ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE, WYBRANE PRZYKŁADY by marcin

• S Z L A KA MI

D Z IE D Z IC T WA •

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE WYBRANE PRZYKŁADY LISTA OBIEKTÓW ARCHITEKTONICZNYCH SARP ODDZIAŁ KRAKÓW

S zlakami dziedzictwa

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE Wybrane przykłady Lista obiektów architektonicznych i urbanistycznych SARP Oddział Kraków Autorzy: Małgorzata Włodarczyk, Marcin Włodarczyk Zdjęcia: Marcin Włodarczyk Na okładce: Portal wejściowy domu jednorodzinnego przy ul. Królowej Jadwigi 50, autorzy: Wacław Stefański, Ireneusz Piotrowski, pozycja 7.1 niniejszej publikacji

Zespół redakcyjny: Przemysław Gawor, Izabela Korczyńska, Bohdan Lisowski, Beata Malinowska-Petelenz Wydawca: Stowarzyszenie Architektów Polskich SARP Oddział Kraków Pl. Szczepański 6 • 31-011 Kraków www.sarp.krakow.pl

Projekt współfinansowany ze środków Gminy Miejskiej Kraków

Projekt graficzny serii, skład i łamanie: Simeon Genew www.genew.pl

Autorzy:

MAŁGORZATA WŁODARCZYK Projekt zrealizowano przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego

MARCIN WŁODARCZYK

Zdjęcia:

MARCIN WŁODARCZYK

Nakład: 1000 egz. Kraków 2016 Druk i oprawa: Drukarnia LEYKO sp. z o.o. ul. Romanowicza 11, 30-702 Kraków ISBN: 978-83-65398-04-8

S ZL AK A MI DZ IEDZ IC T WA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE WYBRANE PRZYKŁADY

LISTA OBIEKTÓW ARCHITEKTONICZNYCH SARP ODDZIAŁ KRAKÓW

Autorzy:

MAŁGORZATA WŁODARCZYK MARCIN WŁODARCZYK Zdjęcia:

MARCIN WŁODARCZYK

KRAKÓW 2016 © SARP Oddział Kraków © Małgorzata Włodarczyk © Marcin Włodarczyk

Spis treści 1. Słowo wstępne ………………………………….....6

6.4. Fabryka Kosmetyków Hean, „Dom Alchemików”,

2. Tekst - B. Lisowski…..…………...............……..13

ul. Mochnackiego 20-22, Podgórze....................60

3. Krakowski postmodernizm…................…..…… 14

6.5. Radio Kraków, al. Słowackiego 22,

4. Mapa lokalizacji obiektów................................18 5. Architektura postmodernistyczna w Krakowie – część I: Budynki mieszkalne wielorodzinne.........21 5.1. u l. Barska1/Madalińskiego 14,Dębniki......... 22 5.2. ul. Dietla/Starowiślna 28, Kazimierz............24 5.3. ul. Konfederacka 1/M. Bałuckiego, Dębniki......26 5.4. ul. Krowoderska 73/75, Stare Miasto....…....28 5.5. ul. Legionów Józefa Piłsudskiego 23 (d.Cekiery) Podgórze................................................ 30 5.6. ul. Paulińska 4, Kazimierz...……................32 5.7. ul. Paulińska 6, Kazimierz..……................. 34 5.8. ul. Piekarska 11, Kazimierz ....................... 36 5.9. ul. Retoryka 16/Zegadłowicza, Nowy Świat...38 5.10. ul. Skawińska 15, Kazimierz.........................40 5.11. ul. R. Traugutta 26/H. Dąbrowskiego, Podgórze................................................ 42 5.12. ul. Twardowskiego/Mieszczańska 2, Dębniki.................................................. 44 5.13. ul. Zamkowa 3-5/ul. M. Konopnickiej, Dębniki.................................................. 46 5.14. ul. Zamkowa 19/Sandomierska, Dębniki.......48 5.15. al. 29 Listopada 45c, Olsza........................50 6. Architektura postmodernistyczna w Krakowie – część II: Budynki użyteczności publicznej...........53 6.1. Akademia Sztuk Pięknych – rozbudowa, pl. Matejki 13/I.Paderewskiego, Kleparz...... 54 6.2. „Centrum Jasnogórska 44”, ul. Jasnogórska 44, Bronowice Wielkie....................................56 6.3. C entrum Techniki Basenowej „JP”, Jasnogórska 22, Bronowice Wielkie .......................................58

Nowa Wieś.............................................. 62 6.6. Uniwersytecki Szpital Dziecięcy (rozbudowa)– Centrum Ambulatoryjnego Leczenia Dzieci, ul. Wielicka 265, (d. Instytut Pediatrii), Podgórze.. ..............................................64 7. Architektura postmodernistyczna w Krakowie – część III: Domy jednorodzinne...........................67 7.1. Dom jednorodzinny, ul. Królowej Jadwigi 50, Zwierzyniec............................................ 68 7.2. Dom jednorodzinny, ul. Żmujdzka 9, Olsza....70 7.3. „ Dom Córki” w zespole zabudowy szeregowej, ul. Panieńskich Skał, Wola Justowska................72 7.4. Willa Bâteau-Bâteau, ul. Emaus 27a i 27b, Zwierzyniec ............................................74 7.5. Willa mieszkalna, ul. Ehrenberga 24, Azory ...76 7.6. Zespół dwóch domów mieszkalnych, ul. Zarzecze 128 a i b, Bronowice.................78 8. Architektura postmodernistyczna w Krakowie – część IV: Kościoły i obiekty sakralne..................81 8.1. Dom Prowincjalny Zgromadzenia Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu i Kaplica, ul. Nazaretańska 1/Cechowa, Ruczaj-Zaborze.........................................82 8.2. Kościół pw. św. Brata Alberta „Ecce Homo”, ul. J.P. Woronicza 10, Prądnik Czerwony.......84 8.3. K ościół pw. św. Brata Alberta, os. Na Lotnisku 14/Dywizjonu 303 63, Czyżyny..86 8.4. Kościół pw. Matki Bożej Saletyńskiej, ul. Cegielniana 43, Łagiewniki....................88 8.5. K ościół św. Wojciecha i zespół katechetycznomieszkalny, ul. św. Wojciecha 4, Bronowice....90

8.6. Kościół p.w. Miłosierdzia Bożego, Pl. Prezydenta E. Raczyńskiego/Ks. M. Bandurskiego 12, os. Oficerskie, Olsza................92 8.7. Wyższe Seminarium Duchowne Polskiej Prowincji Zmartwychwstańców („Droga Czterech Bram”) i kościół pw.”Emaus”, ul. Ks. S. Pawlickiego 1, Dębniki........................................................... 94 9. Architektura postmodernistyczna w Krakowie – część V: Zespoły mieszkaniowe...........................97 9.1. J ednostka mieszkaniowa, os. Oświecenia 40, Nowa Huta............................................. 98 9.2. O siedle Centrum E, os. Na Skarpie, Nowa Huta............................................100 9.3. Osiedle Rżąka, Podgórze............................... 102 9.4. Zespół domów jednorodzinnych, ul. Ł.Górnickiego, Prądnik Biały – Wschód....104 9.5. Zespół małych domów wielorodzinnych przy ul. Piastowskiej/ W.Reymonta/W.Goetla, Czarna Wieś..............................................106 9.6. Zespół domów bliźniaczych, os. „Wesele – Północ” i „Wesele - Południe”, Bronowice...108 10. Słowo końcowe ........................……...........110 11. Appendix .....................................……….....114 12. Bibliografia ................................................119

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

1. Słowo wstępne Kraków na tle innych miast w Polsce jest szczególnie bogaty w architekturę tworzoną w duchu postmodernistycznym. Związane jest to w dużej mierze z architektami, którzy projektowali wtedy w Krakowie. Na ich twórczość z pewnością miało wpływ szersze, niż po 1956 roku i tzw. popaździernikowej odwilży, otwarcie na kontakty zagraniczne, które stały się możliwe za tzw. czasów gierkowskich. Wrażeń dostarczały podróże indywidualne, akademickie wyjazdy stypendialne i wycieczki poznawcze organizowane przez środowisko architektoniczne skupione wokół Stowarzyszenia Architektów Polskich SARP: w ramach działania Zarządu Głównego, aktywności oddziałów oraz licznych kół SARP istniejących wtedy w biurach projektowych, w całym kraju. Na kontakty te składają się także poznania niebezpośrednie, takie jak dostęp do literatury i czasopism zachodnich, które pojawiły się nie tylko na uczelniach czy w lokalach klubów Międzynarodowej Książki i Prasy, ale także w bibliotekach biur projektowych. Postmodernizm w architekturze, to nurt w działaniu architektonicznym i urbanistycznym, który nastąpił po okresie „drugiego”, powojennego modernizmu, stanowi więc okres „po modernizmie”. Zjawisko to wystąpiło we wszystkich dziedzinach kultury i sztuki, jako jego negacja pozwalająca na nie ograniczoną formą swobodę wypowiedzi. Stosunkowo najmniej trwale obecne było ono w architekturze, ale w niektórych współczesnych projektach wpływy myślenia postmodernistycznego są nadal widoczne. Ta nietrwałość wynikała prawdopodobnie również z tego, że mnogość form i detalu, która powszechnie jest kojarzona z projektowaniem w duchu postmodernistycznym była często doprowadzona do przesady i zbyt naiwnie traktowana. Dla jednych architektów kierunek ten dawał pole do kreatywnego popisu, dla słabszych był kłopotliwy z braku jasnych reguł. Nie odnoszono się przy tym często do głębszej myśli

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

czy idei, która towarzyszyła by grze poszczególnych elementów lub nie znajdywano pomysłu na realizację kompozycyjnej całości. Z pewnymi oczywiście wyjątkami, które zapisały się w historii architektury polskiej. Ważnym wydarzeniem tego okresu, które wzmocniło zainteresowanie i modę na architekturę postmodernistyczną w Polsce był XIV Kongres UiA (Międzynarodowej Unii Architektów), który miał miejsce w dniach 15-21 czerwca 1981 roku w Warszawie. Uczestniczyło w nim ok. 3 tys. architektów z całego świata. O wadze tego wydarzenia i nastrojach pełnych entuzjazmu oraz nadziei na zmiany, również w architekturze i w przestrzeni, związanych z atmosferą „solidarnościową” po tzw. sierpniu 1980 roku, świadczy obecność problematyki architektonicznej i samego Kongresu w telewizji polskiej. Kongresowi i wypowiedziom architektów poświecone były specjalne programy. Podczas obrad towarzyszących obrad Międzynarodowego Komitetu Krytyków Architektury (CICA) dyskutowano o najnowszych trendach we współczesnej architekturze. Na fali wystąpień, dyskusji, prezentacji i wystaw towarzyszących Kongresowi rozgorzała również dyskusja w całym polskim środowisku architektonicznym o potrzebie „humanizacji” budownictwa i urbanistyki, w szczególności tego związanego z zabudową mieszkaniową, wielorodzinną, która w latach siedemdziesiątych zaczęła przekształcać się w tzw. blokowiska. Temat Kongresu brzmiał: „Architektura-człowiek-środowisko”. Dokumentem końcowym stała się tzw. Warszawska Deklaracja Architektów, jako pewien odpowiednik Karty Ateńskiej. W Deklaracji zapisano, w odniesieniu do spuścizny historycznej, m.in., „Wartości o podstawowym znaczeniu dla wyrażania zbiorowości muszą być chronione. (...) Każda społeczność, pojęta jako całość , ma prawo do zachowania tożsamości i ciągłości własnej kultury”. W Krakowie towarzyszyła temu wydarzeniu wystawa „Kraków, jego przeszłość, teraźniejszość i przyszłość.” Jedną z głównych myśli „po modernizmie” było zwrócenie się ku historii i dziedzictwu architektonicznemu minionych czasów. Gościem i jednym z referentów Kongresu był Charles Jencks, teoretyk architektury i autor m.in. książki „Architektura postmodernistyczna”, jednej z najważniej-

1. SŁOWO WSTĘPNE

szych publikacji związanych z postmodernizmem, której pierwsze wydanie pojawiło się w 1977 roku. W swojej wypowiedzi telewizyjnej potraktował on odbudowę Warszawskiej Starówki jako przejaw postmodernizmu. Sprzyjało to działaniom konserwatorskim i dało rodzaj podwalin dla rodzimej odmiany postmodernizmu w architekturze i urbanistyce. Za narzędzie miał służyć język wypowiedzi i artefakty, którymi posługiwała się również architektura postmodernistyczna w krajach „zachodnich”, czyli język cytowań. Moda ta objęła wszystkie rodzaje budownictwa. Jednak idea odejścia od modernistycznej jedności formy, funkcji i konstrukcji nie sprawdziła się w budownictwie przemysłowym. W Krakowie wyjątkiem jest wytwórnia, ale nie fabryka, kosmetyków nazwana „Domem Alchemików”. Zmieniło się, ale nieznacznie, podejście do urbanistyki, w szczególności w małych zespołach mieszkaniowych, gdzie starano się powracać do historyzujących układów przestrzennych i drobniejszej skali zabudowy miejskiej. Wpływ zachodnich idei postmodernistycznych był możliwy również, w związku z upadaniem dużych biur projektowych z powodu coraz szerszego kryzysu gospodarczego. Dało to możliwość tworzenia małych spółdzielni projektowych oraz indywidualnych pracowni twórczych. Skutkowało to nowym entuzjazmem twórczym i ożywieniem intelektualnym oraz otwarciem na nowe trendy i możliwości indywidualnej kreacji. Nie tylko w Krakowie, ale i w całej Polsce postmodernizm lub zdążanie ku niemu, prawdopodobnie najwcześniej uwidoczniło się w architekturze sakralnej, bo już od około połowy lat 70. XX wieku. Nieco później, blisko dekadę, to jest około końca lat 80. i początku lat 90. tego wieku zaczął być on widoczny w innych realizacjach. Również w powrocie do urbanistycznego myślenia o zabudowie kwartałowej, ulicowej ze spadzistymi dachami, w miejsce zabudowy luźniej, wolnostojącej realizowanej dotąd w duchu modernizmu, czego przykładem jest osiedle domów jednorodzinnych przy ul. Górnickiego na Białym Prądniku. Na osiedlach takich jak np. stare osiedle „Żabiniec” starano sie tworzyć wnętrza urbanistyczne, które miały pozwalać na większą identyfikację z tym miejscem jego mieszkańców.

