Kattenkwaad Nu dan mijn levenseinde komen gaat Zie ik mijzelf weer bij zo’n heldendaad Met katapult of ander apparaat Er gaapt een leegte in mijn overdaad Al deze rijkdom is maar surrogaat Ik mis mijn eens zo trouwe toeverlaat Kattenkwaad
Uit ‘Kattenkwaad’ van Drs. P
OUD WORDEN IS DE TOEKOMST Beste lezer, Ik ben Zaki en ik kan u niet jonger maken. Ik zou het ook niet willen. Leeftijd is zo relatief. Stel uzelf maar eens de vraag: hoe oud zou u zijn als u niet wist hoe oud u was? Ja, dat bedoel ik. De verering van de jeugd ervaar ik als een reëel probleem. Het voelt aan als een chronisch gebrek aan respect voor onze zilveren generatie. Soms is het heel subtiel, soms gaat men er met de grove borstel door. In 2014 maakte Ridley Scott de film Gods and Kings, die het verhaal vertelt van de uittocht van Mozes en de Joden uit Egypte. In het oorspronkelijke Bijbelse verhaal staat dat Mozes af en toe met God overlegde. God wordt traditioneel voorgesteld als een wijze, oude man, het soort opperwezen waar je graag wat raad van zou krijgen. Maar dus niet bij Scott. Bij hem is God een kind, een mannetje van een jaar of twaalf. Het kan ook nog anders, zoals in het volgende grapje. Twee jonge zalmpjes zwemmen voorbij een oude wijze zalm die hen vraagt: ‘Morgen jongens, hoe is het water?’ De jonge zalmpjes zwijgen als vermoord en zwemmen verder, ver genoeg weg van de oude zalm, waarna de ene zich tot de andere richt en vraagt: ‘Water, wat is dat?’
9
We moeten ons blijven afzetten tegen het idee dat de jeugd superieur is aan de andere periodes van het leven. Zoals Brenda Lee zingt in het onvergetelijke ‘I’m Sorry’: ‘Je zegt me dat fouten bij jong zijn horen.’ Wanneer we even terugblikken op ons eigen leven, weten we dat ze gelijk heeft. Toen men Orson Welles vroeg waar hij de zelfverzekerdheid vandaan had gehaald om op zesentwintigjarige leeftijd de film Citizen Kane te draaien, antwoordde hij: ‘Onwetendheid, onwetendheid, puur onwetendheid. Weet je, er is geen zelfbewustzijn dat daar kan aan tippen. Pas als je echt iets weet over een beroep, word je bescheiden en voorzichtig.’ De verschillen tussen de leeftijdsgroepen zijn ook veel kleiner dan men altijd denkt. Wij duwen toch allemaal, jong en oud, wat harder op de afstandsbediening als die wat stroef werkt, ook al weten we dat de batterijen bijna leeg zijn? En we beginnen allemaal rond te lopen met onze mobiele telefoon wanneer een gesprek langer dan vijftien seconden duurt. We voelen toch allemaal even aan het bord wanneer de ober zegt: ‘Pas op, het is heet.’ We zingen allemaal onder de douche. We kijken allemaal mensjes op een terras en vergeten waar we geparkeerd staan. En zijn we ook niet allen wat voorzichtiger als het vrijdag de dertiende is? Het succes van Ondeugend ouder worden heeft ons overvallen. Niet het minst mijzelf, maar ook de lieve mensen van uitgeverij Manteau. Zij hadden mij toegelaten een gevoel om te zetten in een boek en dat is blijkbaar bij heel wat mensen in goede aarde gevallen. ‘Uw boek maakte mij bijna blij dat ik vijfenzestig geworden ben’, zei iemand. En dat is dan een reactie waar ik een hele tijd bijzonder vrolijk van rondloop. Waarom dan een tweede boek, vraagt u zich misschien af. Wel, het mocht blijkbaar een beetje Ondeugender zijn. We moeten toegeven dat we het soms te bont maken. Dat we onze bevriende buren 10
