030_GPV1QU_20160507_DMAHP_00_RubyWax.qxp_DMm 04/05/16 10:50 Page 30
Ruby Wax (63), de rode furie die het televisiescherm deed knetteren in de jaren negentig, is van koers veranderd. Ze schreef Frazzled, een openhartig boek over mindfulness: enerzijds haar redding en anderzijds ‘het ergste wat je jezelf kunt aandoen.’ Een exclusieve rondleiding door haar leven. tekst Sebastiaan Bedaux foto’s NO CANDY/Lumen
Interview
De feeks die zichzelf temde
030_GPV1QU_20160507_DMAHP_00_RubyWax.qxp_DMm 04/05/16 10:51 Page 32
behandeling van een heel scala aan lichamelijke en geestelijke stoornissen. Ik koos voor deze studie omdat ik door zo’n beetje elke psychologische behandeling die er bestaat door de mangel was gehaald, van normale doorsneetherapie waarin ik zoveel praatte over hoe knettergek mijn ouders waren tot alternatieve rariteiten, zoals drie dagen lang met een knuppel op een kussen slaan dat ik ‘papa’ moest noemen om het vervolgens ceremonieel te begraven en erom te rouwen. Ik ving deze studie met andere woorden enkel aan voor het resultaat. Mocht boomknuffelen een betere techniek zijn geweest, had ik wel voor boomknuffelaar gestudeerd en stonden wij nu samen een Amsterdamse iep te huggen.”
Interview
Het brein, een te trainen spier
Het is prachtig weer in Amsterdam wanneer Ruby Wax de lobby van het Ambassade Hotel aan de Herengracht binnenwandelt. Eén blik op de rode donderwolk die ze een kapsel noemt, katapulteert me terug in de tijd. Twintig jaar om precies te zijn, toen de Amerikaanse nog schaamteloze tv-interviews afnam van beroemdheden als Pamela Anderson en Donald Trump. In haar kielzog stuitert Hans Teeuwen mee, nog nagenietend van de lunch en de vermoedelijk hilarische plannetjes die de twee zielsverwanten gesmeed hebben tijdens het slikken van een broodje kroket en een glaasje karnemelk. De twee kennen elkaar van de opnames van Ruby Wax Goes Dutch, een Nederlandse reeks uit 2008 met bezoekjes van Ruby aan een achttal BN’ers. Terwijl Hans aan Ruby belooft om haar boek in het Engels te lezen – “Ik heb om de een of andere reden niet zo’n vertrouwen in de Nederlandse vertaling”, geeft ze later toe – droom ik al van een dubbelinterview en het vocale vuurwerk dat zo’n gesprek zou opleveren. Maar dat kan vast de bedoeling niet zijn, ik ben hier namelijk om te praten over mindfulness en in concreto over Frazzled, Ruby’s recente bestseller en haar ‘mindfulnessgids voor geestelijk welzijn’. Want zo verdient de in Londen wonende Joods-Amerikaanse met Oostenrijkse roots haar kost tegenwoordig. Sinds de Britse tv-zenders haar een dikke tien jaar geleden van het televisiescherm banden, schrijft en praat de comédienne over de depressies die haar om de paar jaar een oplawaai verkopen. Na een masterstudie aan de universiteit van Oxford – genaamd ‘cognitieve therapie gebaseerd op mindfulness’ – ligt de focus van haar boeken nu dus op mindfulness. Als een pitbull met rood haar en rode lipstick beet ze zich vast in haar onderzoeksdomein, totdat ze rond haar zestigste – leeftijd ligt gevoelig bij Wax – haar diploma binnenrijfde. “Ik wist al voor mijn studie dat je met mindfulness het hoogste succespercentage kon voorleggen in de