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

Kryzys gospodarczy i społeczny, który zaczął się z końcem lat 70. i trwał w latach 80. XX wieku nie pozwolił na pełne implementowanie idei i wzorców postmodernistycznych w realizacjach architektonicznych i urbanistycznych. Również z uwagi na braki materiałowe. Najpełniej udawało się to w budownictwie sakralnym i budownictwie indywidualnym. W budownictwie mieszkaniowym, wielorodzinnym, najczęściej spółdzielni tzw. branżowych-zakładowych było to jeszcze częściowo możliwe, czego przykładem jest zabudowa przy ul. Zamkowej zrealizowana przez Spółdzielnię Pracowników Prasy, Radia i Telewizji. Trudniej było z realizacjami w tym duchu, w budownictwie dużych spółdzielni mieszkaniowych, gdzie często możliwe było użycie jedynie tylko pewnych zindywidualizowanych elementów wykończeniowych i detali. Powstały jednak osiedla zespoły mieszkaniowe w całości zrealizowane w oparciu o język postmodernizmu, jak np. osiedle Rżąka, mamy jednak pojedyncze budynki, najczęściej plombowe, czego przykładem może być narożny budynek mieszkalno-usługowy przy ulicy Retoryka. W Krakowie najwięcej realizacji z tego okresu powstało w obrębie rewitalizowanych wtedy obszarów na Kazimierzu, Dębnikach i w Podgórzu. W innych dzielnicach spotykamy raczej mniejszą ich ilość. W okresie lat 80.-90. XX wieku natężenie realizacji w duchu i manierze postmodernistycznej, w Krakowie było dość znaczne. Z architekturą tą szczególnie kojarzeni są tu krakowscy architekci tacy jak: Dariusz Kozłowski z Marią Misiągiewicz, Romuald Loegler z Jackiem Czekajem, Wojciechem Dobrzańskim, Ewą Fitzke i Michałem Szymanowskim, Wiesław Nowakowski, Wacław Stefański i Ireneusz Piotrowski, Wojciech Kosiński i Wacław Seruga z Małgorzatą Buratyńską-Seruga, a także tyski architekt Stanisław Niemczyk oraz projektanci z nimi współpracujący, których osoby wymienione zostały przy obiektach pokazanych w tej publikacji. Zauważyć należy, że twórczość w tym okresie nie jest jednorodna. Mamy do czynienia z postmodernizmem indywidualnym, twórczym i postmodernizmem masowym, czy jak nazwano by go dzisiaj „komercyjnym”, odtwórczym.

1. SŁOWO WSTĘPNE

Postmodernizm nie miał też mocnego zaplecza teoretycznego i w związku z tym często był tylko naśladowczy. Rozważania odbywały się głównie w środowisku SARP i na łamach jedynego wówczas polskiego czasopisma architektonicznego „Architektura”, które przybliżało architekturę postmodernistyczną i dyskusje o niej. Na uczelniach architektonicznych trend ten był przekazywany przez młodsze pokolenie asystentów i wykładowców, jako powiew nowości. W Krakowie w roku 1985, z inicjatywy oddziału krakowskiego SARP i jego ówczesnego Prezesa – Romualda Loeglera, powołana została instytucja Biennale Architektury (obecnie Międzynarodowe Biennale Architektury). Pierwszym laureatem Grand Prix został postmodernistyczny projekt mieszkalnego budynku plombowego w Podgórzu, autorstwa Wojciecha Obtułowicza z zespołem. Postmodernizm krakowski rozumiany może być nie tylko jako zrealizowany w Krakowie, ale także jako tworzony przez krakowskich architektów, w sposób charakterystyczny dla ich wrażliwości twórczej i indywidualnego wyczucia estetycznego. Ma on często dużą podbudowę ideową, teoretyczną lub filozoficzną autorów. Postmodernizm krakowski można ponadto opisać następująco: był oszczędny w stosowanie cytatów i form historyzujących, widoczne jest tu raczej „humanizowanie” modernistycznej prostokreślności oraz budowanie bryłą i detalem, kolorem i fakturą, zestawianiem elementów formalnych i artefaktów. Widoczne to jest wyraźnie w architekturze sakralnej. Przykładowo obok kolorowego, jakby surrealistycznego Zgromadzenia Zmartwychwstańców „Droga Czterech Bram” na Dębnikach-Zakrzówku powstał prawie monochromatyczny, surowy kościół św. Jadwigi Królowej na skraju Parku im. S. Wyspiańskiego, w Krowodrzy Górce. Niezależnie od wielkiej skali tych założeń zbudowano na Prądniku Czerwonym niewielki kościół „Ecce Homo” osadzony w historycznym kontekście oraz kameralny zespół kościoła Bożego Miłosierdzia na skromnym placu, wśród zabudowy osiedla Oficerskiego. Za symbolicznie, ostatni budynek postmodernistycznego ducha lat 90.

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

XX wieku w Krakowie można, żartując zgodnie z tym nurtem, przyjąć obiekt biurowy przy ul. Jasnogórskiej, u wylotu drogi na Olkusz, nazywany potocznie „Pożegnanie Postmodernizmu”. Postmodernizm odchodził powoli w myśleniu i projektowaniu architektonicznym wraz z odchodzeniem PRL-u i okresu przejściowego, który po nim nastąpił. Systematycznie architekci poszukiwali nowego podejścia do modernizmu i jego idei, dostosowując go do czasów współczesnych. Z uwzględnieniem nowoczesnych technologii, możliwości materiałowych i nowego, innego myślenia o człowieku i przestrzeni. Paradoksalnie, tzw. w większości postmoderniści nie porzucili do końca modernizmu, tylko zastosowali jego zasady w nieco odmienny sposób. Bazując na doświadczeniach, wynikających z postmodernizmu kreowany jest w architekturze obecnie tzw. neomodernizm w jego różnych odmianach. Dziedzictwo krakowskiej architektury postmodernistycznej, jest stosunkowo spójne i dobrze zachowane, i jako takie zasługuje na uwagę i opiekę konserwatorską. W szczególności istotne jest dokumentowanie i opisywanie tego dziedzictwa kulturowego, w co wpisuje się niniejsza, kolejna publikacja Oddziału SARP Kraków z cyklu „Szlakami dziedzictwa”, którą poprzedziła dyskusja i wybór obiektów dokonany przez Komitet Architektury Modernistycznej, w składzie: Tomasz Bobrowski – Architekt Miasta Krakowa, Wojciech Buliński, Witold Cęckiewicz, Joanna Daranowska-Łukaszewska – Prezes Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Przemysław Gawor – Vice Prezes Oddziału SARP Kraków ds. Twórczości, Stanisław Hager, Jan Janczykowski – Wojewódzki Konserwator Zabytków, Bohdan Lisowski – Prezes Oddziału SARP Kraków, Jacek Purchla – Dyrektor Międzynarodowego Centrum Kultury, Leszek Sybila-Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Małgorzata Włodarczyk – Przewodnicząca Komisji Architektury XX wieku PKN ICOMOS, Andrzej Wyżykowski – Przewodniczący Miejskiej Komisji Architektoniczno-Urbanistycznej oraz Jerzy Zbiegień – Miejski Konserwator Zabytków. Krótki dystans czasowy od realizacji postmodernistycznych i potrzeba zdystansowanego podejścia, w oparciu

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

o kryteria: jakości, walorów twórczych i indywidualnych oraz znaczenia historycznego, nie ułatwiały zadania Komitetowi Architektury XX wieku. Część z realizacji prezentowanych w tej publikacji obecna była w dotychczasowych wydawnictwach z tego cyklu, ale znaczna część pojawia się po raz pierwszy. Odnaleźć je możemy na obszarze całego miasta, w każdej dzielnicy. Prezentowane budynki, poza ich opatrzeniem notą z podstawowymi danymi* i opisem, pokazane są ponadto na schematycznym planie Krakowa i oznaczone QR kodem. Jak dotąd widoczny jest brak specjalnego zainteresowania postmodernizmem w architekturze ze strony badaczy i krytyków, podobnie jak to miało miejsce jeszcze niedawno w stosunku do powojennej architektury. Z uwagi na to, że większości realizacji architektonicznych o charakterze postmodernistycznym jeszcze nie zniszczono i nie przekształcono tak bardzo, jak realizacji powojennego modernizmu oraz będąc bogatszymi o tą wiedzę, ważnym jest jego wyprzedzająca ochrona. Tym bardziej, że krakowskie realizacje w tym duchu należą do jednych z najlepszych przykładów tego nurtu w Polsce, będąc najbliżej jego międzynarodowych wpływów. Są też przedmiotem publikacji zagranicznych, tak rzadko prezentujących polską architekturę współczesną. Pokazują one ciągłość historyczną twórczej myśli architektonicznej, stąd też powinny przetrwać w teraźniejszości dla przyszłości. W Krakowie szczęśliwie uniknęliśmy kiczu, jak tym mianem obecnie najczęściej określa się realizacje postmodernistyczne, w wieku miejscach w Polsce. Z pewnością jest to zasługa ich twórców. Postmodernizm krakowski zasługuje już z całą pewnością na znalezienie się na kulturowym i turystycznym szlaku dziedzictwa architektonicznego miasta Krakowa. Chociażby z czystej ciekawości i wyrobienia własnego poglądu na to czym był postmodernizm w architekturze Krakowa. Małgorzata Włodarczyk Przewodnicząca Komisji Architektury Modernistycznej SARP Kraków * Z uwagi na skąpą dostępność archiwaliów i innych źródeł informacji oraz niejednokrotnie

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

2. Postmodernizm Serię przewodników i poszukiwań architektury modernizmu powojennego kończy wgląd w postmodernizm. Dlaczego? Jest kilka powodów tego wyboru. Postmodernizm ma w nazwie modernizm. To oznacza jakąś relację do modernizmu. Jakiś do niego stosunek. Nie tylko czysto precedencki. Postmodernizm był i zostawił ślad w polskiej przestrzeni architektonicznej, ale i nie tylko tej. Postmodernizm przyszedł do PRL w odpowiednim momencie. Siły krajowe do konkurowania z rozpędzającym się światem opadły, tak siły witalne jak i zasoby materialne. To co znakomicie udawało się we wczesnych latach powojennych, gdzie tradycja i „szkoła” przedwojenna, w zestawieniu z zapałem odbudowy i zapałem w udowadnianiu wyższości ustroju socjalistycznego traciło impet. Ten impet pozostawił po sobie wspaniałe przykłady potencjału intelektualnego: „Spodek”, „Supersam”, a w Krakowie „Cracovię” z kinem „Kijów” – to oczywiście tylko ikoniczne wizytówki. Po latach 60 wyraźnie modernizm nie chciał się udawać w tak doskonałej formie i w coraz bardziej technicznie zaawansowanej konkurencji z Zachodu. Ten zachód na szczęście też się zmęczył i zatęsknił za pastiszem, anegdotą, antykiem. A dla nas, w brnącym w planach PZPR budowaniu dał szansę na zwrócenie się do rękodzieła, ornamentu, zabawy, co wydawało się łatwiejsze do osiągnięcia w naszych realiach. Kusiła także okazja do ucieczki od szarzyzny unifikacji. I ruszyła fala ozdabiania. Pastisz samoistnie i wielokrotnie się wkradał, wystarczało wieżyczką go przypieczętować. I jakże bliski był on polskiej nostalgii i tęsknocie za... ciepłymi krajami.

sprzeczne dane w nich zawarte, w przedmiotowym opracowaniu istnieją braki w prezentowanych notach – oznaczone w tekście – ze znakiem (?). Podane tak daty i nazwiska wynikają z przeprowadzonych badań ale nie znalazły potwierdzenia. Pomimo starań mogą pojawić się również pewne niezamierzone nieścisłości lub pominięcia Autorów, za które autor opracowania przeprasza i prosi o informacje, które pomogą w ich skorygowaniu, w kolejnym wydaniu lub innych publikacjach.

Okazało się w rezultacie, że nawet w takiej konwencji umiejętności, talent, wytrwałość... są tak samo ważne, 13

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

tak u projektantów jak i realizatorów. Tylko starannie zaprojektowane obiekty przetrwały próbę czasu wykazując przymioty swoich twórców. Powszechna „adaptacja” postmodernizmu nie ulepszyła niczego w modernizmie, a jedynie utwierdziła „hawaiczny” kierunek poszukiwań estetycznych od Tatr do Bałtyku. Ale postmodernizm wydarzył się, a wspomniane przymioty wybranych twórców zaowocowały architekturą wartą zauważenia, wartą docenienia, wartą wpisania w łańcuch naszych narodowych osiągnięć aby mogła świadczyć za nasze dzieje.

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

kompozycją, nie koniecznie pozwalające odczytać funkcje obiektu. Jednorodzinna i wielorodzinna zabudowa mieszkaniowa realizowana w tym czasie, choć często projektowana wcześniej, jest zauważalna w architekturze miasta, szczególnie w zabudowie plombowej. Wyróżnia się ona formą, detalem i kolorem. Tu, w skrajnych przypadkach odbiega ona od klasycznych zasad odzwierciedlających funkcję obiektu, poszukując wyrazu architektonicznego preferującego formę nad treścią. I dobrze, że mamy interesujących przykładów może nie wiele, ale właściwie rejestrujących aktualne trendy na rodzimym rynku.

Bohdan Lisowski Prezes Zarządu Oddziału SARP w Krakowie

3. Krakowski postmodernizm Był i już go nie ma. Krótki okres, ale trafił na podatny grunt. Krakowscy architekci szybko potwierdzili swoją świadomość czasów, w których należało zaistnieć. Zawsze byli na bieżąco z światowymi tendencjami, modą, choć ta „jest największym wrogiem architekta”, jak mówił nieżyjący już dziś, australijski architekt Harry Seidler. Abstrahując od funkcji obiektów czy ich walorów użytkowych, kwestie przestrzenno-estetyczne dla użytkowników publicznej przestrzeni zawsze były najistotniejsze. I dobrze, że po czasach ograniczeń w sferze estetyki, uproszczonego do maksimum wystroju estetycznego – pojawiła się możliwość powrotu do realizacji klasycznych atrybutów formy, podkreślających walory piękna, kompozycję elewacji i stosowny detal. Przykładowo przywołać tu można stosowane w wystroju zewnętrznym kolumny, tympanony, wieżyczki, gzymsy, czy eksponowanie formy kwadratu, okręgu i trójkąta a także krzyża i skrzyżowanych zastrzałów. Pojawiają się również rozwiązania, które są całkowicie swobodną

Mniej realizacji można zauważyć w projektach urbanistycznych w całościowym rozplanowaniu zespołów mieszkaniowych w tym nurcie. W tym wypadku nie mówimy tu o osiedlach, lecz raczej o małych zespołach, których plan da się łatwiej wzrokiem ogarnąć i skupić bardziej na poszczególnych jego elementach tworzących całość, czyli o architekturze obiektów. Zabrakło natomiast realizacji planów, w których można by odczytać idee postmodernizmu w skali dużego zespołu mieszkaniowego w Krakowie, a mam tu na myśli przykłady realizacji reprezentowane np. podczas Międzynarodowej Wystawy Budownictwa IBA w Berlinie w latach 198587. Próbę taką podjęto również w Krakowie w projekcie fragmentu Dębnik, prezentowaną na Biennale Architektury w roku 1989, niestety nie w pełni zrealizowaną. Szczególnie obiekty użyteczności publicznej, same w sobie z racji pełnionych funkcji, zaczęły przyjmować formę, nawiązującą do silniejszego wyeksponowania wartości artystycznych przy użyciu zindywidualizowanych środków wyrazu, będących wynikiem dobrego warsztatu architektonicznego. Najwyraźniej efekty takich działań można zauważyć w realizacjach obiektów sakralnych, tym bardziej, że są to przeważnie obiekty wolnostojące, które z reguły stanowiły wyróżniające się w krajobrazie miejskim znaki miejsca, „landmarks”. To właśnie one najłatwiej przyjąć mogły zasady nowego stylu, widoczne w projektach elewacji i w stosowaniu wyrafinowanego detalu. Tu pole

dla twórczości architektów stało otwarte, a rezultaty ich działań z tych czasów są bardzo interesujące. Minęła pewna epoka, nawiązująca do przeszłości, antyku czy renesansu. Stała się punktem zwrotnym dla planów urbanistycznych, powrotu do idei budowy miasta w oparciu o ulicę czy plac, a w architekturze do zwrócenia uwagi na nowe możliwości twórcze, przy użyciu nowych technologii i środków wyrazu. Andrzej Wyżykowski

