Academic Journal of Modern Philology vol. 5 (2016) by Wyższa Szkoła Filologiczna we Wrocławiu

Academic Journal of Modern Philology

Polish Academy of Sciences – Branch Wroclaw

Philological School of Higher Education – in Wroclaw

Academic Journal of Modern Philology e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) Editor-in-chief Piotr P. Chruszczewski Honorary Editor Franciszek Grucza Volume Editors Katarzyna Buczek Aleksandra R. Knapik Guest Editors Szymon Wach Marcin Odelski Jacek Mianowski

WrocĹ&#x201A;aw 2016

ACADEMIC JOURNAL OF MODERN PHILOLOGY Editor-in-chief Piotr P. Chruszczewski Honorary Editor Franciszek Grucza Volume Editors Katarzyna Buczek, Aleksandra R. Knapik Guest Editors Szymon Wach, Marcin Odelski, Jacek Mianowski Scientific Board of the Committee for Philology of the Polish Academy of Sciences, Wrocław Branch: Piotr Cap (Łódź), Camelia M. Cmeciu (Galati, Romania), Piotr P. Chruszczewski (Wrocław), Józef Darski (Poznań), Marta Degani (Verona, Italy), Robin Dunbar (Oxford, UK), Katarzyna Dziubalska-Kołaczyk (Poznań), Francesco Ferretti (Rome, Italy), Jacek Fisiak (Poznań), James A. Fox (Stanford, USA), Stanisław Gajda (Opole), Piotr Gąsiorowski (Poznań), Franciszek Grucza (Warszawa), Philippe Hiligsmann (Louvain-la-Neuve, Belgium), Rafael Jiménez Cataño (Rome, Italy), Henryk Kardela (Lublin), Ewa Kębłowska-Ławniczak (Wrocław), Tomasz P. Krzeszowski (Warszawa), Barbara Lewandowska-Tomaszczyk (Łódź), Ryszard Lipczuk (Szczecin), Lorenzo Magnani (Pavia, Italy), Witold Mańczak (Kraków), Marek Paryż (Warszawa), Michał Post (Wrocław), Stanisław Prędota (Wrocław), John R. Rickford (Stanford, USA), Hans Sauer (Munich, Germany), Aleksander Szwedek (Poznań), Elżbieta Tabakowska (Kraków), Marco Tamburelli (Bangor, Wales), Kamila Turewicz (Łódź), Zdzisław Wąsik (Wrocław), Jerzy Wełna (Warszawa), Roland Willemyns (Brussels, Belgium), Donald Winford (Columbus, USA), Tadeusz Zabrocki (Poznań) Board of Reviewers Andrei Avram (Bucharest, Romania), Justyna Bajda (Wrocław), Tommaso Bertolotti (Pavia, Italy), Władysław Chłopicki (Kraków), C. Jac Conradie (Johannesburg, South Africa), Anna Dąbrowska (Wrocław), Tomasz P. Górski (Wrocław), Adam Jaworski (Hong-Kong), Ronald Kim (Poznań), Konrad Klimkowski (Lublin), Richard L. Lanigan (Washington, D.C., USA), Maria Katarzyna Lasatowicz (Opole), Elżbieta Mańczak-Wohlfeld (Kraków), Piotr Sawicki (Wrocław), Dennis Scheller-Boltz (Innsbruck, Austria), Wojciech Soliński (Wrocław), Marek Stachowski (Kraków), Dieter Stellmacher (Göttingen, Germany), Agnieszka Stępkowska (Warszawa), Waldemar Skrzypczak (Toruń), Magdalena Wolf (Wrocław), Przemysław Żywiczyński (Toruń) Proofreading Editors

Editorial reading / korekta wydawnicza: Barbara Woldan Cover design / opracowanie graficzne okładki: Małgorzata Tyc-Klekot, Konstancja Czarny DTP: Dorota Bazan © Copyright by Oddział Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu & Wyższa Szkoła Filologiczna we Wrocławiu, Wrocław 2016 All rights reserved

e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Published by / adres wydawcy: Oddział Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu 50-449 Wrocław, ul. Podwale 75 www.pan.wroc.pl Wydawnictwo Wyższej Szkoły Filologicznej we Wrocławiu 50-335 Wrocław, ul. Sienkiewicza 32 tel. (+48 71) 328 14 14, fax (+48 71) 322 10 06 http://www.wsf.edu.pl, e-mail: wsf@wsf.edu.pl Committee for Philology of the Polish Academy of Sciences, Wrocław Branch / Komisja Nauk Filologicznych PAN, Oddział we Wrocławiu Chairperson / przewodniczący: prof. dr hab. Piotr P. Chruszczewski Deputy chairperson / wiceprzewodniczący: dr Aleksandra R. Knapik, dr Katarzyna Buczek Secretary / sekretarz: dr Marcin R. Odelski, dr Szymon Wach

TABLE OF CONTENTS

Magdalena Bator On the Development of the English Culinary Recipe

Maria Bloch-Trojnar Linguistic Contact and the Complementation of Regular Action Nominals in Irish

Anna Drogosz Darwin’s Metaphors. A Cognitive Semantics Analysis of the Theory of Evolution

Katarzyna Klimkowska Transition to the Translation Market as a Challenge for Translators-to-Be

Konrad Klimkowski A Language Specialist as an Entrepreneur: An Educational Perspective

Paulina Królikowska The Mechanism of Activating and Realizing the Context of the Middle East Conflict in the Israeli Political Discourse

Anna Malicka-Kleparska Czech and Polish Analytic and Synthetic Anticausatives in Generative Morpho-Syntax

Jacek Mianowski Epigraficzna pozajęzykowość, czyli czego głazy nam nie powiedzą

103

Anna Pałczyńska The Official Journal of the European Union and Gender Inequality

111

Margita Petrović The 4-M Model and Convergence in Modern Nahuatl

121

Emil Potec Muḥammad’s Night Journey to Heaven or the Initiatic Path to a Temporal and Spiritual Leadership 135 Robert Skoczek Adaptacja foniczna obcojęzycznych nazw własnych w języku polskim i niemieckim jako problem ortoepiczny

141

Brygida Sobótka Die nihilistischen Protagonisten im Roman Peace von Alexa Hennig von Lange

157

Dora Văetuș Lexical-Semantic Dynamics in Romanian Biblical Versions. Case Study: The “Parable of the Prodigal Son”

167

Piotr Zazula Intimate but Not Private: Deep Image and the Telluric Sublime in W. S. Merwin’s Poems

181

ESSAYS, REVIEWS AND POLEMICS Franciszek Grucza Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji ze stanowiska komunikologii ogólnej

191

Academic Journal of Modern Philology

Magdalena Bator University of Social Sciences, Warsaw

e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) 7–15

On the Development of the English Culinary Recipe1

Abstract The earliest culinary recipes found in England were written in Anglo-Norman and they date back to the end of the 13th century (cf. Hieatt & Jones 1986). The first English instructions were mostly translated from these. It is the 14th and 15th centuries when the text type was thriving. Scully (1995: 5) calls the period “a hey-day for medieval cookery,” due to the greater availability of the culinary texts comparing to the earlier times. Thus, a discussion of the evolution of the English recipe should start from the 14th century. The majority of the available studies deal with the particular features of the culinary instruction, as for instance Culy (1996) who discusses the use of null objects. The main focus of the present paper is to provide a brief comparison of some selected features of the culinary recipes at different stages of their development. The discussion will proceed from the earliest available English culinary material, i.e., the medieval recipe, through the early Modern English texts to the contemporary cooking instructions. The issues which will be taken into consideration are: (i) the general structure of the recipe, especially the components found in the earliest texts, i.e., the heading and the procedure; (ii) the function of the recipe in the particular periods; and (iii) the intended audience for whom the recipes were written down. Keywords: culinary recipe, structure, function, audience.

1. Introduction Laurie Colwin, an American author of five novels, some short stories and a number of kitchen essays, wrote “No one who cooks, cooks alone. Even at her most solitary, a cook in the kitchen is surrounded 1

Project financed by the National Science Centre. Decision number: DEC-2013/11/B/HS2/02504.

Magdalena Bator

by generations of cooks past, the advice and menus of cooks present, the wisdom of cookbook writers” (Colwin 1988: Foreword), indicating the bulk of knowledge which has been passed to us from generation to generation. The present paper aims to show the changes the culinary recipe has undergone from its earliest (medieval) form through the cooking instructions published in the early Modern English period until the contemporary texts so widely present, not only in the numerous cookery books but also in various magazines and Internet materials. In what follows, we will discuss the form and function of the recipes as well as the audience for whom they were written. It will be argued that all these aspects were interrelated with one another and a change of one of them triggered changes of the others.

2. The beginning of the English recipe 2.1. The term recipe The term recipe, nowadays immediately associated with cooking, was first attested with its culinary sense only in 1631 (OED: s.v. recipe). Earlier, i.e., from 1300, recipe was a medical term, first used as a verb (meaning ‘to take’) which usually occurred at the beginning of medical instructions, see (1). In the 15th century the noun recipe started to be used by physicians and apothecaries, mainly as the heading of medical formulas. In the field of cookery, there was the term receipt which was used on everyday basis to denote the culinary instruction (2). Recipe with the culinary reference was first recorded in the 17th century. Apart from these, relatively late, nominal records, a number of verbal occurrences were found in a 15thcentury culinary collection, see (3). However, these records might have been caused by the scribe’s misinterpretation of the recipes as medical (cf. Bator 2014: 177–182). (1) Recipe alisaundir-rote, persil-rote, […] simul terantur et coquantur in dulcidrio, anglice wrt, et fiat inde cervisia et bibatur. (T.Hunt, Pop.Med. 13th c. Eng., 1300) (2) A receipt. 3e must take wurte, and barly, and comyn, and hony, and a lytyll curtesy of salte, and sethe them in a potte togedyr tyl the barly be brostyn. And sythen, caste it abowte in ƿe hows wheras dowys ben vsyng etc. (The Commonplace Book, 15th c.) (3) Berleggs. Recipe creme of almonds & alay it with floure of ryse, & cast ƿerto gyngere; […] (MS Harley 5401)

For a detailed discussion of the terms recipe and receipt, see Bator and Sylwanowicz (forthcoming).

2.2. The earliest culinary recipes The earliest culinary recipes which survived in England come from the 13th century and were in fact written in the Anglo-Norman dialect (cf. Hieatt & Jones 1986). According to Hieatt (2002), these AngloNorman collections constitute a certain link between the continental and English cuisine and may help

On the Development of the English Culinary Recipe

understand the development of the English cuisine. They are “the obvious place to start in examining the medieval cookery of England” (Hieatt 2002: 23). Most of the recipes found in the available Anglo-Norman collections were translated into Middle English and published in the collection Diuersa Cibaria from 1325, which is the earliest known culinary collection written in English. It contains only 63 recipes, many of which are simple lists of ingredients rather than proper instructions how to prepare a dish. From the second half of the 14th century the amount of the culinary material was increasing. The Middle English recipes constitute the earliest known culinary material. Earlier, that is in the Old English period, only medical recipes were found, and thus any conclusions concerning the text type in the early stages have been based on the medical collections (see for instance Görlach 2004).

3. The structure of the recipe The structure of the recipe has already been studied by a number of scholars, such as Stannard (1982), Hunt (1990), Görlach (1992, 2004), Carroll (1999), and Taavitsainen (2001). However, they either dealt exclusively with the medical collections or did not distinguish between the medical and culinary recipes and treated them as one and the same text type. Later studies (e.g., Bator & Sylwanowicz (forthcomingII)) have revealed a number of differences between the two. Following the previous studies we may conclude that the recipe consists of a number of components: the heading, the procedure, the application and the efficacy. However, it is only the heading and the procedure (both of which may take various forms) which seem to have been obligatory.

3.1. Middle English The medieval culinary recipes are usually short and simple in form. Carroll (2004) claims that their length varies from 40 to 120 words. Some of the earliest culinary instructions, especially those translated from the Anglo-Norman collections, are simple lists of ingredients, e.g., (4). A general tendency could be noticed that the later a recipe the longer it gets. Hieatt and Butler (eds.) (1985: 9) explain it in such a way: “[…] these recipes were passed down through succeeding generations, however, there was a tendency to spell out procedures at greater and greater length and to add and/or vary ingredients.” And thus, looking at the later medieval recipes, we may notice that they were (mostly) longer, e.g., (5). In terms of their structure, the medieval recipes consisted of the heading (in the form of the title and/or the statement of purpose), and the procedure (in the form of the list of ingredients and/or the preparation). The analysis of almost 1,400 medieval culinary texts revealed that only 1% did not contain the heading; however, these were rather short pieces of kitchen advice than proper recipes, as for instance (6). Out of the headings found in the corpus, 79% consisted of the title, mostly in the form of a nominal phrase, e.g., (7), 20% consisted of the statement of purpose, usually in the form of an infinitive, e.g., (8), and only 1% contained both, e.g., (9) (Bator & Sylwanowicz (forthcomingII)). (4) Dragone. Milke of alemauns, flour of rys, braun of chapoun, sucre & kanele; þe colour red of sanc dragoun. (Diuersa Cibaria_20_1325)

Magdalena Bator (5) Lange Wortes de pesoun. Take grene pesyn an washe hem clene an caste hem on a potte, an boyle hem tyl þey breste, an þanne take hem vppe of þe potte, an put hem with brothe yn a-noþer potte, and lete hem kele; þan draw hem þorw a straynowre in-to a fayre potte, an þan take oynonys, and screde hem in to or þre, an take hole wortys and boyle hem in fayre water: and take hem vppe, an ley hem on & fayre bord, an cytte on iij or iiij, an ley hem to þe oynonys in þe potte, to þe drawyd pesyn; an let hem boyle tyl þey ben tendyr; an þanne tak fayre oyle and frye hem, or ellys sum fresche broþe of sum maner fresche fysshe, an caste þer-to, an Safron, an salt a quantyte, and serue it forth. (Potage Dyvers_2_1435)

(6) Cranes and herouns shul be armed with lardes of swine, and eten with gynger. (Forme of Cury_151_1390) (7) Connynges in cyrip (Forme of Cury_65_1390) (8) To make images in suger (Goud Kokery_15_1395) (9) A gammon of bakon. To make a fressh gammon of bakon without watyng. (Gathering of Medieval English Recipes_SA_2_1480)

What typically follows the heading is the procedure. Apart from some of the earliest recipes, which contain the list of ingredients as in (4) above, the headings were followed by the preparation component, as in (10). It usually took the form of imperative clauses, which were given in a temporal sequence. However, it should be noted that the medieval recipes were by no means detailed instructions which would guide a cook step by step what to do (see also section 4). (10) To make Nowmbyls of Muskyls. Seth muskyls, & then shop team grete & medil pam with almonde mylk, & make a thyk potage; & colour it with saferon. With kokyls or with pervinches 3e may do pe same. (MS Harley 5401_1_1490)

3.2. Early Modern English The early Modern English period offers a greater number of culinary collections than the Middle Ages. At first glance, they do not differ drastically from the medieval instructions. In terms of their length, there are no extremely short recipes, they did not become extremely long either. The structure also resembles the medieval recipes, i.e., the heading is always followed by the procedure. Additionally, some of the optional recipe elements (rarely found in the medieval recipes) may occur, especially the application component, as in (11), but also some additional information, as in (12). All the recipes contain the heading. However, an opposite tendency has been observed than in the Middle English period, i.e., 84% of the analysed recipes2 begin with the statement of purpose rather than the title of the dish, see for instance (13)–(14). What follows is the procedure, which consists of 2

The collections analysed are listed in the Appendix.

On the Development of the English Culinary Recipe

the preparation component, which is usually in the form of imperative clauses sequenced in a temporal order, as in (15). (11) […] and eat it cold. (The Compleat Cook_92_1658) (12) […] and so you may keepe them [oysters] all the yeere. (The New Book of Cookery_3_1615) (13) To bake Brawn (The Compleat Cook_135_1658) (14) To make stewed Broth (The true gentlewomans delight_1707) (15) To boyle a Rabbet with Hearbes on the French fashion Fit your Rabbet for the boyling, and seeth it with a little Mutton broth, white Wine, and a peece of whole Mace: then take Lettuce, Spynage, Parsley, winter Sauory, sweet Marioram: all these being pickt, and washy cleane, bruise them with the backe of a Ladle (for the bruising of the Hearbes wil make the broth looke very pleasantly greene.) Thicken it with a crust of Manchet, being steeped in some of the broth, and a little sweet Butter therein. Season it with Uergis, and Pepper, and serue it to the Table vpon Sippits. Garnish your Dish with Barberyes. (The New Book of Cookery_12_1615)

3.3. Present Day English The contemporary culinary recipes are much longer and more detailed than the earlier ones. Their structure is much more complete. In the analysed collections, all the recipes begin with the heading, which always takes the form of a nominal phrase, sometimes a very complex one. The contemporary headings do not contain the statement of purpose. However, this may be accounted for by the fact that its function is often included in the title, which is much more informative than the titles in the medieval period used to be. The contemporary title may summarise the major ingredients needed for the dish, the character of the dish (how it should be cooked), they may mention the author of the dish, the occasion for which the dish would be appropriate, or the degree of difficulty the dish requires to be prepared, etc., see examples (16)–(18). The title is followed by a list of ingredients together with the precise measurements (hardly ever used in the medieval period, cf. Görlach 2004: 130). The preparation component is detailed and precise, specifying the times and temperatures. Furthermore, the information concerning the application of a particular dish occurs frequently, as in (19), and the recipes are often full of additional information, as in (20). (16) Nigella Lawson’s easy birthday buttermilk cake (N. Lawson, How to Be a Domestic Goddess) (17) Braised baby leeks in red wine with aromatics (S. Bee, The Secret Ingredient)

Magdalena Bator

(18) Warm shredded lamb salad with mint and pomegranate (N. Lawson, Nigella Bites) (19) Serves 4 as a main dish. (G. Ramsay, Chef for All Seasons) (20) Sea trout with crushed fresh peas. Wild sea trout, like salmon, can live in fresh or salt water. Slightly sweeter than salmon and a little smaller, they are at their best between April and September. (G. Ramsay, Chef for All Seasons)

4. The function and the audience The change in the structure of the text type is interrelated with the changing function of the recipe and the intended audience. The earliest English recipes were short and consisted of terse instructions which were rather imprecise. They might have been written to consult rather than to instruct, as some memory aids for the cook to remember the ingredients used for a certain dish or the order of adding them (cf. Hammond [1993] 2005; Scully 1995). Brears (2008) suggests that professional cooks knew and remembered the ingredients and procedures used on everyday basis, but had to use recipes to refresh their memory when more sophisticated and occasionally prepared dishes were to be made. Diemer (2013: 140) is of similar opinion, stating that the Middle English recipes “are clearly made for professional cooks, since the modern measurements are almost completely missing.” On the other hand, Scully (1995) noticed that the majority of the surviving medieval recipes are simply too clean to ever have been used in the kitchen. He points out that at least some of the recipes were written for the guests who enjoyed a particular meal, in order to please them. And finally, the outstanding medieval chefs wanted to boast about their skills and competence (by giving detailed descriptions of very complicated dishes which only a master cook with a group of professional assistants was able to prepare), but at the same time refused to give instructions on how to cook some of the simpler dishes: “everyone knows how to do them,” “it is common knowledge how it is to be prepared” (The Viandier of Taillevent, cited after Henisch 2009: 19). All in all, it seems that despite the recipe being an instruction on how to prepare a certain dish, the medieval recipes were not so much supposed to instruct; and even though hardly any indication of the reader can be found, food historians (e.g., Diemer 2013) restrict the audience to professional cooks, clergy or nobility. In the early Modern English period writing down recipes became much more common and the number of the available collections rose significantly (see Görlach 1992). However, they were aimed at different audience. Diemer (2013: 145, after Markham 1631) writes about “a change of audience from professional to private.” Following Görlach (2004: 132), culinary collections were “directed not at a professional cook, but at the middle class mistress.” Mrs Beeton, one of the most known authors of an early Modern English cookbook, writes: “We would recommend the young housekeeper, cook, or whoever may be engaged in the important task of ‘getting ready’ the dinner, or other meal, to follow precisely the order in which the recipes are given” (1861: 54). Recipes were becoming more precise for anyone to be able to prepare a particular dish. This change is visible at first glance, for instance in the use

On the Development of the English Culinary Recipe

of non-technical language or in the form of the headings. Instead of giving the names of dishes (titles), culinary authors preferred to use the statement of purpose, so that the reader would know what the dish was for, what cooking procedures would be applied, etc. Not only was it more informative, but also did not require a layman to know the names of dishes. The recipes became much more precise. They were to guide the “(lay) chef ” step by step on how to accomplish the dish. In the Present Day English, the function of culinary recipes does not differ from the early Modern English period, i.e. it aims to instruct how to prepare certain foods. However, the contemporary publications represent a much wider variety. And thus, to make the choice easier or to encourage the intended reader, the audience is often specified already in the title of the cookbook, e.g., The Cookbook for Girls, A Campfire Cookbook for Real Outdoorspeople, The Best Cookbook for Students, etc. Looking at the repertoire of the available printed materials (not to mention numerous Internet sources), we may conclude that nowadays the culinary readership may comprise any audience (representing various social groups and people with various cooking skills). The contemporary culinary collections are designed to be as reader-friendly as possible. For instance, they are divided into sections based on (i) the type of meal (breakfast, lunch, supper, desserts, etc.), (ii) the main ingredient / group of ingredients (meats, fish, vegetables, etc.), (iii) the occasion/mood (TV dinners, rainy days, slow-cook weekend, etc.), (iv) the cooking procedure (roasting, boiling, baking, etc.), and many others. Arendholz et al. (2013: 133) define the function of the contemporary recipe in such a way: “Documentation and organisation of facts as well as instructing interested amateur cooks are certainly regarded as the most central functions of recipes nowadays. Moreover, today’s addressees are male and female, young and old, from various parts of the world.” Undoubtedly the English recipe has changed a lot from its earliest form to what we know today. The text type has evolved in terms of its structure, but we can also observe the tendency to address a less trained audience. The recipes become more and more precise, the language gets less technical and the instructions more detailed.

References Arendholz, Jenny, Wolfram Bublitz, Monika Kirner, Iris Zimmermann (2013) “Food for Thought – or, What’s (in) a Recipe? A Diachronic Analysis of Cooking Instructions.” [In:] Cornelia Gerhardt, Maximiliane Frobenius, Susanne Ley (eds.) Culinary Linguistics. The Chef ’s Special. Amsterdam: John Benjamins; 119–137. Bator, Magdalena (2014) Culinary Verbs in Middle English. Frankfurt a. M.: Peter Lang. Bator, Magdalena, Marta Sylwanowicz (forthcoming) “Recipe, Receipt and Prescription in the History of English.” [In:] SELIM: Journal of the Spanish Society for Mediaeval English Language and Literature. Bator, Magdalena, Marta Sylwanowicz (forthcomingII) “The Typology of Medieval Recipes – Culinary vs. Medical.” [In:] Jacek Fisiak et al. (eds.) Essays and Studies in Middle English. Frankfurt a. M: Peter Lang. Beeton, Isabella (1861) Mrs Beeton’s Household Management. Herefordshire: Wordsworth Reference. Brears, Peter (2008) Cooking and Dining in Medieval England. Wiltshire: Prospect Books. Carroll, Ruth (1999) “The Middle English Recipe as a Text-Type.” [In:] Neuphilologische Mitteilungen 100; 27–42.

Magdalena Bator

Carroll, Ruth (2004) “Middle English Recipes: Vernacularisation of a Text-Type.” [In:] Irma Taavitsainen, Päivi Pahta (eds.) Medical and Scientific Writing in Late Medieval English. Cambridge: Cambridge University Press; 174–196. Colwin, Laurie (1988) Home Cooking: A Writer in the Kitchen. [Kindle edition]. Penguin. Cully, Christopher (1996) “Null Objects in English Recipies.” [In:] Language Variation and Change 8 (1); 91–124. Diemer, Stefan (2013) “Recipes and Food Discourse in English – A Historical Menu.” [In:] Cornelia Gerhardt, Maximiliane Frobenius, Susanne Ley (eds.) Culinary Linguistics. The Chef ’s Special. Amsterdam: John Benjamins; 139–155. Görlach, Manfred (1992) “Text Types and Language History: The Cookery Recipe.” [In:] Martti Rissanen et al. (eds.) History of Englishes. New Methods and Interpretations in Historical Linguistics. Berlin: Mouton de Gruyter; 736–761. Görlach, Manfred (2004) Text Types and the History of English. Berlin, New York: Mouton de Gruyter. Hammond, Peter ([1993] 2005) Food and Feast in Medieval England. Thrupp: Sutton Publishing. Henisch, Bridget A. (2009) The Medieval Cook. Woodbridge: The Boydell Press. Hieatt, Constance B. (2002) “Medieval Britain.” [In:] Melinda Adamson Weiss (ed.) Regional Cuisines of Medieval Europe. A Book of Essays. London: Routledge; 19–46. Hieatt, Constance B., Sharon Butler (eds.) (1985) Curye on Inglysch: English Culinary Manuscripts of the 14th c. (Early English Text Society, SS 8). London: Oxford University Press. Hieatt, Constance B., Robin F. Jones (1986) “Two Anglo-Norman Culinary Collections.” [In:] Speculum 61; 859–882. Hunt, Tony (1990) Popular Medicine in Thirteenth-Century England: Introduction and Texts. Cambridge: Cambridge University Press. Markham, Gervase (1631) The English Housewife. Ed. by Michael R. Best (1986). Montreal: McGill-Queen’s University Press. Scully, Terence (1995) The Art of Cookery in the Middle Ages. Woodbridge: Boydell Press. Stannard, Jerry (1982) “Rezeptliteratur as Fachliteratur.” [In:] William Eamon (ed.) Studies on Medieval Fachliteratur. Brussels; 59–73. Taavitsainen, Irma (2001) “Middle English Recipes: Genre Characteristics, Text Type Features and Underlying Traditions of Writing.” [In:] Journal of Historical Pragmatics 2; 85–113.

Online sources Oxford English Dictionary Online (OED). Available at: www.oed.com [ED August 2015].