In 2013 verscheen Sane New World: Taming the Mind, nu is er Frazzled. Met de titel Frazzled verwijst Ruby Wax naar een ‘state of frazzle’, een term die neurobiologen zouden gebruiken om een toestand van nerveuze uitputting te omschrijven. Een staat waarin ze zich naar eigen zeggen het grootste deel van haar wakende leven al bevindt. “Na mijn laatste depressie zeven jaar geleden, beloofde ik mezelf dat ik op de een of andere manier mijn geest zou leren temmen. Ik ging op zoek naar de beste methodes en vond dat mindfulness in 60 procent van de gevallen een terugval voorkomt bij mensen die drie of meer eerdere depressieve episoden in hun leven hebben gehad. En wat me ook enorm aansprak, was dat je het helemaal zelf kon doen. Zonder hulp van een zielenknijper en dus ook volledig gratis. Voor mij als joodse vormde dit al de helft van mijn genezing.” Of de comédienne – ook bekend van gastoptredens in en als scriptschrijver van de reeks Absolutely Fabulous – nu volledig genezen is, blijft de vraag. “Tijdens het schrijven van dit boek viel ik weer in een depressie, maar dankzij mindfulness zag ik het dit keer aankomen. En het hielp me ook om er weer sneller uit te geraken. Vroeger zou ik gewoon door hebben geschreven om achteraf onverwacht in een gigantisch zwart gat te vallen. Nu zag ik het aankomen en kon ik het over me heen laten gaan. Ik kon zeggen: ‘dit is een depressie’ in plaats van ‘ik ben depressief’. Dat lijkt een klein verschil, maar die details zijn net zo belangrijk. Bij mindfulness leer je om je gedachten en gevoelens op te merken, een stapje achteruit te doen en die gedachten zonder je gebruikelijke commentaar erop te bekijken. Maar mindful zijn, vergt veel oefening. Vergelijk het met sit-ups in de sportschool: niemand die daarvan geniet, maar het doet wel deugd. Wat dat betreft is je brein gewoon een spier die je moet trainen.” In de inleiding van haar boek komt Ruby al tot een belangrijke conclusie. “We zitten allemaal in hetzelfde schuitje: velen verblijven in Frazzleland en we proberen allemaal op de een of andere manier de uitgang te bereiken. Omdat ik er zo veel uren heb doorgebracht, meen ik dat ik als deskundig reisleidster kan optreden.” Bij deze: scheep mee in voor een korte excursie door Ruby’s stormachtige Frazzleland, in 7 boeiende stops.
‘Zelfs als kind waren mijn gedachten nooit snoezig en warm’
030_GPV1QU_20160507_DMAHP_00_RubyWax.qxp_DMm 04/05/16 10:51 Page 33
Televisiester Ruby Wax over mindfulness & het monster dat depressie heet
Wie is Ruby Wax Amerikaanse actrice en comédienne, raakte in de jaren negentig bij ons bekend om haar pittige, brutale interviewstijl in o.a. Ruby Wax Meets..., Ruby’s American Pie en Ruby Geboren op 19 april 1953 als Ruby Wachs in een joods gezin, in Illinois, VS Studeerde psychologie aan Berkeley en verhuisde naar Schotland voor acteerstudies. Studeerde in 2013 af met een master in mindfulness based cognitive therapy aan de Universiteit van Oxford Maakte in de jaren tachtig deel uit van de alternatieve comedyscene in Groot-Brittannië Vecht al haar hele leven tegen depressies en schreef er ook al eerder een boek over,
Ed Bye, moeder van twee dochters en een zoon
Halte 2: depressie
OP REIS MET RUBY DOOR FRAZZLELAND Halte 1: jeugd “Mijn ouders waren tegelijkertijd hilarisch en verschrikkelijk. Ze spaarden noch de roede, noch hun kind. Telkens wanneer ik gestraft werd, berekende ik heimelijk hoeveel ik hen voor elke geestelijke afranseling in rekening zou brengen. Het was een gepeperde rekening. Ze waren ronduit gek, geteisterd door smetvrees, de hele dag stofwolken achterna rennend. In 1939 hadden ze Oostenrijk achter zich gelaten om aan naziklauwen te ontsnappen. En decennia later ontsnapte ik terug Europa in, om zo ver mogelijk van hen vandaan te zijn.
