES Door de beschermde status van dit gebied is het onmogelijk om rond dit tracé te bouwen. Alleen rondom Den Haag CS en Scheveningen Bad kan worden ontwikkeld.

Dit vergroot de kracht en mogelijkheden van het Central Innovation District niet.

27

4. Visie + Ontwerp

VISIE Met deze visie wordt er in het centrum van Den Haag een zone gecreëerd waar doormiddel van een nieuwe lijn een verbinding ontstaat tussen het Central Innovation District en Scheveningen Bad. Deze lijn, de verlenging van de metrolijn E, zorgt voor de spreiding van ontwikkelingen en innovatie binnen Den Haag maar ook wordt de toenemende druk op het tramnetwerk verligt. Daarnaast zorgt het voor een betere vloeiing in het toeristische vervoer.

Plekken zoals Madurodam en de Scheveningse boulevard zijn binnen tien minuten direct bereikbaar.

Voor de drie deelgebieden worden apart programma’s bedacht. Deze sluiten uiteraard aan bij het bestaande idee over de groei van Den Haag en zullen hiervan een deel huisvesten. In dit onderzoek is het ontwerp bij

HERSTRUCTUREREN EN ZICHTLIJNEN RICHTING BOULEVARD STRAND EN ZEE

EN

RL GD EM

TRANSPORTATIE HUB MADURODAM

L RO

ET IJN E

30

de visie van Scheveningen Bad uitgewerkt en worden de overige twee delen kort behandeld en toegelicht aan de hand van het ontwerp en de visie ideën.

VE

Drie plekken in de stad krijgen een programmatische en functionele update met een passend karakter. Ieder van hen wordt een nieuwe en herkenbare gebruiksplek als aanvulling op de aanwezige functies, tevens vullen ze elkaar aan tot een samenhangend geheel. Het Jan van Riebeekplein wordt totaal geherstructureerd en krijgt centrum stedelijk wonen als hoofdfunctie. Ter hoogte van het George Maduro plein komt een hub die functie biedt aan meerdere transportmiddelen en tevens een voorbeeld is van hoe er op een duurzame manier

kan worden omgegaan met multifunctioneel ruimtegebruik. Ook vindt er herstructurering plaatst in Scheveningen Bad. Dit met het oog op het groeiende toerisme en de stedelijke allure die het gebied wilt krijgen.

HERSTRUCTUREREN EN VERDICHTEN

CENTRAL INNOVATION DISTRICT

MADURO HUB

SCHEVENINGEN BAD

- Centrumstedelijk wonen (woontorens)

- Een transporthub met

meerdere transport mogelijkheden

- Ondergrondse metrohalte Kurhausplein

- Bijdragen aan kennisontwikkeling

- Multifunctioneel ruimtegebruik

-

- - Studenten huisvesting

- Voetgangerstunnel - Intensivering Madurodam woningvoorraad - - Zelfstandige fietsverhuur

- Hoofdknooppunt in

metropolitaan netwerk - Leisure -

Vernieuwen infrastructuur Doorbreken bestaande bebouwing voor zichtlijn op boulevard, strand en zee Hoogstedelijke verdichting diverse doelgroepen ‘All year round’ voorzieningen in plint

31

SCHEVENINGEN BAD METROSTATION KURHAUSPLEIN De eindhalte van metrolijn E is gesitueerd onder het vernieuwde Kurhausplein. Deze halte moet ervoor zorgen dat de stroom met toeristen, die moet toenemen van 11 naar 20 miljoen per jaar, via een directe en snelle lijn vanaf Den Haag CS naar de Scheveningse boulevard kan komen. Ook werkt dit andersom. Het gebied is nu direct verbonden met de rest van de stad en zelfs met het metronetwerk van Rotterdam.

Daarnaast is het Central Innovation District binnen tien minuten bereikbaar. Deze halte geeft het gebied en haar functie als badplaats dus een enorme impuls.

32

VERNIEUWEN INFRASTRUCTUUR De infrastructuur in Scheveningen Bad wordt drastischveranderd. Het stuk van de Gevers Deynootweg tussen de Badhuisweg en de Zwolsestraat wordt verwijderd zodat er ruimte ontstaat voor een groot plein voor het Kurhaus.

Om ruimte te maken voor het plein worden de gebouwen die op dit moment gesitueerd zijn voor het Kurhaus gesloopt.