verwarrende momenten bezorgen door met een universele afstandsbediening de zenders van hun televisie te blijven veranderen. Of dat we de biljartclub bellen en vragen om cash in huis te halen, zodat we de volgende dag hun drugs kunnen leveren. Zalig de Wilden van Geest. Blijkbaar kwamen een aantal onderwerpen niet aan bod of verdienden ze wat meer aandacht.. Wie had gedacht dat ouderen iets hebben met toneelspelen? Dat ongeremde seks een thema is? Of sport? Drugs? Dates voor senioren? Smakelijk eten? Zonnen is gezond? Creatief cremeren? Vrolijke dementie? Holebisenioren? Discriminatie? En kattenkwaad natuurlijk. De warmte van de oudere dagen is bezongen door grote poëten. Dylan Thomas dichtte: ‘De ouderdom moet vuur vatten en tekeergaan op het einde van de dag.’ Leonard Cohen schreef: ‘Poëzie is enkel het bewijs van leven. Als je het leven goed laat branden, is poëzie enkel de as.’ Het is duidelijk dat de ‘pensioenpoëzie’ veel voor mensen betekent en ik wil daar in dit boek voldoende aandacht aan schenken. We moeten niet blind zijn voor de minder positieve kanten van de latere dagen. De trappen worden wat steiler, de boodschappentassen zwaarder en de hoek van de straat ligt ineens een stuk verder. De tachtiger Penelope Lively (wat een heerlijke naam) ziet het zo: ‘Op goede dagen worden kwalen en pijnen gewoon uitgesteld. Op slechte dagen gaan de luiken dicht en wordt de wereld vervelend. Maar ik weet dat het luik er is, dat het weer open zal gaan en, met een beetje geluk, de zon er zal doorkomen.’ Ze is ervan overtuigd dat ze niet iemand wil worden van wie men zegt ‘wat een schattig oudje’, maar wel ‘wat is ze nu weer van plan?’ In elk geval wil ze niet alleen bestaan, zoals een van haar vriendinnen doet en dat dan een leven noemt. 11
Soms vinden mensen dat ik wat te positief ben. Dat is wel mogelijk, maar ik zie het als een tegengif voor het venijn dat voortdurend over onze zilveren jaren gespuid wordt. Ik ben er ook niet echt bang meer voor om raadgever te zijn. Hier en daar voel ik mij immers voldoende gesteund door de wetenschappelijke wereld om een tip of hint te geven, maar dan wel altijd op een luchtige manier. Ik kan nu rustig wat advies geven, want ik heb het zelf niet meer nodig. Een van die adviezen: reis altijd in eerste klas, anders doen je kinderen het. En eentje voor de jongere lezers: respecteer de ouderen, ze moesten afstuderen zonder Google en Wikipedia. Een beetje humor kan geen kwaad, heeft men mij herhaaldelijk op het hart gedrukt. Ik ben geen komediant, maar ik doe mijn best en trouwens: niemand is perfect! Ik heb even overwogen om wat van die zeurderige wijsheden op te nemen, maar het internet staat er al vol van. Je weet wel, dingen zoals: ‘Wie een rivier kan worden, zal nooit verdrinken.’ Het grapje gaat dat we vroeger Johnny Cash, Bob Hope en Steve Jobs hadden en we nu zonder cash, hoop en jobs zitten. Gelukkig leeft Jaak Pijpen nog! De meeste senioren hebben echter wél nog cash, een job of een pensioen en blijven hopen op een betere wereld. In de sciencefictionfilm Mr Nobody van Jaco Van Dormael vraagt men de enige sterveling op aarde – in een wereld waar alle andere mensen onsterfelijk zijn – of hij bang is voor de dood. ‘Nee,’ zegt hij. ‘Ik ben alleen bang dat ik niet genoeg geleefd heb.’ Kent u nog die hoes van het Megadeth-album Youthanasia, met daarop een oude vrouw die de kinderen letterlijk aan de wasdraad te drogen hangt? Die toont pas eens een ander beeld van de senioren!