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

4. Mapa obiektรณw

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

5. ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE CZĘŚĆ I – Budynki mieszkalne wielorodzinne

CZĘŚĆ I

BUDYNKI MIESZKALNE WIELORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

5.1 Budynek mieszkalny ul.Barska 1/ul.Antoniego Madalińskiego 14 (Dębniki) Projekt: Realizacja: Autor: Współpraca autorska:

1988 1989 Romuald Loegler, Ewa Fitzke, Wojciech Dobrzański, Michał Szymanowski Elżbieta Kierska, Tadeusz Półchłopek, Janusz Sepioł

Budynek plombowy u zbiegu ulic, dostosowany skalą do kontekstu miejsca i gabarytu zabudowy sąsiedniej. Narożnik akcentowany charakterystyczną, czworoboczną „basztą” o przeszkleniu pustakami szklanymi ujętymi w wyrazisty rysunek kwadratowego podziału, doświetlającymi klatkę schodową, zamknięta graniastym dachem. Horyzontalna artykulacja skrzydeł budynku podkreślona poziomymi boniowaniami w tynku oraz odcięciem górnych kondygnacji wydatnym gzymsem. Poszczególne części odseparowane od wieży wgłębnym, przeszklonym ryzalitem. W pierzei ul. Barskiej wyróżnia się rodzaj arkadowej „attyki” ostatniej kondygnacji oraz lekkie zadaszenie nad odstającym i odgiętym wejściem. Loggie od strony podwórka stwarzają wrażenie ryzalitu. Budynek cechuje prostota zestawionych form i umiarkowany język wypowiedzi w duchu architektury postmodernistycznej, z użyciem charakterystycznych dla niej elementów artykulacji oraz kolorów: rózowego i niebieskiego. Połączenie postmodernizmu geometryzującego z historyzującym.

CZĘŚĆ I

BUDYNKI MIESZKALNE WIELORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

5.2 Budynek mieszkalno-usługowy ul. Józefa Dietla/ul. Starowiślna 28 (Kazimierz) Projekt: Realizacja: Autor: Współpraca:

1985 1990-1994 Wiesław Nowakowski Krystyna Mróz

Budynek mieszkalno-usługowy, w zabudowie narożnikowej. Przewiązką z kolumnadą połączony został z zabudową sąsiednią. Oszczędna w wyrazie i tektonice architektura, w duchu postmodernistycznym. Ciekawe rozwiązanie trudnego kompozycyjnie narożnika, który ukształtowano w formie wklęsłej, co pozwoliło na uzyskanie placu-przedpola przestrzeni publicznej. Łukowa trzy-kondygnacyjna kolumnada dodaje przestrzenności całości założenia. W parterze formuje ona podcienie, a zwieńczona jest „gzymsem” przeszklonej kondygnacji tworzącej taras cofniętej kondygnacji. Część mieszkalna, nad parterem, w układzie galeriowym, z loggiami. Charakterystyczne są balkony-„wykusze” w górnym pasie okiennym, o szpiczastych daszkach stanowiące akcenty w elewacji frontowej. Dominantę tworzy wydatny, rozczłonowany i podwyższony narożnik zwieńczony rodzajem ośmiobocznej „kopuły” zadaszenia, w którym zaplanowano pracownię plastyczną. Od strony podwórza budynek główny połączony jest przewiązką z mniejszym objektem, zaplanowanym również na rzucie łuku, tak jak budynek główny i w podobnej stylistyce. Obecna kolorystyka jest odmienna od pierwotnej. Obiekt jest przykładem architektury oszczędnego postmodernizmu, o zgeometryzowanym rzucie.

CZĘŚĆ I

BUDYNKI MIESZKALNE WIELORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

5.3 Budynek mieszkalno-usługowy ul. Michała Bałuckiego/ul. Konfederacka 1 (Dębniki) Projekt: Realizacja: Autor: Współpraca:

1984-1987 1989 Romuald Loegler, Wojciech Dobrzański, Michał Szymanowski Elżbieta Koterba, Tadeusz Półchłopek

Budynek zlokalizowany w narożniku ulic Bałuckiego i Konfederackiej składa się z dwóch części. Wyższa wielo-klatkowa, dostosowana do gabarytu budynków sąsiednich przy ul. Bałuckiego jest przełamana i akcentowana rozrzeźbionym, wielopłaszczyznowym narożnikiem, z elewacją frontową nadwieszoną nad parterem z garażami. Charakterystyczne są zróżnicowane niby portalami wyróżnienia klatek schodowych oraz loggie z siatkową balustradą. Niższa część budynku, w ciągu ul. Konfederackiej, stworzona jest w mniejszej skali. Obie części łączy rodzaj rozbudowanego trejażu, przechodzącego w budynku mniejszym w belkowanie ze strukturą rytmicznych, „arkadowych” lizen. Akcentowanie poziome uzyskane przez zróżnicowane traktowanie poszczególnych kondygnacji i ich uskoki. Zielony dziedziniec wewnętrzny widoczny w prześwicie między budynkami, dostępny jest poprzez łukowo zakrzywiony trejaż. Łączy się on z lekko wygiętą pergolą nad poziomem parteru i z rytmem słupów, a następnie dekoracyjną konstrukcją przestrzenną. Przykład architektury postmodernistycznej w budownictwie wielorodzinnym, z użyciem artefaktów i kolorystyki tego stylu, przy połączeniu jego różnych elementów i rodzajów tego nurtu, przyjętych dla poszczególnych brył i form.

CZĘŚĆ I

BUDYNKI MIESZKALNE WIELORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

5.4 Budynek mieszkalno-usługowy ul. Krowoderska 73/75 (Kleparz) Projekt: Realizacja: Autor:

1980-1984 1984-1985 Wiesław Nowakowski

Budynek plombowy, zlokalizowany pomiędzy budynkami z XIX i XX wieku, w pierzei ul. Krowoderskiej. Typ galeriowca z przejazdowym podcieniem prowadzącym na dziedziniec wewnętrzny. Od jego strony zaprojektowano wejście do części mieszkalnej. Pion komunikacyjny w formie mocno wysuniętego, uskokowego ryzalitu. Wszystkie mieszkania w części środkowej są dwupoziomowe, a mieszkania jednopoziomowe w flankujących „skrzydłach” bocznych. Pozwoliło to na mocną artykulację podziałów elewacji rytmem loggii, balkonów i wykuszy. Parter, wyraźnie odcięty od kondygnacji wyższych zgeometryzowanym podziałem w tynku, o charakterze boniowania, mieści część handlową. Okna parteru o ciekawej, nierównomiernie dzielonej, kratowej ślusarce. Kolorystyka w tonacji bieli i różu indyjskiego z brązem. Realizacja o skromnych detalach, z użyciem postmodernistycznych wyróżników w wykończeniu elewacji frontowej, jej podziałów wklęsło-wypukłych oraz balustrad z przekątniowymi podziałami, typowych dla detalu oszczędnego postmodernizmu kryzysowych czasów PRL-u.

CZĘŚĆ I

BUDYNKI MIESZKALNE WIELORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

5.5 Budynek mieszkalno-usługowy ul. Legionów Józefa Piłsudskiego 23 (d. Cekiery; Podgórze) Projekt: Realizacja: Autor: Współpraca autorska:

1985 1989 Wojciech Obtułowicz Barbara Patraszewska, Andrzej Pięta, Krzysztof Wojtaszek

Plomba narożnikowa w bloku zabudowy kamienic mieszczańskich z przełomu XIX i XX wieku, zlokalizowana przy placu i przy wejściu do Parku Bednarskiego, na znaczym pochyleniu terenu. Jest jednym z najciekawszych przykładów postmodernizmu zgeometryzowanego w Krakowie, o formie rzeźbiarsko kształtowanej kostki. Interesująco potraktowane zostało przenikanie się brył i kierunków, w narożniku budynku, który jest zwieńczony rodzajem trejażu. Zabieg ten zastosowano także jako zwieńczenie pozostałych elewacji, czym nasuwa to skojarzenia z attyką. Wejście główne akcentowane loggiami oraz trójkątem szczytu w fasadzie. Oś wejścia od ul. Zamojskiego dodatkowo podkreślona ażurem przestrzennej, półcylindrycznej konstrukcji balkonów wyższych kondygnacji, uformowanym na kształt portyku filarowego. Parter wyraźnie odcięty od wyższych kondygnacji poziomym boniowaniem w tynku. Architektura postmodernistyczna zbudowana z przenikających się brył i form geometrycznych zestawionych z historyzującym detalem. Nagrodzony Grand Prix I Międzynarodowego Biennale Architektury w Krakowie, w 1985 roku.

CZĘŚĆ I

BUDYNKI MIESZKALNE WIELORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

5.6 Budynek mieszkalny ul. Paulińska 4 (Kazimierz) Projekt: Realizacja: Autor:

198?-198? 1989-1993 Piotr (?) Felszyński

Ten narożny budynek, postawiony w sąsiedztwie murów obronnych Kazimierza, w kwartałowej zabudowie, to przykład surowego, oszczędnego postmodernizmu. Kwalifikacji takiej można dokonać, z uwagi na użyte środki wyrazu. Nawiązują one z jednej strony do późnego, niemieckiego funkcjonalizmu lat 30. XX wieku, a z drugiej do postmodernizmu: podziały lekkie i dynamiczne, ostre trójkąty zadaszeń oraz boniowanie w tynku kondygnacji parteru o drobnym poziomym podziale, zwieńczonym gzymsem. Najbardziej charakterystyczne są elewacje frontowe, rozrzeźbione rytmem zdwojonych, trójkątnych wykuszy o oknach konsekwentnie poprowadzonych i drobnym podziałem. Sprawiają one wrażenie ujętych w „plisy”. Obramienia okienne mocno akcentowane, w kolorze białym. Lico elewacji odcięte pogłębionym, gładkim „fryzem” od płaszczyzny dwuspadowego dachu. Z tego samego okresu pochodzi budynek w sąsiednim narożniku, o zbliżonej artykulacji, zrealizowanej poprzez akcentowanie mocno wysuniętymi wykuszami: bocznymi i narożnym (ul. Paulińska 6).

CZĘŚĆ I

BUDYNKI MIESZKALNE WIELORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

5.7 Budynek mieszkalny ul. Paulińska 6 (Kazimierz) Projekt: Realizacja: Autor:

1988(89?)-1990 1993 (1990?) Maria Mańkowska

Budynek mieszkalny, plombowy w narożniku ulic Paulińskiej i Kordeckiego. Zlokalizowany na styku z fragmentem murów obronnych Kazimierza. Posiada ciekawą artykulację z użyciem trzech wykuszy zwieńczonych „tympanonami” zadaszeń nad balkonami: dwóch bocznych w formie trójkątnych przeszkleń z drobnym, rastrowym, podziałem okien i narożnego, w formie loggii z pełnymi balustradami, pod którymi znajdują się „portykowo” akcentowane wejścia do budynku. Zabieg ten mocno podkreśla sam narożnik i stanowi jego przestrzenne wyróżnienie. W elewacjach zastosowano okładzinę ceramiczną z wypalanych płytek ceglanych o zróżnicowanych odcieniach powstałych w zależności od stopnia ich wypalenia, która spaja wizualnie otwory okienne w pionowe pasy. Podobnie wyróżniony jest wysoki cokół okalający budynek. Jest to przykład architektury łączącej w sobie elementy modernistyczne z estetyką postmodernistyczną. Sąsiaduje on z narożnikiem wypełnionym budynkiem o zbliżonej artykulacji ale o innym rytmie i oszczędniejszym detalu (ul. Paulińska 4).

CZĘŚĆ I

BUDYNKI MIESZKALNE WIELORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

5.8 Budynek mieszkalny ul. Piekarska 11 (Kazimierz) Projekt: Realizacja: Autor:

1983 1984 Ryszard Aleksandrowicz

Budynek mieszkalny, plombowy, w zabudowie narożnikowej, 4-6 kondygnacyjny, wielorodzinny z garażem podziemnym. W poddaszu znajdują się dwa mieszkania wielopoziomowe z pracowniami twórczymi (nazewnictwo i tryb przydzielania pracowni wg zasad obowiązujących w PRL-owskiej spółdzielni mieszkaniowej). Powstał w okresie dominacji postmodernizmu w projektowaniu architektonicznym w Krakowie, w ramach budownictwa zakładowego. Charakterystyczny jest uskokowo kształtowany narożnik, dzięki czemu uzyskano rodzaj małego ogródka przyfrontowego. Rozczłonkowanie bryły podkreślają balkony o drewnianych balustradach przechodzące w wykusze, przypominające ganki, przekryte wydatnymi daszkami. W elewacjach szczytowych lizena pinu kominowego oraz drobny detal architektoniczny, w tym pojedynczy wykusz nad linią balkonów elewacji frontowej i ceglane markowanie pseudo-łuków nadproży okien ostatnich kondygnacji. Budynek szczególnie wyróżniają drewniane detale i „wiatrownice” przydające masywności dachom. Położony jest na styku z zielenią sąsiadujących z nim klasztorów i Bulwarów Wisły. Mister Krakowa z 1985 roku.

CZĘŚĆ I

BUDYNKI MIESZKALNE WIELORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

5.9 Budynek mieszkalno-usługowy ul. Retoryka 16/ul. Emila Zegadłowicza (Nowy Świat) Projekt: Realizacja: Autor: Współpraca:

1981 1985 Wiesław Nowakowski Marta Pilszczek

Budynek narożny, skomponowany uskokowo, poczynając od pięciu kondygnacji od ul. Zegadłowicza, przechodzi narożnikiem do siedmiu kondygnacji od strony styku z pierzeją ul. Retoryka. W parterze zlokalizowano urząd pocztowy (przeznaczenie pierwotne, do dzisiaj aktualne). Charakterystyczne są pełne balustrady balkonów-loggii w kolorze białym, o boniowaniu w tynku taktowanym w podziale na „kostki”, z czerwonymi i zdwojonymi metalowymi pochwytami. Tworzą one od ul. Retoryka rodzaj akcentującego ryzalitu zwieńczonego nadwieszonym „panneau” ze zdwojonymi kwadratami okien. W elewacji od strony dziedzińca, dostępnego przejazdem, półokrągły detal w formie wykuszu. Pierwotna kolorystyka budynku to ciemnobrązowo malowany tynk (obecnie w tonacji różów) i stolarka, białe balkony oraz jaskrawo-czerwona ślusarka i detale. Loggie, balkony i ryzalit w elewacji od ul. Zegadłowicza, tworzą rozrzeźbiony narożnik. Budynek kompozycyjnie i przestrzennie jest przykładem architektury późnego postmodernizmu, w duchu powrotu do tektoniki i artykulacji modernistycznej. Nagroda Głównego Architekta Miasta Krakowa w 1987 roku.