Het plein biedt ruimte voor ontmoeting en zorgt voor een aantrekkelijke open ruimte in het centrum van Scheveningen Bad, maar kan ook dienen als evenementenplein. Hier kan in de winter bijvoorbeeld een schaatsbaan worden aangelegd. Aan het plein komt ruimte voor diverse voorzieningen zoals detailhandel, horeca e.a. Het plein dient als de entree van Scheveningen Bad met het Kurhaus als icoon daar aan grenzend.

ZICHTLIJNEN LANGS HET KURHAUS Om de connectie tussen Scheveningen Bad en het strand en de Noordzee te verbeteren worden de volgende ruimtelijke maatregelen genomen; sloop van gebouwen voor het Kurhaus brede doorgangen creëren naast het Kurhaus. De openbare ruimte en bebouwing in Scheveningen Bad stuurt aan op een isolement. Het strand en de zee zijn vanuit het gebied niet zichtbaar en daardoor mist het gebied een ruimtelijke connectie met één van de belangrijkste, zo niet de belangrijkste, eigenschap van de badplaats. Er liggen kansen om deze connectie te versterken door de gebouwen voor het Kurhaus te slopen en brede doorgangen richting het strand te creëren.

Hierdoor wordt het strand en de zee zichtbaar voor bezoekers die met het nieuwe openbaar vervoer het gebied bezoeken.

HOOGSTEDELIJKE VERDICHTING In Scheveningen Bad worden woningen gebouwd voor diverse doelgroepen. Wat deze doelgroepen gemeen hebben, is de voorkeur voor het wonen in een centrumstedelijke omgeving, met veel en diverse voorzieningen ‘om de hoek’: studenten, expats, young urban professionals, empty-nesters en stedelijke gezinnen vinden hier een geschikt woonmilieu.

De nieuwe woongebouwen zijn gesitueerd aan de Gevers Deynootweg, ten zuiden van het Kurhaus en tegenover de Palace Promenade.

Om deze nieuwbouw te kunnen realiseren dienen er een aantal stappen te worden genomen. Zo moeten de vastgoedeigenaren worden geïdentificeerd en moeten onderhandelingen gevoerd worden zodat het vastgoed in eigendom kan komen van de gemeente. Daarna kan de gemeente in samenwerking met diverse marktpartijen, eigenaren en gebruikers van het gebied een aanpak ontwikkelen waarmee de nieuwbouw van woningen kan worden gerealiseerd.

VOORZIENINGEN IN DE PLINTEN Scheveningen Bad wordt een all-year-round badplaats met daarin hoogwaardige voorzieningen voor bewoners én bezoekend publiek. Op dit moment is de badplaats gericht op de drukke zomermaanden, maar daarbuiten vallen de bezoekersaantallen sterk tegen. Door hoogwaardige voorzieningen, zoals detailhandel en horeca, in de plinten van de nieuwbouw te plaatsen ontstaat er tezamen met de huidige voorzieningen een strook van voorzieningen die loopt vanaf de tramhalte in het zuiden van het gebied tot de Scheveningse pier. Ook sluit dit aan bij de nieuwe ontwikkelen rondom de Noord-Boulevard, waar ook voorzieningen worden geplaatst in de bebouwing op de boulevard. De genoemde ontwikkelingen vormen een goede basis om de economie van Scheveningen Bad te veranderen van een “seizoenseconomie” naar een all-year-round economie.

33

34

35

MADURO HUB TRANSPORTATIE HUB Vóór het George Maduroplein bij Madurodam komt een transport hub. Een transport hub is een plek waar passagiers kunnen overstappen op verschillende vervoersmiddelen. In dit geval, de Maduro Hub, zijn er drie mogelijke openbaarvervoersmiddelen waar men op kan overstappen. De nieuwe metrolijn E stopt op de Plesmanweg ter hoogte van de tramhalte Madurodam. Omdat er water en een groenstrook tussen de hub en de metrohalte zit loopt er een ondergrondse voetgangerstunnel tussen beide. Deze komt boven op de begane grond waar men een fiets kan huren om zo de stad in te gaan. Daarnaast is er een

Bron: Curbed NY 36

tunnel vanaf het metrostation die direct op het George Maduroplein uitkomt. Zo is het niet nodig om de weg over te steken richting Madurodam. Aan de noordzijde van de Hub is het tramstation gelegen, aan de westzijde het busstation.

MULTIFUNCTIONEEL De Maduro Hub zal bestaan uit een meer laags gebouw dat verschillende functies kent.