Appendix: The list of culinary collections used for the present study Middle English Diuersa Cibaria (1325). Found in: Curye on Inglysch. Ed. by C. B. Hieatt & S. Butler (1985). OUP. Forme of Cury (1390). Found in: Curye on Inglysch. Ed. by C. B. Hieatt & S. Butler (1985). OUP. Gathering of Medieval English Recipes (1390–1495). Ed. by C. B. Hieatt (2008). Brepols. Goud Kokery (1340–1480). Found in: Curye on Inglysch. Ed. by C. B. Hieatt & S. Butler (1985). OUP. MS Harley 5401 (1490). Found in: “The Middle English Culinary Recipes in MS Harley 5401. An Edition and Commentary”, C. B. Hieatt (1996). Medium Aevum 65.1; 54–71. Potage Dyvers (1435). Found in: Two 15th-Century Cookery Books. Ed. by T. Austin (2000). OUP.

On the Development of the English Culinary Recipe

Early Modern English A Book of Cookrye (1591). Ed. by A.W. London. The Compleat Cook (1658). London. The New Book of Cookery (1615). London. A Proper New Book of Cookery (1575). London. The True Gentlewomans Delight (1707). Ed. by E. Grey. London.

Present Day English Bee, Sally (2010). The Secret Ingredient. Collins. Huang, Ching-He (2008). Chinese Food Made Easy. BBC. Lawson, Nigella (2001). Nigella Bites. Chatto & Windus Random House. Lawson, Nigella (2002). Forever Summer. Chatto & Windus Random House. Lawson, Nigella (2005). How to Be a Domestic Goddess. Chatto & Windus Random House. Ramsay, Gordon (2000). Chef for All Seasons. Quadrille Publishing Limited.

Academic Journal of Modern Philology

Academic Journal of Modern Philology e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) 17–30

Maria Bloch-Trojnar The John Paul II Catholic University of Lublin

Linguistic Contact and the Complementation of Regular Action Nominals in Irish

Abstract The paper discusses the range of complementation patterns available to regular action nominalizations in Irish and raises the issue of possible interference of English. Cross-linguistically, verbal nominalizations exhibit the process– result dichotomy, which is closely connected with the co-occurrence of NP and PP modifiers corresponding to event participants. In syntax-oriented accounts, such as Grimshaw (1990), Alexiadou (2001), Alexiadou and Grimshaw (2008), a distinction is made between Complex Event Nominals with an associated argument structure and Simple Event or Result Nominals which lack it. The basis for this classification is, among others, their ability to take obligatory arguments, license event-related PPs and the ability to pluralize. Doyle formulates a hypothesis that there may be some constraint in Irish “to the effect that nominalizations do not inherit the subcategorization frames of their verbal bases” (Doyle 2002: 101). In Grimshaw’s terms, this would amount to there being no Complex Event Nominals in Irish. This statement is argued to be too strong. However, it has to be conceded that verbal nominals characterized by a greater affinity to their source verbs are hard to come by, though not impossible, in Traditional Late Modern Irish and that they are more readily attested in Non-Traditional Late Modern Irish, i.e. in a variety influenced by English and L2 speakers of Irish (Ó Béarra 2007). Keywords: Complex Event Nominals, Neo-Irish, Traditional Irish, language contact.

Introduction The paper discusses the range of complementation patterns available to regular action nominalizations in Irish and raises the issue of possible interference of English.

Maria Bloch-Trojnar

There is general agreement that, cross-linguistically, verbal nominalizations are closely related to their corresponding predicates (cf. Comrie 1976; Comrie & Thompson 1985; Koptjevskaja-Tamm 1993), as obtaining between (1a) and (1b). (1) a. The professor examined the students. b. the examination of the students by the professor

The same semantic relationships with syntactic satellites seem to hold in the nominal and the verb. The question frequently addressed in the relevant literature is whether it is only the thematic grid that is inherited from the verb, or also the argument structure. The semantic and syntactic regularities involved may prompt an analysis involving the syntactic relationship. Given the fact that the nominal could be further expanded by an aspectual modifier, e.g. the examination of the students by the professor for hours on end, it seems plausible that the nominal preserves aspectual properties of the verb as well. Another unquestionable hallmark of action nominalizations is that they exhibit the process–result dichotomy, which is crucially interlocked with the number of accompanying satellite phrases, as in (2) below. (2) a. The examination of the students by the professor took a long time. b. The examination took a long time. c. The examination was on the table.

The nominal in (2c) denotes a concrete result, lacks aspectual characteristics and accompanying satellite phrases, and cannot be directly associated with the thematic roles of Agent and Theme borne by the verb. It is a count noun. In lexicalist accounts of nominalization it is assumed that there is one process with regular semantics which yields derivatives denoting ‘(act)ion’ or ‘process of Verb-ing’, as in (2ab), and that concrete nominals (2c) are offshoots of lexicalization phenomena (e.g. Malicka-Kleparska 1988). In syntax-oriented accounts, such as e.g. Grimshaw (1990), Alexiadou (2001), Alexiadou and Grimshaw (2008), a distinction is made between Complex Event Nominals (2a) with an associated argument structure and Simple Event or Result Nominals which lack it (2bc). The basis for this classification is, among others, their ability to take obligatory arguments, license event-related PPs and the ability to pluralize. Since this paper is more empirically oriented, we will not resolve to settle the issue of whether action nominalizations are a product of lexical or syntactic derivation. Let us only note in passing that the actional interpretation is available without overtly expressed event participants, as in (2b) above, which means that nouns unquestionably inherit the Lexical Conceptual Structure of corresponding verbs which may be expressed with the aid of non-obligatory complements. With reference to the Irish data, Doyle (2002: 100–101) voices the opinion that the usage of verbal nouns as ordinary nouns is limited and that “when there is an accompanying complement, it is most unusual in the contemporary language.” He hypothesizes that Irish nominalizations may be exceptional in that they do not inherit the subcategorization frames of their verbal bases. In Grimshaw’s terms, this would amount to there being no Complex Event Nominals in Irish.

Linguistic Contact and the Complementation…

This statement is too strong and it will be demonstrated that we cannot rule out the existence of verbal nominals characterized by a greater affinity to their source verbs with respect to the realization of event participants (cf. Bloch-Trojnar 2010a). However, it has to be conceded that such structures are hard to come by, though not impossible, in Traditional Late Modern Irish and that they are more readily attested in Non-Traditional Late Modern Irish, i.e. in a variety influenced by English and L2 speakers of Irish (Ó Béarra 2007). The discussion is organized as follows. In section 1, I present the category of action nominals against the backdrop of various categories, both inflectional and derivational, which traditional grammars subsume under one cover term – the verbal noun (henceforth VN). I delimit the scope of our interest, discuss the differences in the syntactic behaviour of nominalizations and illustrate the process–result dichotomy. In section 2, I address the problem raised by Doyle (2002) and present linguistic evidence which weakens, but does not completely disprove, his claim.

1. Verbal nouns in Irish – basic facts The verbal noun lies at the heart of the grammar of Irish on account of its pervasiveness and formal complexity. It is an umbrella term used with reference to forms featuring in a variety of contexts performing different syntactic functions. Some of them are set out in (3), where tógáil is the VN form of the verb tóg ‘lift, raise, build.’ Notably, the suffix -áil is one of about 20 morphophonological markers of VNs. It is as if the English nominalization suffixes such as -ation, -ment, -al, -ure etc. additionally served as exponents of non-finite verb forms. (3) a. Caithfidh tú teach a thógáil duit féin.1 must you house PRT build-VN for-you self ‘You have to build a house for yorself.’ Táim tar éis teach a thógáil. I-am after house PRT build-VN ‘I have built a house.’

Perfect Participle

Tá siad ag tógáil tithe. Is they PRT build-VN house-gen.pl. ‘They are building houses.’

Progressive Participle

b. tógáil tithe build-VN house-gen.pl. ‘construction of houses’ Is breá na tógálacha iad. COP fine the-pl. build-VN-pl. they ‘They are fine structures.’ 1

Infinitive

Action Nominalization (uncountable) Lexicalised Nominalization (countable)

The letter h which immediately follows the initial consonant is the marker of its lenition, caused by the particle a (tógáil – a thógáil). The examples in (3) are taken from Ó Dónaill (1977: 1214, 1245, 1247).

Maria Bloch-Trojnar

It is possible to tease apart verbal from nominal categories by making recourse to their different syntactic and morphological properties. Convincing arguments for treating VNs in (3a) as non-finite verb forms and those in (3b) as nouns can be found in McCloskey (1983), Doyle (2002), Bloch-Trojnar (2003, 2006) and, most recently, Carnie (2011). We are interested in VNs which fill the slot of the head of an NP. Consider the examples in (4), where the form siúl ‘walk-VN’ is preceded by the definite article an (4ae), modified by typical nominal modifiers such as an adjective (4cd), or a noun in the genitive case (4b). Case and number inflection (4f) are morphological indicators of its nominal status. We can observe a cline with a non-count action nominal and a count result nominal as extremes. Typically, the nominalization shows polysemy between an abstract action reading and more concrete meanings, such as result or object of activity. The VN siúl ‘walk-VN’ can refer, among other things, to the process, the way of walking/travelling, or the result thereof, i.e. an excursion or journey.2 The ability to pluralize is a clear indicator of lexicalization. (4) a. Is iontach an rud an siúl. COP wonderful the thing the walk-VN ‘Walking is a wonderful thing.’

‘walking’

b. Is ar éigean atá siúl na sráide ionam. COP barely is walk-VN the street-gen. in-me ‘I can hardly walk the street.’

‘ability to walk’

c. Tá siúl díreach aige. is walk-VN straight at-him ‘He walks straight.’

‘manner of walking, gait’

d. Bhí siúl breá againn cois na trá. was walk-VN good at-us near the beach ‘We had a fine walk along the strand.’

‘excursion on foot’

e. an siúl a dhéanamh the walk-VN PRT do-VN ‘to make the journey’

‘travel, journey’

f. ar mo shiúlta (pl.) on my walk-VN.pl ‘in my travels’

‘travel, journey’

capall maith siúil horse good walk-VN-gen. ‘a good riding horse’

With reference to the syntactic properties of nominalizations, Doyle (2002: 100–101) observes that when VNs are used as ordinary nouns they are hardly ever accompanied by a complement. He provides two examples which, in his opinion, border on ungrammaticality: 2

The examples in (4) are taken from Ó Dónaill (1977: 1104–1105).

Linguistic Contact and the Complementation…

(5) a. */? Chuir briseadh na gcloch ionadh orm. put-past break-VN the stones-gen. surprise on-me ‘The breaking of the stones surprised me.’ b. */? Chuala siad briseadh na gcloch. hear-past they break-VN the stones-gen. ‘They heard the breaking of the stones.’

He concludes that there may be some constraint in Irish “to the effect that nominalizations do not inherit the subcategorization frames of their verbal bases” (Doyle 2002: 101). Irish action nominalizations would, thus, be the odd ones out, not fitting the general cross-linguistic pattern. The alleged ungrammaticality of examples in (5) may stem from something else. Commonly, we encounter cases of logical polysemy, where the derivative preserves an actional interpretation in addition to the result/object/state reading, as in (4) above. The availability of a given interpretation hinges, to a large extent, on the semantics of the superordinate predicate. Notably, the superordinate predicates selected by Doyle enforce non-actional readings which less readily co-occur with satellite phrases. A predicate such as surprise triggers a factual meaning, while the predicate hear requires the result interpretation – you cannot hear the action, only its acoustic result (cf. Puzynina 1969: 166).3 In what follows we shall see whether indeed there are no Complex Event nominals in Irish, or to put it in other words, whether action nominals can or cannot be used with a full set of satellites.

2. Patterns of complementation of verbal nominals in Irish It has been repeatedly noted that action nominals modified by NPs and PPs corresponding to event participants are, as a rule, avoided on account of stylistic considerations (cf. Herbst 1988: 297; KoptjevskajaTamm 1993: 14–16; Jędrzejko 1993: 61; Rozwadowska 1997: 13). Furthermore, certain language specific constraints may delimit contexts suitable for specific types of nominalizations. As for English, Cetnarowska (1993: 58) observes that some bare nominalisations are restricted to complex predicates with semantically light verbs, and are virtually unattested in the subject or subject complement position in a clause (6ab). In these contexts, gerunds and action nouns in -ing are felt to be more appropriate. Grimshaw (1990: 55) points out that CE-nominals are not found predicatively, or with equational be, as shown in (6c): (6) a. *A clean of the lab twice a day will be your duty. b. *His favourite pastime was a listen to jazz records. c. *That was the/an assignment of the problem. 3

According to Jędrzejko (1993) the factive interpretation, i.e. ‘that something is taking place or has taken place in reality,’ is incompatible with predicates relating to anticipated activities, or verbs referring to sensory reception, which focus on the development of the activity (e.g. widzieć ‘see,’ słyszeć ‘hear,’ przyglądać się ‘watch’). Predicates referring to psychic reactions (e.g. wstydzić się ‘be ahamed of,’ oburzać się ‘be indignant at,’ denerwować się ‘be nervous about’) can trigger construals of fact, process and manner.

Maria Bloch-Trojnar

The examination of the distribution and complementation patterns of VNs showing an actional reading has led Bloch-Trojnar (2006, 2013) to put forward the existence of two nominal categories, which following the Slavic tradition are referred to as verbal nominals (nomina verbalia) and deverbal nominals (nomina deverbalia). The former are characterized by a greater affinity to their source verbs with respect to the realization of event participants, whereas the latter show up with semantically specialized prepositions, and are predominantly used in support verb constructions.

2.1. Verbal nominals (nomina verbalia) Verbal nominals are not often encountered with a full array of satellite phrases. However, they are an available option, which is more likely to be selected in formal, literary or legal language. They usually feature as complements of prepositions (7), subjects (8) or objects (9). Examples illustrating these contexts have been extracted from literary and other texts.4 Only those examples are cited which are accompanied by an NP genitive corresponding to the object of the transitive verb (7df, 9abc) or the subject of an intransitive verb (7ab, 8ab). The external argument of transitive verbs in nominalizations features as a PP headed by the proposition ag (7c, 8c). (7) Prepositional complement a. i dteacht Íosa Chríost ár dtíorna in come-VN Jesus Christ-gen. our Lord ‘in the coming of Jesus Christ our Lord’ (Yvan 1955: 9) b. de réir bhualadh phras an chloig according to strike-VN quick the clock-gen.sg. ‘according to the quick striking of the clock’ (Ó Cearúil (ed.) 1999: 107) c. an tAcht um Rialú Madraí, maidir le beostoc the act about control-VN dog-gen.pl as regards livestock a chosaint óna gciapadh ag madraí PRT protect-VN from-their harass-VN at dog-com.pl. ‘Control of Dogs Act, for the protection of livestock from worrying by dogs (lit. from their worrying by dogs)’ d. fíor-riachtanach do mhaireachtáil an phobail i dtrathanna true-necessary to survive-VN the community-gen.sg. in time-com.pl. mórghanntanais soláthair shortage-gen.pl. supply-gen.pl. ‘indispensable for the survival of the community in times of serious supply shortages’ e. caighdeáin íosta maidir le cáiliú náisiúnach tríú tíortha standard-pl. minimal as regards qualify-VN national-gen.pl. third country-gen.pl.

Wherever the source is not indicated, the example comes from an on-line Irish-English dictionary – http://www.english irishdictionary.com/dictionary

Linguistic Contact and the Complementation…

mar dhídeanaithe as refugee-com.pl. ‘minimum standards with respect to the qualification of nationals of third countries as refugees’ atá déanta nó oiriúnaithe d’imirt cluichí f. troscán furniture that-is make-PPRT or adapt-PPRT to-play-VN game-gen.pl. nó cleachtadh coirp or exercise-VN body-gen.sg. ‘furniture constructed or adapted for the playing of games or for physical exercise (lit. exercising of the body)’

(8) Subject position a. Bhí titim na hoíche ann. was fall-VN the night-gen.sg. there ‘There was falling of the night. / The night was falling.’ (Ó Cadhlaigh 1940: 74) b. agus crith chos is lámh uirthí and shake-VN leg-gen.pl. and hand-gen.pl upon-her ‘and the shaking of legs and hands upon her’ (Gagnepain 1963: 302) c. Déanfar aon diúltú den sórt sin ag oifigeach breithiúnachta a tharchur do-fut. any refuse-VN of kind this at officer judgement-gen. its refer-VN chun oifigeach achomhairc. to officer appeal-gen. ‘Any such refusal by a deciding officer shall be referred to an appeals officer.’ (9) Object position a. Folaíonn cleachtadh na míochaine cleachtadh na máinliachta, include-pres. practise-VN the medicine-gen.sg. practise-VN the surgery-gen.sg. an chnáimhseachais agus araíonachtaí eile… the midwifery-gen.sg. and discipline-gen.pl. other ‘The practice of medicine includes the practice of surgery, midwifery and other disciplines of medicine.’ b. na rialacha agus na cleachtais a rialaíonn the rules and the practices that govern bailiú, tiomsú agus dáileadh staidrimh collect-VN compile-VN and distribute-VN statictcs-gen.sg. ‘the rules and practices governing the collection, compilation and distribution of statistics’ c. creatlach a sholáthar a urasaíonn malartú earraí framework PRT provide-VN that facilitate-pres. exchange-VN goods-gen. idir tíortha between countries ‘to provide a framework that facilitates the exchange of goods among countries’

Maria Bloch-Trojnar

2.2. Deverbal nominals (nomina deverbalia)

In deverbal nominalizations, participants representing direct arguments of the underlying verbs do not appear as NPs in the genitive case, but rather act as complements of prepositions. Ó Siadhail (1989: 306) points to the spread of prepositional phrases with ar ‘on,’ as in (10) below: (10) Do rug gach comharsa abhaile leis a insint PRT bring-past every neighbour home with-him his tell-VN féin ar an scéal. self on the story ‘Every neighbour brought home his own version of the story.’ (Ó Cadhlaigh 1940: 75 ) Cf. D’inis gach comharsa an scéal. tell-past every neighbour the story ‘Every neighbour told the story.’

The subject of the verb, in nominalized structures of this type, can be realized by the ag-phrase. (11) Caoinim … an fáil ar bhás atá ag gach a maireann. lament-1stsg. the get-VN on death that-is at every that live-present.ind. ‘I lament the finding of death by everything that lives.’ (Ó Cearúil (ed.) 1999: 110)

Nominalizations showing this pattern of complementation are attested in the subject and object position. However, they most readily fulfil the function of the complement in constructions with semantically light verbs such as dean ‘do,’ tabhair ‘give’ or faigh ‘get.’ These structures bear a striking resemblance to English complex predicates such as take a look, do a dance or give sth a push.5 (12) Do dheineas riarú ar an leasú. PRT do-1stsg.past apportion-VN on the manure ‘I apportioned the manure.’ (Ó Siadhail 1989: 306) Cf. Riaraigh mé an leasú. apportion-past I the manure ‘I apportioned the manure.’

2.3. Problems The data above demonstrate that action nominals can be modified by NPs and PPs corresponding to arguments of the base verb. However, in order to do justice to linguistic facts it has to be pointed out that the bulk of the examples presented in (8), (9) and (10) have been extracted from non-literary sources. 5

For a detailed analysis of the semantics, aspectual properties and the nominal status of the VN in LVCs see Bloch-Trojnar (2006, 2009, 2010b).

Linguistic Contact and the Complementation…

This is significant given the present sociolinguistic situation. There are no monoglots remaining and Irish is under the constant pressure of English. Efforts undertaken to rejuvenate the language transform traditional speech and today a distinction is drawn between Traditional Late Modern Irish, as spoken in the Gealtacht in the 1960s, and Non-Traditional Late Modern Irish or Neo-Irish (cf. Ó Béarra 2007; Doyle 2009; Johnson 2009). Whereas Traditional Irish is impervious to English influence, Neo-Irish is affected at every linguistic level from sound to idiom. This disturbing transformation is the outcome of a number of factors, among others the widespread access to the media featuring non-native speakers or the rise in the number of learners of Irish who vastly outnumber native speakers in the Gealtacht, which, in turn, hinders true immersion in Traditional Irish. Paradoxically, the situation has aggravated since 2003 when the Official Languages Act was passed and further since 2007, when Irish was recognized as one of the working languages of the European Commission. Ó Béarra (2007) laments that this gave rise to an entire “translation industry” which takes on translators for whom Irish is not L1. The influence of English could explain why configurations with the nominal taking the ag-PP expressing the external argument are easier to come by in legal texts. This state of affairs makes our account of complementation patterns more complicated, since scarce as they are, there exist examples from Traditional Irish where action nominals appear with NP and PP complements. In order to formulate tendencies inherent in the usage of action nominals it is necessary to work on Traditional Irish data that comes from one dialect. This is not an easy task, given the fragmentation of the Irish language, the fact that the number of native speakers is fading fast, and that the compilation of large language corpora is still in the early stages. For the sake of this analysis, I examined VNs collected in the corpus devised by Ó Duibhín (2006). It is a textbase consisting of several collections of texts, which enables the user to search for words and observe their usage in context. I scrutinized the data from Connacht Irish including Ó Direáin (1961), Ó Ruadháin (1967) and Mag Uidhir (1944) and the tentative and preliminary results of my research are as follows. All in all, the Connacht sub-corpus consisted of 139 175 word-forms. There were 1959 sentences with VNs related to 382 verb lexemes. When VNs are used in sentences, non-finite uses predominate over nominal uses, the ratio being 80% to 20%. There were 760 sentences with VNs used as present participles (ca. 38.5%), about 800 sentences with VNs used as infinitives (ca. 40.8%). VNs in the nominal function featured in the complement position of 121 complex predicates (6%) or else were used as subjects, objects, prepositional complements or copular complements with or without accompanying satellite phrases (14%). The process–result dichotomy divides the nominal uses more or less evenly. In (13) there are some examples where the VN is clearly lexicalized and refers to the result (be it a material object, an acoustic or optical phenomenon or a psychic state). Therefore, we do not expect modification beyond determiners and adjectives. (13) a. Chloisfeá an caoineadh ard ar fud an bhaile. hear-cond. the lament-VN loud throughout the town-gen. ‘You would hear the loud lamenting all over the town.’ (Ó Direáin 1961: 9) b. Ní fheicim cén bhaint atá aige sin le mo cheist. not see-I what-the touch-VN is at-it that with my question ‘I don’t see the connection that it has got with my question.’ (Ó Direáin 1961: 80)

Maria Bloch-Trojnar

c. Is ar éigean is cuimhin liom an scrúdú béil COP hardly is memory with-me the examine-VN mouth-gen. féin i gceart. itself all right ‘I can hardly remember the oral exam itself all right.’ (Ó Direáin 1961: 31)

On the other hand, the lack of modifying NPs need not imply the loss of the actional interpretation, as demonstrated by the examples in (14): (14) a. Is orthu a bhíos an ropadh. COP on-them PRT is-hab. the rush-VN ‘They are in a great rush.’ (Ó Direáin 1961: 153) b. Rinneamar an oiread gáire. did-we amount laugh-VN ‘We laughed so much.’ (Ó Direáin 1961: 155) c. Bhaintí stad is cliseadh astu ina fhianaise. get-past.hab. halt-VN and jump-VN out-of-them in-its witness ‘They would halt in surprise in its presence.’ (Ó Direáin 1961: 43) d. argóint a bhí ar siúl i dteach comharsan argue-VN PRT was on walk-VN in house neighbour-gen. ‘There was an argument going on in a neighbour’s house.’ (Ó Direáin 1961: 109) e. an t-athrú mall righin a thagann ar chroí is ar aigne the change-VN slow tenacious PRT come-pres. on heart and on mind ‘the slow relentless change that affects heart and mind’ (Ó Direáin 1961: 142) f. Tá bogadh mór sa bhfarraige ó dheas. is move-VN big in sea from southwards ‘The sea is very choppy to the south.’ (Ó Direáin 1961: 8)

Least frequent of all, but still attested, are cases where the action nominalization appears with a nominal or PP complement (headed by ar ‘upon’ or de ‘of ’) corresponding to the direct object of the base verb. Note the ag-PP in (15f). (15) a. bíonn a gcaidreamh ar a chéile agus ar aon Ghaeilgeoir is their be intimate-VN on each other and on any Irish speaker a bhuaileann leo teorannta, saorga PRT meet-pres. with-them limited artificial ‘Their relationship with each other and with any Irish speaker who meets them is limited and artificial.’ (Ó Direáin 1961: 153)

Linguistic Contact and the Complementation…

b. Chuala mé nach raibh aon ghlaoch mór ar an leabhar hear-past I that-not was any call-VN big on the book is deireanaí dá chuid as previously ‘I heard that there was no great demand for his latest book.’ (Ó Direáin 1961: 94) c. a raibh an chéad léiriú poiblí den drama céanna le bheith ann that was the first clarify-VN public of-the drama similar to be there ‘(the place) where the first public performance of the very play was to take place’ (Ó Direáin 1961: 128) d. nuair a bheadh méadú agus forlíonadh mór ar when PRT be-cond. increase-VN and overflow-VN big on an aoibhneas sin the joy that ‘when there would be an increase and a great increase of that joy (when that joy would grow and grow)’ (Ó Direáin 1961: 61) e. scaradh na gCompánach part-VN the companion-gen.pl. ‘the parting of the companions’ (Ó Direáin 1961: 143) f. Ní raibh aon tuiscint ag muintir na háite seo ar a gcuid cainte not was any think-VN at people of the place this on his share go háirid talk certainly ‘The locals in particular did not understand their speech.’ (Ó Direáin 1961: 61)

It would not be fair to say that VNs in their nominal usage cannot be used with complements on an actional interpretation. Such structures are not often used, and if they are used the NP is not in the genitive case but rather acts as a prepositional complement. When devoid of modifying NPs or PPs the nominal may retain an actional reading. We may put forward a tentative hypothesis that verbal nominalizations tend not to be used with NPs in the genitive but rather with NPs headed by specialized prepositions since genitive marking on the complement would hardly contribute to the disambiguation of their nominal status. For example, in the progressive aspect the object of a transitive verb is in the genitive case (16a). However, in topicalized structures, where the NP is preposed and modified by a relative clause it bears accusative marking (Ó Sé 2000: 364–368). (16) a. Bhí sé ag déanamh na hoibre. was he PRT do-VN the work-gen. ‘He was doing the work.’