CZĘŚĆ I

BUDYNKI MIESZKALNE WIELORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

5.10 Budynek mieszkalny ul. Skawińska 15 (Kazimierz) Projekt: Realizacja: Autor:

198?-199? 1990-1995 Barbara Kubala-Lelek

Budynek zlokalizowany na zakończeniu zwartej pierzei ul. Skawińskiej z zabudową z przełomu XIX i XX w., na styku z przestrzenią zieloną towarzyszącą sąsiadującego z nim przedszkola, bisko zielni przy Bulwarze Wiślanym. Charakterystyczne są loggie formujące rodzaj dwóch wykuszy oraz tworzące dwukondygnacyjną „loggiettę”, wspartą na słupach, akcentującą narożnik. Rytm pionowy okien podkreślony oknami mansardowymi, z wydatnymi obramieniami na kształt „fryzu” i attyki. Budynek wyróżniają akcenty w formie typowej dla postmodernizmu zabawy detalem okiennym widocznym szczególnie w elewacji frontowej. Swoboda kreacji wynikała z możliwej indywidualności działania Spółdzielni Mieszkaniowej Pracowników Nauki, nie skrępowanej normatywami. Budynek cofnięty znacznie od pierzei ulicy. Sąsiedni obiekt mieszkalny zaakcentował ten stan zakończeniem w formie pseudo-przypory. Wejście główne wysunięte przed elewację z rodzajem „portyku”. Wjazd na dziedzińiec poprzez wysoki przejazd podkreślony i zwieńczony szczytem z silnymi, wyrazistymi obramieniami okien i balkonem tworzącymi rodzaj wykuszu. Jest to przykład postmodernistycznej stylistyki kontekstualnej, nawiązującej do form związanych z historyczną zabudową Kazimierza.

CZĘŚĆ I

BUDYNKI MIESZKALNE WIELORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

5.11 Budynek mieszkalno-usługowy ul. Romualda Traugutta 26/ ul. Henryka Dąbrowskiego (Podgórze) Projekt: Realizacja: Autor:

1988-1990 1988-1990 Witold Zieliński, Wojciech Kozioł

Budynek 5-kondygnacyjny, mieszkalno-usługowy, położony na skrzyżowaniu ulic. Narożnik wyraźnie akcentowany poprzez stopniowanie ażuru rozrzeźbnienia i smukłą kolumnę prowadzoną do wysokości drugiej kondygnacji, przechodzącą powyżej w część loggii. Stanowi ona jednocześnie element kompozycyjny w grze światła i cienia żelbetonowej kratownicy jego konstrukcji. W narożniku pogłębione główne wejście. Wejścia do lokali mieszkalnych wyróżnione w formie prostopadłościennej „lizeny” powyżej parteru, która wraz z masywnymi pionami kominowymi dominuje w perspektywie ulicy. Wykończenie uskokowych, rozczłonkowanych elewacji frontowych, z użyciem zróżnicowanych elementów charakterystycznych dla oszczędnego postmodernizmu. Charakterystyczne dla tego języka formy są również balustrady w formie kratownicowej, wypełnione przeplataną siatką. Jest to jeden z ciekawszych przykładów budownictwa mieszkaniowego wielorodzinnego tego okresu, w tej części miasta i swym wyrazem jednoznacznie kojarzący się z tego typu zabudową w nurcie popularnego czy masowego postmodernizmu.

CZĘŚĆ I

BUDYNKI MIESZKALNE WIELORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

5.12 Budynek mieszkalny ul. Twardowskiego/ul. Mieszczańska 2 (Dębniki) Projekt: Realizacja: Autor:

1986-1992 (1993?) – I etap; 1995 – II etap 1993-1994 – I etap; 1996-1997 – II etap Krzysztof Ingarden, Jacek Ewy – I etap; Krzysztof Ingarden, Jacek Ewy, Piotr Kałuża, Krzysztof Kwiatkowski, Andrzej Wyżykowski – II etap

Budynek ten był pierwszym zrealizowanym obiektem zespołu mieszkaniowego Dębniki – Zakrzówek w Krakowie, który miał powstać wg. koncepcji urbanistycznej określanej jako „krakowska IBA” (szerzej [w:] Słowo końcowe). Powstawał etapowo: od ul. Twardowskiego, w pierwszym, od ul. Mieszczańskiej, w drugim, jako dopełnienie kompozycyjne sąsiedniej kamienicy. Wyraz budynków tworzą dwa kontrastujące ze sobą materiały wykończenia elewacji: ciemne płaszczyzny klinkierowe i białe płaszczyzny tynku. Elewacja narożnika od ul.Mieszczańskiej przebita łukiem fragmentu „walca”, nadwieszonego nad parterem, z loggiami na jego osi i zwieńczonego tarasem. Krawędź zaakcentowana narożnymi oknami. Fragment ten mocno odcięty uskokiem od pozostałej bryły tej części pierzei. Elewacja od ul. Twardowskiego odmiennie kształtowana, z centralnym wgłębieniem, którego oś podkreślono półokrągłym ryzalitem balkonów, zwieńczonych łukowym przekryciem dachu, w rodzaju „tympanonu”. Całość to zastawienie brył o różnych kształtach i kierunkach wzajemnego przenikania się form i detali, charakterystyczne dla kompozycji postmodernistycznej. Sąsiaduje z budynkiem przy ul. Twardowskiego 33a (Krzysztof Bojanowski, 2002-2004), będącym elementem wspomnianej koncepcji urbanistycznej.

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

5.13 Budynki mieszkalno-usługowe ul. Zamkowa 3-5/ul. Marii Konopnickiej (Dębniki) Projekt: Realizacja: Autor:

1986(?) 1988-1990 Andrzej Lorenc

Dwa budynki mieszkalno-usługowe, w zabudowie plombowej, usytuowane pomiędzy ulicami Zamkową i Marii Konopnickiej, w niewielkim od siebie oddaleniu, tworzącym przejście – pewne odniesie do kameralnego przesmyku pomiędzy kamienicami w ciasnej zabudowie. W prześwicie rodzaj łukowej pergoli, łączącej obiekty w przestrzeni. Dojście do zespołu szerokimi schodami tarasowymi, flankowanymi zieleńcami, z ryzalitami w elewacji frontowej od ul. M. Konopnickiej, zwieńczone tarasami i „arkadami” lizen w parterze. Wejścia główne do budynków od strony ulicy Zamkowej. Klatki schodowe akcentowane przeszklonymi portalami zamkniętymi półkolistym „przyczółkiem” i rodzajami „wykuszy” z zestawionych balkonów. Balustrady z użyciem elementu charakterystycznego dla tego okresu: siatki metalowej w kwadratowym obramieniu, z przekątniowymi stężeniami. Górna kondygnacja w mansardowym dachu odcięta profilowanym gzymsem, użytym również jako gzyms odcinkowy w podziałach elewacji. Przykład oszczędnej w wyrazie architektury postmodernistycznej z zastosowaniem typowych dla niej elementów wykończenia i podziału elewacji. Skala, rytmika podziałów i charakter artykulacji w przestrzeni wpisują się w historyczną zabudowę tej części Dębnik.

CZĘŚĆ I

BUDYNKI MIESZKALNE WIELORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

5.14 Budynek mieszkalny ul. Zamkowa 19/ul. Sandomierska (Dębniki) Projekt: Realizacja: Autor:

1985-1987 1990-1992 Andrzej Lorenc

Budynek wielorodzinny, kwartałowy, w narożniku trzech ciągów ruchu, na rzucie zbliżonym do litery „U”, z wewnętrznym dziedzińcem urządzonym zielenią i małą architekturą, dostępnym również od ulicy. Elewacje ogrodowe z rastrem podziałów oraz tektoniką loggii i balkonów. Charakterystyczne są dwie ostroboczne, przeszklone latarnie w narożnikach budynku doświetlające klatki schodowe oraz ryzalit portykowy w elewacji frontowej. Na kwadratowych słupach, niesymetrycznie akcentowany przeszklonym „tympanonem” i loggiettą w górnej kondygnacji. Zmienność użytych rozwiązań, zestawienie odmiennie kształtowanych brył o zróżnicowanym sposobie wykończenia i artykulacji powoduje brak monotonii i przyjazną skalę w kontekście miejsca, stwarzając wrażenie nie jednego, a kilku obiektów. Zespół jest jednym z ciekawszych przykładów postmodernistycznej architektury mieszkaniowej wielorodzinnej. Całość cechuje związane z tym nurtem zestawienie różnych elementów kompozycyjnych, nie jednorodność formy i przenikanie przestrzeni oraz urbanistyczna kameralność wspólnego wnętrza kwartału.

CZĘŚĆ I

BUDYNKI MIESZKALNE WIELORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

5.15 Budynek mieszkalny al. 29 Listopada 45c (Olsza) Projekt: Realizacja: Autor:

1983(?)-1984 1984-1990 Romuald Loegler, Ewa Fitzke, Wojciech Dobrzański, Michał Szymanowski

Realizacja dostosowana do sąsiedniej zabudowy, nawiązuje do języka amerykańskiej architektury postmodernistycznej tego okresu. Charakterystyczna dla budynku jest różowa kolorystyka z akcentami: niebieskimi, czerwonymi i białymi oraz operowanie artefaktami. Osiowa elewacja frontowa z pęknięciem tworzącym rodzaj „wgłębnego portyku” stanowiącego portal wejścia, wypełnionego pustakami szklanymi, w kwadratowym podziale, z zamknięciem zwornikiem i zwieńczeniem w formie wydatnej lukarny. Krawędzie portyku flankują narożne, wtopione „półkolumny” sprzęgnięte z bocznymi oknami. Okna środkowych kondygnacji ujęte w formie dużej struktury okiennej z mocnym podziałem na cztery części w kształcie krzyża. Wejście do budynku pod szklanym zadaszeniem o trójkątnym kształcie, wysuniętym nieco przed front i nadwieszonym nad dwoma okrągłymi słupami zakończonymi latarniami, tworzącymi pozorne punkty oparcia. Od strony tylnej osiowy ryzalit łukowych logii i balkonów z balustradami o kwadratowych ramkach z siatką i przekątniowymi podziałami. Przykład konsekwentnego operowania uproszczonym detalem w nowej, postmodernistycznej geometrii, połączonej z historyzującymi odniesieniami formalnymi.

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

6. ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE CZĘŚĆ II – Obiekty użyteczności publicznej

CZĘŚĆ II

OBIEKTY UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

6.1 Akademia Sztuk Pięknych, Rozbudowa (skrzydło północne) pl. Jana Matejki 13/ul. Ignacego Paderewskiego (Kleparz) Projekt: Realizacja: Autor:

1976-1979 1989-1998 – część od ul. Paderewskiego Jacek Budyn, Andrzej Getter

Skrzydło północne Akademii Sztuk Pięknych zbudowane zostało od strony ul. I. Paderewskiego. Wysokość rozbudowy dostosowana do XIX wiecznego budynku frontowego przy placu Matejki (M.Moraczewski, 18771879). Podział surowej w wyrazie elewacji mocnym rysunkiem pilastrów zwieńczonych fryzem górnej kondygnacji taktowanej kwadratowymi otworami okiennymi. Pogłębione przestrzenie między pilastrami wypełnione oknami z geometrycznie kształtowanymi „naczółkami”, schodkowymi obramieniami oraz taflami szkła w podziale okładziny kamiennej. Okładzina o kratowym układzie, w tonacji jasnej szarości i beżu. Przykład monumentalnego, późnego postmodernizmu geometrycznego nawiązujący do masywnego wyrazu sąsiednich gmachów, z uproszczonym detalem. Jednocześnie odnowiona i nadbudowana została kamienica przy ul. Basztowej tworząca południowe skrzydło. Współcześnie, w nowoprojektowanej części, wewnątrz zespołu budynków umieszczono amfiteatralną salę wielofunkcyjną, audytoria, galerie stałe i sale ekspozycyjne, a na dachu zewnętrzną przestrzeń ekspozycyjną (proj.: J. Budyn, A. Getter; wnętrza: J. Budyn, J.Kuchejda; 2003-2004, realizacja: 2005-2014)

CZĘŚĆ II

OBIEKTY UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

6.2 „Centrum Jasnogórska 44”, Budynek Biurowy ul. Jasnogórska 44 (Bronowice Wielkie) Projekt: Realizacja: Autor:

1994-1995 1996-1999 Ireneusz Piotrowski, Wiesław Grzechnik, Małgorzata Rosół

Budynek trzykondygnacyjny, usytuowany przy trasie wylotowej w kierunku Olkusza. Nazywany potocznie przekornie z tej racji „pożegnaniem postmodernizmu” lub „Kraków żegna postmodernizm”. Zaprojektowany na trapezowej działce, w kształcie graniastosłupa na rzucie trójkąta prostokątnego, z przestronnym dwupiętrowym hallem. Każda elewacja i każdy z jego narożników ma indywidualne rozwiązanie formalne. Charakterystyczna jest „falująca ściana” akcentująca wejście główne do budynku, która „przebija” się przestrzennie przez jeden z nich. Granitowa elewacja od ul. Jasnogórskiej o charakterze „paneau”, w kratowym podziale z wstawianymi elementami ze stali nierdzewnej oraz otworami o różnej wielkości i kształcie. Dominuje otwarcie części ukazujące przeszklenie hallu wejściowego. Od strony północnej, podobnie formowana elewacja, boniowana z tynku, z wielkoformatowym prześwitem i rytmem kwadratowych okien. Żartobliwym elementem są zwisające z niej w przestrzeni schodki. Pierwotnie był zaprojektowany dla potrzeb firmy komputerowej CDN-Comarch.

CZĘŚĆ II

OBIEKTY UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

6.3 Centrum Techniki Basenowej „JP” ul. Jasnogórska 22 (Bronowice Wielkie) Projekt: Realizacja: Autor:

1997 2000 Katarzyna Piwowarska, Jacek Piwowarski

Budynek biurowo-ekspozycyjny o nieregularnym rzucie i podobnie kształtowanej elewacji frontowej. W falującej ścianie znajduję się filarowy portyk wgłębny i „kaskada” szklanej przegrody. Całość cechują liczne postmodernistyczne detale rozmieszczone w różnych częściach budynku. Niekiedy zaskakują teatralnością, ale nawiązują w swej umowności do jego funkcji, tak jak na przykład rodzaj wspornika-trampoliny w otworze elewacji. Kompozycja całości to zestawienie z różnych stylistycznie i przestrzennie fragmentów. Od historyzującego porozrywanego budynku po elementy industrialne, boniowania i poler blachy nierdzewnej, przekrzywione okna i pajęczyna szklanej struktury miękko wypływającej ze ściany. Akcentowanie kolorem na tle szarości: czerwonym i niebieskim. Mieszają się artefakty, materiały, faktury i kształty. Dowcipna postmodernistyczna gra w budynek z „przypadkowych” klocków, pełna zderzeń i zdarzeń a jednocześnie konsekwentna w budowaniu nastroju. Rzeźba-stożek dopełnia aranżacji przestrzeni. Jest to jedna z najciekawszych realizacji postmodernistycznych w Krakowie, w jego indywidualnym nurcie.