12
Ondeugender? Ja, natuurlijk. Wie oud genoeg is om beter te weten, is oud genoeg om zich fout te gedragen. Lang was je bang om belachelijk over te komen, maar dat valt van je af en je doet gewoon wat je wilt. Het is niet alleen Drs. P die wel eens naar een katapult verlangt. Zo hebben ze in de Verenigde Staten de World Pea Shooter Society opgericht. Je kunt er het nodige materiaal kopen om – jawel – met erwten te schieten, maar ook met gekleurde bolletjes en zelfs met scherp ogende pijltjes. Twee dollar en een half kost het. Komt er wat minachting je richting uit? Geen probleem! Grijs en wijs rijmen wel, maar we zijn niet verplicht om ze altijd samen te laten gaan. En leid ons niet in bekoring, we kennen allang de weg.
13
‘Het enige wat je kunt doen met goede raad is hem doorgeven. Zelf heb je er niets aan.’
Oscar Wilde
DE ZELFVERVULLENDE VOORSPELLING Het is maar hoe je het bekijkt, maar het beeld dat men van senioren geeft is meestal vertekend of betuttelend. Waar je vroeger ‘struikelde’, maak je nu ‘een pijnlijke val’. Vroeger was hij ‘seksueel actief ’ en nu een ‘dirty old man’. ‘Ze is een beetje droevig’ wordt al gauw ‘ze heeft een depressie’. Je had ooit ‘een uitgesproken mening’, maar nu ben je ‘moeilijk’. Men plakt graag wat drama op alles wat met de laatste levensjaren te maken heeft, en voor je het weet, ga je mee in die gedachtegang. Dat je je een bepaald gedrag laat aanpraten, is eigen aan de mens. De horoscopen zijn daar een goed voorbeeld van. We worden wat we denken. ‘Als de geest puur is, volgt de vreugde als een schaduw die nooit meer weggaat’, zegt Boeddha. Maar als de spirit van de oudere dagen voortdurend beklad wordt, is het omgekeerde ook waar. Dan grapt iemand: ‘Je ziet er zo blij uit vanochtend. Nog geen spiegels gezien?’ Hierdoor krijgt je zelfbeeld toch een deukje. We weten dat het klagen en zagen van de grijzende mens een goede zaak is. De grumpy old men and women zijn gelukkiger en leven langer dan de anderen. Maar die knorpotterij heeft niets te maken met het negatieve imago dat de senior opgedrongen wordt. Het beeld van een ongelukkige oudere wordt uiteindelijk soms opgenomen als een stuk van het ego, wat wel eens waar zou kunnen zijn. 15
Zich zorgen maken heeft de toekomst nog nooit van haar zorgen bevrijd. Het vermindert alleen de intensiteit van het heden. Natuurlijk maakt een mens zich wel eens zorgen en uiteraard zijn er mensen die echt veel te verduren hebben, die zo veel ongeluk hebben dat het amper te geloven is. Maar de indruk wekken dat wij allemaal gebukt gaan – en zo voorovergebogen stellen ze de senior graag voor – onder ziektes, tekorten, een gebrek aan vreugde en een totale emotionele armoe is eigenlijk crimineel. Het komt eropaan om dat soort achterklap en leugens te laten voor wat ze zijn, en de waarheid te zoeken. Helemaal foutief is ook het idee dat de senioren zo’n gemakkelijk leven gehad hebben dankzij dat naoorlogse positivisme en de economische vooruitgang. Dat is slechts één kant van de medaille. Wie in de jaren zestig volwassen geworden is, zal zich herinneren dat we moesten vechten om aan de dwang en onderdrukking te ontsnappen. Seksisme, homofilie, racisme, echtscheiding en zeker euthanasie en abortus waren moreel verwerpelijk en soms illegaal. We hebben moeten strijden om die situatie te verbeteren. Nee, we kregen het niet zomaar cadeau! De generaties na ons hebben geprofiteerd van het gevecht dat wij geleverd hebben. Veel ‘vintage Vlamingen’– mijn tijdgenoten – zijn hun job kwijtgeraakt aan een jongere collega. De textielnijverheid trok weg en de kolenmijnen werden gesloten. Ze