Maria Bloch-Trojnar

b. An obair a bhí sé a dhéanamh. the work-acc. that was he PRT do-VN ‘the work that he was doing’

On the other hand, in a dependent infinitival clause where both the subject and object are present the object may either follow the usual pattern, i.e. precede the infinitive and take accusative form or it may follow, in which case it occurs in the genitive case. (17) a. Ba mhaith liom Seán an leabhar a léamh. would-be good with-me Sean the book-acc. PRT read-VN ‘I would like Sean to read the book.’ b. Ba mhaith liom Seán a léamh an leabhair. would-be good with-me Sean PRT read-VN the book-gen. ‘I would like Sean to read the book.’

The fact that genitive marking is not a hallmark of nominal complementation (cf. Carnie 2011) coupled with the prevailing usage of VNs as non-finite verb forms, strengthened by the cross-linguistic reluctance to use action nominals laden with NPs and PPs can be held accountable for the relative invisibility of more complex complementation patterns in Irish action nominalizations.

Conclusions In this paper we attempted to cast some light on complementation patterns of action nominalizations in Irish. It would not be fair to say that there are no Complex Event nominals in Irish, or nominals lacking satellite phrases realizing event participants. Any statement to this effect is not corroborated regardless of whether we base our conclusions on Traditional Irish or Neo-Irish. Notably, configurations with both the external and internal argument are almost unattested in Traditional Irish, and are easier to come by in Neo-Irish, which may be regarded as an interference from English. The actional interpretation does not hinge on the obligatory presence of the NP corresponding to the internal argument of the verb. However, its lack frequently points to the lexicalized status of the action nominal. The primary reason for having nominalizations is their ability to focus on the activity itself, with or without its participants, depending on the communicative needs. If more detailed information regarding event participants is required the verbal means of expression is given the pride of place in Irish.

References Alexiadou, Artemis (2001) Functional Structure in Nominals: Nominalization and Ergativity. Amsterdam: John Benjamins (Linguistik Aktuell. Vol. 42).

Linguistic Contact and the Complementation…

Alexiadou, Artemis, Jane Grimshaw (2008) “Verbs, Nouns and Affixation.” [In:] SINSPEC (Working Papers of the SFB 732). Vol. 1; 1–16. Bloch-Trojnar, Maria (2003) “The Interaction of Syntax and Morphology in the Modern Irish Progressive Construction.” [In:] Piotr Bański, Adam Przepiórkowski (eds.) Generative Linguistics in Poland. Morphosyntactic Investigations. Warszawa: Instytut Podstaw Informatyki PAN; 1–14. Bloch-Trojnar, Maria (2006) Polyfunctionality in Morphology. A Study of Verbal Nouns in Modern Irish. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Bloch-Trojnar, Maria (2009) “On the Nominal Status of VNs in Light Verb Constructions in Modern Irish.” [In:] Marcin Kuźniak, Bożena Rozwadowska (eds.) PASE Papers 2008. Vol. 1: Studies in Language and Methodology of Teaching Foreign Languages. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT; 25–33. Bloch-Trojnar, Maria (2010a) “Selected Aspects of the Syntax and Semantics of Deverbal Nominalizations in English, Polish and Irish.” [In:] Dunja Brozovic Roncevic, Maxim Fomin, Ranko Matasovic (eds.) Celts and Slavs in Central and Southeastern Europe. Studia Celto-Slavica III. Zagreb: Institut za Hrvatski Jezik i Jezikoslovlje; 157–182. Bloch-Trojnar, Maria (2010b) “Semantic Constraints on Light Verb Constructions in Modern Irish.” [In:] Piotr Stalmaszczyk, Maxim Fomin (eds.) Dimensions and Categories of Celticity. Studies in Language. Łódź: Łódź University Press; 67–88 (Studia Celto-Slavica. Vol. 4). Bloch-Trojnar, Maria (2013) The Mechanics of Transposition. A Study of Action Nominalisations in English, Irish and Polish. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Carnie, Andrew (2011) “Mixed Categories in Irish.” [In:] Lingua 121; 1207–1227. Cetnarowska, Bożena (1993) The Syntax, Semantics and Derivation of Bare Nominalisations in English. Katowice: Uniwersytet Śląski. Comrie, Bernard (1976) “The Syntax of Action Nominals: A Cross-Language Study.” [In:] Lingua 40; 177–202. Comrie, Bernard, Sandra Thompson (1985) “Lexical Nominalizations.” [In:] Timothy Shopen (ed.) Language Typology and Syntactic Description. Cambridge: Cambridge University Press; 349–396. Doyle, Aidan (2002) Covert and Overt Pronominals in Irish. Lublin: Folium. Doyle, Aidan (2009) “The Loss of the Impersonal in Bilingual Speakers of Irish.” [In:] Piotr Stalmaszczyk, Maxim Fomin (eds.) Dimensions and Categories of Celticity. Studies in Language. Łódź: Łódź University Press; 103–108 (Studia Celto-Slavica. Vol. 4). Gagnepain, Jean (1963) La Syntaxe du Nom Verbal dans les Langues Celtiques. I. Irlandais. Paris: Libraire C. Klincksieck. Grimshaw, Jane (1990) Argument Structure. Cambridge, MA: The MIT Press. Herbst, Thomas (1988) “A Valency Model for Nouns in English.” [In:] Journal of Linguistics 24; 265–301. Jędrzejko, Ewa (1993) Nominalizacje w systemie i w tekstach współczesnej polszczyzny. Katowice: Uniwersytet Śląski. Johnson, Diarmuid ( 2009) “Some Recent Phonetic, Syntactic and Lexical Change in Irish.” [In:] Maria Bloch-Trojnar (ed.) Perspectives on Celtic languages. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego; 227–236. Koptjevskaja-Tamm, Maria (1993) Nominalizations. London: Routledge. Mag Uidhir, Seamus (1944) Fánaidheacht i gConndae Mhuigheo. Baile Átha Cliath: Oifig an tSoláthair. Malicka-Kleparska, Anna (1988) Rules and Lexicalisations. Selected English Nominals. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. McCloskey, James (1983) “A VP in a VSO Language?” [In:] Gerald Gazdar, Ewan Klein, Geoffrey K. Pullum (eds.) Order, Concord and Constituency. Dordrecht: Foris; 9–55.

Maria Bloch-Trojnar

Ó Béarra, Feargal (2007) “Late Modern Irish and the Dynamics of Language Change and Language Death.” [In:] Hildegard L. C. Tristram (ed.) The Celtic Languages in Contact. Potsdam: Potsdam University Press; 260–269. Ó Cadhlaigh, Cormac (1940) Gnás na Gaedhilge. Baile Átha Cliath: Oifig an tSoláthair. Ó Cearúil, Micheál (ed.) (1999) An Aimsir Óg. Baile Átha Cliath: Coiscéim. Ó Direáin, Máirtín (1961) Feamainn Bhealtaine. Baile Átha Cliath: An Clóchomhar. Ó Dónaill, Niall (1977) Foclóir Gaeilge – Béarla. Baile Átha Cliath: An Gúm. Ó Ruadháin, Seán (1967) An Mothall sin ort. Baile Átha Cliath: Oifig an tSoláthair. Ó Sé, Diarmuid (2000) Gaeilge Chorca Dhuibhne. Baile Átha Cliath: Institiúid Teangeolaíochta Éireann. Ó Siadhail, Mícheál (1989) Modern Irish. Grammatical Structure and Dialectal Variation. Cambridge: Cambridge University Press. Puzynina, Jadwiga (1969) Nazwy czynności we współczesnym języku polskim. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Rozwadowska, Bożena (1997) Towards a Unified Theory of Nominalizations. External and Internal Eventualities. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Yvan, Antoine (1955) La Trompette du Ciel [Trompa na bhFlaitheas]. Irish transl. by Cecile O’Rahilly, Tadhg Ó Conail. Baile Átha Cliath: Institiúid Árd-Léinn.

Online sources Ó Duibhín, Ciarán. Tobar na Gaedhilge, version 1.3 (2006). Gaelic textbase and retrieval system for use under MS Windows. Available at: http://www.smo.uhi.ac.uk/~oduibhin/tobar/index.htm On-line Irish-English dictionary. Available at: http://www.englishirishdictionary.com/dictionary

Academic Journal of Modern Philology e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) 31–45

Anna Drogosz The University of Warmia and Mazury in Olsztyn

Darwin’s Metaphors. A Cognitive Semantics Analysis of the Theory of Evolution

Abstract The objective of the paper is to present a Cognitive Semantics approach to Darwin’s theory of evolution. An analysis of the text of The Origin of Species allowed to identify a number of conceptual metaphors, such as: EVOLUTIONARY CHANGE IS A JOURNEY, MODIFICATION IS SUBSTANCE, ORGANISMS ARE FAMILY MEMBERS, RELATIONSHIPS AMONG ORGANISMS ARE STRUGGLE, and personification of natural selection. The metaphors are illustrated by excerpts from Darwin’s book. It is claimed that conceptual metaphors contribute to coherence of Darwin’s argument, help to present the theory in a comprehensive and interesting way, and have impact on evolutionary reasoning due to metaphorical entailments. The analysis provides evidence that the logic of the evolutionary theory derives partially from the logic of source domains through which the fundamental concepts of change and relationships among organisms are conceptualized. Finally, it is argued that evolutionary texts offer a rich source of well-documented materials valuable for diachronic studies of metaphor in scientific discourse, beginning with Darwin’s notebooks, through his books, and then over 150 years of evolutionary texts, both scientific and popular, by various authors. It is also believed that a Cognitive Semantics analysis can provide useful insights for better understanding the evolutionary theory as well as controversies around its presentation and reception. Keywords: Darwin, conceptual metaphor, metaphor in scientific discourse.

Introduction This paper is part of a larger research applying linguistic perspective to the study of evolutionism and communication related to its presentation and reception. Specifically, it presents results of an analysis of the seminal book by Charles Darwin On the Origin of Species from the perspective of the Conceptual

Anna Drogosz

Metaphor Theory. The paper gives an account of conceptual metaphors used by Darwin in framing his theory, discusses their function in evolutionary discourse and considers their possible impact on the main tenets of the theory. In the first section of the paper, we briefly present the methodology used in the analysis, namely the Conceptual Metaphor Theory. Next, we give a short overview of the assumptions of Darwinism followed by an analysis of selected conceptual metaphors identified in The Origin. Finally, we consider in detail the roles that these metaphors play in Darwin’s argument.

1. The Conceptual Metaphor Theory The objective of this paper is to present the potential of the application of the linguistic theory of conceptual metaphor to scientific discourse in general and evolutionism in particular. Since our focus is on evolutionary discourse rather than the nature of metaphor, its creation and processing, we offer only a cursory presentation of the Conceptual Metaphor Theory (CMT) intended to provide background for the subsequent analysis.1 The foundation of the theory and of our analysis is the notion of the conceptual metaphor defined as “understanding one conceptual domain in terms of another conceptual domain,” with the conceptual domain being “any coherent organization of experience” (Kövecses 2002: 4). Examples of conceptual domains could be LIFE, LOVE, BEING SAD, LIGHT, ECONOMY, WAR and many, many more domains related to our functioning in the physical, social and mental world. Not only artistic language but also everyday language is rich in conceptual metaphors. Frequently quoted examples include sentences in (1), which instantiate the conceptual metaphor THEORIES ARE BUILDINGS (adapted from Kövecses 2002: 5)2: (1) a. Is that the foundation for your theory? b. The theory needs more support. c. We need to construct a strong argument for that. d. The theory will stand or fall on the strength of that argument.

In these sentences the conceptual domain of THEORY (a target domain in CMT terminology) is described in terms of BUILDING (a source domain). An important, though sometimes challenged claim that CMT makes about conceptual metaphors is that they are not just a matter of language but mainly of thought (hence the term “conceptual metaphor”). Thus, sentences in (1) are a result of a projection of our experience with buildings together with the language used to talk about them onto our experience with theories. Such projections, or mappings, or correspondences between source and target domain are systematic and can be neatly listed. Table 1 summarizes the mappings for the metaphor THEORIES ARE BUILDINGS. 1

The introductory texts and outlines of the Conceptual Metaphor Theory include Evans and Green (2006), Kövecses (2002), Lakoff (1993), Lakoff and Johnson (1980) and many others.

We conform to the CMT convention of using capital letters for conceptual metaphor labels.

Darwin’s Metaphors…

Table 1. Correspondences (mappings) between domains Source domain (BUILDING)

Target domain (THEORY)

the foundation of a building

the basis of the theory

support strength construction

evidence plausibility creation

collapse of a building

fall of a theory

Other examples of conceptual metaphors could be ARGUMENT IS WAR in (2), TIME IS MONEY (3) and LIFE IS A JOURNEY (4) (adapted from Kövecses 2002: 5). (2) ARGUMENT IS WAR a. Your claims are indefensible. b. He attacked every weak point in my argument. c. His criticisms were right on target. d. I’ve never won an argument with him. e. If you use that strategy, he’ll wipe you out. (3) TIME IS MONEY a. You’re wasting my time. b. This gadget will save you hours. c. How do you spend your time these days? d. That flat tire cost me an hour. e. You don’t use your time profitably. (4) LIFE IS A JOURNEY a. He’s without direction in life. b. I’m at a crossroads in my life. c. She’s gone through a lot in life. d. He’s gone (= died). At this junction two comments are due. Firstly, a distinction should be made between a metaphor (labelled, for example, LIFE IS A JOURNEY), and metaphorical linguistic expressions, in that case all sentences in (4). Metaphorical linguistic expressions are manifestations of a metaphor in language, while metaphor as such is a cognitive construct.3 This distinction will be crucial in the actual study of Darwin’s language, when excerpts of The Origin will be quoted as linguistic manifestations of metaphors used to conceptualize the world of nature. The second comment concerns the function of metaphors in language and cognition, and the resulting nature of the relationship between the source and target domain. Recall that conceptual metaphors are used to think and talk about one domain in term of another. Most often it means thinking and talking about a new, abstract or vague domain of experience using a concrete and 3

Recent studies show that metaphors can also be manifested in images (Forceville 2008) and music (Zbikowski 2008).

Anna Drogosz

well-known domain as a reference point. That is why most source domains are concrete, well-known from experience while target domains are vague or abstract. Metaphors in artistic language have been recognized and studied since antiquity. Cognitive Semantics, and specifically the CMT, have demonstrated that conceptual metaphors underlie everyday communication. This study, in turn, embarks on the investigation of metaphors in scientific discourse. Considering that the role of conceptual metaphor is to facilitate expression of abstract and/or unfamiliar concepts, the presence of conceptual metaphors in language of science is to expected. Indeed, an extensive body of research on metaphor in science (e.g. Boyd 1993; Brown 2003; Fojt 2009; Knudsen 2003; Kuhn 1993; Soskice, Harré 1995; Zawisławska 2011) demonstrates beyond doubt the importance of figurative language in scientific communication. The scope of this study is on metaphors in one branch of science, that is evolutionism, especially its first full exposition by Charles Darwin.

2. Darwinism: main assumptions Before we begin our exploration of metaphors in evolutionism, a short presentation of main assumptions of the theory is due. This outline is intended to give a general background for the subsequent linguistic analysis and is intended for linguistics or researches from the area of the humanities. It may be found insufficient or even inaccurate by specialists in the evolutionary biology and we humbly accept any criticism. The theory of evolution was fully framed for the first time in 1859. That is the year of the first edition of the book On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life by Charles Darwin. The book had several editions within Darwin’s lifetime, in which he introduced some additional explanations or modifications to the text. This study is based on the second edition in its 1998 Oxford issue and the page numbers in brackets after the quoted excerpts come from this book. The main claims of Darwinism can be summarized as follows: firstly, species of organisms are not immutable; instead, they change in time as a result of small modifications within a species accumulated over long periods of time and transferred to subsequent generations. This accumulation of modifications first leads to varieties and later to new species. Secondly, because more offspring are born than can possibly survive, and because the resources of the environment are limited, organisms constantly struggle for survival. Consequently, those organisms that possess valuable modifications are more likely to survive and leave offspring than those that do not possess such features. Thus, new species are not only different but also improved and better adapted to their environment when compared to parent species. Thirdly, evolutionary change can be explained by an operation of natural laws, natural selection being the most important. These laws rather than supernatural intervention account both for diversity of life forms and their amazing adaptation. In next section, we shall see that while Darwin’s argument was undoubtedly based on sound empirical observations and evidence, the scientific model he proposes is presented through a number of powerful conceptual metaphors. Our analysis will attempt to answer the following research questions: • What conceptual metaphors are used in this model? • What are the functions of these metaphors in the theory?

Darwin’s Metaphors…

• What consequences for the theory these metaphors have?

3. Darwin’s metaphors Before we embark on the quest for Darwin’s metaphors, several clarifications have to be made. Firstly, Darwin was aware of the metaphoricity of his description. What is more, his sensitivity to figurative language was astonishing for a non-linguist. On many occasions, especially in later editions of his book, he used the expression “metaphorically” to direct his readers in a non-literal interpretation of the text. Below there are just three quotations: (5) I should premise that I use this term [natural selection] in a large and metaphorical sense, including dependence of one being on another, and including (which is more important) not only the life of the individual, but success in leaving progeny. [53] (6) It may metaphorically be said that natural selection is daily and hourly scrutinising, throughout the world, the slightest variations; rejecting those that are bad, preserving and adding up all that are good; silently and insensibly working, whenever and wherever opportunity offers, at the improvement of each organic being in relation to its organic and inorganic conditions of life. [70] (7) Now, all these modified descendants from a single species are related in blood or descent in the same degree. They may metaphorically be called cousins to the same millionth degree, yet they differ widely and in different degrees from each other. [341]

Secondly, Darwin did not overuse metaphors, although the focus of this study may generate a distorted impression that Darwin intentionally adorned his text with a multitude of figures of speech. Just the opposite. A careful reading of the book as well as a comparison with evolutionary writers such as Richard Dawkins indicates that Darwin was very parsimonious with metaphorical language and that most metaphors result from communicative necessity. Thirdly, although metaphors in this study are discussed individually, in the original text they are interconnected, they support one another and reveal the full communicative potential when the text is read as it was intended: in a linear form from the very beginning. Finally, it has to be emphasized that the mere presence of metaphors in the theory of evolution does not undermine its accuracy or value. However, we cannot ignore their presence either. While metaphors cannot be banished from scientific communication, I believe that awareness of their existence and impact can improve the quality of that communication. We begin our inquiry into Darwin’s metaphors with his conceptualization of evolutionary change as motion through space elaborated as JOURNEY (cf. Drogosz 2013). Modification of forms of species over time is the fundamental claim of the theory. It is frequently described in The Origin and exemplifications of the metaphor EVOLUTIONARY CHANGE IS JOURNEY are easy to find, for instance: (8) I attribute the passage of a variety from a state in which it differs very slightly from a parent to one in which it differs more, to the action of natural selection in accumulating differences of structure in certain definite direction. [41] (9) Although in many cases it is most difficult to conjecture by what transitions an organ could have arrived at its present state. [158]

Anna Drogosz

(10) By comparing the accounts given in old pigeon books […] with these breeds as now existing in Britain, India, and Persia, we can, I think, clearly trace the stages through which they have insensibly passed, and came to differ so greatly from the rock pigeon. [31] (11) […] but we see so many strange gradations in nature […] that we ought to be extremely cautious in saying that any organ or instinct, or any whole being, could not have arrived at its present state by many graduated steps. [371]

The basic elements of the domain of JOURNEY are projected onto the domain of evolutionary change: forms of species or organs correspond to a moving entity, which moves from a starting point / earlier forms towards later forms / the destination of motion covering some stages on the way. Such a description, which in time has become conventional in evolutionism, evokes an image of forms of species or organs travelling in time and morphing on the way, with the human observer watching this transition from the vantage point of the present time. Figure 1 represents this image schematically.

Figure 1. A schematic representation of the EVOLUTIONARY CHANGE IS JOURNEY metaphor

However, Darwin’s descriptions of evolutionary change show that metaphorical projections are not limited to the basic elements of the JOURNEY domain. The rich experiential knowledge about the domain of motion, both our own motion and observations of moving objects, is used to theorize about evolution when Darwin talks about directionality of changes (12–13), describes the appearance of traits typical of earlier forms as reversion (14–16), and showing unfavourable features as deviations from the right path (17–18). (12) […] natural selection will always tend to preserve all the individuals varying in the right direction […] [85] (13) And I look at varieties which are in any degree more distinct and permanent, as steps toward more strongly marked and permanent varieties; and at the latter, as leading to sub-species, and then to species. [44] (14) […] our domestic varieties, when run wild, gradually but certainly revert in character to their original stocks. [14] (15) […] these same species may occasionally revert to some of the characters of their ancient progenitors. [138] (16) In both varieties and species reversions to long-lost characters occur. [382] (17) […] natural selection destroying any which depart from the proper type. [86] (18) As natural selection acts by life and death – by the preservation of individuals with any favourable variation, and by the destruction of those with any unfavourable deviation of structure. [159]

Darwin’s Metaphors…

The systematic correspondences between the source domain of JOURNEY and the target domain of EVOLUTIONARY CHANGE are summarized in Table 2. Table 2. EVOLUTIONARY CHANGE IS JOURNEY: metaphorical correspondences JOURNEY a traveler / a moving object the starting point the path the endpoint/destination a stage of a journey the direction of motion reversion deviation

EVOLUTIONARY CHANGE a form of a species / a variety of species / an organ an earlier form of a species/variety/organ successive generations a later form of a species/variety/organ a form of a species/variety/organ at a given moment of time from the past (earlier forms) to the future (later forms) showing traits typical of earlier forms showing unfavourable traits

The use of the JOURNEY metaphor by Darwin should not be interpreted as an act of special creativity on his part, just the opposite. The metaphor CHANGE IS MOTION is a conventional metaphor, part of the larger EVENT STRUCTURE metaphor discussed by Lakoff and Johnson (1999: Chapter 11). It can be assumed that Darwin was not conscious of metaphorical description of evolutionary change as no qualification “metaphorically” can be noticed in this context. His readers, both critical and sympathetic, seemed oblivious to this metaphor as well. Equally opaque and equally essential for the framing of Darwin’s theory is objectification of change that we discuss next. As we have stated above, the fundamental claim of evolutionism is that forms of organisms undergo modifications. Although modifications are small, when accumulated over immense span of geological time they lead to emergence of new species. This accumulation of little alternations is responsible for the morphing of forms of organisms as visualized in the journey metaphor. From the point of view of conceptual semantics, cumulative effect of small changes relies on the ontological metaphor, whereby abstract domains are conceptualized as material entities or substances (Lakoff & Johnson 1980: Chapter 6; Kövecses 2002: 34).4 In the case of species modification, the abstract concept of change (which technically is a perceived discrepancy between two causally related states at two moments of time) is conceptualized and described as material substance that can be accumulated over time, grow in size and significance, and be transmitted to next generation, that is through the MODIFICATION IS SUBSTANCE metaphor. In Darwin’s own words: (19) […] why should we doubt that variations in any way useful to beings, under their excessively complex relations of life, would be preserved, accumulated, and inherited. [379] (20) Natural selection can only act by the preservation and accumulation of infinitesimally small inherited modifications. [79]

The MODIFICATION IS SUBSTANCE and EVOLUTIONARY CHANGE IS JOURNEY jointly serve to conceptualize and describe evolution or descent with modification and the fact that forms of 4

An insightful theory on the importance of ontological metaphors and the process of objectification or granting the status of an object has been proposed by Aleksander Szwedek in a series of papers (e.g. Szwedek 2008, 2011, and 2014).