CZĘŚĆ II

OBIEKTY UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

6.4 Fabryka Kosmetyków HEAN „Dom Alhemików” ul. Maurycego Mochnackiego 20-22 (Podgórze) Projekt: Realizacja: Autor:

1988-1990 1990-1992 Dariusz Kozłowski

Fabryka Kosmetyków Hean to intrygujące przemysłowe założenie postmodernistyczne w „małej skali.” Jednocześnie jeden z najlepszych przykładów tego stylu, zawarty w pewnej iluzji i dosłowności zarazem, uzyskanej zestawieniem przeciwieństw i addycyjności anegdoty. „Alchemików” Heanu, czyli właścicieli, było dwóch i tak ideowo potraktowana została ta budowla. Jeden obiekt to „grzeczna prostota”, a drugi to „wyuzdanie wielkoformatowych ust”, czyli dynamiczna prowokacja artystyczna. Autor uzyskał tu maestrie charakterystycznej dla swoich projektów plakatowości i umowności przeniesionej w rzeczywisty świat. Dbałość o detal i rodzaj użytych artefaktów pozwalają na zaliczenie tej pozornie niezauważalnej realizacji za pomnikową dla postmodernistycznego stylu. Jest to jeden z nielicznych, tak zdefiniowanych formalnie obiektów, nie tylko przemysłowych, w architekturze Krakowa. Zwraca uwagę wielość planów, piętrzenie i przenikanie brył. Okna zdeformowane w jednym obiekcie, a w drugim wydają się jak odbite ze sztancy. Prześwity przybierają różne kształty, a detal intryguje. Architektura całości zespołu dostarcza odbiorcy przyjemności i zachęca do jego studiowania oraz uczestniczenia w postmodernistycznej zabawie i grze.

CZĘŚĆ II

OBIEKTY UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

6.5 Radio Kraków Al. Słowackiego 22 (Krowodrza, Nowa Wieś) Projekt: Realizacja: Autor: Współpraca:

1996-1997 1997-1999 Tomasz Mańkowski, Jacek Czech, Janusz Duliński, Piotr Wróbel Kajetan Tarnowski, Rafał Zawisza

Projekt nowego gmachu Radia Kraków został wyłoniony w drodze konkursu SARP. Budynek zlokalizowany na skrzyżowaniu al. J. Słowackiego i ul. Łobzowskiej, na styku z zielonym placem zamykającym ul. Grottgera. Uformowany w kształcie ściętego, odwróconego stożka został jednoznacznie zdefiniowany w przestrzeni. Kształt całości powoduje łagodne w pisanie się w narożnik. Ponad kondygnacją parteru w kształcie półwalca wznosi się półkolista czterokondygnacyjna forma przestrzenna swoją skalą dostosowana do otoczenia. Łuk płaszczyzny elewacji wprowadza wrażenie ruchu, a nachylenie - dynamikę. Elewacja zaprojektowana została jako „uciekająca”: przeszklony parter z zieloną ślusarką, cofnięty w stosunku do masywu pełnej ściany nad nim. Rodzaj klasycznego spokoju nadaje zastosowanie rytmu równomiernie rozmieszczonych w niej kwadratowych okien brzmiących jak perforacja w okładzinie z zielonoszarego granitu z głęboko cofniętymi przeszkleniami Wyróżnikiem formalnym jest wielkoformatowe okno wraz ze słupem na jego osi, „przebijającym” strukturę. W surowych elewacjach szczytowych pionowy rząd okrągłych okien. Architektura postmodernistyczna, z dowcipnym akcentem żółtej kolumny w parterze, bliska umiarkowanym projektom Roberta Venturiego. Mister Krakowa 2000 i Nominacja do nagrody „Mies van der Rohe”.

CZĘŚĆ II

OBIEKTY UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

6.6 Uniwersytecki Szpital Dziecięcy (rozbudowa), Centrum Ambulatoryjnego Leczenia Dzieci ul. Wielicka 265 (Podgórze) Projekt: Realizacja: Autor:

1996-1997 1997-1999 Jerzy Urbanik, Marta Cierniak, Krystyna Łyczakowska, Piotr Dziewoński, Krzysztof Dobrowolski, Adam Mróz, Artur Tatka, Andrzej Zając

Centrum Ambulatoryjnego Leczenia Dzieci, zaprojektowane w duchu „ekonomicznego” postmodernizmu, z jego typowymi elementami wypowiedzi i detalu. Jest to kolejna, II rozbudowa Szpitala Dziecięcego.* Całość tworzy zespół Klinik, który jest jednocześnie ośrodkiem naukowym, badawczym i dydaktycznym, położonym w sąsiedztwie kompleksu akademickiego UJ. Nowy obiekt, o zróżnicowanej ilości kondygnacji jest odmienny stylistycznie od pierwotnego. Odróżnia go mniejsza skala założenia i poszczególnych brył, rozdrobnienie kratowych podziałów, sposób zadaszeń i użycie elementów historyzujących jak narożne wieżyczki i półokrągłe wykusze, zmienność elewacji. Widoczne jest działanie światłem, kolorem, kratką okien. Charakterystyczny jest rytm kratownicowej „kolumnady” - loggii przed głównym wejściem. Tworzą ja zestawione, ażurowe „ramy” w połączeniu z falbaną przyczółków. W łączniku pomiędzy częścią starą i nową wyróżnia się stożkowe, szklane przekrycie dachu wsparte na tamburze. Elewacje taktowane pasami okien ujętych w mocne obramowania. Całość nasuwa pewne skojarzenia z budowaniem zamku z klocków. Taka postmodernistyczna „zabawa”. * Szerzej [w:] Szlakami dziedzictwa. Dwa miasta Krakowa. Modernizm lat 1945-1990 w dzielnicach Kazimierz i Podgórze, Kraków 2014, s.64-65.

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

7. ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE CZĘŚĆ III – Domy jednorodzinne

CZĘŚĆ III

DOMY JEDNORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

7.1 Dom jednorodzinny ul. Królowej Jadwigi 50 (Zwierzyniec) Projekt: Realizacja: Autor:

1989-1990 1992 Wacław Stefański, Ireneusz Piotrowski

Mała kamieniczka, w stylu klasycyzujących willi miejskich, w zieleni. Nawiązuje skalą do lokalnej, nieco chaotycznej zabudowy tej części Salwatora. Charakteryzują ją licznie użyte artefakty: skręcone formy, zestawienie brył, pęknięcia, uskoki, połamane kształty, teatralna dekoracja, boniowanie i kwadratowe okna w elewacji, dynamiczne ogrodzenie z użyciem łuku scalającego go w całość z „rozpadającą się” bramą, zabawa kominami i detalem. Od strony ogrodowej okrągła baszta zwieńczona ostrobocznym hełmem, ustawiona w linii parawanowego muru, klimatem nawiązuje do fortecznych murów. Osiowe wejście akcentowane stopniowo, portykową „bramą” mającą swój odpowiednik w mansardzie zakończonej uskokowym przyczółkiem. Obiekt uległ przeróbkom w strefie wejścia i w użyciu koloru. Pierwotna kolorystyka cementowej szarości, gwaszowego fioletu tynków i metalu w połączeniu z czerwoną cegłą i pomarańczową dachówką zastąpiona została szaroniebieskim kolorem i grafitem pokrycia dachowego z rudawym kamiennym akcentem w portyku. Przykład postmodernistycznej gry kształtem i formą, w żartobliwym stylu przypominającym nieco „pastisze” Hansa Holleina.

CZĘŚĆ III

DOMY JEDNORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

7.2 Dom jednorodzinny ul. Żmujdzka 9 (Olsza) Projekt: Realizacja: Autor:

1993 1994-1999 Henryk Kamiński

Dobudowa do istniejącego, niewielkiego domu jednorodzinnego, o podmiejskim charakterze i ceglanej elewacji, wcześniej zaprojektowanego przez tego samego autora (ul. Żmujdzka 7, 1982-1983). Całość zespolona formalnie i estetycznie, zwraca uwagę spójnością. Budynek wyróżniają środki wyrazu typowe dla postmodernistycznego działania w realizacjach mieszkaniowych: horyzontalne boniowania części niższych, „pęknięcia” w elewacjach, trójkątne zwieńczenia mansard i ryzalitu, obłość kominów, mocno akcentowany i wyróżniony gzyms. Ciekawie rozwiązany narożnik z kolumnowo-słupowym portykiem w parterze przechodzącym w ryzalit na piętrze. Boniowanie jest kontynuacją rustykalnego boniowania budynku istniejącego. Charakterystyczna elewacja boczna z pieczątkowym rytmem kwadratowych płycin i mocno akcentowanym uskokowym, „doklejonym” gzymsem oraz okrągłymi słupami podcienia. Zakończona odstawioną nieco od bryły głównej basztą-wieżą na kolistym rzucie mieszczącą klatkę schodową. Kolorystyka szaro-bordowa: tynki, cegła i pokrycie dachu. Przykład realizacji wpisującej się swoją drobną skalą w kontekst miejsca oraz wykorzystania postmodernistycznej estetyki dla dobrej kontynuacji zastanej architektury.

CZĘŚĆ III

DOMY JEDNORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

7.3 „Dom córki”, dom jednorodzinny w zespole ul. Panieńskich Skał 6 (Wola Justowska) Projekt: Realizacja: Autor:

1987 1987-1999 Romuald Loegler

Budynek jest częścią małego zespołu mieszkalnego złożonego z czterech, wolnostojących obiektów jednorodzinnych, ułożonych równolegle do ulicy oraz względem siebie, jeden za drugim. Bryła domu to struktura konstrukcyjna przełamana zarówno w przestrzeni wewnętrznej jak i w tektonice elewacji. Zderzenie dwóch przekręconych względem siebie prostopadłościanów. Dłuższa, wyższa i leżąca bryła przekryta dwuspadowym dachem, mocno od niej odciętym, z przeszkleniami w szczytach i widoczną w nich konstrukcją. Niższa, boniowana horyzontalnie uskokowo przebijając się przechodzi w taras z rodzajem pergoli ze stalowych, łukowo wygiętych ram po których wije się pnącze, przechodzące z trejażu na granicznym murze. Od strony ogrodowej niższa bryła zamknięta łukiem. W narożniku głównej struktury podcienie wsparte na okrągłym słupie przechodzącym w rodzaj półkolumny. Intrygujące zwieńczenie komina swobodną stalową formą, postmodernistyczny przykład współgrania zestawienia różnych form, perforacji, kształtów i materiałów z zielenią, przy użyciu oszczędnych środków ekspresji. „Domu Córki” wywodzi się z tego samego nurtu ideowego projektanta co Willa przy ul. Ehrenberga (szerzej poz. 7.5): „z porządku uwolniona forma”.

CZĘŚĆ III

DOMY JEDNORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

7.4 Willa Bâteau–Bâteau, dom dwurodzinny Emaus 27a/27b (Zwierzyniec) Projekt: Realizacja: Autor:

1991 1992-1996 Dariusz Kozłowski, Maria Misiągiewicz

Willa o funkcji dwurodzinnej, zlokalizowana przy wale rzeki Rudawy, wśród ciasnej zabudowy jednorodzinnej. Usytuowanie to dało pretekst idei domu-”statku”, a raczej dwóch statków lub płaskodennych łodzi cumujących u nadbrzeża rzeki oraz charakteru plastycznego wyrazu i symbolicznego odniesienia, co przejawia się w nazwie (statek/łódź). Willa to dwie nietypowo ułożone jedna za drugą części, połączone wspólną skorupą -”kadłubem”. Zespala ona formę, za którą ukryte są prostokreślne przestrzenie. Rozrzeźbiona ale spójna bryła wyprowadzona z prostopadłościanu, z licznymi otwarciami i wglądami zza zdwojonej elewacji oraz elementami płaskiej tektoniki formowanej w jednorodnej masie. Kolorystyka to szary gładki tynk elewacji, beton szalunkowy w ogrodzeniu (pierwotnie budynek był boniowany w horyzontalnym rytmie). Charakterystyczna jest falująca, odgięta „podwójna” ściana z perforacją wielkiego otworu i gra światła na niej oraz pogłębiony ryzalit przypominający wycinankę: połówka okna i „zęby” podniebienia schodów. Budynek cechuj rzeźbiarska, monolityczna prostota i intrygująca niejednoznaczność oraz ciekawość co dzieje się „za”. Teatralna, melancholijna zabawa oddzielenia zewnętrznego widza od wnętrza. Przykład postmodernistycznego działania umowną, symboliczną formą zewnętrzną przy modernistycznej logice podziałów funkcjonalnych.

CZĘŚĆ III

DOMY JEDNORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

7.5 Willa mieszkalna ul. Ehrenberga 24 (Azory) Projekt: Realizacja: Autor:

1977 19?? Romuald Loegler, Jacek Czekaj

Budynek w zabudowie jednorodzinnej osiedla Azory. Jest przykładem realizacji idei autora: „z porządku uwolniona forma”. W Willi polega to na tworzeniu architektury w oparciu o kwadrat i wybieranie kształtu z kubiczności zestawienia trzech sześcianów, z jednoczesnym wykorzystaniem ukształtowania terenu. Charakterystyczne są: pasmowe okna z kwadratowym podziałem, narożnik akcentowany podcieniem ze słupem i oknami porte-fentre, uskokowe nadproże wejścia głównego, z bielą łuku ściany naprowadzającej oraz półkolistym detalem w drzwiach i bramie wjazdowej. W części ogrodowej willa otwiera się rozczłonkowaną elewacją z wyobleniem werandy o drobnych podziałach przeszklenia oraz ukośnymi i masywnymi schodami wychodzącymi na taras, uskokami elewacji wraz z układem zgrupowanych okien na kształt „obrazu” ujętego w ramy. Budynek pierwotnie w geometrycznych podziałach elewacji obecnie w jednolitej masie tynku i docieplenia. Kolorystyka brązów, czerwieni i bieli. Postmodernizm geometryczny w uproszczonej formie sprowadzającej się do swobody kształtowania bryły, poprzez jej „wybieranie” i akcentowanie wybranych fragmentów. Wywodzący się z późnego modernizmu. Sześcian jest tu modelem kształtowania przestrzeni materialnej i niematerialnej. Zestawienia brył i ich przekształcenia, perforacje i podziały oraz kolor budują budynek.