hebben moeten vechten om zich overeind te houden. Sommigen zijn daar niet in geslaagd en zijn uit het leven gestapt. Het is niet voor niets dat er zoveel zelfmoorden voorkomen in onze leeftijdsgroep. De laatste jaren is er ook zo’n sfeertje ontstaan alsof wij een geprivilegieerde elite zijn die iets afpakt van de jongere generatie. Alsof wij hun pensioenen, huizen en toekomst zouden ontvreemden. Wat een baarlijke nonsens! Jongeren zouden beter een voorbeeld nemen aan de babyboomers en aan wat zij maatschappelijk verwezenlijkt hebben. Ziet de toekomst er niet rooskleurig uit? Doe er wat aan! Vecht ervoor, zoals wij gedaan hebben. Geloof ook de 16
doemdenkers niet die beweren dat het toch hopeloos is. Dat hebben wij ook gehoord en wij hebben die behoudsgezinden toen flink uitgelachen. In elk geval: hou op met klagen en vat de stier bij de hoorns. Iedereen wil verandering, maar niemand wil ermee beginnen. Neem een voorbeeld aan de oudere generatie. De mijne, voor alle duidelijkheid. Wij zongen naar waarheid mee met Sam Cooke:
Het is al heel lang op komst Maar er komt verandering, dat is zeker A Change Is Gonna Come – 1965
En nu zingt The Offspring:
Laten we het moeilijk maken Nadenken is overschat Nothingtown – 2008
De dingen die ze over ons zeggen en waar ze grappen over maken, zijn commentaren die onze echte herinneringen kunnen verdringen. Volgens onderzoek van Mary Lee Hummert van de University of Kansas is het effect ervan cumulatief. Als we het verkeerde beeld maar vaak genoeg herhalen, wordt het een deel van ons geheugen. Wanneer die valse beelden te negatief zijn, kunnen ze zelfs leiden tot een inzinking. Weet je nog hoe de wereld aan zijn einde zou komen door kernenergie? En dat onze kleinkinderen nooit meer buiten zouden kunnen spelen omdat er een gat in de ozonlaag zat? Er zijn toen mensen in paniek geraakt door dat negativisme, en ze hebben daardoor een stuk van hun leven laten vergallen. En wat blijkt nu? Dat wij mensen slim genoeg zijn om te wachten tot we dat ozongat weer toe krijgen – het is al bijna dicht. De Britse acteur Stephen Fry geeft wel eens een marketingworkshop over hoe je het best bepaalde mythes kunt doorprikken. Soms vraagt hij de deelnemers om rond te lopen zoals oude mensen. 17
De meesten gaan dan doorgezakt en met een slakkengangetje rondslenteren, terwijl enkelen er nog een gekromde rug aan toevoegen voor een volledig ‘oudemenseffect’. Dan vraagt hij hen om zich eens een paar vijfenzestigplussers uit hun kennissenkring voor de geest te halen. Pas dan beseffen de deelnemers dat die er absoluut niet zo bij lopen. Hoe je over jezelf denkt, maakt veel uit, maar dan moet je echt over jezelf durven na te denken en niet geloven wat anderen zeggen. Vraag een groep dertigers en een groep zeventigers welke leeftijdsgroep zij denken dat het gelukkigst is en ze wijzen allemaal naar de dertigers. Dat bleek uit een onderzoek in 2006 van Peter Ubel, Heather Lacey en Dylan Smith van de Duke University. Maar toen ze de mensen vroegen hoe gelukkig ze zelf waren, leverde dit bij de zeventigers de meeste positieve antwoorden op. De onderzoekers verwezen ook naar Pete Townsend van The Who, die op zijn twintigste zong: ‘De dingen zien er vreselijk koud uit, ik hoop dat ik sterf voor ik oud ben.’ Maar als zestiger schreef Pete dan weer een blog die gloeide van goed humeur. De Study of Adult Development van de universiteit van Harvard heeft maar liefst vijfenzeventig jaar geduurd en de conclusie ervan is bijzonder goed nieuws: ons leven blijft evolueren tot in de latere jaren en die periode brengt ons meestal meer voldoening dan de voorgaande levensfasen. De senioren zijn ook niet meer van plan om zich te laten doen. Toen de Amerikaanse kledingzaak Eileen Fisher aankondigde dat ze zich voortaan op jongere kopers zou richten, is dat bij veel dames op leeftijd in het verkeerde keelgat geschoten. De helft van hun oudere kopers was plots geen vaste klant meer en de kledingzaak raakte in de problemen. Oma rookt wiet en luistert graag naar Guns n’ Roses, maar blijkbaar beseft niemand in de media dat. Tom Impens, student journalistiek 18