De begane grond zal bestaan uit een fietsen verhuur spot die geheel zelfstandig te bedienen is. Doormiddel van een app zal de fiets ‘veilig’ zijn omdat er vooraf betaald is en een borg

Bron: KPF, Dongdaegu Transportation hub

is afgedragen. Ook zit hier een service center dat reisinformatie of informatie over de omgeving verstrekt. Op de eerste verdieping is een sportschool gevestigd die toegankelijk is doormiddel van een pasjessysteem. Deze kunnen gehaald worden bij het service center. Op de tweede verdieping is een expositieruimte waar uitsluitend innovatieve, ruimtelijke ideeën worden getoond. De derde verdieping bestaat uit een ruimte waarin wordt laten zien op welke manier een hub duurzaam kan zijn. Door het meervoudig ruimtegebruik en de mogelijkheid om een ruimte snel te transformeren tot verschillende functies is dit een voorbeeld voor meerdere locaties.

37

Bron: BiGEvents Nashville

Bron: ROFFAA (voorheen KCAP) 38

Bron: TCA architects

Bron: Bjarke Ingels Group

Bron: Office of Metropolitan Architecture

Bron: ODA architecture

Bron: Bjarke Ingels Group

Bron: UNStudio 39

Bibliografie Binnenstad Den Haag. (2017). De Ambities van de Haagse binnenstad. Opgehaald van https://www.binnenstad-denhaag.nl/hetverhaal-van-de-binnenstad/de-ambities-vande-haagse-binnenstad Bouw in Ontwikkeling . (2017, 09). Den Haag maakt ruimte voor innovatie. Opgehaald van http://www.bouwinontwikkeling.nl/ gebiedsontwikkeling/den-haag-maakt-ruimtevoor-innovatie Gebiedsontwikkeling NU. (2016). Den Haag krijgt een CID. Opgehaald van https://www. gebiedsontwikkeling.nu/artikelen/den-haagkrijgt-een-central-innovation-district/ Gemeente Den Haag. (2016, April). Drie stedelijke milieus, ĂŠĂŠn innovatief district.

Opgehaald van The Hague Central Innovation District: http://www.ruimtevoordestad.nl/wpcontent/uploads/2016/05/160426-BVR-CIDMagazine_low-res.pdf Gemeente Den Haag. (2018). Bouwprojecten.

Opgehaald van https://www.denhaag.nl/nl/inde-stad/wonen-en-bouwen/bouwprojecten.htm Gemeente Den Haag. (2018, Juni). Central Innovation District (CID): economisch hart van Den Haag. Opgehaald van https://www. denhaag.nl/nl/in-de-stad/ondernemen/ central-innovation-district-cid-economisch-hartvan-den-haag.htm 42

Kings Cross. (2016). The Story So Far, An extraordinary part of London is taking shape.

Opgehaald van https://www.kingscross.co.uk/ the-story-so-far KingsCross. (2018). The Story So Far. Opgehaald van https://www.kingscross.co.uk/ the-story-so-far KPF. (2016). Dongdaegu Transportation Hub. Opgehaald van https://www.kpf.com/fr/ projects/dongdaegu-transportation-hub Madurodam. (2017). Madurodam in feiten.

Opgehaald van https://www.madurodam. nl/sites/madurodam_corp/files/inline-files/ Madurodam%20in%20feiten%20en%20cijfers. pdf Oorschot, L. (2016, Oktober). Den Haag krijgt een Central Innovation District. Opgehaald van https://www.gebiedsontwikkeling.nu/artikelen/ den-haag-krijgt-een-central-innovation-district/ RVDS. (2017). CID magazine. Opgehaald van http://www.ruimtevoordestad.nl/wpcontent/uploads/2016/05/160426-BVR-CIDMagazine_low-res.pdf ScienceDirect. (2016). Opgehaald van https:// www.sciencedirect.com/science/article/pii/ S2352146517308700

The New York Times. (2018, Januari). The Case for the Subway. Opgehaald van https://www. nytimes.com/2018/01/03/magazine/subwaynew-york-city-public-transportation-wealthinequality.html Tutorperini. (2015). Rail mass transit.

Opgehaald van https://www.tutorperini. com/projects/rail-mass-transit/hudson-yardsplatform/ westKOWLOON. (2016). About the district .

Opgehaald van https://www.westkowloon.hk/ en/the-district/about-the-district

43

44