CZĘŚĆ III

DOMY JEDNORODZINNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

7.6 Zespół dwóch domów jednorodzinnych ul. Zarzecze 128a i 128 b (Bronowice) Projekt: Realizacja: Autor:

1987 1988 Aleksander Noworól, Wacław Stefański

Kameralny zespół, w pełni symetryczny, umiejętnie wtapia się w pierzeję zabudowy willowej tej części Bronowic, z zachowaniem skali. Składa się z dwóch bliźniaczych domów jednorodzinnych połączonych wspólnym dziedzińcem i garażem. Ustawione szczytowo do ulicy z wyróżniającymi się masywami kominów. Wejścia pod portykami kondygnacji wyższych, wspartych na rytmie czterech słupów z uwolnionymi narożnikami. Rozrzeźbienie elewacji płasko-wypukłe, z pilastrami i oknami w trójkątach szczytów, ujętymi w geometryczne przyczółki. Łącznik z garażami boniowany horyzontalnie. Zespół projektowany pierwotnie jako niesymetryczny, z rozróżnieniem części wysuniętych, zespolony łukiem spinającym kompozycję. Obecnie licowaną cegłę zastąpił tynk. Kolorystyka ciepłych brązów tynku, biel, wypalana cegła i stal kutych elementów. Wejścia bramne rozróżnione. W jednym budynku akcentowane mocnym zadaszeniem o szczytach w formie tympanonu, opartym na rozbudowanych formach ceglanych tworzących „filary”. W drugim kształtowane w rodzaj przejazdowej bramy miejskiej. Wkomponowane w ceglano-metalowe ogrodzenie. Budynki o wyrazie postmodernistycznej estetyki, z pewnym nawiązaniem do ducha architektury Roberta Venturiego. Zachowane zostało czytelne zdystansowanie w odniesieniu do cytowania motywów historycznych. 78

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

8. ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE CZĘŚĆ IV – Kościoły i obiekty sakralne

CZĘŚĆ IV

KOŚCIOŁY I OBIEKTY SAKRALNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

8.1 Dom Prowincjalny Zgromadzenia Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu i kaplica ul. Nazaretańska 1/Cechowa (Ruczaj-Zaborze) Projekt: Realizacja: Autor: Wnętrza:

1986 1988 Wacław Stefański, Maciej Bajcar, Ireneusz Piotrowski, Andrzej Kwiatkowski Wacław Stefański, Aleksander Noworól

Dom Prowincjalny wraz z Kaplicą komponują się w jednorodną architektoniczną i przestrzenną całość o wyraźnie postmodernistycznej estetyce i języku środków wyrazu oraz użytych elementach gry plastycznej. Biała bryła horyzontalna, o poziomej artykulacji „przepruta” jest bryłą Kaplicy o podkreślonych, asymetrycznych podziałach wertykalnych i mocnej tektonice. Horyzontalność taktowana trzystopniowo: podziałami w gładkiej poziomej elewacji z kwadratowymi punktami okien, krenelażem lukarn w spadzistej połaci blaszanego dachu i niby arkadową ścianą kominową z cegły wyprowadzoną w kalenicy, w formie rozcinającego całą bryłę prostopadłościanu. Niesymetryczne elewacje szczytowe Kaplicy o pionowych podziałach wnęk, otworów, z „zacheuszkami” stalowych belek i podcieniami ceglanej elewacji. Kulminację stanowi kubiczna dzwonnica na kopertowym dachu Kaplicy. Wewnątrz atmosferę kreują witraże. Spokojne przenikanie się brył i powściągliwie użyty detal z arsenału postmodernistycznego oddają atmosferę duchową i przeznaczenie funkcjonalne całości Domu Zgromadzenia. 82

CZĘŚĆ IV

KOŚCIOŁY I OBIEKTY SAKRALNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

8.2 Kościół pw. św. Brata Alberta „Ecce Homo” ul. Jana Pawła Woronicza 10 (Prądnik Czerwony) Projekt: Realizacja: Autor: Rzeźba: Malarstwo:

1981-1982 1983 -1985 – kościół, 1982 – izba pamięci Wojciech Kosiński, Marzena Popławska Stefan Dousa Paweł Taranczewski

Kościół w małej skali, o zwartej bryle, jednoprzestrzenny, z trójkątnie zamkniętym prezbiterium, zaprojektowany w duchu postmodernizmu początku lat 80. XX wieku. W elewacjach akcenty smukłych, potrójnych okien, osadzonych w tektonicznych ostrokątnych obramieniach. Charakterystyczne „wykusze” przebijające połacie dachowe tworzą złudzenie transeptu i portalu. Całość przekryta wysokim dachem łamanym. W przełamaniu - okna doświetlające wnętrze rodzajem świetlika. Wewnątrz widoczna ekspresyjna więźba dachowa z drewnianym rastrem, opadająca na białe ściany, które tworzą modlitewne nisze. Charakterystyczne dla wnętrza i zewnętrza są biel ścian i obramowań zestawiona z ciemnym kolorem drewna i masywem miedzianych dachów. Dzwonnica umieszczona została w partii dachu, „nasadzona” wzdłuż części kalenicy. Dachy tej bryły przeprute są otworami dzwonnymi. Zwieńczenie krzyżem i sygnaturką przypominającą izbice drewnianych kościołów. Cały kościół nawiązuje luźno do kościółków Małopolski i do architektury sąsiedniego klasztoru sióstr albertynek (proj. Jan Sas-Zubrzycki). Stanowiąc przykład kontekstualnego postmodernizmu jako dobrej kontynuacji w architekturze. 84

CZĘŚĆ IV

KOŚCIOŁY I OBIEKTY SAKRALNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

8.3 Kościół pw. św. Brata Alberta os. Na Lotnisku 14/Dywizjonu 303 63 (Czyżyny) Projekt: Realizacja: Autor: Współpraca:

1985-1988(1990) 1989-1994 Witold Cęckiewicz Wojciech Oktawiec

Kościół zlokalizowany na terenie położonym w miejscu byłego lotniska, w Czyżynach. Założony na planie kwadratu. Z monolitu sześcianu rzeźbiarsko „powybierane” zostały fragmenty i przestrzenie. Nasuwają się skojarzenia z architekturą orientu, ale także z detalem gotyku kryształowego, potęgowane przez biel elewacji i wnętrz oraz ażurowy fronton z ostrołukowymi otworami okiennymi, o strzelistych smukłych podziałach-laskowaniach „filigranu” w dużej skali. Ten charakterystycznym kaskadowy, ekspresyjny, monumentalny i jednocześnie lekki „fronton” wychodzi płynnie z siedmiodzielnego portalu i zakończony jest krzyżem, akcentując główny kierunek kompozycyjny – oś w świątyni i całego założenia. Wyróżniają się także dwa narożne portyki spod których widoczne są wysokie na całą kondygnację, wyoblone tamburowe przeszklenia-doświetlenia wnętrz kaplic bocznych. Kościół halowy, z kasetonowym, stalowym stropem podtrzymywanym przez osiem kolumn z egzotyzującymi kapitelami. W bryle kościoła widoczne są postmodernistyczne elementy wypowiedzi architektonicznej. Obiega go kolista droga dojazdowa, co stwarza wrażenie usytuowania na „wyspie”, zgodnie z ówczesny trendem postmodernistycznym (kwadrat-koło).

CZĘŚĆ IV

KOŚCIOŁY I OBIEKTY SAKRALNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

8.4 Kościół pw. Matki Bożej Saletyńskiej ul.Cegielniana 43 (Łagiewniki) Projekt: Realizacja: Autor: Wnętrza:

1989-1995 1989-1998 Witold Cęckiewicz Witold Cęckiewicz, Czesław Dzwigaj

Pierwotnie w tej lokalizacji miał powstać kościół wg projektu zespołu: Dariusz Kozłowski, Wacław Stefański, Marek Chmielek (projekt: 1983-1984, realizacja: 1985-1986–przerwana), o cechach postmodernistycznych charakterystycznych dla tych autorów. Ostatecznie zbudowany kościół wolnostojący, trójnawowy, na planie podłużnym, usytuowany w płaskim terenie. Nie stanowi jednak dominanty, wpisując się w otoczenie osiedla mieszkaniowego. Oblicowany cegłą klinkierową, dwubarwną. Horyzontalne pasy z jaśniejszej cegły, zwężające się ku górze obiegają całą bryłę kościoła wokół. W czterech narożnikach wieżyczki z namiotowymi dachami i krzyżami je wieńczącymi. W parterze widoczne są one jako masywne słupy. Portal wejścia akcentowany uskokowo, ze szczelinowymi oknami, nasuwający skojarzenia ze średniowiecznymi portalami. Oś podłużną podkreśla koliste okno w prezbiterium. Wnętrze podzielone jest rytmem białych lizen i kolumn z kostkowymi kapitelami. Całość w swej zwartości, artykulacji i użytych środkach wyrazu wskazuje na nawiązania do architektury południa Europy i włoskiego postmodernizmu w stylu Mario Botty.

CZĘŚĆ IV

KOŚCIOŁY I OBIEKTY SAKRALNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

8.5 Kościół pw. św. Wojciecha i zespół katechetyczno-mieszkalny ul. św. Wojciecha 4 (Bronowice) Projekt: Realizacja: Autor:

1993 1994-2000 Małgorzata Buratyńska-Seruga, Wacław Seruga

Kościół wraz zespołem katechetyczno-mieszkalnym jest częścią założenia architektoniczno-urbanistycznego osiedla mieszkaniowego Wesele: Południe i Północ. Kompozycja poszczególnych obiektów kościelnych tworzy kameralny zespół z dziedzińcem ujętym zielonymi trejażmi. Dominanta przestrzenna i zamknięcie perspektywiczne tej ulicy to czworoboczna wieża-dzwonnica. Ustawiona niesymetrycznie w stosunku do piętrzących się brył budynku kościoła, z elewacjami o uskokowych lizenach. Przekryty ostrosłupowym hełmem kościół trzynawowy, z nawą główną sklepioną kolebkowo. Ściany boczne o wertykalnej artykulacji okien i filarów międzyokiennych. Wszystkie obiekty: kościół i budynki parafialne oraz elementy małej architektury na zewnątrz licowane rudo-czerwoną cegłą. Dachy kryte dachówką. Budynki zespołu sakralnego, w układzie szczytowym do ulicy tworzą jej atrakcyjną kompozycyjnie pierzeję z osiowym, akcentowanym wejściem. Całość jest przykładem wyważonej architektury z oszczędnym użyciem postmodernistycznych środków, nieco historyzujących wypowiedzi. Charakterystyczne jest przenikanie się płaszczyzn i zaplanowanej zieleni.

CZĘŚĆ IV

KOŚCIOŁY I OBIEKTY SAKRALNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

8.6 Kościół p.w. Miłosierdzia Bożego z ośrodkiem parafialnym

Pl. Prezydenta Edwarda Raczyńskiego/ ks. Mieczysława Bandurskiego 12 (os. Oficerskie, Olsza) Projekt: Realizacja: Autor:

1990-1991 1991-1994 Stanisław Niemczyk, Marek Kuszewski

Kameralne, ceglane założenie, w duchu północnego ekspresjonizmu. Mocno podkreślone są „krawędzie” od ul. J. Brodowicza i ul. M. Bandurskiego. Kompleks tworzy kościół wraz z ośrodkiem parafialnym i pasażem handlowym w układzie śródmiejskiego kwartału z zielenią urzadzoną. We wszystkich obiektach dominuje cegła, z widocznym zamiłowaniem do poszukiwania detalu. Kościół założony na nietypowym, nieregularnym rzucie. Charakterystyczne jest piętrzenie się brył, gra ich zestawień i addycyjność. Z szacunkiem wpisany w otoczenie, w przestrzeń trójkątnego placu o niewielkiej skali i niewysokiej zabudowie sąsiedniej. Nie ma tu anegdoty, jest melancholijne skupienie. Akcent przestrzenny i wysokościowy tworzą trzy wieże zakończonego ceglanymi uskokami w rodzaju czworobocznego hełmu i metalowymi iglicami. Na uwagę zasługuje również rodzaj ceglanego fryzu na budynku głównym kościoła, pokreślenie pasów poziomych delikatnym gzymsowaniem oraz rodzaj pawilonowej loggietty zwieńczającej jego dach. We wnętrzu połączenie cegły klinkierowej, białego tynku, żelbetu i drewna. Całość stwarza klimat przyjazny dla skali człowieka, kreując „wymknięty” sakralny zespół. Widoczne są elementy postmodernistyczne, będące pewnym nawiązaniem estetycznym do średniowiecznej architektury, o precyzyjnym detalu. Do odbiorcy należy poszukiwanie różnych ujęć perspektywicznych i poszukiwania klimatu miejsca. Wielokrotnie nagradzany i publikowany.

CZĘŚĆ IV

KOŚCIOŁY I OBIEKTY SAKRALNE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

8.7 „Droga Czterech Bram” i kościół pw. „Emaus” (Wyższe Seminarium Duchowne Polskiej Prowincji Zmartwychwstańców)

ul. ks Stefana Pawlickiego 1 (Dębniki) Projekt: Realizacja: Autor:

1983-1989 1989-1993 Dariusz Kozłowski, Wacław Stefański, Maria Misiągiewicz

Całość założenia uznawana jest za jedną z ikon polskiej architektury powojennej. Układ urbanistyczny to nieprostokreślny rzut przenikających się w różnych wymiarach brył, tworzących różnorakie wnętrza i kulisy, z dominującymtrapezowym dziedzińcem, na kształt warowni. Wyczuwalny jest rodzaj teatralności, mocno przesiąknięty mistyką. Postmodernistyczna architektura, o mylących perspektywach i formach, nawiązuje do symboliki „Drogi Czterech Bram” tj, Inicjacji, Nadziei, Wiedzy i Wiary, przełożonych na: myśl, idę, mit i tajemnicę klasztoru, opartych na tradycyjnych wyobrażeniach o klasztorze. Plakatowa kolorystyka i plastyka form nasuwają malarskie skojarzenia. Na zewnątrz i we wnętrzach: mylne perspektywy, fragmenty niby dekoracji, umowne łamanie zasad konstrukcji i postmodernistyczna umowność przy widocznym stosowaniu skomplikowanej symboliki chrześcijańskiej. Będący częścią zespołu kościół „Emaus” podobnie wyróżniają „teatralne” elementy wystroju i artefakty służące liturgii. Ostrosłupowe w kształcie zwieńczenie wieży, z świetlikami w rozcięciach na krawędziach, które tworzą umowny krzyż. Wieża stanowi dominantę przestrzenną założenia.

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

9. ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE CZĘŚĆ V – Zespoły mieszkaniowe

CZĘŚĆ V

ZESPOŁY MIESZKANIOWE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

9.1 Jednostka mieszkaniowa os. Oświecenia 40 (Nowa Huta) Projekt: Realizacja: Autor:

1996 1999 Piotr Gajewski, Wiesław Glos, Marek Korski, Dagmara Lenart-Śledzińska, Sławomir Pankiewicz, Ryszard Szpila

Budynek położony w sąsiedztwie wysokościowców o blokowiskowej architekturze, wyróżnia się zindywidualizowanym charakterem i tektoniką. Składa się z części niskiej i wysokiej. Na ich połączeniu przejście-prześwit wyróżniony dwiema kolumnami. Łączy on osiedla i prowadzi do ciągu pieszego, z widokiem w kierunku kościoła św. Maksymiliana M. Kolbego (proj. J. Dutkiewicz). Budynek wysoki jest rozczłonowany w wielu płaszczyznach, z podkreśleniem wertykalności. Elementy charakterystyczne to m.in.: kolumnada śródpiętrza, ekspresja balkonów-klocków z „zębami” zadaszeń, wystające masywy „kominów” klatek schodowych zakończone dynamicznymi przekryciami, wklęsłości i wypukłości różnych form. Kolorystyka ciepłych różów indyjskich od bladych po intensywne, służąca podziałowi budynku na pasma artykulacji i akcentowania. Parter wyróżniony wykończeniem w białym silikacie. Budynek niski o spokojniejszym charakterze, również rozczłonkowany, z podkreśleniem horyzontalności przetykanej rytmem podwyższanych kondygnacji. Całość jest przykładem konsekwentnie przeprowadzonej myśli z użyciem środków wyrazu zaczerpniętych z języka monumentalnego postmodernizmu, w jego schyłkowej fazie, zmierzającej ku modernizmowi.