Anna Drogosz

species are not immutable. The logical consequence of that view is that forms of species long extinct but attested by fossils as well as diverse species living now must be related. Such relationship of species was described by Darwin through the metaphor of FAMILY and depicted by a tree diagram (cf. Drogosz 2009). Throughout The Origin, Darwin describes affinities among organisms in terms of family relationships referring to earlier forms of species as parent species/forms, progenitors and ancestors, and later forms as descendants: (21) […] there will be a constant tendency in the improved descendants of any species to supplant and exterminate their original parent [100] (22) By the theory of natural selection all living species have been connected with the parentspecies of each genus, by differences not greater than we see between the varieties of the same species at the present day; and these parent-species, now generally extinct, have in their turn been similarly connected with more ancient species; and so on backwards, always converging to the common ancestor of each great class. [228]

It is important to realize that Darwin uses the concept of family in metaphorical sense as he does not mean literal relationships between generations of organism but among abstract forms of species or even organs. The conceptualization of affinities among organisms through the family metaphor goes hand in hand with their representation as a genealogical tree or tree of life. In his book Darwin provides a tree diagram in which earlier forms of species correspond to letters at the bottom of the diagram, their modifications and ensuing new species are represented as nodes and branches, and the letters at the ends of the topmost branches stand for the latest forms. This diagram is important for the theory because of many reasons. Firstly, it stimulated innumerable visualizations and the tree of life has become a hallmark of the theory. Secondly, and more importantly for our investigation, it trigged language related to its description making expressions such as lines of descent, branching off from a common progenitor, a perfect chain of the intermediate links, connecting links commonplace in The Origin and later evolutionary texts, for example: (23) […] numberless intermediate varieties, linking most closely all the species of the same group together, must assuredly have existed. [146] (24) […] [two plants] […] they are united by many intermediate links, and there is evidence showing that they descend from common parents […] [42] (25) […] all living and extinct beings are united by complex, radiating, and circuitous lines of affinities into one grand system […] [369]

Interestingly, while Darwin initially uses these expressions to describe the diagram, they gain independence as the book progresses and become used without any clear association with the picture. The third consequence of the tree diagram takes us back to the conceptualization of evolutionary change as motion in space. Description of this diagram makes the metaphorical motion almost literal when, while looking at the tree, we actually see the earlier and later species as locations, postulated forms in between as intermediate, and the connections between earlier and later species as lines of descent. Finally, the vertical orientation triggers positive association with the high position in the tree equating high with complex and improved, for example:

Darwin’s Metaphors… (26) […] the passage from one stage of difference to another and higher stage [44] (27) […] for in all cases the new and improved forms of life will tend to supplant the old and unimproved forms. [228]

This axiological load inherent with orientational metaphors GOOD IS UP and COMPLEX IS UP is discussed later in the paper. So far we have seen how (evolutionary) change was described by the MODIFICATION IS SUBSTANCE and EVOLUTIONARY CHANGE IS JOURNEY metaphors, and the FAMILY and TREE metaphors were used to describe affinities and resulting similarities among organisms. In this way we have addressed Darwin’s claims that forms of organisms change as a result of small changes accumulated over time, give rise to new species, which makes different forms of species related. The next fundamental tenet of Darwin’s theory to be discussed is the role of struggle among organisms (“struggle for existence”) as a cause of organismic changes. A struggle for existence “inevitably follows from the high rate at which all organic beings tend to increase” (Darwin 1998: 53). The idea of struggle among organisms due to limitations in natural resources came to Darwin when reading the social treatise An Essay on the Principle of Population (1789) by Thomas Malthus (cf. Ruse 1996: 139; Young 1985: 40). Description of relationships among organisms in antagonistic terms is commonplace in the text. Examples in (28–29) are just a tiny sample. (28) […] in the state of nature, where the trees would have to struggle with other trees and with a host of enemies, such differences would eventually settle which variety […] should succeed […] [71] (29) But in one particular sense the more recent forms must, on my theory, be higher than the more ancient; for each new species is formed by having had some advantage in the struggle for life over other and preceding forms […] [271]

The metaphor of struggle applied to the organic world is elaborated more than any other metaphor in The Origin. While relatively schematic domain of struggle would be fully sufficient for the logic of Darwin’s argument, he pushed the metaphor towards rich images of war, involving battle, conquest and invasion, on the one hand (30–33), and of competition, including race, on the other (34–35). (30) […] bearing in mind that the tropical productions were in a suffering state and could not have presented a firm front against intruders, that a certain number of the more vigorous and dominant temperate forms might have penetrated the native ranks and have reached or even crossed the equator. The invasion would, of course, have been greatly favoured by high land, and perhaps by a dry climate […] [305] (31) Thus, from the war of nature, from famine and death, the most exalted object which we are capable of conceiving, namely, the production of the higher animals, directly follows. [396] (32) If two great regions had been for a long period favourably circumstanced in an equal degree, whenever their inhabitants met, the battle would be prolonged and severe; and some from one birthplace and some from the other might be victorious. [263] (33) One large group will slowly conquer another large group, reduce its numbers, and thus lessens the chance for further variation and improvement. [103]

Anna Drogosz (34) The competition will generally be most severe, as formerly explained and illustrated by examples, between the forms which are most like each other in all respects. [259]

(35) Hence, rare species […] will consequently be beaten in the race for life by the modified descendants of the commoner species. [91]

The highly elaborated metaphor RELATIONSHIPS AMONG ORGANISMS ARE WAR shows a set of systematic mappings, presented in Table 3 below. Table 3. RELATIONSHIPS AMONG ORGANISMS ARE WAR: metaphorical mappings Source domain: WAR conflict participants battlefield victory victors weapons invasion/conquest defeat natives / inhabitants of a country foreign troops / intruders

Target domain: RELATIONSHIPS AMONG ORGANISMS species / individual organisms natural environment / an area inhabited by organisms survival / having progeny / replacing indigenous organisms surviving species/organisms advantageous modifications appearance of new organisms in an area extinction/disappearance of organisms from an area they used to inhabit organisms indigenous to an area organisms migrating to an area

In Darwin’s vision, the struggle obtains on many levels of nature’s organization: between organisms and natural environment (36), between organisms for the natural resources (37) and between earlier and later forms of species (38). (36) But a plant on the edge of a desert is said to struggle for life against the drought […] [53] (37) The struggle will generally be more severe between species of the same genus, when they come into competition with each other […] [64] (38) Hence the improved and modified descendants of a species will generally cause the extermination of the parent-species […] [259]

This richly elaborated multi-level antagonism is reflected in the frequency of occurrence of conflict-related vocabulary. A count of words in The Origin that refer to struggle in nature has revealed that “struggle” appears 95 times, “competition” – 45 times, “battle” – 12, “conquer/conqueror” – six, and “war” – five times. While the WAR metaphor is undeniably an inherent part of Darwin’s line of reasoning as an important cause of evolutionary change, this in itself does not explain the high frequency and variability of the struggle vocabulary.5 We believe that the extent of use the struggle metaphor can also be attributed mainly to its rhetorical effect. The conflictive scenario allows for a dynamic and rich-in-detail description of nature, because it appeals to reader’s emotions and triggers their imagination. It simply 5

By comparison, in An Essay on the Principle of Population (1789) by Thomas Malthus the word “struggle” (obviously in social context) appears twice in the 1st edition (1798), six times in the 6th edition (1826), “contest” – twice, “competition” (in the market) – four times, and “conquest” also twice. In Principles of Geology (1830–1833) by Charles Lyell, another book that hugely influenced Darwin, the word “struggle” is used only four times in the entire three-volume work.

Darwin’s Metaphors…

makes an interesting reading. Darwin appears to be almost seduced by this metaphor and indulges himself in almost poetic descriptions (e.g. 30, 32, 33). The last metaphor to which we turn is connected with the most important construct of Darwin’s theory: natural selection. Natural Selection is defined in The Origin as process or principle: (39) I have called this principle, by which each slight variation, if useful, is preserved, by the term of Natural Selection, in order to mark its relation to man’s power of selection. [52] (40) This preservation of favourable variations and the rejection of injurious variations, I call Natural Selection. [68]

However, the description of natural selection throughout the book highlights its agentive role in emergence of new species. This agency is frequently expressed through personification with different degrees of elaboration. Most of the time Darwin focuses on agency of natural selection (41–43), but there are also descriptions, in which projections from the domain HUMAN BEING include intentionality and read as fully-fledged personifications (45–46). (41) Natural selection can modify and adapt […] [72] (42) […] natural selection will always tend to preserve all individuals varying in the right direction [85] (43) […] natural selection destroying any which depart from the proper type [86] (44) […] natural selection will always succeed in the long run in reducing and saving every part of the organisation [122] (45) […] and natural selection will pick out with unerring skill each improvement […] [154] (46) It may metaphorically be said that natural selection is daily and hourly scrutinising, throughout the world, the slightest variations; rejecting those that are bad, preserving and adding up all that are good; silently and insensibly working, whenever and wherever opportunity offers, at the improvement of each organic being in relation to its organic and inorganic conditions of life. [70]

Personification of natural selection was the last major metaphor presented in our analysis. In what follows we discuss functions that these metaphors play in Darwin’s theory as well as their consequences for the theory.

4. Darwin’s metaphors: functions and consequences As we have mentioned earlier, the literature on metaphors in scientific discourse is diverse and extensive. In this paper, we would like to limit our attention to the functions that the discussed metaphors have in Darwin’s book and later to speculate about the possible impact they had on the logic of Darwinism. We discuss the following functions of these metaphors: their contribution in providing coherence for Darwin’s argument, the rhetorical function of making the text more convincing and interesting to read, the catachretic function of providing vocabulary to new ideas, the exegetical function of explaining new concepts, and finally the theory-constitutive function.

Anna Drogosz

The ability of metaphors to make a text more coherent, convincing and interesting is by no means limited to scientific discourse. In the case of The Origin, the metaphors used to describe Darwin’s fundamental claims are neatly interconnected reinforcing one another and providing coherence to Darwin’s argument.6 Thus, the metaphor of TREE visualizes motion projected from the domain of JOURNEY, fusing stages of journey with nodes of the diagrammatic tree, and journey’s end-point with ends of branches. Both the TREE and JOURNEY metaphors rely on the metaphorical conceptualization of change as SUBSTANCE, and natural selection functions as an AGENT using struggle for existence among organisms to superintend that change. At the same time, metaphors make the text more interesting to read. As we have already mentioned, the STRUGGLE metaphor has the effect of making the description of relationships in nature more dynamic and emotional. The tree diagram and metaphor related to it allow for a visualization, and personification of natural selection turns a vague and abstract concept into a powerful agent whose actions can be described in familiar terms of human activity. The next function that metaphors play in Darwin’s theory is to “introduce theoretical terminology where none previously existed” and thus to “remedy gaps in vocabulary” (Boyd 1993: 481–482), that is the function of catachresis. When Darwin was presenting his theory to the public, he had to express his ideas in language. However, because some of his ideas were new or interpreted in a new way, there was no established language to communicate these ideas. Metaphors allowed him to communicate new concepts by making reference to familiar source domains of experience (JOURNEY, STRUGGLE, FAMILY, PERSON) and extending vocabulary associated with these domains. In time, these expressions have become the conventional language of evolutionism. The second group of metaphors typical of scientific discourse, termed “exegetical or pedagogical metaphors” by Boyd, “play a role in the teaching or explication of theories” (Boyd 1993: 485). “They can be paraphrased, since they only aim at explaining or illustrating a scientific phenomenon for which a perfectly adequate, alternative original expression exists. […] They are neither original nor argumentative, but merely descriptive” (Knudsen 2003: 1249). I believe that the metaphor of family and tree, at least to a certain extent, play such a role. While the tree is a very powerful visualization, and after over 150 years of exploitation it has become part and parcel of the theory, initially its main function was to facilitate understanding the theory. Boyd contrasts exegetical metaphors with theory-constitutive metaphors and this is the last and most important function we want to discuss with reference to Darwin’s theory. Boyd argues that metaphorical expressions of this type “constitute, at least for a time, an irreplaceable part of the linguistic machinery of a scientific theory: cases in which there are metaphors which scientists use in expressing theoretical claims for which no adequate literal paraphrase is known” (1993: 486). Their use “encourages the discovery of new features of the primary and secondary subjects, and new understanding of theoretically relevant respects of similarity, or analogy, between them” (Boyd 1993: 489). In other words, theory-constitutive metaphors provide not only language to talk about scientific concepts or facilitate comprehension, but they also are used in reasoning within a science: the logic of source domain affects the logic of a studied scientific domain. Cognitive Semantics offers an interpretation of theory-constitutive metaphors from the perspective of metaphorical entailments, which obtain when rich knowledge about a source domain is mapped onto the target and used in reasoning about it (cf. Kövecses 2002: 94). Darwin’s conceptualization of 6

The organic interconnectedness of Darwin’s premises is also discussed by Gould (2002: 147)

Darwin’s Metaphors…

evolutionary change relies on the metaphors of JOURNEY, SUBSTANCE and the tree diagram. The rich experiential knowledge of motion in space coupled with our experience with material substances reinforces Darwin’s argument of the necessity of small, gradual changes, accumulated over long periods of time and growing in size and importance. Both the domain of motion and the schematic tree diagram promote the conceptualization of evolution as a linear process and creating “lines of descent” connecting past and present species. What is more, such connections seemed to Darwin a logical necessity: (47) […] numberless intermediate varieties, linking most closely all the species of the same group together, must assuredly have existed. [146]

The requirement of connecting intermediate forms remains active in contemporary reasoning about evolution: finding new fossil intermediate forms supports the theory, while pointing to “missing links” in the chain of intermediate forms undermines it. Not only the propositional knowledge but also axiological charge is projected from source domains in accordance with the Axiological Invariance Principle (cf. Krzeszowski 1997: 156–161). The domains of STRUGGLE, JOURNEY and TREE have the emergent entailment of progress and improvement. It is most obvious in STRUGGLE, which entails that victors must be somehow better than the defeated. If the victors pass that advantage to the next generation, then the next generation will be improved in comparison to parents. Thus, the surviving forms must be better (meaning better adapted or fit, in evolutionary terms) than those they supplant. The concept of progress is inherent in the domain of JOURNEY and has been interwoven into the logic of evolutionary thinking: since better adaptation to biotic and abiotic environment is the goal of evolution, and natural selection is postulated to work towards that goal, later forms must be closer to the goal, that is better adapted. At the same time, showing traits typical of earlier forms is interpreted as regression and showing traits not obviously useful as deviation from the right path. Both are valued negatively as impediments on the way to the goal. The tree of life metaphor brings its own valuation grounded in the image schemas of GOOD IS UP and COMPLEX IS UP, and positively charges contemporary forms of organisms as located both higher in the tree and at the ends of its branches. Interestingly, such valuation is absent from genealogical trees (there seems to be no conventional valuation either of ancestors or progeny) and seems to emerge from the interconnection with the JOURNEY and STRUGGLE metaphors. Although it was not Darwin’s intention, all entailments of these metaphors converge to yield the conclusion that the human being is not only the end-product of evolution but also its highest achievement. Personification of natural selection also plays a theory-constitutive function in The Origin. Natural selection conceptualized as a personified agent performs the role of the cause of change and ensuing adaptation, the role so crucial in Darwin’s theory. Interestingly, personification of natural selection aroused strong criticism after the first publication of The Origin in 1859. In subsequent editions, Darwin tried to emphasize metaphoricity of his descriptions and grew increasingly frustrated because analogical personification of gravity in Newton’s theory passed unnoticed, as Gillian Beer remarks in the Introduction to Oxford edition of The Origin. Darwin was also unable to remove personification from the text and theory, as the pressures to personify natural selection come from too many and too diverse sources: the tradition to personify Nature, the empty slot for the agent role once the supernatural agent was removed, an analogy with artificial selection with a clear human agent, and even the structure of the English language, which demands grammatical subject and associates it prototypically with a human agent (cf. Drogosz 2011). What is more, the conceptualization of natural selection as an agent persists in

Anna Drogosz

contemporary evolutionism, though it is typically realized through the FORCE metaphor (e.g. pressures of natural selection; selective pressures; evolutionary pressures).

5. Concluding remarks In this paper we explored the most important conceptual metaphors of Darwin’s theory: JOURNEY, SUBSTANCE, FAMILY, TREE, STRUGGLE, and PERSONIFICATION. We believe that Cognitive Semantics approach is useful in revealing how these metaphors frame the theory and express it in language in a comprehensive, convincing, coherent and interesting way. This approach also shows the consequences of these metaphors for some aspects of reasoning within evolutionism. Finally, Cognitive Semantics perspective asserts that metaphorical language in a scientific theory cannot be avoided, yet an analysis of such language can contribute to higher awareness of metaphoricity in science and hence improved communication. At the same time evolutionary texts offer very rich and valuable material for the study of conceptual metaphor: beginning with Darwin’s personal notes on the theory, through the subsequent revised editions of The Origin, and then 150 years of texts by various authors, both academic and popular including multimodal communication (graphics, films, etc.). Thus, evolutionary texts constitute a large and welldocumented source of data for diachronic studies of metaphors, their origin and development, realization in modalities other than language, or in words of Bowdle and Gentner (2005) “the career of metaphors.”

References Bowdle, Brian, Dedre Gentner (2005) “The Career of Metaphor.” [In:] Psychological Review 112; 193–216. Boyd, Richard (1993) “Metaphor and Theory Change: What Is ‘Metaphor’ a Metaphor for?” [In:] Andrew Ortony (ed.) Metaphor and Thought. Cambridge: Cambridge University Press; 481–533. Brown, Theodore L. (2003) Making Truth. Metaphor in Science. Urbana: University of Illinois Press. Darwin, Charles (1998) The Origin of Species. Oxford: Oxford University Press. Drogosz, Anna (2009) “Metaphors of Family, Tree and Struggle in Darwin’s ‘The Origin of Species.’” [In:] Stanisław Puppel, Marta Bogusławska-Tafelska (eds.) New Pathways in Linguistics. Olsztyn: Instytut Neofilologii, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski; 109–140. Drogosz, Anna (2011) “On the Inevitability of Personification in Darwin’s ‘Origin of Species’.” [In:] Linguistics Applied 4; 62–70. Drogosz, Anna (2013) “Evolutionary Change Is a Journey. From Darwin to Dawkins.” [In:] Acta Neophilologica 15 (2); 19–29. Evans, Vyvyan, Melanie Green (2006) Cognitive Linguistics. An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press. Fojt, Tomasz (2009) The Construction of Scientific Knowledge through Metaphor. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Forceville, Charles (2008) “Metaphor in Pictures and Multimodal Presentations.” [In:] Raymond W. Gibbs (ed.) The Cambridge Handbook of Metaphor and Thought. Cambridge: Cambridge University Press; 462–482. Gibbs, Raymond W. (2008) The Cambridge Handbook of Metaphor and Thought. Cambridge: Cambridge University Press.

Darwin’s Metaphors…

Gould, Stephen J. (2002) The Structure of Evolutionary Theory. Cambridge, MA: Harvard University Press. Knudsen, Susanne (2003) “Scientific Metaphors Going Public.” [In:] Journal of Pragmatics 35; 1247–1263. Kövecses, Zoltan (2002) Metaphor. A Practical Introduction. New York, Oxford: Oxford University Press. Krzeszowski, Tomasz (1997) Angels and Devils in Hell. Elements of Axiological Semantics. Warszawa: Energeia. Kuhn, Thomas S. (1993) “Metaphor in Science.” [In:] Andrew Ortony (ed.) Metaphor and Thought. 2nd ed. Cambridge: Cambridge University Press; 533–542. Lakoff, George (1993) “The Contemporary Theory of Metaphor.” [In:] Andrew Ortony (ed.) Metaphor and Thought. Cambridge: Cambridge University Press; 202–215. Lakoff, George, Mark Johnson (1980) Metaphors We Live by. Chicago: University of Chicago Press. Lakoff, George, Mark Johnson (1999) Philosophy in the Flesh. The Embodied Mind and Its Challenge to Western Thought. New York: Basic Books. Ortony, Andrew (1993) Metaphor and Thought. 2nd ed. Cambridge: Cambridge University Press. Ruse, Michael (1996) Monad to Man. The Concept of Progress in Evolutionary Biology. Cambridge, MA: Harvard University Press. Soskice, Janet M., Rom Harré (1995) “Metaphor in Science.” [In:] Zdravko Radman (ed.) From a Metaphorical Point of View. A Multidisciplinary Approach to the Cognitive Content of Metaphor. Berlin, New York: Walter de Gruyter; 289–307. Szwedek, Aleksander (2008) “Objectification: A New Theory of Metaphor.” [In:] Marianne Thormählen (ed.) English Now: Selected Papers from the 20th IAUPE Conference in Lund 2007. Lund: Lund University; 308–317 (Lund Studies in English. Vol. 112). Szwedek, Aleksander (2011) “The Ultimate Source Domain.” [In:] Review of Cognitive Linguistics 9 (2); 341–366. Szwedek, Aleksander (2014) “The Nature of Domains and the Relationships between Them in Metaphorization.” [In:] Review of Cognitive Linguistics 12 (2); 342–374. Young, Robert M. (1985) Darwin’s Metaphor: Nature’s Place in Victorian Culture. Cambridge: Cambridge University Press. Zawisławska, Magdalena (2011) Metafora w języku nauki. Na przykładzie nauk przyrodniczych. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Zbikowski, Lawrence M. (2008) “Metaphor and Music.” [In:] Raymond W. Gibbs (ed.) The Cambridge Handbook of Metaphor and Thought. Cambridge: Cambridge University Press; 502–524.

Academic Journal of Modern Philology

Academic Journal of Modern Philology e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) 47–57

Katarzyna Klimkowska Maria Curie-Skłodowska University, Lublin

Transition to the Translation Market as a Challenge for Translators-to-Be

Abstract Early adulthood is a time of very dynamic developmental changes. The transition to labour market is one of the key developmental tasks at this time, whose course often has an impact on the entire professional life of an individual. In the context of academic education, it is important to highlight the first transition of students from education to labour. This perspective imposes specific targets and challenges on academic education. Therefore, in this article, the author has presented the results of research on some aspects of the pre-transition situation of the students of translation specialization of the Applied Linguistics department at Maria Curie-Skłodowska University. The research results are discussed within the context of the nature of the translation profession.1 Keywords: academic education, labour market, developmental changes, translation, translation market.

In the period of early adulthood, people learn to function in new life dimensions, including the professional one. Also, they need to modify their functioning in the dimensions they already know, since their position and roles in this dimension change. This is the case of family life, where young adults create their own nuclear families. They set out on a journey to seek balance between private and professional life. Both these dimensions raise people’s expectations concerning happiness, success and the sense of fulfilment. All these personal and social facts take place in the context of a substantial developmental change: young 1

Irrespective of the obvious differences between translation and interpreting, the topics covered in this article are equally valid for interpreter education as professional education. This is firstly because the transition and developmental phenomena discussed in this article concern the majority of language specialists planning their career in the field. Secondly, the students researched by the author often took part in both types of training, which is owing to how such courses are structured in Poland. Yet, in the text, reference is only made to translation and translators, mostly for the sake of simplicity.

Katarzyna Klimkowska

adults become autonomous, self-determined subjects, who face the necessity to make fundamental life decisions and who bear full responsibility for their consequences. Young adults also function in the domain of academic studies, which are an important developmental factor, and which constitute a key component in building their career capital. This latter concept is understood as “subjectively perceived value of one’s personal resources (competences) needed to build and sustain employee potential” (Bańka 2006: 81).2 Career capital also means professional success capital, especially in view of the instability of the demand of contemporary labour markets. Researchers agree that the period of early adulthood is a time of dynamic developmental changes. It is a time when people face a wide range of choices (of life style, education, profession, etc.), challenges and crucial life decisions. All these events take place in the narrative perspective of “‘having the whole life ahead’, which means a vast field of options to use” (Oleś 2011: 39). Analysing the dynamics and the specificity of the developmental changes in the period of early adulthood, Arnett (2000) points out that the debut in the world of adults considerably differs from the style of functioning in the years to follow. This author employs the concept of emerging adulthood to characterise people at the age of 18–29, who have not yet taken up the social roles typical of adulthood. In his view, it is unjustified to refer to people in the age bracket 18–29 as young adults, as the majority of these people are single, with no children. Neither do they have a stable professional status, as they have not yet been professionally involved on a full-time basis. On the other hand, the people in question can hardly be named adolescents, since their period of puberty is long over. They are no longer school students in terms of mandatory education, and the majority of them no longer live in their family homes. Hence, Arnett defines emerging adulthood as: 1) the age of identity explorations; 2) the age of instability; 3) the selffocused age; 4) the age of feeling in-between; 5) the age of possibilities (Tanner et al. 2008: 34). The transition to the labour market is a key developmental objective in the time of early adulthood. This concept relates simultaneously to one of the parameters of the continuum of life-span development and to career development. Transition from education to the labour market is one of the stages in career development. In most cases, this stage is of fundamental meaning to one’s life (Bańka 2006). A successful transition from education to work depends on numerous factors: economic, social, cultural and educational (Rożnowski 2009). Even though transition is often understood as a one-time passage from the sphere of education to the world of occupation, the concept of transition transcends the border area between education and work. Transition concerns the totality of one’s functioning and development in adulthood and it becomes an inseparable component of adult life. Bańka explains that contemporary transitions from education to the labour market are reiterated sequences of the processes of accumulation of life competences (career capital), enabling individuals to effectively perform at the particular stages of life, with the sense of safety and with the acceptance of the fact of transition: from job to job, from profession to profession, from unemployment to employment, from lack of ability to ability, from adolescence to adulthood or from one social role to another. (2006: 64)

One can therefore conclude that transition is a developmental necessity. From the perspective of academic education, the first transition – of the graduates to work – is the most vital. Analysing the objectives and the mission of contemporary higher education, NeckarIlnicka (2009) observes: 2

Polish quotations translated by Konrad Klimkowski.