aan UGent, deed onderzoek naar de beeldvorming van de vijfenzestigplussers in de Vlaamse kranten en kwam tot het besluit dat het beeld dat de nieuwsmedia ophangen van senioren erg eenzijdig is. ‘Het is opvallend hoe vaak ouderen– als ze dan toch in de krant komen – als slachtoffer worden voorgesteld. Zowel in de kwaliteitspers als in de meer populaire kranten is die trend overduidelijk. Maar waar blijven de nieuwsberichten die laten zien dat ouderen nog heel wat in hun mars hebben? Jongeren en dertigers hebben vaak een vertekend beeld van wat senioren nu hele dagen uitspoken. Volgens hen zijn ouderen dement, wonen ze allemaal in een home en komen ze zelden buiten. Dat foute beeld halen jongeren in de eerste plaats uit wat de media hen voorschotelen, want persoonlijk contact met senioren hebben ze amper. Daarom is het zo belangrijk dat de nieuwsmedia stereotypes over ouderen achterwege laten’, aldus Impens. Men heeft het graag over het probleem van de vergrijzing en dit creëert het gevoel dat de oudere generatie schuld heeft aan die kwestie. De vergrijzing – het feit dat we langer en beter leven – is eigenlijk een zegen! De ouderen zouden wel eens de oplossing voor de wereldvrede kunnen zijn. Als de zorg voor de senioren zo duur wordt dat iedereen moet besparen op wapens en andere oorlogstuigen, zouden de politieke leiders minder gewapende conflicten aankunnen. Die toenemende zorg voor de ouderen is trouwens geen typisch westers probleem. Ook in Rusland, China en Arabië moet men met een groeiende groep senioren rekening houden. We zijn onze eigen selffulfilling prophecy, onze zelfvervullende voorspelling. ‘Ben je daar niet wat te oud voor?’ vragen we ons af. En voor we het weten, zijn we daar zelf ook van overtuigd. Of we beginnen ten minste te twijfelen. Gelukkig zijn er de betere denkers, die zich die clichés niet hebben laten welgevallen. Leonard Cohen werd geboren in Montreal, Canada, op 21 september 1934, drie maanden voor Elvis Presley. Toen hij in 1967 voor het eerst zijn liedjes aan de man wilde brengen in New York was de reactie: ‘Ben 19
je niet te oud voor de popwereld?’ Cohen had toen al zijn vader verloren, had als een bohemien op het eiland Hydra gewoond, Jack Kerouac leren kennen en twee goed onthaalde romans en vier dichtbundels geschreven. Gelukkig heeft hij volgehouden en heeft hij met Songs of Leonard Cohen zijn talent kunnen tonen, ook al was dat zo veel jaren na Elvis Presley. Ik krijg soms de reactie dat het verkeerde zelfbeeld van de senioren toch niet zo erg is, dat ze daarmee wel kunnen leven. Het is echter een sluipend gif en het kan ernstige gevolgen hebben. Krystal Warmoth, psychologe aan de universiteit van Houston, heeft de invloed van psychologische factoren op de gezondheid en het gedrag van ouderen onderzocht. Ze komt tot de conclusie dat mensen die zichzelf als bejaard beschouwen, zich dikwijls ook zo gaan gedragen. Ze belanden in een vicieuze cirkel. Het blijkt dat als bejaarden een te negatief zelfbeeld hebben, hun interesse voor sociale activiteiten afneemt, hun gezondheid erop achteruitgaat en hun