CZĘŚĆ V

ZESPOŁY MIESZKANIOWE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

9.2 Osiedle Centrum E dawne os. Na Skarpie (Nowa Huta) Projekt: Realizacja: Autor: Współpraca autorska: Współporaca:

1985-1987 1987-1995 Romuald Loegler Wojciech Dobrzański, Ewa Fitzke, Michał Szymanowski Zbigniew Domański, Barbara Dziewońska, Elżbieta Koterba

Projekt, nawiązując do idei projektu pierwotnego Starej Nowej Huty, jest swobodną autorską interpretacją, w duchu postmodernizmu i dyspozycji architektury Placu Centralnego. Układ architektoniczno-urbanistyczny to forma „podwójnego czterozębnego grzebienia”, zróżnicowanego tektonicznie, 7-kondygnacyjnego zespołu mieszkalnego z wysokim parterem handlowo-usługowym, przeciętego skośnym ciągiem pieszo-jezdnym, rozcinającym wnętrza kwartałów, dopełnionego wolnostojącymi 5-kondygnacyjnymi budynkami, w rytmie tego kwartałowego podziału urbanistycznego. Zespół jest poprzedzony niższym budynkiem użyteczności publicznej, w pierzei al. Jana Pawła II, co tworzy podwójny plan elewacji frontowej. Od południa, przy Skarpie Wiślanej, budynki podcięte są na wysokość trzech kondygnacji i wsparte na dwóch smukłych, okrągłych słupach oraz akcentowane „wstawionymi” bryłami niższych kondygnacji, z wyoblonymi szczytami. Pomiędzy tymi odciętymi „zębami” zlokalizowano dwa wolnostojące budynki o zróżnicowanej wysokości. Klatki schodowe budynków mocno akcentowane, głównie w formie ryzalitów, stanowią wyróżnik zespołu, podobnie jak pastelowa kolorystyka. Zaspół otrzymał I nagrodę w konkursie SARP, w 1985 roku. 100

101

CZĘŚĆ V

ZESPOŁY MIESZKANIOWE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

9.3 Osiedle „Rżąka” (Bieżanów Nowy) Projekt: Realizacja: Autor: Współporaca:

1983 -1988 1987 -1994 Grażyna Bodzenta, Maria Żabińska, Zbigniew Nesterski (koncepcja, 1983) Andrzej Adamczyk,Marek Ciszewski, Zdzisław Chlebowski, Janusz Szczurek, Franciszek Milewski, Dorota Ernest-Kaczor

Osiedle położone na pagórkowatym terenie, na skraju miasta, w kierunku Wieliczki. Urbanistyka to układ półkolistych i promienistych ulic wewnętrznych z centralną bryłą kościoła pw. Nawiedzenia NMP (A. i K. Filuś, P. Biegański), z jego charakterystyczną, strzelistą formą wieży. W pobliżu znajduje się rozległy budynek szkolny. Zwarty, uskokowy oraz atrialny układ budynków tworzy zielone wnętrza urbanistyczne. Całość osiedla, w ornamentyce użytego detalu architektonicznego, nawiązuje do estetyki postmodernistycznej, użytej tu po raz pierwszy w Krakowie do uprzemysłowionego budownictwa mieszkaniowego, w którym zastosowano indywidualnie projektowany detal. Widoczne jest to głównie w akcentowaniu wejść, we „frontonach” i elewacjach z ryzalitami lub wykuszami loggii. Indywidualne rozwiązania zastosowano również w budynkach niskich, w technologii wielkopłytowej i wielkoblokowej. Zrealizowano jeden z trzech projektowanych pierwotnie budynków 11 kondygnacyjnych, z „postmodernistycznymi” trejażami przy balkonach. Dogęszczenia osiedla zaburzyły nieco układ przestrzenny całości, ale kompozycja urbanistyczno-architektoniczna oraz poszukiwania postmodernistycznego detalu i wyrazu pozostały czytelne. 102

103

CZĘŚĆ V

ZESPOŁY MIESZKANIOWE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

9.4 Zespół domów jednorodzinnych ul. Łukasza Górnickiego (Prądnik Biały - Wschód) Projekt: Realizacja: Autorzy: Urbanistyka: Architektura:

1987-1988 1989-1994 Elżbieta Koterba, Kazimierz Koterba Małgorzata Grabacka, Wojciech Harabasz, Elżbieta Koterba

Nieduże, kameralne osiedle zlokalizowane na pograniczu pomiędzy osiedlami Prądnik Biały Wschód i Prądnik Biały Zachód, w sąsiedztwie nasypu kolejowego linii W-Z i rzeki Białuchy. Styka się również z zespołem kortów tenisowych. Dostępne jest z ul.Górnickiego za pomocą sięgaczy dróg wewnętrznych. Składa się z pasmowej zabudowy szeregowej i obrzeżnej zabudowy bliźniaczej, o łącznej liczbie 59 zrealizowanych budynków. Architektura obiektów jest zróżnicowana architektonicznie co do typów i sposobu rozwiązań bryłowych oraz pod względem estetyki i sposobu wykończenia elewacji, przy czym szczególnie wyróżniają się fasady budynków narożnych i bliźniaczych. Jest to osiedle postmodernistyczne w swoim wyrazie, przejawiającym się głównie w akcentach, detalach architektonicznych oraz kolorystyce, i pewnej zabawie detalem i artefaktami. Całość zespołu otoczona jest zielenią sąsiednich parceli oraz jest bogata w urządzoną zieleń wewnętrzną poszczególnych, indywidualnych zabudowań osiedla. Jeden z nielicznych konsekwentnie zrealizowanych zespołów mieszkaniowych w postmodernistycznej estetyce.

104

105

CZĘŚĆ V

ZESPOŁY MIESZKANIOWE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

9.5 Zespół małych domów wielorodzinnych ul. Piastowska/ul. Władysława Reymonta/ ul. Walerego Goetla Projekt: Realizacja: Autor:

1984-1987(?) 1988-1990 Agata Kantarek, Wojciech Kosiński, Artur Jasiński

Kameralne osiedle skalą i charakterem zbliża się do willowego sąsiedztwa. Kompozycja zamknięta przestrzennie w rodzaj czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem utrzymuje linię zabudowy wokół. Tworzą ją trzy układy budynków, dwu- i trzy-kondygnacyjnych. Narożnik kształtowany jest przez wielorodzinne, a jednorodzinne typu szeregowego nawiązują do zabudowy ul. W. Goetla. Całość dopełnia punktowy obiekt usługowo-mieszkalny, ustawiony na zamknięciu osi ulicy wewnętrznej Miasteczka Studenckiego. Architektura o rytmicznym taktowaniu poszczególnych elewacji wynikającym z podziału na segmenty mieszkalne. Poszczególne wyróżniane są: kondygnacjami wyższymi wspartymi na słupach w parterze i zwieńczeniem w formie delikatnie rozczłonkowanych przyczółków, z wyoblonymi balkonami na osi obiektów, schodkami wejść na kondygnację parteru z towarzyszącymi im kolumnami oraz akcentowanie wejść balkonami. Domy jednorodzinne w kolorystyce biało-zielonej, wielorodzinne w tonacji ciepłych brązów i bieli. Całość zespołu cechuje oszczędne użycie artykulacji i środków wyrazu. Przykład postmodernistycznego działania w duchu kontekstualizmu, poprzez nawiązanie do sposobu kształtowania sąsiedniej zabudowy Cichego Kącika, o modernistycznym charakterze.

106

107

CZĘŚĆ V

ZESPOŁY MIESZKANIOWE

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

9.6 Zespół domów bliźniaczych os. Wesele-Północ, Wesele-Południe ul. Wesele 6-24 (Pn), 26-34 (Pd)/ św. Wojciecha 1-5 (Pd)(Bronowice) Projekt: Realizacja: Autor:

1997 (Północ), 1995-96 (Południe) 1998-99 (Północ), 1996-99 (Południe) Małgorzata Buratyńska-Seruga, Wacław Seruga, Kazimierz Hamada, Jakub Seruga (os. Północ)

Osiedla Wesele Północ i Wesele Południe to zespoły niskiej, trzykondygnacyjnej, wielorodzinnej zabudowy o charakterze willi miejskich, w układzie bliźniaczym. Tworzą wraz z zespołem sakralnym kościoła św. Wojciecha, całość urbanistyczno-przestrzenną. Rytmiczny, szczytowy układ zabudowy kształtuje pierzeję ulicy Wesele. Na osiedlu Północ dziesięć obiektów skupionych jest w trzy grupy zabudowy wokół wewnętrznej uliczki pieszo - rekreacyjnej. Budynki o układzie osiowym, symetrycznym ze szczytami trójkątnie zwieńczonymi, z okrągłymi oknami w „tympanonach”. W osiach elewacji balkony-wykusze. Kolorystyka elewacji beżowo-jeżynowa. Pomiędzy osiedlami plac zabaw. Na osiedlu Południe osiem budynków z zielenią przydomową skupionych jest w rytmicznym układzie wokół wewnętrznego ciągu rekreacyjnego. Zieleń ciągnie się do zieleni Młynówki Królewskiej. Budynki o układzie osiowym, ze szczytami o trójkątnych przyczółkach w każdej elewacji. Dłuższe zakomponowane jako niesymetryczne. Elewacje o spokojnym wyrazie, w kolorystyce beżowo-białej. Pomiędzy zespołem sakralnym i zespołem mieszkaniowym powstało wnętrze urbanistyczne z placem przed kościołem. Na uwagę zasługuje kameralny charakter całości rozwiązania przestrzennego i architektonicznego w zieleni, utrzymanego w powściągliwej, postmodernistycznej manierze architektury partycypującej. 109

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

10. Słowo końcowe Architektury postmodernistycznej nie da się jednoznacznie zdefiniować. Podobnie, jak w innych niż architektura dyscyplinach kultury i sztuki, jej niejednoznaczność wynika z samej istoty tego nurtu estetycznego, społecznego i w jakimś sensie filozoficznego: swobody kształtowania wypowiedzi i dowolności użycia środków wyrazu oraz ich komponowania. Architektura ta wykracza poza obowiązującą w modernizmie formę, w poszukiwaniu indywidualności i związków retrospektywnych. A w szczególności jest poza koniecznością łączności formy z funkcją, czyli bez modernistycznego udziału hasła używanego w architekturze: forma wynika z funkcji. Postmodernizm to także eklektyczne łączenie artefaktów i kultur, różnymi środkami wypowiedzi. Postmodernizm w Polsce i w Krakowie nie jest tak rozbudowany formalnie i dekoracyjnie jak postmodernizm zachodni. Wpływ na to niewątpliwie miał kryzys gospodarczy oraz związany z nim brak wszelkich materiałów budowlanych i wykończeniowych, a także uwarunkowania mentalne wynikające z dotychczasowych ograniczeń. Stąd oszczędność środków wypowiedzi i mała trwałość kolorów, tak charakterystycznych dla języka wypowiedzi architektonicznej tego stylu, mody czy kierunku jak bywa on określany. Słabe jest także wykorzystywanie mowy surrealizmu czy nawet dadaizmu. Postmodernizm polski jest dość poważny, ma przy tym więcej odniesień do symboli, elementów i detali historyzujących oraz kontekstualizmu, niż postmodernizm zachodni, który bardziej bawi się tymi formami stosując często żart i ironię. Za największe dzieło postmodernizmu w Polsce uważany jest zespół klasztorny Zgromadzenia Zmartwychwstańców „Droga Czterech Bram”, jest on też najczęściej publikowanym (obok kościoła św. Jadwigi Królowej; opisane w części IV publikacji). Wyróżniki, najbardziej kojarzone z architekturą postmodernistyczną to: dominacja estetyki i formy nad 110

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

funkcją i innymi zagadnieniami, historyzujące cytaty z detali i form, teatralna dekoracyjność, gra kolorem, bryłą i fakturą, zestawianie elementów formalnych i nieformalne, czasem ideowych. W Krakowie najwięcej realizacji w formach postmodernistycznych, jak można oceniać, ukończono do połowy lat 90. XX wieku (w szczególności, w latach 1989-2004 kończono wcześniejsze projekty). Interesującym projektem był pomysł z lat 80. XX wieku Wioski Dziecięcej „Maja” - w Oświęcimiu, dla dzieci osieroconych, o czym szerzej pisze jej pomysłodawca, prof. Tomasz Mańkowski w swojej publikacji „Tomasz Mańkowski Architekt”, Kraków 2010. Zaproszeni zostali przez niego tacy architekci jak Mario Botta, Fumihiko Maki, Mikihiro Mimura, Gianugo Polesello, Gianni Fabbri, Gerchard Dürschke, Steven Scholz, Aurealio Galfetti, Zofia Nowakowska, Maria Mańkowska, Dariusz Kozłowski. W analogicznym okresie lat 80. XX wieku podjęta została inna, ciekawa inicjatywa zagospodarowania w Karakowie terenów Dębnik-Zakrzówka. Koncepcja urbanistyczna powstała w Akademickiej Pracowni Architektury (APA) Studenckiej Spółdzielni Pracy „Żaczek” (Krzysztof Bojanowski, Stanisław Deńko – Kierownik Pracowni, Marek Dunikowski). Pomyślana była na wzór Międzynarodowej Wystawy Budowlanej (IBA) w Berlinie, w 1987 roku, a której celem była rewitalizacja zdegradowanej części miasta. Projekt ten nazywany jest często „krakowską IBA” (na wzór berlińskiej) i zakładał stworzenie siedmiu kwartałów zabudowy, które miały zostać wypełnione budynkami o określonym gabarycie, z kontynuacją linii gzymsów, a zaprojektowanymi indywidualnie przez różne zespoły projektowe. W efekcie powstało jedynie kilka obiektów, a plan urbanistyczny nie doczekał się realizacji. Nie sposób było uniknąć w tej publikacji powtórzeń prezentacji obiektów architektonicznych w Krakowie przedstawionych w cyku „Szlakami dziedzictwa”, poświęconych innym grupom tematycznym, a którymi były: 1/ Architektura krakowska lat 1956-2000, Kraków 2013; 2/ Architektura Nowej Huty lat 1949-1970, Kraków 2013; 111

SŁOWO KOŃCOWE

3/ D wa miasta Krakowa. Modernizm lat 1945-1990 w dzielnicach Kazimierz i Podgórze, Kraków 2014; 4/ O siedla PRL-u w Krakowie, lata 1949-1990, Kraków 2014; 5/ K ościoły i obiekty sakralne Krakowa, lata 1945-1990, Kraków 2015; 6/ N a obrzeżach starego Krakowa. Dębniki, Grzegórzki, Krowodrza lat 1945-1990, Kraków 2015. Realizacja tomu nie była by możliwa i szczegółowa, tak jak i przy powstawaniu uprzednich z cyklu „Szlakami Dziedzictwa”, bez pomocy wymienionych w Słowie wstępnym członków Komitetu Architektury Modernistycznej Oddziału SARP Kraków oraz osób i instytucji, którym należą się w tym miejscu podziękowania. Do ich grona należą, w kolejności alfabetycznej: Jacek Budyn, Stanisław Deńko, Jacek Ewy, Piotr Gajewski, Przemysław Gawor, Krzysztof Jakubowski, Agata Kantarek, Wojciech Kosiński, Dariusz Kozłowski, Romuald Loegler, Beata Malinowska, Wiesław Nowakowski, Aleksander Noworól, Marta Obtułowicz, Ireneusz Piotrowski, Małgorzata Buratyńska-Seruga i Wacław Seruga, Wacław Stefański, Michał Szymanowski, Piotr Wróbel. Jeśli z przyczyn, nie zamierzonych przez Autorkę, w powyższym zestawieniu kogoś pominięto, to dołoży ona wszelkich starań, aby w kolejnej edycji ten błąd został poprawiony. Instytucje i ich przedstawiciele, które udostępniły materiały i informacje oraz wsparły swoją wiedzą to: właściciele domów jednorodzinnych, Administracje i Dyrekcje budynków mieszkalnych wielorodzinnych oraz użyteczności publicznej, w tym biurowych i oświatowych, a także Proboszczowie parafii kościołów i przełożeni zgromadzeń wymienionych w tekście publikacji.