Transition to the translation market… assuming that the prime educational objective of higher education is […] developing skills of creative re-working of reality (also in the field of professional roles), it seems crucial that the organizers of the educational process engage in actions that enable students to advance their skills of internal development, provoking reflection and, in consequence, leading to reflexive practice in various areas of activity (including profession-related one) (2009: 47)

Thus, the academic studies must be regarded as time for strong stimulation of pro-transitional processes among students, reaching beyond the curricular, formal qualifications. During the time of studies and simultaneously to the quest for specialist knowledge and skills, academic students accumulate knowledge and experience that are necessary for beginning autonomous life and reaching for economic independence. These attempts cover experiments with the labour market (temporary employment, part-time jobs, developing skills of simultaneous learning and working), participating in various forms of educational activity as well as engaging into actions that seemingly have no connection with professional life, like sports, leisure time activities or international travel. Even though these latter “forms of activity have no direct bearing on either work or learning, ultimately, they translate onto readiness to start one’s professional life” (Bańka 2006: 64; Bańka 2005). Moreover, as pointed out by Turner and Helms (1999), seeking job opportunities that are likely to bring more satisfaction are mostly typical of early adults (as quoted in Hankała 2002: 51). The transition of the graduates to the labour market poses specific challenges for academic education, which stem from the new way of comprehending the concept of career – a boundaryless career. This concept was proposed by Arthur (Arthur & Rousseau 1996; Sullivan & Arthur 2006). Arthur claims that mobility is an inherent, constitutive feature of this kind of career. Boundaryless career is, therefore, a career with the imprinted transgressive approach towards the traditionally understood career making. Sullivan and Arthur (2006: 19–29) distinguish two dimensions of boundaryless career: • physical mobility – which means individual’s transgression of the particular boundaries (such as changing jobs, employers, type of business or industry); and • psychological mobility – relating to individual’s ability to initiate and go through changes in career, accompanied with openness and acceptance of the changes. The translation profession and the specificity of the translation market demand it that a professional translator be mobile. Traditional organizational career infrequently happens to translators, since the very nature of translating as a professional activity presupposes a high degree of flux – e.g. as regard forms and types of business activity and of the translation process as such. Hence, both types of mobility are significant factors in translators’ professional success. Consequently, it becomes paramount that translator academic education should cater for the relevant student competences that can prepare them for effective and successful transition to the labour market and for empowering them for boundaryless careers. In designing educational activities oriented towards the development of these competences, the first step to take is a diagnosis of how students or graduates perceive transition to the market. It is important to examine the broadly-understood functioning of the students, including their professional aspirations and plans, strategies for developing professional competences or methods of entering the market as attractive candidates for employment. In view of the above, the author of this article decided to investigate how a selection of traits characterising the students (adults) in the pre-transition stage is represented in the opinions of

Katarzyna Klimkowska

the students of the translation specialization in the course in Applied Linguistics at Maria CurieSkłodowska University (UMCS). The research on the topic concentrated around the following research problems: • How concrete are the professional plans made by the students who are about to graduate from translator education courses? • How do the students rate their chances of finding a job that lives up to their aspirations? • How do the students assess their procedural knowledge about achieving success in their transition to the market? The research was conducted with the method of diagnostic survey and the technique of questionnaire. The latter has been realized by means of the author’s own questionnaire. The research pool included 109 students of the 1st and 2nd year of MA courses in Applied Linguistics at UMCS (specializations: English-German, English-French, English-Russian and GermanEnglish). All the subjects declared their intention to work as translators. The majority of subjects were women – 88.99% – which is owing to the prevalent tendency noticeable for most academic courses in humanities. The subjects were 22–25 years old. The first part of examination focused on the subjects’ plans and aspirations as regards their future professional performance. The author wished to establish to what extent the subjects’ plans were realistic and concrete and what these plans were about. The students’ plans and aspirations and their vision of professional achievements can be classified within the particular categories of success. The closer the actual outcomes of individual actions to the aspirations one had before engaging into these actions, and to the subjective indicators and designates of success in various fields, the higher the sense of being successful. This is why possessing precise expectations and aspirations for one’s professional future – like these concerning the type of professional activity, the mode of translation preferred or other elements defining one’s professional profile – is a determining factor in achieving career success. Data presented in Table 1 demonstrate that the majority of the subjects possessed relatively well-defined plans as regards the main characteristic features of their future profession. The majority of the subjects planned to start their own translation business (26.61%) or to get employed with a translation agency (24.77%). Table 1. The students’ plans concerning form of employment and type of professional activity (source: own research) Plans as regards form of employment Starting one’s own translation (single-person) business and working for many clients Starting one’s own translation (single-person) business and mostly working for one strategic client Running one’s own translation agency Employment in a translation agency and accepting various types of translation Running one’s own business in a different industry, with translation as an additional source of income

26.61

2.75

5 27

4.59 24.77

9.17

Transition to the translation market…

Plans as regards form of employment

Employment in a different industry, with translation as an additional source of income No clear professional plans or expectations Total

10.09

24 109

22.02 100.00

Despite the fact that the majority of the researched students admitted having precise expectations as regards the form of their future professional activity, it cannot be ignored that a large group of the subjects – one out of five – admitted having no such expectations. Effective transition to the labour market is easier for those who relatively early realize and define what they want to do as a profession. This awareness gives students a chance of defining the desired path of competence development that will empower them to engage in the profession in the way they want, e.g. to start one’s own business or get employed with an institution that requires candidates to possess a particular competence profile. Another defining feature of the translation profession is that it can engage translators on individual basis, but it can also expect them to work as part of teams (cf. e.g. Gouadec 2007). Hence, successful transition to the translation market and the subsequent career successes depend on the future translator’s recognition of the preferred mode of work (individual or collaborative), through recognizing one’s own personality predispositions and abilities. The research as regards the subjects’ predilections for individual or collaborative style of work helped determine that in the majority of cases, the students expressed their preference for individual work (37.61%). Only one out of five students admitted being open to engage in individual and collaborative projects (see Table 2). It is worth noting that a relatively large group of subjects were unable to express their preferences on the matter under analysis (31.19%). The data collected can be suggestive of the fact that the variety and amounts of translation projects realized by the students in their courses largely contributed to the students’ increased awareness of their professional preferences and choices and to their ability to modify their professional plans and expectations in accordance with these findings. It must be stressed, nevertheless, that even in the case of individual translation projects, translators need to rely on cooperation and teamwork, even though it may concern other partners in the project than co-translators, e.g. clients, terminology specialists, reviewers of proof-readers. Hence, an ability to effectively perform in collaborative translation projects concerns all translators, even if their favourite mode of rendering texts is individual work. Table 2. The students’ preferences as regards the mode of translator’s work (source: own research) Preferences as regards the mode of work – individual or collaborative

individual work pair/group or teamwork individual and collaborative work I do not know Total

41 12 22 34 109

37.61 11.01 20.18 31.19 100.00

Successful transition to the labour market largely depends on the ability to plan actions. Skills of creating and executing plans by an adult are referred to as planful competence (Clausen 1991). This is a competence

Katarzyna Klimkowska

that allows “assertive, deliberate and controlled process that underlies decisions as for institutional and interpersonal engagement” (Wojciechowska 2005: 480). It is important that students learn to plan their future reaching beyond the list of current tasks and objectives, like those relating to the academic curriculum. In other words, students need to formulate long-term plans, not only confining themselves to effective present performance (Pietrasiński 1996). Keeping the above in mind, the author decided that the research questionnaire should also cover questions concerning the subjects’ concrete plans for professional development in the perspective of one and three years. The collected empirical material (see Table 3) allows an observation that the researched students quite infrequently constructed detailed plans for their professional growth; whether in a yearly perspective or with the transition threshold in mind, that is within the period after graduation and before starting (and continuing) a career. Only one out of three students admitted knowing what they want to achieve within a year in the field of job-related activities and objectives. The other researched students honestly stated that they had no profession-related plans for the coming year, or they found it impossible to determine if they had any. Thus, even if the students have some rudimentary, fragmentary plans for their professional development, they are not concrete enough to be a source of directions for the students’ educational and professional activities which they could undertake within a year. The data also demonstrated that the students perceived the three-year outlook as remote future. It turned out that only one out of three subjects was able to mention precisely his/her plans for professional development in the three years to come, that is in the period directly following graduation. The remaining group declared having no precise plans in this respect or stated that they were unable to answer if they had any. Table 3. Precise plans for professional development among the subjects (source: own research) Possessing a precise plan for professional development For one year N definitely not rather not hard to say rather yes definitely yes Total

For 3 years

% 8 28 36 23 14 109

7.34 25.69 33.03 21.10 12.84 100.00

% 11 29 49 11 9 109

10.09 26.61 44.95 10.09 8.26 100.00

The reported research results can imply that a large number of students display certain ineffectiveness of their planning skills. These results also confirm the tendency for full-time students to perform as emerging adults, stretching somewhere between adolescence and early adulthood (Arnett 2000, 2011). People at this developmental stage tend to procrastinate their decision making and engaging into the social roles of adulthood. In the context of the demands of their future professional and life performance, it seems justifiable to expect MA graduates to possess a precise set of long and short-term plans for their career. Another issue researched in the article is that of how the students rated their chances of finding a job that could live up to their aspirations. This issue was dealt with in the research since success expectation when planning one’s actions and objectives hugely boosts motivation for greater involvement

Transition to the translation market…

in the actions needed for the successful completion of plans. Łukaszewski and Doliński (2004: 447) emphasise that “the higher the expectations, the higher the results, irrespective of the initial evaluation of the chances of success.” The close bond between positive anticipation and factual achievements has been confirmed in numerous empirical works by Oettingen and collaborates (e.g. Oettingen & Mayer 2002). The authors proved that the students who exhibited positive expectations of their professional future were given more job offers and were paid more. The successful transition to the labour market of these students was closely related with their engagement in efforts to find a job. They sent a larger number of applications than those students who were less positive about their chances of finding a satisfactory job after graduation. Table 4. Chances of finding a job that will live up to the students’ expectations (source: own research) Evaluating one’s chances to find a job that harmonizes with one’s aspirations

definitely big chance rather big chance hard to say rather low chance definitely low chance Total

12 44 39 10 4 109

11.01 40.37 35.78 9.17 3.67 100.00

The research results in Table 4 show that more than a half of the researched students of Applied Linguistics (51.38%) positively anticipated their professional start. They rated highly their chances of finding a job that lives up to their aspirations. One out of eight subjects was afraid of a failed debut on the labour market, and one third of the subjects found it difficult to rate their chance of success at all. Taking into account that the subjects were at the threshold of transition to the market, the percentage of students unable to determine their chances of getting a satisfying job should be a cause for concern. In the case of this group of students as well as in the case of those who judge negatively their chances of success, one can anticipate that their transition can be a complicated process, marred with obstacles. The source of complications lies in the students’ self-esteem and self-perception in terms of being competitive and professional job candidates. However, this anticipated thesis needs confirmation through further research on factors influencing how the students of translation rate their vistas of professional success.3 The last problem discussed in the article concerned the procedural knowledge of the subjects. In other words, the students were asked about the methods they could employ to make their professional aspirations come true. An indispensable tool for effective realization of precise plans is procedural knowledge (the knowledge of know-how), which complements declarative knowledge (of the know-what type) (Kwiatkowski 2007). The very vision of professional success helps direct an individual’s actions and constitutes a basis for evaluation of whether one’s partial objectives are attained. However needed, this vision is insufficient for realizing one’s plans unless it is complemented by the portfolio of methods and tools to be used in attaining objectives. For the purposes of the research reported in this article, it was assumed that the students who are at the very end of their translator education path should possess 3

These issues are discussed further in Klimkowska (2013).

Katarzyna Klimkowska

the tools (qualifications and competences) necessary and sufficient for their engaging in the translation profession, as borne out by their academic achievements in languages and translation-related subjects. Hence, subject to analysis are the students’ opinions on how they rate their procedural knowledge, instrumental in their attempts to implement their career-oriented projects. Table 5. Students’ procedural knowledge needed for successful transition to the labour market (source: own research) The know-how knowledge about entering the labour market definitely in the know rather in the know hard to say rather not in the know definitely not in the know Total

13 18 61 12 5 109

11.93 16.51 55.96 11.01 4.59 100.00

The research results presented in Table 5 above disclosed the fact that only one out of four researched translator-to-be declared knowing how to get a satisfactory job and realize one’s career objectives. The remaining majority of students were either unsure of their knowledge, or they openly admitted not having it at all (71.56%). Putting the data above against the models of translation competence by PACTE (2008), EMT (2009) or González Davies (2004), one can conclude that the would-be translators questioned in the research under analysis failed to develop a satisfactory and sufficient level of competences other than the language-communicative or translation-process-related one that are vital for their effective transition to the labour market. The researched students could potentially possess the knowledge they were asked for, but it could as well be the case they did not realize having it. In consequence, the extent to which they could use the knowledge in practical professional application was significantly limited.

Conclusions The research results presented in this article demonstrate that a considerable group of subjects – students at the threshold of graduation from translation studies who declared that they intended to work as translators, and who were at the threshold of their transition to the labour market – exhibited considerable and well-observable difficulties in constructing precise plans for launching and developing their careers. Moreover, the students’ strong indecisiveness (Rożnowski 2009) was noted, which makes it difficult for students to define or evaluate their chances of professional success. Indecisiveness can also be a barrier in determining if the students have sufficient procedural knowledge to achieve success. The picture that emerges from the research elaborated on in this article justifies a call for a programme in translator education designed to cover the above-mentioned domains of declarative and procedural knowledge. It is a domain that reaches beyond the standard set of subcompetences often defined as “central” to translator education (language, communication, strategic subcompetences, etc. – see the models listed above for details). In the PACTE (2008) model, one can find an entity named

Transition to the translation market…

psycho-physiological components, which are placed graphically at the periphery of the “main” system of translator (sub)competences. This entity has been defined as follows: As well as these subcompetences TC [translation competence – K. K.] comprises psychophysiological components that may be defined as different types of cognitive and attitudinal components and psycho-motor mechanisms. They include cognitive components such as memory, perception, attention and emotion; attitudinal aspects such as intellectual curiosity, perseverance, rigour, critical spirit, knowledge and confidence in one’s own abilities, the ability to measure one’s own abilities, motivation, etc.; and abilities such as creativity, logical reasoning, analysis and synthesis, etc. (PACTE 2008: 107)

These are specific competences, relevant to the professional translating, but also those which can be desired in other professions. Students of translation or applied linguistics can successfully perform in number of other professional domains, where multi-language and intercultural communication-related skills are sought for. Analysing market demands posed in front of contemporary graduates, Szerląg points out that today education is needed of the kind that encourages graduates to develop such competences as: professionalism, flexible performance, innovativeness and knowledge-management skills or international orientation in one’s professional functioning. Trying to face this challenge, academic education should proceed in two parallel and intertwined directions: one is the personal development of each student’s resources […]. While the other should focus directly on the market and careerrelated competences; both in their cognitive and praxeological aspects. (2009: 37)

The significance of the successful transition to the job market for the whole reality of adult functioning and the strong emphasis put by the modern world (in its globalised, intercultural dimension) on individual and organizational effectiveness – intensified even more by individual ambitions to stand out and “be the best” (Bańka 2006) – also justify the claim about the need for helping students define clearly their professional plans and aspirations. This particularly holds good for the late stages of MA courses, where the moment when students are expected to start function professionally is not a matter of years but of months. The research presented in this article does not exhaust the subject, and the results discussed here only give a hint of certain trends in the functioning of the students who are just about to enter the job market. Despite the fact that the subject pool for the reported research did not meet the criteria of representativeness, and that the research procedure was simplified, the research results can be inspirational for all those wishing to enhance the quality of academic education through the opening of translator training curricula to the realm of the psychological and social competences, which will undeniably help students build their career capital. The Domestic Framework for Qualifications [Krajowe Ramy Kwalifikacji] launched in Poland has created an advantageous environment for educational development, since it equips each academic institution with a high degree of autonomy as regards curriculum design. The adoption of the Framework in Poland shows that education of professionals who possess career capital empowering them to realize their plans and aspirations and hence to achieve professional success (Bańka 2006; Stochmiałek 2004) has become a priority of most higher education systems in Europe and in the world.

Katarzyna Klimkowska

References

Arnett, Jeffrey J. (2000) “Emerging Adulthood, a Theory of Development from the Late Teens through the Twenties.” [In:] American Psychologist 55 (5); 469–480. Arnett, Jeffrey J. (2011) “Emerging Adulthood(s). The Cultural Psychology of a New Life Stage.” [In:] Lene Arnett Jensen (ed.) Bridging Cultural and Developmental Approaches to Psychology, New Syntheses in Theory, Research, and Policy. Oxford: Oxford University Press; 255–275. Arthur, Michael B., Denise M. Rousseau (1996) The Boundaryless Career: A New Employment Principle for a New Organizational Era. Oxford: Oxford University Press. Bańka, Augustyn (2005) “Rozwój zawodowy a ścieżki tranzycji z systemu edukacyjnego do rynku pracy.” [In:] Doradztwo karier. Warszawa: Ochotnicze Hufce Pracy; 23–53. Bańka, Augustyn (2006) “Kapitał kariery – uwarunkowania, rozwój i adaptacja do zmian organizacyjnych oraz strukturalnych rynku pracy.” [In:] Zofia Ratajczak, Augustyn Bańka, Elżbieta Turska, Współczesna psychologia pracy i organizacji. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego; 59–117. Clausen, John S. (1991) “Adolescent Competence and the Shaping of the Life Course.” [In:] Annual Journal of Sociology 96 (4); 805–842. González Davies, Maria (2004) Multiple Voices in the Translation Classroom. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins. Gouadec, Daniel (2007) Translation as a Profession. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins. Hankała, Andrzej (2002) “Zastosowanie wiedzy psychologicznej o rozwoju człowieka w nauczaniu i wychowaniu.” [In:] Barbara Harwas-Napierała, Janusz Trempała (eds.) Wiedza z psychologii rozwoju człowieka w praktyce społecznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza; 9–68. Klimkowska, Katarzyna (2013) Orientacja na sukces zawodowy studentów kończących studia translatorskie. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Kwiatkowski, Stefan M. (2007) “Edukacja dorosłych.” [In:] Stefan M. Kwiatkowski, Andrzej Bogaj, Barbara Baraniak (eds.) Pedagogika pracy. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne; 189–207. Łukaszewski, Wiesław, Dariusz Doliński (2004) “Mechanizmy leżące u podstaw motywacji.” [In:] Jan Strelau (ed.) Psychologia. Podręcznik akademicki. Vol. 2; 441–468. Neckar-Ilnicka, Teresa (2009) “Absolwent szkoły wyższej – humanista (?) na rynku pracy.” [In:] Alicja Szerląg (ed.) Kompetencje absolwentów szkół wyższych na miarę czasów. Wybrane ujęcia. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT; 47–59. Oettingen, Gabriele, Doris Mayer (2002) “The Motivating Function of Thinking about the Future: Expectations versus Fantasies.” [In:] Journal of Personality and Social Psychology 83 (5); 1198–1212. Oleś, Piotr K. (2011) Psychologia człowieka dorosłego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. PACTE (2008) “First Results of a Translation Competence Experiment: ‘Knowledge of Translation’ and ‘Efficacy of the Translation Process’.” [In:] John Kearns (ed.) Translator and Interpreter Training: Issues, Methods and Debates. London, New York: Continuum; 104–126. Pietrasiński, Zbigniew (1996) “Rozwój dorosłych.” [In:] Tadeusz Wujek (ed.) Wprowadzenie do andragogiki. Warszawa: Instytut Technologii Eksploatacji; 13–35. Rożnowski, Bohdan (2009) Przechodzenie młodzieży z systemu edukacji na rynek pracy w Polsce. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Rutkowska, Monika (2010) “„Nowa kariera” i jej egzemplifikacje w postaci kariery proteuszowej i kariery bez granic.” [In:] Zarządzanie Zasobami Ludzkimi 1 (72); 9–20.

Transition to the translation market…

Stochmiałek, Jerzy (2004) “Przydatność umiejętności interpersonalnych na współczesnym rynku pracy.” [In:] Stefan M. Kwiatkowski (ed.) Kwalifikacje zawodowe na współczesnym rynku pracy. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych; 88–100. Sullivan, Sherry E., Michael B. Arthur (2006) “The Evolution of Boundaryless Career Concept: Examining Physical and Psychological Mobility.” [In:] Journal of Vocational Behavior 69; 19–29. Szerląg, Alicja (2009) “Oczekiwania wobec absolwenta szkoły wyższej jako podmiotu edukacji.” [In:] Alicja Szerląg (ed.) Kompetencje absolwentów szkół wyższych na miarę czasów. Wybrane ujęcia. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT; 35–46. Tanner, Jennifer L., Jefrey J. Arnett, Julie A. Leis (2008) “Emerging Adulthood: Learning and Developing during the First Stage of Adulthood.” [In:] M. Cecil Smith, Nancy DeFrates-Densch (eds.) Handbook of Research on Adult Development and Learning. New York, London: Routledge; 34–67. Turner, Jeffrey S., Donald B. Helms (1999) Rozwój człowieka. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Wojciechowska, Julita (2005) “Okres wczesnej dorosłości. Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać?” [In:] Anna I. Brzezińska (red.) Psychologiczne portrety człowieka. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne; 469–502.

Online sources EMT (2009) Competences for Professional Translators, Experts in Multilingual and Multimedia Communication. Brussels: European Commission. Available at: www.ec.europa.eu/dgs/translation/programmes/emt/ key_documents/emt_competences_translators_en.pdf [ED 10.10.2015].

Academic Journal of Modern Philology

Academic Journal of Modern Philology e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) 59–74

Konrad Klimkowski The John Paul II Catholic University of Lublin

A Language Specialist as an Entrepreneur: An Educational Perspective

Abstract This article is an attempt to prove the need for entrepreneurial education of the future specialists in translation.1 It also tries to explain the role of the particular skills of translation service provision, as presented in EMT (2009). Finally, it aims to inspire students and teachers to train the skills by providing a selection of educational activities. Keywords: translation studies, education in translation, the Translation Service Provision Competence, translation job profiles.

This article is divided into two main parts. In the first, we provide two ways of justifying our claim that the topic of entrepreneurial skills is worth incorporating into translator education curricula. The second part is devoted to our analysis and interpretation of a selection of entrepreneurial skills recommended for inclusion in translator education curricula by the group of experts behind the programme of the European Master’s in Translation.2 Each section of our discussion is followed by a small selection of suggested classroom activities that can help teachers and students introduce topics related to entrepreneurial knowledge, skills and performance into their translation classrooms. 1

Although the main focus in this paper is on translators as entrepreneurs, the issues discussed here can also pertain to the education of all kinds of specialists in professional communication, such as interpreters, teachers of specialist languages or content managers (content creators, editors, reviewers, etc.).

We believe this programme is widely recognized by the researchers and practitioners of translator education, and thus we exempt ourselves from any further presentation of this project. For more information see, first of all EMT (2009), but also e.g. Pym (2009) for a critical appraisal. As the title EMT suggests, this project concentrates exclusively on translator training. Yet, in our opinion, the assumptions concerning entrepreneurial and service provision skills made by the EMT experts are equally valid for both translators and interpreters, as well as for other language service providers and communication specialists.

Konrad Klimkowski

Justification for the workshop: the EMT experts’ conception of a translator as an entrepreneur

We would like to present two sources of the justification for the claim that training entrepreneurial skills is a worthwhile initiative for a learning translator and his/her teacher. In fact, our ambition is to convince the reader that entrepreneurial education should be a regular component of a professionally-oriented course in translation. The first reason for our promoting the idea of facilitating the growth of the entrepreneurial potential of the future translators relates to the document created by the above-mentioned experts engaged in the outlining the project known as the European Master’s in Translation (EMT 2009). The crucial concept that organizes the content and argumentation in this document is that of translation competence. The way this notion is conceptualized in the document under analysis is in part similar to its other formulations found in the literature of the field,3 yet in some aspects, it differs from them. The main similarity that all the major current approaches to translation competence share is their reliance on the multicomponential nature of this competence (cf. Pym 2003). It means that translation competence is not conceived of as monolithic, but it is rather regarded as a system or a network of subcompetences.4 The distinctive feature of the EMT approach to translation competence is that its pivotal competence, around which the others are arranged, is the Translation Service Provision Competence. This distinctiveness is perhaps best visible when presented in the graphic form.

Figure 1. The EMT conception of translation competence (EMT 2009: 4)

The Translation Service Provision Competence (henceforth as TSP and TSP competence) is not a monolithic concept, either. In fact, to handle the complexity of what a translator needs to know to function as a service provider, the EMT experts developed a list (network) of skills that – in their view – explicate the nature of TSP. For the purposes of this article, we will assume that the list in EMT (2009) also represents the list of skills that constitute entrepreneurial traits that each language service provider should possess. Yet the list of skills in question is further subdivided by the EMT experts into two 3

See e.g. PACTE (2003), Göpferich (2009), González Davies (2004) or Kelly (2005) to mention only the major proposals in this respect.

For the sake of simplicity, the notion of subcompetences is very often substituted with that of competences, without neglecting the fact that they all are part of translation competence. We also adopt this approach to the concepts at hand.

A Language Specialist as an Entrepreneur: An Educational Perspective

dimensions, which they name the interpersonal and the production dimension. The interpersonal skills describe the resources that a translator should develop as a person engaging into the whole spectrum of profession-related activities in their relational, interpersonal, communicative and managerial aspects. The production skills mostly relate to the conditions on delivering the service as such. The division suggested by the EMT experts should not be read in terms of discrepancies between the two sets of skills. The idea is – as we are ready to see it – to approach the complex system of skills necessary for successful TSP from two different perspectives in order to better illustrate their importance and to help curriculum designer find ways to handle the lists as part of translator education programmes. In this article, we only focus on the interpersonal dimension of TSP, which is due to the limitations of this article. The list of the interpersonal skills that the translator is expected to develop – as suggested in EMT (2009: 4–5) – is presented in the table below. Table 1. The list of skills with the interpersonal dimension of the Translation Service Provision Competence (EMT 2009: 4–5). Bold added – K. K. INTERPERSONAL dimension • Being aware of the social role of the translator • Knowing how to follow market requirements and job profiles (knowing how to remain aware of developments in demand) • Knowing how to organise approaches to clients / potential clients (marketing) • Knowing how to negotiate with the client (to define deadlines, tariffs/invoicing, working conditions, access to information, contract, rights, responsibilities, translation specifications, tender specifications, etc.) • Knowing how to clarify the requirements, objectives and purposes of the client, recipients of the translation and other stakeholders • Knowing how to plan and manage one’s time, stress, work, budget and ongoing training (upgrading various competences) • Knowing how to specify and calculate the services offered and their added value • Knowing how to comply with instructions, deadlines, commitments, interpersonal competences, team organisation • Knowing the standards applicable to the provision of a translation service • Knowing how to comply with professional ethics • Knowing how to work under pressure and with other experts, with a project head (capabilities for making contacts, for cooperation and collaboration), including in a multilingual situation • Knowing how to work in a team, including a virtual team • Knowing how to self-evaluate (questioning one’s habits; being open to innovations; being concerned with quality; being ready to adapt to new situations/conditions) and take responsibility

The list presented above is extremely comprehensive. As can be noticed, we highlighted some of the positions on the list (bold font). This is because we plan to concentrate only on these issues further in this article, which by no means implies that the remaining skills are in any way inferior or of lesser importance to the effective functioning of a professional, entrepreneurial service provider in the translation industry or related ones.

Konrad Klimkowski

Empirical research: students’ opinions on their own skills of TSP

Before we proceed to discuss the selected items on the list in EMT (2009) quoted above, we would like to present the other argument to justify our claim that entrepreneurship needs to be a regular part of the education of future translators and other language service providers. This second argument relates to the empirical research we have undertaken5 to determine the opinions of a selection of Polish students of translation and interpreting on their own TSP skills. Since the space limits of this article render it impossible for us to exhibit in full the findings of this – still unfinished – research project, we only confine ourselves to showing a small selection of results that can give further grounds to our claim about the need for entrepreneurial education of the future language specialists. In one of the research questions, 436 Polish students of translation and interpreting6 were asked about their opinion concerning their own skills of creating an attractive service portfolio to be offered to their clients. The results are presented below. Table 2. The researched students’ opinion on their skills of creating an attractive service offer (source: Klimkowska, Klimkowski forthcoming) Skill level 1) high 2) average 3) low 4) none 5) hard to say Total

21 183 96 41 95 436

4.82 41.97 22.02 9.40 21.79 100.00

As can be inferred from the data, only 21 out of 436 students (4.82% of the group) felt highly competent in designing a portfolio of services that could win them clients. A large group of students opined that their skill level was average (183, slightly over 40%). Thus, taken together, the group of students who expressed a relatively positive opinion about their skills of creating an attractive service offer accounts for less than 50% of the whole research pool. That implies that the majority of the students in the research group believed their skills in question were not well developed. Worthy of a special mention is the group who admitted being unable to express their opinion on the matter at hand (answers hard to say: 95 students out of 436, that is over 1/5 of the research group) – a result that, in our view, needs special attention of educators. Another question posed to the same group concerned their opinions on their own skills of negotiating with clients (and other stakeholders of the translation/interpreting service). The students’ answers are presented below. 5

In this research, we have extensively cooperated with Katarzyna Klimkowska. For more details see e.g. Klimkowska, Klimkowski (2009), Klimkowski, Klimkowska (2012) or Klimkowska, Klimkowski (forthcoming).