levenskwaliteit vermindert. Meer nog: als je levensverwachting minder aantrekkelijk lijkt, dan wordt dat beeld soms werkelijkheid en ga je dus ook minder lang leven. Wat we denken, heeft wel degelijk een invloed op ons bestaan. Het luchtig omgaan met het beeld van teloorgang bij de oudere mens is allesbehalve onschuldig en soms zelfs crimineel. Het toestelletje om je bloeddruk te meten is zo’n ding dat niet zonder gevaren is. Er is uiteraard niets mis mee om je bloeddruk op een goed peil te houden, maar over het percentage mensen dat echt ziek wordt door een slechte bloeddruk, bestaat toch wel enige twijfel. Maar goed, de dokter heeft je aangeraden om zo’n toestel te kopen, want zelf thuis kunnen meten is toch zo handig. Omdat je het regelmatig nodig hebt, leg je dat ding op de kast en na een tijdje gaat het tegen je spreken. Het gaat je zeggen dat je voortdurend moet opletten dat je niet ziek wordt. Het geeft zelfs een beetje de indruk dat als je nog niet ziek bent, het in elk geval niet lang meer zal duren. Dat is iets waar een mens niet echt vrolijk van wordt! We zouden er dus een papiertje moeten op plakken met de waarheid dat senioren minder 20
ziek zijn dan andere mensen, want dat is wetenschappelijk bewezen. Het is een kwestie van evenwicht... Als men je doet geloven dat je niet meer zal genezen, wordt de heling moeilijk. In The Journal of the American Medical Association rapporteerde men een reeks onderzoeken waaruit bleek dat wie in zijn genezing geloofde, in werkelijkheid ook vierenveertig procent meer kans had om te genezen. Dat is niet niks. Een ander onderzoek heeft uitgewezen dat wie met een positief beeld van ouder worden door het leven gaat, gemiddeld zeven en een half jaar langer leeft. Het werkt ook omgekeerd, bijvoorbeeld als je je kinderen blijft inpompen hoe ongelooflijk goed ze wel zijn in iets. Ze gaan dat dan zelf geloven en zullen later een aantal uitdagingen niet aangaan omdat het succes niet verzekerd is. Ze zullen hun zelfbeeld willen beschermen en ze krijgen faalangst, waardoor ze sowieso met ernstige teleurstellingen zullen te maken krijgen. Vaders die van hun dochter een prinses maken, krijgen dikwijls een assepoester als resultaat, maar dan zonder de prins en het happy end. Dat we ons gedragen naar de vooroordelen waar we voortdurend mee te maken krijgen, blijft dus niet zonder gevolgen. Al was het maar omdat er slecht volk rondloopt dat erop rekent onze zwakheden te kunnen misbruiken. In de jaren zeventig ging de toen zesentwintigjarige Amerikaanse designer Pattie Moore een paar jaar ‘undercover’ als bejaarde. Ze ondervond onder andere dat ze in winkels vaak te weinig wisselgeld kreeg omdat men ervan uitging dat haar ogen te slecht waren om het op te merken. Ik stoor me ook behoorlijk aan de manier waarop we voorgesteld worden in de reclame. Volgens Doug Garnett van het reclamebureau Atomic Direct is de oorzaak de op jongeren gefixeerde cultuur bij de reclamebedrijven: ‘Tot in het recente verleden moesten we de teams van twintigers en dertigers er voortdurend aan herinneren dat hun grootmoeder groot geworden was met The Beatles. De werkelijkheid is dat ze het in hun broek doen omdat ze hun hele 21