DMmagazine 7 mei 2016
“Als kind had ik al ‘episodes’ waarbij het aanvoelde alsof ik niet wakker kon worden. De dokters dachten dat ik een bloedziekte had. Pas twintig jaar geleden stelde iemand bij mij de juiste diagnose: depressie. Ik kreeg er meteen medicatie voor en die neem ik nu nog steeds. Maar zelfs met die medicatie kreeg ik om de drie tot vijf jaar een depressie te verwerken. “Tijdens het schrijven van dit boek zag ik er weer eentje aankomen. Mindfulness houdt een depressie niet tegen, maar het laat je wel toe om het meer van op een afstandje te bekijken. Ik kon net op tijd mijn agenda vrijmaken en me klaarmaken om te gaan liggen. “Of een volgende depressie me angst inboezemt? Als ik uit de depressie ben, maak ik me eigenlijk geen voorstelling meer van een nieuwe depressie. Ik maak er dan liever grapjes over. Zo heb ik mijn carrière een nieuwe wending kunnen geven. Als je herpes hebt, maak er dan een show over en ga eens na hoever je daarmee komt. Dat is wat ik deed met depressie: ik gebruikte het als een carrièremove. Natuurlijk probeer ik ook tegen het stigma dat er rond geestesziekten hangt te vechten. Niet specifiek met dit boek, want dit gaat echt hoofdzakelijk over mindfulness als ‘fitness voor de geest’. Maar alleszins bestaat er
32 — 33
Interview
Tem je geest (2014) Getrouwd met BBC-producer
“Tijdens mijn kindertijd zag het er nooit naar uit dat ik erg succesvol zou worden. Ik was een lelijk kind, een feit waar mijn ouders me constant op wezen. Op de middelbare school werd ik ‘paardenbek’ genoemd omdat ik zulke vooruitstekende tanden had. Ik moest tien jaar lang een beugel dragen om ze terug te brengen naar dezelfde tijdzone als de rest van mezelf. Ook was ik niet slim, sterker nog: ik was ronduit dom. Maar rond mijn zestiende werd ik me wel bewust van mijn ‘turbo’. Ik was grappig en dat leverde me veel vrienden op. “Bovendien werd ik een soort wild child. Ik liftte door de Verenigde Staten en hielp onschuldige kreeften ontsnappen uit restaurantaquaria. Ik was namelijk begaan met dierenwelzijn. Dat ik ze op straat losliet en ze regelmatig overreden werden door auto’s, was een bewijs van mijn domheid. Op een gegeven moment besliste ik om actrice te worden, hoewel ik goed genoeg besefte dat ik geen talent had. Ik verhuisde naar Engeland, waar geen enkele school me wilde aannemen. “Tot ik in Glasgow aanklopte en die school blijkbaar het geld hard nodig had. Goed werd ik nooit, maar ik schopte het wel tot lid van de Royal Shakespeare Company. Ik was heel erg pushy, weet je. Op een gegeven moment suggereerde Alan Rickman (de dit jaar overleden Britse acteur werd in 1978 lid van hetzelfde gezelschap, red.) dat ik stukken zou moeten schrijven zoals ik sprak. En in de comedy vond ik mijn pot goud. Alan leerde me de kneepjes van het vak en regisseerde zowat al mijn comedyshows.”
030_GPV1QU_20160507_DMAHP_00_RubyWax.qxp_DMm 04/05/16 10:51 Page 34
Televisiester Ruby Wax over mindfulness & het monster dat depressie heet
nog een stigma, terwijl één op de vier mensen ooit last krijgt van een mentale ziekte. Als je dus zelf geen idee hebt van wat een depressie precies inhoudt, vraag het dan maar even aan je buren of in je vriendenkring. “Een depressie valt ook niet te verwarren met iets anders. Het is niet je tijdelijk wat minder goed in je vel voelen. Het is als leven in een coma, maar dat je net genoeg eet om in leven te blijven.”
Interview
Halte 3: pessimisme “Van nature zijn mensen pessimisten omdat we daarmee onze soort in stand houden. We moeten gereed zijn voor gevaar. Daarom neigen we eerder naar het negatieve dan naar het rooskleurige. Iemand zei ooit dat we voor elke vijf negatieve gedachten slechts één positieve hebben. In mijn geval is dat zeker zo. Zelfs in mijn kindertijd waren mijn gedachten nooit snoezig en warm. “Door mindfulness te beoefenen, heb ik wel geleerd om die negatieve gedachtes simpelweg waar te nemen. Om dus vrede te sluiten met het verschrikkelijke monster in mijn hoofd. Maar optimistisch zal het me nooit maken. Ik raak ook nog steeds geïrriteerd.” (Op dit moment komt een hotelmedewerker melden dat hij de door Ruby Wax gevraagde amandelen niet in huis heeft. Wat er zich nu allemaal achter haar opengesperde ogen afspeelt, kan ik me alleen maar inbeelden, maar het is net alsof er iets knettert) “Of ik hier vroeger kwaad over geweest zou zijn? Ik denk dat ik gewoon op zou staan om zelf amandelen te gaan halen. Maar nu blijf ik braaf hier.”
Halte 4: verslaving “Laat me één ding duidelijk maken: we zijn niet alleen verslaafd aan drugs, seks of alcohol, we kunnen ook verslaafd raken aan onze gedachten en aan de daaropvolgende paniek, angst en wanhoop. Ik vond het persoonlijk bijvoorbeeld heerlijk om in woede uit te barsten. Dus ik droom er nu gewoon over, over dat oude gevoel dat mijn hartslag omhooggaat, dat mijn lichaam in The Alien verandert en ik met ontblote tanden uithaal. Nog steeds ga ik bijna elke ochtend na het wakker worden na op wie ik woedend ben. Wie kan ik bellen en verrot schelden? Sinds ik mindfulness beoefen, kan ik mezelf in de hand houden. Maar makkelijk is dat niet. Sommige mensen kunnen me al irriteren omdat ze een groen truitje dragen. Jij lijkt dan weer op de man met wie ik getrouwd was. Dus nu zit ik te focussen op de verschillen tussen jullie zodat het me niet te veel stoort.”