The research pool was composed of 436 students from all over Poland, specializing in translation and/or interpreting within full-time two-year MA courses. The research was conducted in 2012. For the full specification of the research group and methodology, see Klimkowska (2013) or Klimkowska, Klimkowski (2015).

A Language Specialist as an Entrepreneur: An Educational Perspective

Table 3. The researched students’ opinion on their skills of negotiating with clients and other stakeholders (source: Klimkowska, Klimkowski forthcoming) Skill level

1) high 2) average 3) low 4) none 5) hard to say Total

32 164 105 55 80 436

7.34 37.61 24.08 12.61 18.35 100.00

The distribution of the data largely resembles that of the previous table. Only 7.34% of the students regarded themselves as skilful negotiators, while 37.61% evaluated their skill as average. Almost 1/4 of the respondents judged their skill as low, and the percentage of students who either thought they did not have the skills in question or they were unable to determine if they had them equals 30.96. As can be observed the questions reported above correspond directly to the skills mentioned by the EMT experts as representative of the TSP competence. Even though the data presented above is only a fragmentary sample, we believe it can be used to support our claim in this paper that there is an observable need for intensifying educational efforts to make the future translators, interpreters and other language service providers competent in entrepreneurial skills. This need can be inferred from the low percentage of students who found themselves highly skilled in creating their service offer or negotiating its conditions and details. It can also be deduced from an observable number of students who thought their skills were below standard. Finally, this need becomes perhaps most evident because of the students who admitted having problems in expressing their opinion on the two skill sets under analysis. Whether they do not find the skills important for their work or life, or they do not even realize that they have or do not have these skills, we interpret the results of this group as a convincing argument in favour of incorporating TSP skills in educational programmes as necessary for the future translators (and other language specialists) as service providers.

The interpersonal dimension of the TSP competence in a close-up When presenting the list of skills in EMT (2009) above, we marked some of them for further discussion in this article. In what follows, we discuss them in the same order in which they were presented in EMT (2009: 4–5) and in Table 1 above. The discussion on each point is completed by a suggestion of (individual, peer or classroom) activities pertaining to a given skill or set of skills.

Knowing how to follow market requirements and job profiles (knowing how to remain aware of developments in demand) The key concept in our interpretation of this skill is demand, since it touches upon the core of TSP: the need for the translator as a service provider to find clients attracted by his/her offer.

Konrad Klimkowski

Apparently, the EMT experts argue that demand is a flexible factor, which calls for the constant vigilance on the part of the service provider. The list of the clients can change and it is the provider’s business obligation to understand the changes and manage them. This means repetitive asking and answering the questions concerning the match between the provider’s offer – which also needs to cater for his/her interests (values, profit expectations, developmental conditions, etc.) – and the expectations (demand) of his/her clients (values, cost expectations, trust, reliability, etc.). In a more general perspective, matching the demand also covers the choice of the provider’s mode of interaction with the market: freelancing, in-housing or mixed. This choice should also be subject to strategic reflection. The factor we would like to emphasize very strongly at that point is that for the service provider to be flexible in meeting the demand, he/she needs to define clearly the boundary parameters of that flexibility. Under our interpretation, the skill of following the market requirements cannot be reduced to submissive compliance and unconditional acceptance of “what is given.” Instead, we believe that effective reacting to the changing demand requires that the service provider constantly engage in negotiating of interests with his/her business partners. In this sense, we talk about the negotiated match between the two axiologies, interests and expectations. Suggested activities 1. Compose your CV, your covering letter and a scenario for your interview adopting the perspective of a person who negotiates his/her position, who is ready to give a lot to others, but has clear expectations of what he/she wants. • Before you start your texts, it is advisable that you answer an important question to yourself: “What is it that I want from my future career (and my life in general)?” • Do you think such questions are worth asking? Why, if yes, why, if not? • Assuming, you decide to answer the question above, be precise in answering it. It may be a good idea to note down the answers and then put them in a hierarchy. • Consider the fact that neither flexibility, hard work nor professional effectiveness are the ultimate points of reference for your work or life. To be authentically effective, you need to define your objectives first. To be flexible, you need to define what is and what is not negotiable in your functioning. Of course, you will also need constant reflecting and perhaps revising on these issues. The point is not to make these decisions once and for all, but to be aware of the need of making them. 2. Ask your teacher or some other “facilitator” to conduct an interview session based on the texts created for activity 1. • Focus on presenting the facts of your CV arranged as a professional strategy: with its objectives, methods and actions. • Present your educational background in terms of a strategy of learning the world, avoiding reference to exclusively extrinsic motivation to your actions. Instead of writing “I started learning English as it was the only subject where I scored tolerably well,” try to construct your narrative more like “looking for my pathway in education, I decided to develop my command of English as an opportunity that could lead me to other domains of knowledge.”

A Language Specialist as an Entrepreneur: An Educational Perspective

• Do you find the previous bit of advice controversial? Do you think what is suggested there is like lying to the employer or to yourself? Can you think of any other way of describing your educational background in a positive, constructive way which would be acceptable for you? • Show your working experience in a strategic way – as a set of activities that have/had a purpose. • Extracurricular activities are highly recommended for your CV. Help your potential employer understand in what significant activities you engage and for what purpose. • Think about hobbies like “watching movies” or “playing games.” Do you think that putting them in your CV sends your potential employer the message you would like them to get?

Knowing how to organise approaches to clients/potential clients (marketing) The key concepts that we wish to highlight in this skill is approaching the client and marketing. The skill, as we interpret it, concerns a strategy of constructing and managing one’s professional communication with the client (market). It certainly depends on the previously-mentioned strategy of defining one relation to the market (service offer and the mode of interaction). This skill is not only about letting the world know about the provider’s service portfolio (as in the case of a brochure, a leaflet or a banner), even though this type of information can be sufficient for some of the clients and services. However, the communicative interaction related to language service provision can often be far more complex – particularly in the case when the provider is looking for a strategic client whom he/she wants to retain for long. Firstly, a service delivered for the strategic client relies on building a long-term relation between the partners. Secondly, the terms and conditions of the tasks provided by the strategic client are likely to change – depending on the changes in the client’s business (needs). Let us illustrate our point by comparing two graphical representations of the two kinds of services discussed.

Figure 2. The simplex service

Figure 2 shows a graphic representation of a translation service that relies on a relatively spontaneous occurrence of the translator–client interaction. It takes the form of a linear process from commissioning the translation, through collecting the text, up to the moment of the translator being remunerated. Although it is an undeniably simple and effective model, it fails to give the provider or the client a chance to start a long-term cooperation.

Konrad Klimkowski

Figure 3. The relational, dynamic service

The graphic representation in Figure 3 shows a more complex version of the translation, in which the notion of relations and dynamics become paramount. The commission is negotiated between the provider and the client: task, terms, support, payment, deadlines, etc. In the simplex version the translation service, the business relationship between the partners concerned a limited number of factors: (i) quality of the original, (ii) quality of the target text, (iii) the deadline, (iv) the mutual communication, (v) the payment (invoicing). In the relational, dynamic approach, the list of factors grows into a more complex system of relations, including e.g. a chance for the provider to continue his/her business in the long-term perspective, owing to the trust of the client in the translator’s ability to solve his/her business objectives. Thus, this type of approach to the translation service can offer more stability (long-term continuity of the provider’s business), but at the same time more flexibility to all the stakeholders (changes in demand), on condition that their interests and axiologies have been defined and agreed on (negotiated). Suggested activities 1. Plan the content (or content and design, if you like) of a website advertising your service(s). • Think about the services you want to offer. Be precise. Consider potential “service packages” for strategic clients (translation, interpreting, teaching, tuition, etc.). • Think about your potential strategic clients and the relations you would like to engage into. • Does your thinking about the communication strategy influence the way you see your service offer? • How can you take into account a possibility for your client to voice his/her needs as related to your offer? 2. Or maybe you just want to “stay informational” in your message to the potential clients (simplex model). Why? • Are there any drawbacks of the dynamic conception of the translation (language, communication) service that puts you off? • What would your advertising material(s) look like, then?

A Language Specialist as an Entrepreneur: An Educational Perspective

Knowing how to negotiate with the client (to define deadlines, tariffs/ invoicing, working conditions, access to information, contract, rights, responsibilities, translation specifications, tender specifications, etc.) The notion of negotiating perhaps requires no further explanation after our discussion of the previous two skills. If the service provider adopts a dynamic approach to his/her interaction with the market, his/her service portfolio and a dynamic, relational concept of translation (or other kind of communication-related) service provision, he/she understands the role of negotiating the parameters listed in parentheses in the title of this section. If the provider plans to work for strategic rather than occasional clients, he/she needs to build relationships with them so as to evoke trust and secure continuity of service provision. Negotiation, rather than passive compliance to norms, standards and regulations, is a pathway to quality and accountability. Yet, the observations made above rely on a positive view of negotiating, assuming that it is an effective tool of organizing (coordinating) human cooperation (cf. Żmudzki 2009). Nevertheless, the service provider must also be expected to negotiate in situations where the client or any other stakeholder refuses to take a win-win approach to the service. It perhaps becomes clear why the education of translators, interpreter and other language specialists could benefit from enhancing classroom communication and from teaching/learning communication skills in their practical application. The activities suggested below are simple examples of how negotiation-related communication can be trained. Suggested activities 1. You have got an email from a new client. They ask if you could do a five-page text for tomorrow. • What is your response? • Determine the pros and cons of the offer. • Are there any pros that can diminish the cons? Do they require negotiating? • What does this activity tell you about the principles behind your response (the principles of your service offer and of your communication with the market/client)? 2. Imagine getting the following message: “Why should I pay you as much as an experienced translator? Work for us for a while, gain experience and we will pay you more then.” • What is your response (assuming that you are interested in this client becoming your strategic client)? • Is there any space for negotiation here, or do you find this case an instance of “business terrorism,” to which no one should yield? • If you believe this situation leaves some space for negotiation, what do you plan to win?

Knowing how to plan and manage one’s time, stress, work, budget and ongoing training (upgrading various competences) This skill – or set of skills, to be precise – can be interpreted in terms of managing one’s intrapersonal resources and organizing one’s business activities. Due to space limitations of this article, we only focus on time management as a vital component of the skill (set) at hand.

Konrad Klimkowski

Let us start with an observation made above in this text, that neither effectiveness, flexibility or hard work are human objectives on their own. They are methods which are only likely to be helpful, if the service provider has developed a service profile (offer) and his/her strategy of communicating with the market. In other words, time management is not an “exercise” in effectiveness for the sake of effectiveness alone, but a tool for becoming effective in defining, implementing and monitoring the implementation of actions taken with the view of realizing ones fundamental life objectives. Time management can only help people who have defined them and who are ready to redefine them, if in need. Assuming that the provider builds his/her service provision strategy as dynamic and relational, they will be expected to negotiate time with their client. Negotiating time means negotiating chances of realizing one’s own objectives. Hence, time management is another area where flexibility and negotiation skills meet with a need to develop one’s own system of values (axiology) and strategic objectives. Suggested activities 1. Do you use time management? If yes, do you use it for all the elements of your “calendar,” or only some of them? Why? • Do you prefer noting meetings and tasks or remembering them? • Do you know (use) any tools for time and task management? 2. Do you find your methods and tools of time management satisfactory? • What are the advantages? • Do they translate onto your effectiveness in using time? • Does time management help you reduce stress? In which situations? 3. Does free time need planning? • Can we lose time during our free time? • Do we have to do “something constructive” to use our free time well? 4. Imagine someone saying: “This problem is important, but I really have no time to see to it.” • What are the potential interpretations of this statement and the attitude of the speaker? • Can you remember when you last said “I have no time for it”? Can you remember why you said this (taking into account the actual circumstances)? 5. You promised your partner to take him/her to Barcelona next weekend. Yet, you get a tempting offer that is likely to keep you going in the translation business for another year. The snag is that you need to be at your client’s next Saturday… and maybe the next… and so on… What do you do? • Resign from the trip? Why? • Refuse the offer? Why? • Negotiate? With whom? How? What do you plan to give and what do you plan to take?

Knowing how to specify and calculate the services offered and their added value Although the problem of pricing and price negotiations has been addressed to a large extent in the point devoted to negotiation skills, the EMT expert devote a separate point on their list to highlight the role of

A Language Specialist as an Entrepreneur: An Educational Perspective

the skills of specifying and calculating the value of the translator’s work. In our opinion, this is a reasonable decision, since prices and pricing is a specific and fundamental aspect of the service provider’s functioning, which calls for a strategic approach of its own. The notion of a strategic approach to pricing means that the provider needs to define his/her pricing strategy (strategies) as part of his/her service provision activities. Potential pricing strategies may strive towards the stability of the rates irrespective of business circumstances. The benefit of this approach consists in the increased predictability of the financial results of the provider’s operational activities. Another approach to pricing may allow for a degree of negotiating the rates. Under this approach, the rates are set by the translator so as to meet his/her unnegotiable minimum, and the surplus over that minimum is subject to negotiation. The latter approach expresses the service provider’s trust that the income which he/she resigns from by allowing rate negotiations will be made up for in the long run through the increase in the volume of cooperation (client retention). One of the simplest examples of using pricing as a tool of building long-term service relationship is price discount in which reduced rates are correlated with the size of the translation commission. The provider can offer a discount dependent on the number of translated pages per period of time, for example: the rate for 1–50 pages per month is 13 EUR/page and the rate for 50–100 pages per month is 10 EUR. We believe that this simple pricing mechanism requires no further explanation as for its mechanism and aims. Yet, even this simple example unveils the need for the translator to think such pricing strategies over in all their details and to make them as precise as possible. Let us observe that the hypothetical discount presented above can be interpreted in two ways. Under one reading, the client is expected to pay 650 EUR per the first batch of pages, while 500 for the other. That is the total value is 1150 EUR. Alternatively, the client can interpret the price reduction as pertinent to the whole document, since the quota for the discount has been met. In this latter case, the client would expect the provider to charge 10 EUR/page. Consequently, the translator’s income would equal 1000 EUR. One can easily imagine that the client is very likely to adopt the second way of interpreting the discount as more expedient. One can also claim that any further effort to renegotiate the rate in such circumstances – trying to explain the “misunderstanding” – is going to be extremely problematic. It is recommendable that the service providers who opt for a negotiation approach to their pricing strategy (or strategies) develop some basic negotiation scenarios (narratives) to be used when the client pushes for potential discounts. The negotiation scenarios are to ensure financial and other than financial benefits from the negotiations with the client. The non-financial benefits could include: long-term cooperation conditions (operational stability of the translator’s business in time), sources of (the client’s) knowledge and expertise or expanding the (potential) client base. In other words, when the translator decides to enter negotiations, he/she must possess a portfolio of predefined potential benefits that could be subject to negotiation and exchange. It is interesting to note that apart from the income aspect, the EMT experts also focus on the translator’s ability to define and defend (negotiate) the added value of their service. Again, it is advisable – in our opinion – that the provider be ready to respond in negotiations with arguments concerning the added value of his/her service. This seems especially useful in justifying the price for the service. In a narrative of that kind, a translator could make reference to the relational benefits that the client obtains thanks to the cooperation with the translator. It is worthwhile to make the client realize that trust and reliance are values that are part of the service and the price.

Konrad Klimkowski

Suggested activities

1. Do you have a pricing strategy? Do you think you (will) need one? • Do you use / Do you plan using various strategies for various clients? • Which seems more attractive to you: the fixed-rate approach or a negotiation approach to pricing? • Can you think of scenarios (narratives) that you could use in defending or negotiating your rates? Have you already tried out any of these? 2. How would you react to a proposal like the following, coming from a new client: “give us the discount since we are a big company and we need a lot of translations every month. Trust me, showing flexibility will pay you off.” • Would you trust this offer unconditionally? • If not, what conditions would you make in negotiations? • How would you define your unnegotiable position in this case?

Knowing how to self-evaluate (questioning one’s habits; being open to innovations; being concerned with quality; being ready to adapt to new situations/conditions) and take responsibility Even though self-evaluation comes as the last skill on the list in EMT (2009), its role for the effective functioning of the translator as a service provider cannot be overestimated. The skills of self-evaluation is vital since they are a precondition for the emergence of all the previously-mentioned skills and strategies. Effective self-evaluation keeps the service provider in (relative, negotiated) control7 of his/her actions. Self-evaluation is part of the psychological mechanism which Moser-Mercer (2008) refers to as self-regulation. In brief, self-regulation is a mechanism of learning and functioning based on (1) planned decision-making, (2) implementation of the decisions, (3) an effort to monitor the results of the decisions and actions, and (4) the implementation of the potential solutions to the problems diagnosed through the monitoring (cf. Moser-Mercer 2008: 15). In what follows in this section, we focus predominantly on this particular ability to transgress the mere recognition of the problem (3) and to direct one’s actions towards working out a solution to it (4). In our view, recognizing a problem relating to the particular service can evoke (at least) two contrastive attitudes. In our interpretation of Moser-Mercer’s (2008) proposal, a self-regulated service provider is likely to adopt a narrative that recognizes and names the encountered problem and then proceeds towards such a reconceptualization of that problem that helps him/her shift the focus from the problem itself to the (potential, suggested) solution to that problem (we henceforth refer to this narrative as problem-to-solution). This attitude and narrative can be contrasted with the one which mostly focuses on the problem, without an effort on the part of the provider to seek a pathway towards a potential solution. Under this latter approach, the provider can choose to refrain from the communication about the problem (ignore it), seek excuses for his/her impossibility (unwillingness) to complete the service 7

The notion of control is used in its predominantly psychological sense, and is perhaps best related to the concept of locus of control, as proposed by Rotter (1966).

A Language Specialist as an Entrepreneur: An Educational Perspective

(passive defence) or to formulate more or less direct accusations (aggressive defence) towards the partner (henceforth as problem-to-problem narrative). Let us illustrate the contrast with an example. Table 4. Two contrastive attitudes to problems in TSP problem-to-solution narrative Dear John, As I have just been sent another text by your colleague, I am afraid I need to inform you that the deadline we established on Monday is unrealistic under the present circumstance. I will certainly need another 24h to complete the task, but to keep this new deadline, I need your confirmation that the texts I have got so far constitute the whole assignment and there will be no additions. Also, if you think it could help if I translate some of the texts before the others, please let me know.

problem-to-problem narrative Dear John, I am afraid I need to inform you that the deadline we established on Monday is unrealistic, since I have been sent another text by your colleague. It is impossible for me to work that fast, if the text is to keep its quality. Could you please make sure that no other texts are sent to me?

The two hypothetical translators reacted in different ways to the problem they encountered. In the problem-to-solution narrative, the translator informs the client about the problem (unrealistic deadline) but tries to share the responsibility for solving it to the extent he/she considers feasible. He/ she suggests renegotiating the deadline, and makes an effort to confirm that his/her proposal is likely to work in the present circumstances (confirmation of the final size of the text). Also, he/she tries to check if the way he/she divides his/her work into stages can alleviate the problem of the deadline being postponed (task queuing). On the other hand, the problem-to-problem narrative illustrated above focuses exclusively on the encountered problems and signals no effort on the part of the translator to share the responsibility for finding solutions. The problem and the solutions are shifted to the client entirely (“the fact that I cannot keep the deadline is your fault, and it is solely your responsibility to find the solution”). Hence, in this case, the recognition of the problem (a new portion of the text for translation that endangers the deadline) only serves the goal of putting the responsibility for potential solutions on the client (hence, problem-toproblem). The problem-to-solution attitude is possible – among others – because the ability of the service provider to self-evaluate realistically his/her actions in the context of the actions taken by the client. Instead of adopting a resistant, defensive attitude, exhibited by the problem-to-problem narrative, the provider tries to help the client to minimize the impact of the emerging problems. The problem-tosolution narrative does not seek to determine the blame for the particular situation and to do justice to a perpetrator, but it expresses the provider’s conceptualization of the problem and the service as a space of shared responsibility and of the service quality constructed together (cf. Klimkowski 2015). It is perhaps evident the picture drawn above is an oversimplification that fails to cover the whole array of situations and circumstances in which the service provider and his/her clients meet. In other words, one can imagine a situation, where a translator refuses to take responsibility for the potential

Konrad Klimkowski

solution and chooses to be passive or resist as a way of protest against the repetitive failure of the client to effectively manage the parameters of the commission. In such a case, the translator may rightly feel that new obligations are put on him/her without them being clearly stated as part of the commission. Thus, the problem-to-solution approach again leads us to the axiological aspect of the translator’s market functioning and to the need of constant negotiating of the match between the translator’s offer and the demand. Notwithstanding the above and the extent to which the translator decides to share the responsibility for solving the crisis with the client, it is recommendable that the way he/she communicates with the client avoids overt or covert accusations, aggressiveness or other face-threatening messages.8 Suggested activities 1. What is your reaction to the contrast between the attitudes described above? • Do you think that translators should (always, unconditionally) adopt the problem-to-solution approach? • Can you think of the potential responses of the hypothetical client – the addressee of the e-mail in Table 4? How would you react to these potential responses? 2. Recall a situation when you were assessed by a client, colleague or a teacher over a task (translation or interpreting task would perhaps be most suitable for this activity, but you can also try with other cases of evaluation), and when you did not fully agree with the “verdict.” • Can you separate what you agree with in the evaluative statement from what you disagree with? • Did the way the evaluation was communicated influence the way you felt/feel about it? If this is the case, does this feeling make it difficult for you to admit that you agree with the part of the assessment? 3. Choose a test or a marked work in a subject that you find significant to your education and analyse what you learn from the evaluation information. • Are you able to get more information on your performance than the statement that you “passed” or “failed”? Would you like to get more information? Why? Of what kind? Are you going to ask your teacher about it? • Do you „read” your tests and tasks this way on a regular basis? What benefits can such “reading” offer? Are you going to ask your teachers for feedback when in need?

Conclusions This article aimed at convincing the reader that entrepreneurial skills, understood as skills that make up the Translation Service Provision Competence as defined by the EMT experts, are worth exploring and teaching. To attain our objective, we tried to provide justification for our claim and we discussed a selection of skills within the interpersonal dimension of the Translation Service Provision Competence, as proposed in EMT (2009). We also included a handful of suggestions as for how to introduce 8

This observation relates to the notion of supportive climate in communication, developed by Gibbs (1964) and accepted in the literature of the field as a precondition of effective interpersonal communication (see e.g. Woods 2007: 207–208).

A Language Specialist as an Entrepreneur: An Educational Perspective

the concepts like entrepreneurship and service provision to the translation, the interpreting and other related classrooms. The activities can be used for educational and self-educational purposes. The list of activities provided only serves as a suggestion and an outline of the possible directions for creating more complex narratives, scenarios and activities. We believe that the activities like the ones we proposed above can help translation teachers in introducing the topic under analysis to their teaching practices. One of the greatest benefits of our proposal is that such activities can help teachers employ their professional translation background for didactic purposes. This authentic engagement is crucial for the teachers’ becoming role models in the situated training of entrepreneurial skills. Thanks to this conception of teaching entrepreneurship and service provision skills, the teachers do not have to convince the students of how important these skills are, but they let the students discover and experience this importance on their own.

References Gibb, Jack R. (1964) “Climate for Trust Formation.” [In:] Leland P. Bradford, Jack R. Gibb, Kenneth D. Benne (eds.) T-Group Theory and Laboratory Method. New York: Wiley and Sons; 279–309. González Davies, Maria (2004) Multiple Voices in the Translation Classroom: Activities, Tasks and Projects. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins. Göpferich, Susanne (2009) “Towards a Model of Translational Competence and Its Acquisition: The Longitudinal Study TransComp.” [In:] Susanne Göpferich, Arnt L. Jakobsen, Inger M. Mees (eds.) Behind the Mind. Methods, Models and Results in Translation Process Research. Copenhagen: Samfundslitteratur; 11–37 (Copenhagen Studies in Language. Vol. 37). Kelly, Dorothy A. (2005) A Handbook for Translator Trainers. A Guide to Reflective Practice. Manchester: St. Jerome. Klimkowska, Katarzyna (2013) Orientacja na sukces zawodowy studentów kończących studia translatorskie. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Klimkowska Katarzyna, Konrad Klimkowski (2009) “Transgresjonizm J. Kozieleckiego jako propozycja dla kształcenia zawodowego tłumaczy.” [In:] Magdalena Pakuła, Anna Dudak (eds.) Edukacja ustawiczna dorosłych w europejskiej przestrzeni kształcenia z perspektywy polskich doświadczeń. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej; 259–266. Klimkowska, Katarzyna, Konrad Klimkowski (2015) Kształtowanie kompetencji kształcenia usług tłumaczeniowych z perspektywy przyszłych tłumaczy. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii CurieSkłodowskiej. Klimkowska, Katarzyna, Konrad Klimkowski (forthcoming) Kształcenie kompetencji świadczenia usług tłumaczeniowych z perspektywy przyszłych tłumaczy. Klimkowski, Konrad (2015) Towards a Shared Curriculum in Translator and Interpreter Education. Wrocław, Washington D.C.: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Filologicznej we Wrocławiu, Polska Akademia Nauk Oddział we Wrocławiu, International Communicology Institute. Klimkowski, Konrad, Katarzyna Klimkowska (2012) “Towards Empowerment in Translation Education: Students’ Opinions and Expectations of the Translation Training Course.” [In:] Séverine HubscherDavidson, Michał Borodo (eds.) Global Trends in Translator and Interpreter Training. Mediation and Culture. London, New York: Continuum; 180–194.

Konrad Klimkowski

Moser-Mercer, Barbara (2008) “Skill Acquisition in Interpreting. A Human Performance Perspective.” [In:] The Interpreter and Translator Trainer 2 (1); 1–28. PACTE (2003) “Building a Translation Competence Model.” [In:] Fabio Alves (ed.) Triangulating Translation. Perspectives in Process Oriented Research. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins; 43–66. Pym, Anthony (2003) “Redefining Translation Competence in an Electronic Age. In Defence of a Minimalist Approach.” [In:] META 48 (4); 481−497. Rotter, Julian B. (1966) “Generalized Expectancies for Internal versus External Control of Reinforcement.” [In:] Psychological Monographs: General & Applied 80 (1); 1–28. Woods, Julia (2007) Interpersonal Communication. Everyday Encounters. Boston: Wadsworth. Żmudzki, Jerzy (2009) “Problemy, wyzwania i zadania translatoryki.” [In:] Lingwistyka Stosowana / Applied Linguistics / Angewandte Linguistik 1; 41–60.