carrière een cultuur van jong en hip zijn gepredikt hebben en niet willen of kunnen begrijpen dat er mensen zijn die gewoon het leven zoals het is krachtig beleven.’ Waar is de reclamespot van Coca-Cola met senioren die uitbundig frisbeeën op het strand? Mr. Proper woont gezond en wel onder mijn gootsteen, maar waarom komt hij in zijn reclamespotjes nooit eens aankloppen bij een leeftijdgenoot van mij? In een onderzoek van GlynnDevins, een bedrijf gespecialiseerd in marketing voor de oudere leeftijdsgroepen, blijkt dat de overgrote meerderheid van de senioren vindt dat reclamecampagnes barsten van de stereotypes. Reclame voor farmaceutische producten wekt de grootste irritatie op. Ofwel zien senioren er uitzonderlijk zwak en ziek uit en lijken ze geen realiteitsbesef te hebben. Ofwel voert men ouderen ten tonele die onwaarschijnlijk mooie ogen hebben, prachtig gekleed zijn, rijk zijn en fit genoeg om elke dag dertig kilometer te joggen in het gezelschap van een erg aantrekkelijke persoonlijke trainer. In beide gevallen zijn het personen die je niet dikwijls tegenkomt op straat... We houden wel van reclamespots waar wat humor in zit. Helaas zijn ze al te dikwijls wel grappig bedoeld, maar verre van lollig. Dat het ook anders kan, bewees Toyota in 2013 met de advertentie voor de nieuwe Venza. Het automerk toont een foto van de wagen en daarbij de tekst: ‘Mijn ouders hebben mij de hele week niet gebeld. Ook al weet ik dat hun Venza bluetooth heeft.’ Omdat ze rekening hielden met de vraag naar kwaliteit, plaatste Toyota die advertentie in Cooking Light niet bij een of ander doordeweeks slaatje, maar naast een recept met kaviaar. Managers denken vaak dat een oudere werknemer geen zin meer heeft in een uitdaging. Daarom bieden zij hun ervaren oudere werknemers minder stimulerende kansen. ‘Het beeld van de oudere werknemer die niet meer creatief is en negatief staat tegenover verandering, wordt hierdoor in stand gehouden of zelfs in de hand gewerkt’, besluiten de zakelijke analisten Vos en Marini in hun studie 22
uit 2007. Erger is dat de senior werknemer uiteindelijk ook in die termen over zichzelf gaat denken en zijn zelfvertrouwen verliest. Dat in de sport de meeste aandacht naar de jonge atleten gaat, lijkt logisch. Maar wordt daarin niet overdreven? Gelukkig wordt de laatste jaren in de media meer en meer aandacht besteed aan de Special Olympics, de Olympische Spelen voor mensen met een beperking. Iemand zei mij trouwens eens dat er ook Olympische Spelen georganiseerd worden voor ouderen, iets waar ik nog nooit van gehoord had. Deze sportwedstrijd komt nooit echt in de media omdat het alleen in de Verenigde Staten bestaat. Sinds 1987 organiseren ze daar de Senior Olympics. In 2007 – toen deze plaatsvonden in Louisville – waren er 10.000 deelnemers en 20.000 toeschouwers en de oudste atleet was honderd jaar jong. Al iets van gezien op de televisie? De kunsthistoricus Kenneth Clark wijst er in zijn beroemde essay The artist grows old op dat de creativiteit van de grote schilders en beeldhouwers die ouder dan zeventig werden, niet afnam met de jaren. Denk daarbij maar aan Titiaan, Michelangelo, Rembrandt of Monet. Dr. Martin Richards, psycholoog aan de universiteit van Cambridge, stelt dan weer dat de mechanische kunde van de schrijnwerker of de decorateur intact blijft en geen tekenen van verval vertoont bij het ouder worden. En dan is er nog wat ik de ‘expertenval’ noem. Zowat overal en op elk moment komen experts hun zegje doen. Zelfs wanneer ze nog te jong zijn om enige ervaring met ouderdom te hebben, geven ze hun mening over de senioren. Hoe we moeten leven, eten, drinken, bewegen, denken en waar we ons zorgen over moeten maken (wat meestal veel is). Zogenaamde deskundigen geven zichzelf gewicht door zich tot expert te kronen. De meeste specialisten zijn echter alleen bezig met het verdedigen van hun eigen kennisniveau, waarbij de waarheid op de tweede plaats komt. Een paar historische voorbeelden: 23