Halte 5: geluk “We zijn allemaal geobsedeerd door geluk. En ook aan dat geluksgevoel – dat vuurwerk in je buik door de vrijgekomen adrenaline – kun je verslaafd geraken. En dan wordt het moeilijk, want plots vind je dat gevoel niet meer. Net als verdriet komt en gaat geluk. Wanneer je gelukkig bent, probeer dat gevoel dan niet te analyseren om het later opnieuw te kunnen opwekken. Het zijn die gedachten die je ziek maken, de zoektocht naar geluk die net het omgekeerde teweegbrengt. “Als je mij vraagt wat geluk is, dan is mijn antwoord ‘roken’. Of dat was het toch voor mij. Het heeft me twintig jaar van mijn leven gekost om te stoppen met roken. Van
mindfulness word je ook niet automatisch gelukkiger. Geluk is niet het doel van deze meditatietechniek. Wel orde scheppen in de chaos en die chaos accepteren. “Voor de meeste mensen op deze wereldbol zal mindfulness als totale onzin klinken. Zij hebben namelijk geen tijd om over geluk na te denken; of ze leven of sterven is slechts een kwestie van kop of munt. Ik verontschuldig me bij hen – niet dat ze dit boek zullen lezen, maar stel dat ze een paar pagina’s gebruiken om een vuurtje te maken en ze toevallig iets lezen... Het spijt me.”
Halte 6: studie “De enige reden – en ik herhaal, de enige reden – waarom ik aan mijn studie begon, was vanwege het indrukwekkende wetenschappelijke bewijs dat deze therapie het hoogste succespercentage heeft in de behandeling van een heel scala aan lichamelijke en geestelijke stoornissen. Want eigenlijk is mindfulness vreselijk. Het is waarschijnlijk het ergste dat je jezelf kunt aandoen. Je moet elke dag naar die maalstroom van vreselijke gedachten kijken. Gelukkig niet heel de dag lang, want anders zou je er tien uur over doen om je tanden te poetsen, maar als ik tijd heb doe ik het wel meerdere keren per dag. Het is een kwestie van die spier in je schedelpan te trainen zodat je de volgende keer beter kunt focussen wanneer je stress voelt opkomen. “Of ik er ondertussen heel goed in ben? Er bestaat geen goed of fout. Ik luister gewoon naar de shit in mijn hoofd. En dat is vreselijk, maar het levert ook goede ideeën op. Je wordt heel creatief dankzij mindfulness. De studie was trouwens wel een fijne tijd. Niet dat ik leefde als een typische universiteitsstudent, helaas, maar ik was zo geïnteresseerd in de materie dat ik er maar geen genoeg van kon krijgen. En als ik ergens mijn zinnen op heb gezet, dan zal dat ook zo gebeuren.”
Halte 7: wilskracht “Het kost tonnen wilskracht om te gaan zitten en te oefenen, maar om eerlijk te zijn, vind ik het ook geen feest om mezelf iedere dag onder de douche te slepen. Ook tijdens het tandenpoetsen heb ik niet de tijd van mijn leven. Elke morgen hijs ik mezelf op een stoel om mindfulness te beoefenen, een marteling. Maar ik moet het doen. Anders, wanneer de stress komt, ben ik hulpeloos. Ook naar het fitnesscentrum gaan, kost wilskracht. Niemand zit daar voor zijn plezier aan zijn conditie of spieren te werken, maar ze doen het toch omwille van het resultaat. Hetzelfde geldt voor mindfulness. Net zoals het fitnessabonnement zou je zonder kunnen, maar daar zou ik me niet erg prettig bij voelen. Net als echte fitness is mindfulness trouwens iets waar iedereen baat bij zou hebben. Het is dus ook niet verwonderlijk dat steeds meer scholen het als vak onderwijzen.”
Frazzled van Ruby Wax is uitgegeven bij Spectrum en kost 19,99 euro.
030_GPV1QU_20160507_DMAHP_00_RubyWax.qxp_DMm 04/05/16 10:51 Page 35
‘Nog steeds ga ik bijna elke ochtend na op wie ik woedend ben. Wie kan ik bellen en verrot schelden?’
Interview
DMmagazine 7 mei 2016
34 — 35