Online sources EMT (2009) “Competences for Professional Translators, Experts in Multilingual and Multimedia Communication.” Available at: http://ec.europa.eu/dgs/translation/programmes/emt/index_en.htm [ED 28.09.2015]. Pym, Anthony (2009) “European Masters in Translation – Possible Contributions from Research.” An unpublished contribution to a panel discussion, European Masters in Translation Network 1st Meeting, Brussels, December 8, 2009. Available at: http://usuaris.tinet.cat/apym/publications/ publications.html [ED 28.10.2015].

Academic Journal of Modern Philology e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) 75–89

Paulina Królikowska University of Łódź

The Mechanism of Activating and Realizing the Context of the Middle East Conflict in the Israeli Political Discourse

Abstract Based on the assumption that a long-lasting political/social conflict is a phenomenon determining potentially all communicative events in which political speakers representing the conflicted parties participate, irrespective of their individual time and place, this article illustrates an interesting mechanism of activating and realizing the context of the Middle East conflict in the Israeli political discourse, which has been identified in a detailed study of 2009–2014 speeches of the Prime Minister of Israel Benjamin Netanyahu. The above mentioned study revealed that this specific mechanism is one of proofs that the Israeli party to this conflict has developed their own, distinguishing way in which they discursively (re)construct the situation in the Middle East. As such, this mechanism also turned out to be one of the key elements responsible for some major regularities in structure, content and functions of Netanyahu’s speeches destined and delivered to audiences either in Israel or outside, which in turn enabled to approach it as a potentially new political genre. The goal of this article is to illustrate how, in the course of six years, Netanyahu activated and realized the context of Middle East conflict in front of diverse audiences, and how this mechanism governed the distribution of preferred messages about the Israeli stance in this struggle across time and settings. Keywords: Israeli political discourse, Middle East conflict, discourse of conflict, legitimization, context-activation, context-realization, political genre.

1. Introduction Discourse of conflict, understood as a set of communicative events in which speakers negotiate meanings about the conflict in order to achieve particular goals in it – just as other larger structures or patterns of communication – is shaped and characterized by specific structural, content-related and functional

Paulina Królikowska

properties. This, in turn, makes it conceptually overlap with some only recently evolving approaches towards genres in political communication (cf. Cap & Okulska (eds.) 2013; Lauerbach 2013; Malkmus 2013), and sheds the much needed light at some familiar political-communicative practices, which can be examined from a broader perspective to see how the communicative choices of a given speaker reflect and adopt to the changing situational requirements in the pursuit of the general goal of legitimization in a specific socio-political setting (cf. Hart 2010; van Leeuwen 2007). In the analysis of political discourse, this entails taking, for example, conflict, economic crisis, environmental issues such as global warming, or the growth of terrorism as phenomena that range beyond the immediate (local and micro-) context and that are combined with issues of global/transnational politics, i.e. the macro-context. In each of these cases, the macro-scale contextual phenomenon may potentially shape the discursive choices of the speaker to such an extent that in search for a label that would encompass all the discursive regularities that appear, the only valid category that remains seems to be the one of a “political genre” (cf. Bauman 1992; Paltridge 1995; Lauerbach 2004) – and essentially a new generic category in political communication. The clue to checking whether any conventionalized goal-oriented discursive forms do arise from the imperatives of such macro-contexts lies in analyzing diverse data, such as speeches with various micro-contexts (written for diverse events of national or international importance), delivered in front of various audiences (local/ international and homogeneous/heterogeneous audiences, as each of them shares a different amount of background knowledge with the speaker), and covering a period of time. This article briefly presents an excerpt from such a research project, where the 2009–2014 speeches of the Israeli Prime Minister Benjamin Netanyahu, due to their significant saturation with the themes of the Israeli-Palestinian and the Israeli-Iranian struggle in the Middle East and a number of other distinguishing properties, have been classified as an exemplification of the discourse of conflict and approached as a potentially new political genre (cf. Królikowska 2015). In this respect, the very mechanism of activating and realizing the context of the Middle East conflict in Netanyahu’s speeches illustrated how the speaker introduced these themes to diverse audiences, what interrelations his public performances had with and those of his opponents, and how all these properties contributed to the legitimization of Israeli conduct in the Middle East and on the international political arena.

2. Method and implications for the interpretation of the results The clue to the identification of this mechanism was a close examination of the micro-contexts of each of the analyzed Netanyahu’s speeches and, most importantly, the ways in which he used them to activate and realize the macro-context of the Middle East conflict. This has been done with the following motivation: if the instances of this mechanism appear repeatedly in other speeches (possibly, across the entire corpus of 21 speeches selected for the study), it might be assumed that, as a whole, they contribute to the formation a larger abstraction that exists above and beyond individual text structures (and individual micro-contexts). This larger abstraction is, essentially, the macrostructure of the discourse of conflict, which gets realized in specific structural regularities (in this case, individual text structures) and content-related regularities (in this case, references to various aspects of the Middle East conflict). In this vein, I incorporated a bottomup approach of looking for the content-related regularities in speeches delivered over a period of time, in different settings and in front of different audiences, which I controlled top-down, having assumed that

The Mechanism of Activating and Realizing the Context…

whenever such regularities appear, they contribute to the formation of the macrostructure that exists in the macro-context of the Middle East conflict. The analysis of data has revealed a number of such content-related regularities that appeared repeatedly in different micro-contexts, over a period six years and in front of various audiences inside and outside Israel, and in each case, specific elements of particular micro-contexts were used by PM Benjamin Netanyahu as “anchorage points” that enabled him to activate and realize the larger context of a particular idea or an aspect related to the Middle East conflict. This way, the Middle East conflict was effectively brought by the speaker from the contextual background to the foreground of his speeches, and, as a result, it encompassed both the context and the content of all text structures analyzed. When it comes to the exact content-related regularities shared by all Netanyahu’s speeches, they are all organized around two governing ideas of this discourse of conflict, which develop over time and across different audiences, that is: the recognition of the Israeli statehood and the security of Israel. This way, all the content-related regularities that were identified are either explicitly or implicitly linked to these two ideas, making them two main legitimization premises in Netanyahu’s 2009–2014 speeches. This, in turn, revealed itself in a massive number of examples illustrating the speaker’s commitment to these recurrent themes, some of which occupy as much as several paragraphs of a particular speech in a row, and recur in this form in other speeches. In every single speech and in the case of every single contentregularity identified, this mechanism has been performed through, essentially (and obviously), discursive means. This entails that the large number and volume of examples illustrating particular content-related regularities translates into a large number of linguistic tools such as implicatures, presuppositions, specific patterns of speech acts, etc. that Netanyahu used in this vein, but these will only be signaled here, since I shall focus more on the specific aspects of the macro-context that these devices activated and realized in the speeches of the Israeli PM.

3. The mechanism in practice Netanyahu’s speeches analyzed manifested content-related regularities entailing repeatable activation and realization of the following aspects of the Middle East conflicts: 1. premises legitimizing the existence of the state of Israel, its territorial area and the capital in Jerusalem; 2. mutual recognition of statehood of Israel and the Palestinians as the proposed solution to the Middle East conflict; 3. non-recognition of the Israeli statehood by Israeli opponents (the Palestinians, Hamas, Hezbollah, Iran, ISIS) as the root of the Middle East conflict, the reason of deadlock in peace negotiations with the Palestinians, the motivation behind the Palestinian hostility towards Israel (e.g. manifested through Bil’in demonstrations1); also, non-recognition of Jerusalem as the capital of Israel; 1

Bil’in is a Palestinian village located in the central West Bank, around 12 kilometers from Ramallah, the administrative capital of the State of Palestine. Since February 2005 Bil’in is the venue of weekly protests against the ongoing construction of the Israeli West Bank separation barrier that restricts the movement of the Palestinians in this territory and is said to annex some of the Palestinian land. Bil’in weekly protests take the form of mass marches from the village to the fence, with crowds

Paulina Królikowska

4. threats to the existence and security of the state of Israel as a result of: terrorist activity of Hamas, Hezbollah and ISIS, development of nuclear weapons in Iran, the Arab Spring and post-Arab Spring destabilization of the Middle East; 5. post-factum legitimization of military actions taken by Israel (e.g. Operation Cast Lead, Operation Pillar of Defense, Operation Protective Edge) as self-defense; 6. accounts of attempts of international forces to externally stimulate the resolution of the Middle East conflict (featuring mostly unsuccessful ones and those that included criticism of Israel, e.g. UN Security Council report on Gaza War; successful accounts were limited mostly to the American or Italian initiatives supporting Israel); 7. accounts of peace-oriented initiatives taken by Israel (e.g. calls to the Palestinians to begin direct negotiations, liquidation of checkpoints and roadblock, territorial withdrawals, plans for or execution of settlement construction moratorium, investments into increasing life standards of the Arab citizens of Israel, building Israeli field hospitals, etc.). The points on this list relate to various content-related regularities that appeared across all speeches analyzed that Netanyahu delivered in the years 2009–2014, inside and outside Israel, and in front of diverse audiences. What is important, as far as individual speeches are concerned, on the one hand there were cases in which the speaker covered all seven points from the list above, but on the other hand, there were also speeches, in which only selected aspects were explored. To illustrate, on balance, the greatest and the most multidimensional group of content-related regularities was identified in Netanyahu’s 2009 Knesset Swearing In speech and in his 2010, 2011 and 2013 Knesset Winter Session Opening speeches. This might be motivated by two reasons. First, all these addresses have had major press coverage inside and outside Israel, this way enabling the speaker to communicate messages covering all the topics that he deems important and representative of the Israeli stance in the Middle East conflict. Second, the specific micro-context of these two types of speeches delivered in Israel was potentially most flexible in providing the speaker with “anchorage points” for all the seven content-related regularities from the list, as the Knesset Swearing In speech and the Knesset Session Opening speeches were (sub)types of the genre of an inaugural address, where the speaker can cover a range of topics. Other speeches delivered by Netanyahu in the Knesset, for example, during the Knesset Session in Honor of the PM of Italy Silvio Berlusconi, the Knesset Herzl Day or Jerusalem Day celebrations were less diversified in terms of content-related regularities listed above, but this seems to result from the limitations imposed by their micro-contexts which provided the speaker with less “anchorage points” to elaborate to in relation to the Middle East conflict. Nevertheless, these “anchorage points” still were there – even if only a few; to illustrate, such an anchorage point for Netanyahu in his speech to Silvio Berlusconi visiting the Knesset were the Italian-Jewish historical relations and mutual ideological inspirations, having discussed which Netanyahu established common ground between Israel and Italy of people attempting to stop the construction and dismantle the existing parts of the barrier. In each case, the protesters are halted by the Israel security forces, which leads to the eruption of mutual physical violence and the use of various weapons (rubber bullets, tear gas, stones, etc.). In the course of nine years, Bil’in demonstrations have attracted large media attention and support from various international organization. In 2013, the then Palestinian Authority PM Salam Fayyad said that these protests have become “a shining example of popular resistance against the occupation, the settlements and the fence” (quote from an article on Fayyad’s visit to the Bil’in demonstration published in The Times of Israel on March 1, 2013; article available at: http://www.timesofisrael.com/israeli-soldier-lightly-wounded-in-west-bank/ [ED 9.01.2016].

The Mechanism of Activating and Realizing the Context…

that he used to outline the importance of Zionism and the Jewish national revival in the pursuit of Israeli statehood. Following this, he mentioned Berlusconi’s long-lasting support for Israel, expressing his gratitude for Berlusconi’s initiative to include Hamas on the European Union’s list of terror organizations, his criticism of the Goldstone Report and boycott of the Second Durban Conference,2 and, finally, his calls to the international community to target the threat of a nuclear Iran – this way briefly recontextualizing points 3–6 from the list above. Coming back to the general discussion of the workings of these seven content-related regularities in the speeches analyzed, there is one particularly interesting observation that I would like to make. It is related to the issue of Iran’s non-recognition of the Israeli statehood and, most importantly, to the issue of the development of nuclear weapons in Iran. Although these specific aspects of the Middle East conflict (covered by points 3 and 4 above) were frequently recontextualized by Netanyahu in his speeches delivered in the Knesset, the analysis of his 2009–2014 UN General Assembly and AIPAC Policy Conference speeches revealed major domination of this topic – especially from 20123 on. This peculiarity is even more remarkable when we consider that, for example, the time span between Netanyahu’s speech at the Knesset and his speech at the UN General Assembly was only 2–4 weeks long. There are at least two potential explanations for this difference: first, Netanyahu’s speeches during events with large press coverage and international audiences/addressees (UN representatives or – in the case of AIPAC Policy Conference – American Pro-Israeli lobbyists, American Congressmen and, as in 2012, even the American President Barrack Obama) were dominated by the Iranian issue to proximize the nuclear threat as one with global range and to persuade the international community to set an ultimatum for the Iranian nuclear program – notwithstanding President Obama’s disagreement to do it. The second explanation relates specifically to the micro-context of the UN General Assembly and the fact that Netanyahu delivered his speeches after the speeches of the Iranian Presidents: in 2009 and 20114 one day after President Mahmoud Ahmadinejad’s speeches, in 2013 and 2014 several days after President Hassan Rouhani’s speeches to the UN. Probably for this reason, in each of these cases, Netanyahu devoted the majority of his address to commenting on the content of the Iranian Presidents speeches, recontextualizing their words in order to delegitimize them almost immediately in front of 2

The “Second Durban Conference,” i.e. the United Nations World Conference against Racism organized in 2009 in Switzerland, was boycotted by the USA and seven other countries including Italy based on their concerns that Arab countries would again (like eight years before) demand denunciation of Israel and insist that all criticism of Islam be banned. During the 2001 edition of this event organized in Durban, South Africa, Canada, the USA and Israel walked out of the rooms when Arab states submitted a draft resolution criticizing Israel and equating Zionism with racism.

In this respect, year 2012 can be treated as a particularly interesting point of Netanyahu’s discourse of conflict and the issues of activation and realization of the “threat of nuclear Iran” theme in front of the 2012 UN General Assembly audiences. It was this particular speech, in which Netanyahu called for setting an ultimatum (“a clear red line”) for the Iranian nuclear program and equated Iran (as “the world’s most dangerous terrorist regime”) with al-Qaeda (as “the world’s most dangerous terrorist organization”). The trend represented by this specific speech (domination of the topic of “the threat of nuclear Iran” over other content-related regularities) was then very much followed by Netanyahu’s 2013 and 2014 UN speeches, as each of these speeches features all the seven points listed above, but with major prevalence of the topic of Iranian nuclear program and potential consequences of the use of its weapons.

The 2011 and 2012 UN speeches also included a number of quotes from the Palestinian President Abbas’ UN speech (delivered the day before), which Netanyahu recontextualized in order to invoke larger accounts of the Israeli peace-oriented initiatives that the Palestinian side did not – in the Israeli PM’s opinion – seize, or to discuss the non-recognition of the Israeli statehood by the Palestinians as the core reason of the conflict since 1948.

Paulina Królikowska

the same audiences. At the same time, these specific references to their speeches also served as “anchorage points” that Netanyahu used to activate and realize other aspects of the Middle East conflict manifested by the content-related regularities listed above, repeatedly referring to the topic of, for example, nonrecognition of the Israeli statehood by the Palestinians and the considerable Israel’s vulnerability to attacks of various terrorist organizations operating, both, regionally and globally. Interestingly, Netanyahu’s AIPAC Policy Conference speeches delivered in the same years as the UN General Assembly speeches followed similar patterns, but with only one exception – a speech that Netanyahu delivered during AIPAC on March, 6, 2012, six months before his “red line” speech to the UN. Surprising as it is, this is the only speech in the entire corpus, in which Netanyahu does not refer to the Palestinians. Instead, he focuses on the “nuclear Iran” and uses very much the same linguistic devices to activate and realize this specific aspect of the Middle East conflict that he used half a year later during the UN General Assembly – this we will see based on selected examples in section 3 below. Still, however, the remaining points from the list of content-related regularities are covered, i.e. Netanyahu talks about premises legitimizing the existence of the state of Israel, local and global dimensions of threat to Israeli security, issues of Israeli self-defense and the crucial role of the Israeli-American alliance. But why does Netanyahu devote virtually entire speech to the “nuclear armed Iran”? The answer is simple: two days before, on March 4, 2012, President Barrack Obama delivered a speech at the AIPAC Policy Conference, during which he stressed the importance of diplomacy, sanctions and time in solving the Iranian nuclear issue, which Netanyahu received with rather mixed feelings, as he expected a firmer and more supportive stance of the American President. The exact thing that he expected was probably a clear American declaration to take (or to join Israel in taking) military action against Iran if it exceeds the set limits of enriching uranium, so in the absence of such a declaration, Netanyahu might have decided to elaborate on the potential consequences of the use of nuclear weapons by Iran to signal that solutions proposed by Obama might be ineffective – which he skillfully did in several points of the speech. Additionally, this is probably the reason why six months later in the UN, Netanyahu called for an ultimatum for Iran to relinquish its nuclear program. Another link between this speech and the speeches that I commented on earlier lies in its specific micro-context. Just as in the case of Netanyahu’s 2009, 2011, 2013, 2014 UN speeches, in the case of his 2012 AIPAC speech the content-related regularities concerning Iran had their “anchorage points” in speeches delivered by key actors in the conflict short time before particular Netanyahu’s addresses. The 2012 AIPAC speech, however, is in this respect different from the UN speeches in terms of the intensity of impact of Netanyahu’s recontextualization of Obama’s words, as obviously the Israeli PM expressed his criticism much more diplomatically than in the case of the Presidents of Iran, which he did this way in order not to imperil the Israeli-American relations – and, most importantly, the general political and financial American support which is undeniably important for Israel in the Middle East conflict. Notwithstanding this one exceptional Netanyahu’s address, all the remaining 2009–2014 UN General Assembly and AIPAC Policy Conference speeches in the corpus of my analysis featured all the seven content-related regularities which I listed at the beginning of this section. In search for their “anchorage points,” apart from those that I have already mentioned in my discussion of four UN Netanyahu’s speeches (2009, 2011, 2013, 2014) and his 2012 AIPAC Policy Conference address, there were also several other interesting elements of the micro-contexts of these events that Netanyahu strategically made use of to bring the Middle East conflict to the foreground of his speeches by activating and realizing particular aspects of its macro-context. To illustrate, in the case of the UN, he would refer to

The Mechanism of Activating and Realizing the Context…

its mission as an organization that was founded after WWII to prevent similar atrocities from happening in the future, based on which he would make elaborated historical analogies between the threats to Israel that started – and continue – since 1948 and those that had materialized earlier, as a result of the Nazi ideology. Alternatively, in times of harsh UN criticism of Israel, he would pick instances when the Israeli opponents and/or representatives of countries associated with terrorism and violations of human rights and international humanitarian law headed various UN bodies,5 based on which he would elaborate on the past and current instances of hostility of these countries towards Israel. On balance, however, in each case also the general idea behind the micro-context of a General Assembly as a meeting of a body concerned with international peace and security immediately provided Netanyahu with an “anchorage point” which has been grounded in the lack of stable peace and security in the Middle East, including the post-Arab Spring further destabilization of this region. The same applies to the micro-context of each AIPAC Policy Conference, as the “anchorage points” for Netanyahu’s major coverage of the Middle East conflict in his speeches delivered there are also “right there” in the very mission and scope of this event. As we read at the official AIPAC website, the committee of this conference openly declares itself as Pro-Israeli activists concerned with “impact for Israel’s future”6– this way, the micro-context of each of the AIPAC Policy Conferences together with the general fact that the Middle East conflict has remained unresolved for over 60 years also, as if automatically, provided Netanyahu with numerous opportunities to communicate content that followed all the seven patterns listed at the beginning. In this respect, several speeches that Netanyahu delivered on various occasions in Israel have turned out to have particularly interesting “anchorage points” of their micro-contexts that the Israeli PM used to activate and realize the macro-context of the Middle East conflict. Although, as we will see, these speeches might not necessarily include all seven content-related regularities listed in section above, they well-illustrate how Netanyahu could skillfully (and strategically) use various bits and pieces of microcontext to direct the attention of his addressees/audiences there where he exactly wanted. My discussion starts with two speeches, the micro-context of which were 2009 and 2010 Special Knesset Sessions Commemorating Late Prime Minister Yitzhak Rabin. The first of these two speeches – the one delivered on October 29, 2009 – possesses some typical properties of a “commemoration” genre: Netanyahu vastly comments on the positive traits of the late former Israeli PM and presents his activity as a major contribution to the Israeli independence in events that are perceived as the Israeli highlights in the Middle East conflict. Example (1), which is in fact the very opening paragraph of the 2009 speech, well-illustrates these micro-contextual properties: (1) Yitzhak Rabin was the quintessential “sacra” – idolized commander of the Hare Brigade during the War of Independence, victorious IDF commander of the Six-Day War, highly regarded ambassador to the United States, the first native-born Israeli to serve as prime minister, a leader who strove for peace – and achieved it with Jordan, “Mr. Security.” (B. Netanyahu, October 29, 2009) 5

These include, for example, 2003 when Libya chaired the UN Commission on Human Rights and Iraq headed the UN Committee on Disarmament (with Iran as the co-chair of the UN Conference of the UN Disarmament in Geneva) or 2011 when Lebanon presided over the UN Security Council.

Quoted directly from the official website of the AIPAC Conference registration for the 2015 edition of this event available at: http://www.aipac.org/act/attend-events/policy-conference [ED 21.11.2014].

Paulina Królikowska

These get intensified at the point, at which Netanyahu refers to Rabin’s assassination that took place 14 years before: (2) On that night that none of us will ever forget – and that will always be part of our nation’s history – on the night of November 4th, a despicable murderer aimed his gun at the Prime Minister’s exposed back. On that night, an Israeli patriot was vanquished by a murderer who fired a bullet at the heart of the nation. (B. Netanyahu, October 29, 2009)

In the context of these events, Rabin’s activity as a military and a politician is presented as exemplary patriotism that gets culminated in his assassination, but to grasp the connection between these events and the Middle East conflict, a bit more background knowledge is required. Yitzhak Rabin was shot by an Israeli ultra-national activist Yoga Amir who opposed to the signing of the Oslo Accords and several other peace initiatives taken by the then Israeli government, because he perceived the Israeli withdrawal from the West Bank as a denial of the biblical heritage that Jews reclaimed by building their settlements there. Although all these events are related to the past – and to the past phases of the conflict and the peace process – Netanyahu recontextualizes them in probably the most important paragraph of this speech, where he relates Rabin’s death to the current reality inside Israel – and, most importantly, the current (2009) phase of the conflict: (3) Fourteen years have passed since then and I believe that the vast majority of the public has internalized the lessons of tolerance and restraint. Our conduct in difficult situations over the past few years proves this true. But there are still a few among us who are unwilling to accept democratic decisions and the primacy of law. They do not represent the majority of Israelis. They are a small, insignificant minority. But we have already witnessed the power of a single murderer and the damage he can cause. (B. Netanyahu, October 29, 2009)

The first two sentences of the excerpt in example (3) are Netanyahu’s post-factum legitimization of the internationally criticized “Operation Cast Lead” / Gaza War that I already commented on in this chapter, which was officially legitimized as an act of Israeli self-defense in response to rockets targeting Israeli civilians that were fired from the Gaza Strip. By the use of implicatures (both triggered by “but” marked in bold above), Netanyahu extends this context and, through a historical analogy, compares7 those who (now) dissent over the rationale for the Gaza War to Rabin’s assassin (14 years earlier). The implied addressees of the message are, potentially, some Members of Knesset from the Kadima party, which in Netanyahu’s opinion “failed during the Second Lebanon War and in the current conflict with Gaza militants.”8 The same pattern is followed by a speech delivered by Netanyahu in the same place and on the same occasion, but a year later, on October 20, 2010. This time, however, Netanyahu relies on a different type of intertextual references in his “commemoration”: instead of listing Rabin’s merits, for the majority of the speech he quotes excerpts from the last pre-assassination speech that Rabin delivered in the Knesset 7

The comparison of his/Likud’s critics to the Rabin’s assassin in this speech implies another comparison – one in which Netanyahu compares himself to Yitzhak Rabin; nevertheless, this is quite a peculiar link, as initially, the Likud party (led in the years 1993–1999 by Netanyahu) also widely criticized Rabin’s stance in the Middle East conflict and rejected the Israeli withdrawal from the West Bank as a removal from the Jewish tradition.

Taken from an article on the Likud’s 2008 election campaign published on Hareetz.com. Article available at: http://www. haaretz.com/news/netanyahu-s-election-slogan-likud-because-the-state-needs-to-be-run-1.259913 [ED 5.01.2016].