112

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

11. Appendix Na pewną trudność w ocenie i przyjęciu kryteriów oraz w wyborze obiektów zrealizowanych w nurcie postmodernistycznym, w Krakowie, a które są przedmiotem niniejszej publikacji, rzutuje złożona i trudna sytuacja społeczna, gospodarcza i polityczna w Polsce czasów, w których były projektowane i realizowane. Mowa o tym jest również w Słowie wstępnym, niemniej należy podkreślić, że wybrane do publikacji zostały te przykłady, które zdaniem większości członków Komitetu Architektury Modernistycznej Oddziału Krakowskiego SARP, są najbardziej reprezentatywne dla różnych „rodzajów” krakowskiego postmodernizmu. Zdania członków Komisji co do poszczególnych budynków często się różniły, stąd ich staranna analiza i dyskusja związana z wyborem. Nie ułatwiał zadania fakt, iż czas jaki upłynął od realizacji niektórych z nich jest relatywnie krótki. Niemniej, zgodnie z przyjmowaną obecnie (nieśmiało) bardziej pojemną doktryną konserwatorską oraz w nawiązaniu do zapisów prawnych obowiązujących dla ochrony dziedzictwa kulturowego, należy realizacje postmodernistyczne brać pod uwagę w zadaniach dotyczących ochrony dóbr kultury współczesnej i krajobrazu kulturowego. Architektura postmodernistyczna jest także „świadkiem” ważnego historycznie okresu: kryzysu gospodarczego, okresu upadku PRL, czasu transformacji ustrojowej i wejścia w nowe realia społeczno-gospodarcze. Jest to dziedzictwo architektoniczne tamtych czasów i zapis możliwości kreacji. Mimo tych uwarunkowań, a może właśnie dlatego jest to ciekawe świadectwo. Analizowano w związku z tym większą ilość obiektów, ale wybrano te, które uznano za posiadające pewną wartość architektoniczną i historyczną lub artystyczną oraz będące najbardziej reprezentatywnymi dla postmodernizmu „indywidualnego” i „masowego” w krakowskich realizacjach. Trudności, mimo nieodległego czasu, dostarczało także ustalenie dat i autorów poszczególnych obiektów lub zespołów. Budynki mieszkalne, obiekty

114

użyteczności publicznej i domy jednorodzinne, kościoły i obiekty sakralne oraz zespoły mieszkaniowe, które były przedmiotem rozważań, a które nie zostały umieszczone w zbiorze, to m.in. te, które reprezentowane są poniższym, skrótowym wyborze. udynek mieszkalny, B ul. Wietora 17, narożny, (Kazimierz); J. Zakrzewski, Marzena Popławska (1988-1990)

udynek mieszkalny, B ul. Mazowiecka 24/Świętokrzyska, narożny (Krowodrza, Nowa Wieś); Wiesław Nowakowski

udynek mieszkalny, B ul. Mazowiecka 84 (Krowodrza, Nowa Wieś), wolnostojący; Romuald Loegler, Wojciech Dobrzański, Ewa Fitzke, Michał Szymanowski (1978-1980, projekt; 1981-1984, realizacja)

P rzedszkole nr 64 w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 5, os. Oświecenia (Nowa Huta); Danuta Mieszkowska, Elżbieta (?) Bularz, Roman Strzelecki (19??-1995)

115

APPENDIX

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

P awilon C3 – Laboratorium Sieci Komputerowych, Katerdera Elektroniki AGH (d. Budynek Wydziału Elektromechaniki, Automatyki, Elektroniki i Informatyki) , ul. Czarnowiejska (Krowodrza, Czarna Wieś); Leszek Manecki, Bożena Tomaszewska-Kowalik (1995-1997)

ościół Nawiedzenia NMP, K ul. Wyszyńskiego 6 (Rząska); Anna I Krzysztof Filuś, Piotr Bielański (1991, projekt; 1991-1994, realizacja)

V illa Aquaducte, ul. Wodociągowa (Krowodrza, Bielany); Ireneusz Piotrowski, Wacław Stefański (1995-1996);

yższe Seminarium Duchowne W Archidiecezji Krakowskiej – Rozbudowa, ul. Piłsudskiego 4 (Stare Miasto, Nowy Świat); Romuald Loegler, Jacek Czekaj; 1983-19??)

illa mieszkalna w Swoszowicach W (Podgórze); Romuald Loegler, Wojciech Dobrzański, Ewa Fitzke, Michał Szymanowski

ościół pw. św. Jana Chrzciciela, K ul. Dobrego Pasterza 117a (Prądnik Czerwony); Wojciech Obtułowicz, Danuta Olęcka-Baran - współpraca (1981-1983?, projekt; 1894-1989, realizacja)

ościół pw. Miłosierdzia Bożego, os. K Na Wzgórzach 1a (Nowa Huta, Wzgórza Krzesławickie); Witold Cęckiewicz, Andrzej Lorek współpraca (1984-1988, projekt; 1982-1992, realizacja)

ościół św. Stanisława, K ul. Maciejkowa 3 (Tonie); Wacław Stefański (1991-200?)

Z espół mieszkaniowy, ul. Salwatorska 33/Mlaskotów (Półwsie Zwierzynieckie); Olgierd Krajewski (1994-1995)

Z espół mieszkaniowy przy Placu Bawół (Kazimierz); Wiesław Nowakowski (1986-1987, projekt; 1990-1994, realizacja)

siedle „Żabiniec” (Prądnik O Biały, Żabiniec); Elżbieta Koterba, Kazimierz Koterba, Piotr Łabowicz, Bartłomiej Skoczek (1992-2002)

zdjęcie [za:] http://www.krakow4u.pl/kosciol-sw--Stanislawa-Biskupa-i-Meczennika-95.html

116

117

APPENDIX

Jeszcze inne, postmodernistyczne obiekty wywołują mieszany, a często negatywny odbiór jak np. zespół mieszkaniowy w Czyżynach z lat 1988-1997; (projekt Leszek Filar, Krystyna Sołhaj-Janczykowska, Joanna Matuszek) przy ul. Stanisławy Wysockiej, który może nasuwać pewne skojarzenia z „bajkowymi”, bawarskim zamkami. Niezależnie od indywidualnych, estetycznych odczuć jest to konsekwentnie zrealizowane założenie urbanistyczno-architektoniczne, o niewłaściwej lokalizacji.

Niektóre obiekty, wcześniej stanowiące dobre przykłady uległy przekształceniom lub zniszczeniu. Nie można już niestety zobaczyć postmodernistycznego budynku Portu Lotniczego „Balice”, zrealizowanego w latach 19891995 według projektu wybranego w drodze architektonicznego seminarium konkursowego z 1988 roku. Uległ on wyburzeniu w ramach realizacji kolejnego etapu rozbudowy lotniska Kraków-Balice. Autorzy to: Stanisław Deńko, Janusz Duliński, Dariusz Gruszka i Piotr Wróbel.

SZLAKAMI DZIEDZICTWA

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE

12. Bibliografia (wybór) Wydawnictwa książkowe: -A tlas dób kultury współczesnej województwa małopolskiego, praca zbiorowa, Kraków2009. -G ellner Ernst, Postmodernizm, rozum i religia, Warszawa 1997, ISBN 83-06-02595-4; - Dziedzictwo a rozwój, Doświadczenie Krakowa, Kraków 2000; ISBN 83-85739-71-8; - E ncyklopedia Krakowa, praca zbiorowa, Warszawa – Kraków 2000; ISBN 83-01-133-25-2; - F abjański M. Purchla J., Historia architektury Krakowa w zarysie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001; - Epoki i kierunki w kulturze, Warszawa 2008, ISBN 978-83-01-15666-4; - Ghirardo Diana, Architektura po moderniźmie, Toruń 1999, ISBN 83-86642-93-9; -G yurkovich-Węcławowicz Ewa, Postmodernizm w polskiej architekturze: skrypt dla studentów, Kraków 1998, ISBN 8390387875, 9788390387871 - J encks Charles, Kropf Karl, Teorie i manifesty architektury współczesnej, Warszawa 2013, ISBN 978-83-938729-0-9; - Jencks Charles, Architektura postmodernistyczna, Warszawa 1987; -K osiński Wojciech, „Dobro i piękno–miejsca przyjazne człowiekowi w miastach przedmodernistycznych:idee, projekty, realizacje”, Szczecin, 2013 - Krier Léon, Architektura wybór czy przeznaczenie, Warszawa 2001; - Miastoprojekt Kraków. 50 lat, Kraków 1999, ISBN 83-872-19-3 - P race polskich architektów na tle kierunków twórczych w architekturze i urbanistyce w latach 1945-1995, Materiały międzynarodowej konferencji 50-lecia Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej, Kraków 1995; -R ożek Michał, Gondkowa Barbara., Leksykon kościołów Krakowa, Kraków 2003; ISBN 839192810 - Między forma a ideologią. Architektura XX wieku w Polsce, red. Ewa Perlińska-Kobierzyńska, ISBN-978-83-63424-01-5; -M otak Maciej, Architektura Krakowa 1989-2004, Nowe realizacje w kontekście miasta historycznego, Kraków 2007, ISSN 086-097X; - P ostmodernizm polski. Architektura i urbanistyk. Antologia. Tom P1 i P2, red. Lidia Klein, Warszawa 2013, ISBN 978-83-936015-4-7; - S epioł Janusz, Oblicza postmodernizmu, [w:] Sztuka polska po 1945 roku, materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa 1884, Hrankowska T. (red.), Warszawa 1987; - Spacerownik krakowski, ISBN 978-83-268-0254-6; - S zafer T. Przemysław, Współczesna architektura polska, Warszawa 1988, ISBN 83-213-3325-7; - Weston Richard, Sto idei, które zmieniły świat, ISBN 978-83-925890-4-4; -W roński Józef Szymon, Kościoły Krakowa zbudowane w latach 1945-1989, jako wyraz przemian architektury sakralnej w Polsce na tle rozwoju architektury na świecie, Studium historyczno-architektoniczne, Kraków 2010; ISBN 978-83-8912189-9, ISSN 1429-8627 -W ujek Jakub, Mity i utopie architektury XX wieku, Warszawa 1986, ISBN 83-213-3259-5; - V enturi Robert, Scott Brown Denis, Uczyć się od Las Vegas; Kraków 2012, ISBN 978-83-62376-22-3. Czasopisma: - „ Architektura”: nr 5/1980; nr 403-406/1981; nr 2 (408)/1982; nr 420/1984; nr 1(429)/1986; nr 2 (430)/1986; nr 3 (431)/1986; nr 4-5 (432-433)/1986; nr 1-2 (435-436)/1987; nr 3-4 (437-438)/1987; nr 5-6 (439-440)/1987; nr 3/1988; - „Architektura & Biznes”: nr 3/1993; nr 5/1999; - „Architektura-Murator”: nr 10/1996; nr 9/1999.

118

119

Źródła internetowe: http://www.architekturabetonowa.pl/ http://www.architekturaibiznes.com.pl/start.php?opt=sites&item_id=2214 https://www.asp.wroc.pl/dyskurs/Dyskurs3/TadeuszSawaBoryslawski.pdf http://www.cj44.pl/ http://www.dariuszkozlowski.arch.pk.edu.pl/projekty/bateau.htm http://encyklopediakrakowa.pl/swiatynie/koscioly/148-kosciol-sw-wojciecha-bronowice.html http://www.krakow4u.pl http://www.piotrgajewski.pl/ htpp:/www.sztuka-architektury.pl/ https://pl.wikipedia.org/wiki/Parafia_Mi%C5%82osierdzia_Bo%C5%BCego_w_Krakowie_(Grzeg%C3%B3rzki) Archiwalia: - Archiwum Państwowe Oddział w Krakowie - Archiwum Miasta Krakowa

################################################################# #### XIV Kongres UIA http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Ochrona_Zabytkow/Ochrona_Zabytkow-r1982-t35-n1_2_(136_137)/Ochrona_Zabytkow-r1982-t35-n1_2_(136_137)s130-131/Ochrona_Zabytkow-r1982-t35-n1_2_(136_137)-s130-131.pdf ****************** „Dobro i piekno ....” Wojciech Kosiński http://www.pif.zut.edu.pl/pif-20_pdf/A-01_PiF20_Kosinski.pdf ********************* „Nurt postmodernistyczny w najnowszej architekturze polskiej”, Ewa Węcławowicz-Gyurkovich, WA PK Kraków 1989 „Postmodernizm w polskiej architekturze: skrypt dla studentów wyższych szkół technicznych”, WA PK 1998, ISBN 8390387871

120

• S Z L A KA MI

D Z IE D Z IC T WA •

ARCHITEKTURA POSTMODERNISTYCZNA W KRAKOWIE WYBRANE PRZYKŁADY LISTA OBIEKTÓW ARCHITEKTONICZNYCH SARP ODDZIAŁ KRAKÓW

S zlakami dziedzictwa

Projekt współfinansowany ze środków Gminy Miejskiej Kraków

Projekt graficzny serii, skład i łamanie: Simeon Genew www.genew.pl

Autorzy:

MAŁGORZATA WŁODARCZYK Projekt zrealizowano przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego

MARCIN WŁODARCZYK

Zdjęcia:

MARCIN WŁODARCZYK

Nakład: 1000 egz. Kraków 2016 Druk i oprawa: Drukarnia LEYKO sp. z o.o. ul. Romanowicza 11, 30-702 Kraków ISBN: 978-83-65398-04-8