- ‘Wat zeg je? Kun je een schip tegen de wind en stroming laten varen door benedendeks vuurtje te stoken? Excuseer, ik heb geen tijd om naar dergelijke nonsens te luisteren.’ (Napoleon Bonaparte, 1803) - ‘Vliegtuigen zijn interessant speelgoed, maar van geen enkele militaire waarde.’ (Maarschalk Ferdinand Foch, 1911) - ‘Dit is het domste dat we ooit gedaan hebben. De bom zal nooit ontploffen, en ik spreek als explosievenexpert.’ (Admiraal William D. Leahy over de atoombom, 1945) - ‘Over twee jaar zal spam tot het verleden behoren.’ (Bill Gates in Davos, 2004) Er is dubbelzinnigheid ontstaan over de manier waarop men senioren ziet. Er is geen duidelijk en eenvoudig beeld meer. Dat komt omdat wij de grenzen blijven verleggen en een senior vandaag in niets nog lijkt op de senior van veertig jaar geleden. Simone de Beauvoir zei in haar La vieillesse dat het allemaal zo moeilijk te begrijpen is omdat men eeuwenlang de oude dag als iets vreemds, bijna buitenaards beschouwd heeft. Ouderen als een ras apart. Henk Rijckaert – een komiek zonder ideeën – heeft het daar ook moeilijk mee. Dit postte hij op 4 oktober 2013 op Facebook: Beste senioren, gelieve niet, ik herhaal, NIET meer naar mijn zaalshows te komen kijken. Ik ben het namelijk beu om op jullie gechoqueerde kop te moeten kijken telkens ik de woordjes foef of piemel zeg. Maak plaats voor de jonge mensen, dank u. Het moet zijn dat Rijckaert niet weet dat onze generatie de seksuele revolutie uitgevonden heeft. Hij verwart blijkbaar onze negatieve reactie op wansmakelijke platitudes met een preutsheid die allang niet meer bestaat, tenzij misschien bij zijn eigen leeftijdgenoten. Rijckaert heeft wel eens meer last met zijn publiek. In2014 gaf hij tijdens een voorstelling een klas van het vijfde middelbaar de raad om allemaal krek hetzelfde verslag van zijn show te maken voor hun 24
schooltaak. De leerlingen gehoorzaamden, maar moesten uiteindelijk allemaal een nieuw verslag maken. Henk kan best eens kijken naar de fragmenten van zijn ‘komische’ voorstellingen op YouTube. Pas dan zal hij merken hoe zuinig zijn publiek is met lachen. Professor Andrew Steptoe van het Institute of Epidemiology and Health Care aan het University College in Londen heeft een andere kijk op de zaken. Hij stelt dat als je gelukkig bent, je langer leeft. Daarom moeten volgens hem de oudere leeftijdscategorieën een groter percentage gelukkige mensen tellen, omdat alle ellendige azijnpissers dan al dood zijn. Minder negativisten geeft het geluk meer ruimte en zo kunnen wij op hogere leeftijd extra gelukkig zijn. Ik moet zeggen dat ik nogal van die professor Steptoe hou. Het komt er dus op aan om al dat negatieve weg te denken of weg te lachen. Geloof me, pas als we het beste denken over onszelf, komen we dicht bij de waarheid. We zouden ook af en toe eens een nieuwe naam voor de dingen kunnen bedenken. Denk maar aan stoffige benamingen zoals loophulp of rollator. Jan Wolkers noemde het zo mooi zijn ‘trippelstoel’. En je hebt ook de ‘kontplankjes’ in de wachthuisjes van De Lijn. Jef noemt zijn boot Aqua Holic en ernaast ligt de Zij Heeft Het Huis. De tram, die heeft ‘valrails’ voor onfortuinlijke fietsers. Creatief, toch? We zijn niet perfect in het ouder worden. Mary Maxwell, de 70-plushumoriste uit de Verenigde Staten, zegt het heel treffend: ‘We vragen de mensen die met ons begaan zijn om begrip. Het probleem met de oudere jaren is dat je geen kans hebt gehad om te oefenen. Oud zijn doe je altijd voor het eerst. Het overvalt je een beetje.’ Weet je wat? We doen het verouderen een proces aan. Met de gang van zaken bij justitie kunnen we het nog jaren rekken!
25