The Mechanism of Activating and Realizing the Context…

in 1995. The most important feature of these quotes is that they are all related to the topic of the IsraeliPalestinian / the Israeli-Arab conflict through: providing arguments legitimizing the right of the Jews to have their state on the current territory of Israel (as in example (4) below), recalling past events that involved aggression of the Israeli opponents targeted at the Israeli citizens (as in example (5) below), or discussing issues connected with the peace process and, most importantly, the Israeli conditions to be met by the Palestinian Authority (as in example (6) below): (4) In that speech, Yitzhak Rabin said: “The land of the prophets, which bequeathed to the world the values of morality, law and justice, was, after two thousand years, restored to its lawful owners – the members of the Jewish people. On its land, we have built an exceptional national home and state.” (B. Netanyahu, October 20, 2010) (5) “However, we did not return to an empty land. There were Palestinians here who struggled against us for a hundred wild and bloody years. Many thousands, on both sides,” he said, “were killed in the battle over the same land, over the same strip of territory, and were joined by the armies of the Arab states.” (B. Netanyahu, October 20, 2010) (6) “We would like this to be an entity which is less than a state, and which will independently run the lives of the Palestinians under its authority. The borders of the State of Israel, during the permanent solution, will be beyond the lines which existed before the Six Day War. We will not return to the 4 June 1967 lines.” (B. Netanyahu, October 20, 2010)

The central point of this speech that links these past events with the current (2010) phase of the Middle East conflict is the following excerpt: (7) These things were said 15 years ago, and naturally I have a great deal to add to them after so many years. But on this special day, I ask that the words and voice of Yitzhak Rabin echo and be heard without any additions and without interruption, other than two short remarks. (B. Netanyahu, October 20, 2010)

In (7) Netanyahu presupposes that the most fundamental for the Israelis issues have not been resolved by the Palestinian side and its Arab supporters, this being an implicit reference to the fact that they still have not recognized the Israeli statehood. Additionally, using an almost identical construction (“these things were said 15 years ago”) as in (3) (where he said “fourteen years have passed since then”) he presupposes that for over a decade after Rabin’s speech, again, little has changed and that there have been, possibly, many further instances of aggression targeted at Israel. Netanyahu immediately uses this presupposition of the intractability of the Middle East conflict to outline that his Prime Ministerial stance as to this issue is a continuation of Rabin’s stance, aided by “two short remarks” – something that is, possibly, meant to be interpreted as two minor comments. Nevertheless, as we will see in the discussion below, these seemingly minor additions are, in fact, two skillful implicatures that relate to one of the most seminal dimension of the struggle with the Palestinian neighbors, i.e. the (mutual) recognition of statehood. Example (8) features the first of these “two short remarks”: (8) The first brief remark is an obvious one regarding construction and the moratorium: I already said that the temporary construction moratorium was a gesture made by no other previous government, and I believe that Yitzhak Rabin’s words in this regard are an additional confirmation of this observation. In addition, construction in existing communities in Judea

Paulina Królikowska

and Samaria does not contradict the aspiration for peace and an agreement. (B. Netanyahu, October 20, 2010)

The excerpt in example (8) includes a presupposition that the 10-month moratorium on the construction of new Israeli settlements in the West Bank that Netanyahu introduced in early 2010 was an exceptional concession (“a gesture”) towards the Palestinian Authority, which implies the positive (self-) presentation of the Israeli side as one that wants to achieve peace. This message is immediately juxtaposed with a completely opposite, negative (other-) presentation of the Palestinian side, which is carried by an implicature that the current resumed building works in Judea and Samaria are treated by the Palestinians as a pretext for not entering into peace negotiations. This particular implicature has already been made by Netanyahu in a speech that he delivered nine days earlier, at the Opening of the Knesset Winter Session on October 11, 2010. In that address, Netanyahu said that the Palestinians “wasted those ten moths” and that he hopes “they are not doing so [demanding the extension of moratorium] to avoid making the real decisions necessary for a peace agreement.” This, in turn, brings us to another important element of the macro-context which Netanyahu activates and realizes across these speeches, and which is strictly connected with the idea of intractability of the Middle East conflict, i.e. mutual recognition of statehood perceived as a solution to this conflict. This brings us to the second Netanyahu’s “short remark” in example (9): (9) The second remark has to do with his reference to the Palestinian entity that would be established. Yitzhak Rabin spoke of, and I quote: “less than a state.” I do not know what he intended at the time. Today, we say “a demilitarized state that recognizes the state of the Jewish people.” We do not want to deny the Palestinians their right of self-definition. We do not want to rule them. (B. Netanyahu, October 20, 2010)

In example (9), Netanyahu focuses on the taxonomy of statehood that is – or should be – applied by the conflicted parties as part of mutual recognition. Although he rejects Rabin’s way of addressing “the Palestinian entity” as “less than a state,” it is difficult to escape the impression that the label of “a demilitarized state that recognizes the state of the Jewish people” that Netanyahu offers instead is anything more than just a euphemistic reformulation of Rabin’s idea. This interpretation becomes even more salient when we try to answer a question that arises when we critically approach Netanyahu’s proposal and ask ourselves whether a state without its own military forces can indeed be perceived as a truly sovereign state. This, in turn, directs the attention of Netanyahu’s audience to, first, the ongoing nonrecognition of Israel by the Palestinians as the core reason of the conflict and, second, to the accusations of the Palestinian Authority and the international community who claim that Israel wants to gain permanent control over the Palestinian population. In (9) Netanyahu tries to refute this criticism by saying that Israel does not deny the Palestinian right of “self-definition” and self-governance and implicitly communicates that it is rather the Palestinians who continuously and persistently deny the Israelis such rights. This way, both of these speeches delivered by Netanyahu during special Knesset sessions commemorating late PM Rabin turn out to serve as pretexts to draw their audiences’ attention to those aspects of the Middle East conflict that lie at the foundations of the rather fixed Israeli stance at any of so far stages of the peace process. As the analysis of Netanyahu’s 2009–2014 speeches has shown, the idea that irrespective of the passage of time and the initiatives taken (by Israel or by international community), little has changed in the Israeli-Palestinian relations, and that the Palestinians are to be

The Mechanism of Activating and Realizing the Context…

blamed9 for that, are one of the most prominent ideological messages that Netanyahu communicates in this discourse of conflict. The potential impact of this content increases even more once we notice that Netanyahu produces such messages in a very similar way, including reuse of the phrase “the demilitarized (Palestinian) state that recognizes the state of the Jewish people” with this specific wording in a number of speeches delivered in front of as diverse audiences as he had in the corpus analyzed. This way, we may assume that since he consequently repeats this message, he wants all the potential recipients to internalize it as an overarching motivation that Israel has, and to, most importantly, increase the chances of this conflict to be solved in favor of Israel. By this I mean that, should an end to this conflict finally come, irrespective of the specific territorial or political arrangements made, the thing at stake will be the publicity, i.e. the opinion that the contemporary and future generations will have. As the history has shown, once finished, virtually any conflict has had its “winners” and “losers,” and from the point of view of a political leader – and political communication – becoming the “winner” equals back-legitimization of nearly all that the “winning side” has ever said or done. Another interesting manifestation of the mechanism of pushing the macro-context of the Middle East conflict to the foreground comes with speeches that Netanyahu delivered in the micro-context of the official Jerusalem Day celebrations. Nevertheless, in this case as well, the illustration of a surprisingly uniform pattern of activating and realizing the context of conflict in these speeches requires a short introduction to the ideological background of this national Israeli holiday, because this is the key to understanding its role – and the role of Jerusalem – in the Middle East conflict. Jerusalem Day is, officially, a national holiday in Israel since 1998,10 although it was first proclaimed in the aftermath of the Six Day War, when in 1967 Israel gained control over East Jerusalem (previously controlled by Jordan). Following these events, Israel joined East Jerusalem with West Jerusalem – the then capital of the state and the headquarters of the Israeli government and the Knesset since 1948 – making the “unified” city its capital, which until now remains an internationally disputed and criticized issue,11 also with respect to religious matters, as the city is an important religious site for believers of Judaism, Islam and Christianity. What is interesting, also the very idea of celebrating Jerusalem Day raises concerns among some Israelis in the country and some Jews worldwide, as it is mostly observed by Religious Zionists and openly rejected by some Orthodox communities.

This entails that in the discourse of conflict the speakers tend to locate the (past, present or future) events taking place and the attitudes of the “us” and the opposing parties on a conflict neutralization–conflict intensification scale and – as long as in such an arrangement the speaker’s side to the conflict is most likely to be presented as conflict-neutralizing – the other side(s) are most likely to be presented as conflict-intensifying.

10 In 1998 the Knesset passed the Jerusalem Day Law, thus making it a national holiday in Israel. 11 The actual legal and diplomatic status of Jerusalem outside Israel raises many concerns. The UN Partition Plan introduced in 1947 made it an international city, and the UN and many international organizations still adhere to this status. For these reasons, many countries have their Israeli-based diplomatic representations in Tel Aviv and not in Jerusalem. In 1980 the UN Security Council adopted Resolution 478 in which it demanded that Israel rescinds declaration of Jerusalem as its unified capital, but Israel rejected to do it. The same reaction on the part of Israel followed the opinion of the International Court of Justice issued in 2004, in which East Jerusalem was named “Occupied Palestinian Territory.” Full texts of Resolution 478 can be accessed here: http://unispal.un.org/UNISPAL.NSF/0/DDE590C6FF232007852560DF0065FDDB [ED 6.01.2016]. Full text of the 2004 opinion of the International Court of Justice can be accessed here: http://www.icj-cij.org/docket/index. php?pr=71&code=mwp&p1=3&p2=4&p3=6 [ED 6.01.2016].

Paulina Królikowska

Irrespective of all these controversies, Benjamin Netanyahu, both as a Zionist and as the Israeli Prime Minister, forces the perception of the “unified” city as the only legitimate capital of the State of Israel and eagerly uses occasions such as the official celebrations of Jerusalem Day as a setting for various arguments supporting the claim that under the Israeli control the “unified” city has flourished. Consider the following examples: (10) That was the reality of a city which was shriveled and suffocated; a city that did not develop; a city that simply froze. All this changed at once, within a period of six days in 1967. And since the end of the Six Day War, when Jerusalem was united under Israel’s sovereignty, Jerusalem has breathed, thrived and developed, and the city is whole again. Jerusalem’s unification was the catalyst to its progress. (B. Netanyahu, June 1, 2011) (11) I believe the most appropriate words were actually written in modern times by Uri Zvi Greenberg: “and I say: there is one truth and not two. As there is one sun and as there are not two Jerusalems.” We know it, and you said it, that the Eternal City belongs to the Eternal People and we want to preserve Jerusalem’s unity and integrity in words and actions, because it is not only a spiritual, celestial city, but also an earthly city, and it is not only a city of yesterday, but also a city of tomorrow. (B. Netanyahu, June 1, 2011)

Example (10) manifests a generally frequent pattern of comparison-making that Netanyahu uses in this and other speeches to presuppose that the Israeli control over Jerusalem is the decisive factor stimulating its development. The same idea reverberates in example (11), where the main message is that Jerusalem (“Eternal City”) is currently in the hands of its rightful owners (“Eternal People”), and that these rightful owners not only preserve their (eternal) heritage, but also contribute to development of the city to an unparalleled extent. This, in turn, also enables Netanyahu to politically realize the myth of the Chosen People, under which he communicates that any other parties that ever controlled (any of the parts of) Jerusalem, neither had the right to do it, nor preserved or developed the city to the extent that is required considering the city’s importance – this being, both Jerusalem’s objective religious importance and its strategic political-symbolic importance in the Middle East. An exactly the same pattern is followed by Netanyahu in his 2014 Jerusalem Day speech. Consider the following examples: (12) Jerusalem has developed remarkably. Jerusalem after the Six Day War was not a small village, but it was not exactly a big metropolis either. Today, Jerusalem is a big metropolis. It stands out in all its glory. (B. Netanyahu, May 27, 2014) (13) We preserve our heart, the heart of our nation. We will never divide our heart – never. As we believe that our capital is the heart of our nation, it must be united, as the Rabbi just said, it must be connected to the great soul of Eternal Israel, to the Torah and to the intellectual assets created by our Sages throughout the generations. (B. Netanyahu, May 27, 2014)

In example (12), just like in example (10) from his address delivered three years earlier, Netanyahu uses a comparison (although this time implied) of the life conditions in Jerusalem under the Israeli control with those from the period surrounding the Six Day War. Again, this way he presupposes that the Israeli influence on Jerusalem is solely positive and that no other entities governing any of the city’s parts managed to do as much for it.

The Mechanism of Activating and Realizing the Context…

Example (13), in turn, is much of a build-up of the content of example (11). Once again, Netanyahu presupposes that the “united” Jerusalem is the preservation of the eternal right of Jews to this city and, as a consequence, the right of Israelis to have their capital there. Again, this is a salient allusion to the politically realized myth of the Jewish chosenness, and an implicit response to the international pressures put on the Israeli government to give East Jerusalem (and, in fact, also West Bank) back to the Palestinians. This demand has particularly gained in force in 2014 surrounding the United Nations General Assembly, because as part of their initiatives oriented at independence and full UN recognition, the Palestinians started pushing a draft of a resolution forcing Israel to withdraw from the occupied territories, i.e. West Bank and East Jerusalem, by November 2016. Although Netanyahu’s 2014 Jerusalem Day speech precedes these specific events, Netanyahu’s words “We will never divide our heart – never” well-illustrate the general Israeli stance on this subject, which has remained fairly unchanged12 for nearly 20 years. Another suggestive illustration of the general Israeli position comes in example (14): (14) There is also a great deal of hatred, anti-Semitism and slander directed at us, but there is also great admiration because many among the nations of the world know that there is something special here, a spiritual spark, an eternal spark, a people that survived for thousands of years against all odds, returned to their homeland, rebuilt their homeland, established their state and built an unprecedented military force. There is a unique spirit here, and it all concentrated in one place – Jerusalem. (B. Netanyahu, May 27, 2014)

Example (14), which is an excerpt from Netanyahu’s 2014 Jerusalem Day speech, essentializes two frequent ideological messages reproduced by the speaker in different settings and in front of various audiences. The first message relates to the (regional and international) attitudes towards Israel in relation to the Middle East conflict: “hatred, anti-Semitism and slander” are the properties typically ascribed to the Israeli direct opponents (but, also, potentially those who are the Israeli non-supporters), while “admiration” is the quality ascribed to those countries that, potentially, act in favor Israel and openly support it in the conflict in the region. This way, Netanyahu also reproduces the general arrangement of conflict-related roles and patterns of behavior that I described in macro-criterion 5. The second recurrent ideological message lies in the presuppositions triggered by verbs “return” and “rebuild” in the phrases marked in bold: on the one hand, due to the micro-context of the Jerusalem Day celebrations, Netanyahu, again, presupposes the eternal Jewish – and the consequent current Israeli – right to this city, but on the other hand, when we look at how this message is reproduced in other Netanyahu’s speech, it occurs that this is a systematically used metonymic representation of the entire State of Israel. This metonymy is particularly productive for the persuasive potential of interpreting the deictic marker of space “here,” which in example (14) is used twice and rather ambiguously, as it can be understood as either “in Jerusalem (only)” or “(generally) in Israel (including Jerusalem).” Nonetheless, this ambiguity disappears when more material is analyzed: as the analysis of all speeches (including those delivered during the UN General Assembly and the AIPAC Policy Conference) has shown, Jerusalem was used in this metonymic fashion across different micro-contexts and audiences, each time with the function of legitimizing the Jewish right to, both, this specific city as the Jewish capital (of course, in its “unified” form), and the State of Israel with the specific territories that it covers (of course, including the “unified 12 Apart from Netanyahu (during his both terms of office), other Israeli Prime Ministers who categorically rejected the idea of withdrawing from East Jerusalem and dividing the city were Yitzhak Rabin and Ariel Sharon. This view was not fully shared by Ehud Barak and Ehud Elmert.

Paulina Królikowska

capital of Jerusalem” and other places referred to by the UN as “occupied territories”). Simultaneously, what is particularly important for this mechanism, each of these cases enabled Netanyahu to activate and realize one of the major aspects of the macro-context of the Middle East conflict described under contentrelated regularity number 1, i.e. the territorial disputes between Israel and its opponents in the region and the international community, some of which have remained unresolved for as much as several decades.

4. Conclusions The mechanism of activating and realizing the context of the Middle East conflict is but one, yet compelling, illustration of numerous regularities that have been shaped in the Israeli political discourse order to negotiate meanings and achieve specific goals related to the situation of Israel in the region and on the international political arena. A closer examination of such repeatable and often surprisingly fixed properties reveals how the Israeli PM – who is officially managing all political negotiations of the State of Israel – aims to manage and maximize the aura of his credibility to ensure its successful enactment especially in more controversial messages. In period of time covered by the analysis, these were for example times when Netanyahu struggled to legitimize the Israeli calls for international military intervention in Iran as explicitly threat-preventive – this threat being the development of nuclear weapons and the construction of nuclear facilities in Iran as targeted, both, at Israel and the entire “Western world”. Generally, however, (this) discourse of conflict was to a significant degree governed by implicitness, because the existence of a range of potential interpretations which Netanyahu could enforce of cancel accordingly, increased his rhetorical safety and the audience’s chances of avoiding cognitive dissonance (Festinger 1957 and later reformulations). What is important, in this discourse of conflict, Netanyahu attempts to conceal the potential offensive role of Israel (and, thus, rebut criticism and accusations of genocide made by the United Nations Human Rights Council following Israel military standoffs against the Palestinians), and replace it with an image of a peace-oriented state that justly defends itself and its citizens against a range of threats. For these purposes, all goals that he expresses in individual speeches feature an element of (presupposed or implied) peace-orientation or security-orientation, skillfully combined and intertwined by the Israeli PM as two necessary conditions for peace in the Middle East conflict. As a result, all his attempts to legitimize Israeli military operations, investments into Israeli self-defense facilities and equipment, or calls for the financial, military or political support of international community are legitimized as resulting from, first, lack of peace with all the parties that do not recognize the Israeli statehood and, second, as resulting from threats to the Israeli security caused by the hostility of Israel-belligerent parties.

References Bauman, Richard (1992) “Contextualization, Tradition, and the Dialogue of Genres: Icelandic Legends of the Kraftskald.” [In:] Alessandro Duranti, Charles Goodwin (eds.) Rethinking Context: Language as an Interactive Phenomenon. Cambridge: Cambridge University Press; 125–146. Cap, Piotr, Urszula Okulska (eds.) (2013) Analyzing Genres in Political Communication. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.

The Mechanism of Activating and Realizing the Context…

Festinger, Leon (1957) A Theory of Cognitive Dissonance. Stanford: Stanford University Press. Hart, Christopher (2010) Critical Discourse Analysis and Cognitive Science: New Perspectives on Immigration Discourse. Basingstoke: Palgrave. Królikowska, Paulina (2015) Discourse of Conflict as Political Genre. Ph.D. dissertation. Łódź: University of Lódź. Lauerbach, Gerda (2004) “Political Interviews as a Hybrid Genre.” [In:] TEXT 24 (3); 353–397. Lauerbach, Gerda (2013) “The Television Election Night Broadcast: A Macro Genre of Political Discourse.” [In:] Piotr Cap, Urszula Okulska (eds.) Analyzing Genres in Political Communication: Theory and Practice. Amsterdam: John Benjamins; 135–186. Leeuwen, Theo van (2007) “Legitimation in Discourse and Communication.” [In:] Discourse and Communication 1; 91–112. Malkmus, Thorsten (2013) “Macro and Micro, Quantitative and Qualitative: An Integrative Approach for Analyzing (Election Night) Speeches.” [In:] Piotr Cap, Urszula Okulska (eds.) Analyzing Genres in Political Communication: Theory and Practice. Amsterdam: John Benjamins; 267–296. Paltridge, Brian (1995) “Working with Genre: A Pragmatic Perspective.” [In:] Journal of Pragmatics 24; 393–406.

Online sources AIPAC Policy Conference. Attendees. Available at: http://www.aipac.org/act/attend-events/policy-conference [ED 21.11.2014]. International Court of Justice (2009, July 9) Press Release 2004/28: Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory. Available at: http://www.icj-cij.org/docket/index.php? pr=71&code=mwp&p1=3&p2=4&p3=6 [ED 6.01.2016]. Israel Ministry of Foreign Affairs (n.d.) Israel-Palestinian Negotiations. Available at: http://www.mfa.gov.il/ mfa/foreignpolicy/peace/guide/pages/israel-palestinian%20negotiations.aspx [6.01.2016]. Mualem, Mazal (2008, December 20) Netanyahu’s election slogan: ‘Likud – because the state needs to be run.’ [In:] Haaretz. Available at: http://www.haaretz.com/news/netanyahu-s-election-slogan-likud-becausethe-state-needs-to-be-run-1.259913 [ED 5.01.2016]. Prime Minister’s Office (n.d.) Briefing Room. Available at: http://www.pmo.gov.il/English/MediaCenter/ Speeches/Pages/default.aspx [ED 6.01.2016]. Prime Minister’s Office (n.d.) Knesset Inaugural Address (2009, March 31). Available at: http://www.pmo. gov.il/SiteCollectionDocuments/PMO/32communication/speeches/2009/03/knessbENGi310309.doc [ED 6.01.2016]. United Nations Security Council (1980, August 20) Resolution 478 (1980) of 20 August 1980. Available at: http://unispal.un.org/UNISPAL.NSF/0/DDE590C6FF232007852560DF0065FDDBB [ED 6.01.2016]. Yaakov, Yifa (2013, March 1) Palestinian PM evacuated from Bil’in protest. [In:] The Times of Israel. Available at: http://www.timesofisrael.com/israeli-soldier-lightly-wounded-in-west-bank/ [ED 9.01.2016].

Academic Journal of Modern Philology

Academic Journal of Modern Philology e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) 91–102

Anna Malicka-Kleparska The John Paul II Catholic University of Lublin

Czech and Polish Analytic and Synthetic Anticausatives in Generative Morpho-Syntax

Abstract Polish and Czech superficially resemble each other in the area of the anticausative formations. Their systems of anticausatives subsume synthetic and analytic “reflexive” anticausatives formed with almost identical morphological elements. Many other properties of the systems coincide, as for instance the fact that the “reflexive” morpheme does not occupy an argument position and that all anticausatives can be modified by similar prepositional phrases. Nevertheless, while in Czech parallels can be observed between stem forming vowels and resultative adjective forming suffixes, in Polish the forms no longer coincide in the same way: Czech distinction between stem forming vowels signals the presence of structures of different complexities, i.e. unaccusative, simple structures, and unergative, complex structures, in Polish the morpho-syntactic division cuts across the morphological exponents as anticausatives of all types possess fairly uniform unaccusative structures, while some of them share exponents, but not behavior, with stative verbs. Consequently, no correlation between the type of stem and the structural complexity argued by Medová (2011) for Czech can be traced in Polish. When considered more closely, the two languages prove to have very different anticausative systems. Keywords: Slavic languages, morpho-syntactic systems, anticausatives, derivational morphology, Czech language, morphology.

1. Introduction Although Czech and Polish are closely related Slavic languages spoken in bordering countries, their morphosyntactic systems, even in the areas showing such strong segmental similarities as “reflexive” morphology, 1 1

See e.g. Franks (1995), Rivero and Sheppard (2003), Siewierska (2008), Fried (2008), Medová (2009).

Anna Malicka-Kleparska

reveal significant differences, if carefully considered. In this paper I will look at anticausative formations in Czech and Polish: they show identical behavior where the non-argumental status of the “reflexive” morpheme is scrutinized. Likewise, morphological subclasses of anticausatives present remarkable parallels. At the same time the structures that should be ascribed to synthetic and analytic anticausatives in the two languages differ significantly. In Czech one can find arguments for deriving analytic anticausatives from structures compatible with transitive verbs, while in Polish such evidence is missing, with both analytic and synthetic anticausatives functioning indiscriminately in the morphological system.

2. Data Anticausatives2 in Polish and Czech are formed on two distinct patterns: synthetic and analytic. In the synthetic pattern the morphological marking is effected with the use of suffixes. For Czech the major suffixes realizing unaccusative meaning are: -a- , -ĕ- and -nou ,3 for Polish: -e- and -ną-.4 (1) Filip onĕm-ĕ-l ‘Philip grew speechless’ (Czech) Mi začal mĕk-nou-t mozek ‘My brain began to soften’ (Czech) Barman oniemi-a-ł 5 (niemi-e-ć Inf) ‘The barman grew speechless’ (Polish) Śnieg zaczął mięk-ną-ć ‘Snow began to soften’ (Polish)

The analytic pattern employs a clitic shared with a number of other formations in the two languages.6 In Czech it takes the form of se, in Polish – of się. Below we supply illustrative examples: (2) Vyřešil se tím problém s přesahem televizního signálu ‘The problem with the transmission of the television program got explained’7 (Czech) Wyjaśnił się problem koloru ‘The problem of color got explained’ (Polish)

In both languages the verb frequently possesses -i- as a stem forming vowel, although other morphemes are possible as well (Czech -ova- and Polish -owa-). 2

We use the term anticausative for the change of state verbs which are morphologically complex and the formative responsible for their intransitive character can be clearly identified. We do not limit the use of this term to such verbs that possess causative counterparts. In the theory of grammar within which we work, i.e. root based morphology, such a classification is not warranted as particular morphological patterns are not dependent on each other and anticausatives are not derived from causatives, or vice versa (see Embick 2009; Alexiadou & Doron 2012; Doron & Labelle 2011; MalickaKleparska 2013a).

For morphological details see Janda and Townsend (2000), Medová (2011: ftn 2).

See Wróbel’s state and processual verbs (1984: 495, 498, 503).

-a- constitutes here the past tense allomorphic variant of -e-. Details are of no consequence for this paper.

The same clitics appear in Czech and Polish in reflexive, dispositional middle, reciprocal, and antipassive constructions, as well as in reflexiva tantum, see e.g. Laskowski (1984), Medová (2009).

Unless stated otherwise examples come from, or are based on, the data from the Polish and Czech National Corpora.

Czech and Polish Analytic and Synthetic Anticausatives…

3. The status of the reflexive clitic – se/się verbs as monoargumentals Although the elements se and się marking analytic anticausatives are identical with reflexive pronouns in the considered languages, yet while marking the anticausative verbs the clitics do not perform the function of arguments. Below some tests laying bare their non-argumental nature will be supplied. It will be essential for the structures we propose in section 5 to establish whether analytic anticausatives are monoargumentals, just like synthetic anticausatives. A very telling body of data is supplied by depictives, which in both languages can modify either the external or internal arguments of transitive clauses, sharing with the modified argument its inflectional features overtly visible as specific suffixes. If a verb has two arguments, then a depictive can be anaphorically controlled in two ways, by the subject or by the object argument; if, however, in spite of misleading appearances, a verb has just one argument – then the control by the pseudo-argument (the “reflexive” clitic) is not possible. Medová (2009: 114) gives some Czech examples of depictives used with transitive verbs along the lines in (3). Analytic anticausatives behave differently in Czech, as an example from the corpus illustrates8 (see 5). The grammatical possibilities differ in the case of the two structures, showing that anticausatives are mono-argumental. For Polish the situation is parallel, as evidenced by the examples in (4) and (6) below. (3) Janai umývá Janouškaj [cel-á vesel-ái] ‘Jana – all happy – washes Janoušek’ Jana NOM.F wash 3.SG Janoušek.ACC whole happy NOM.F Jana i umývá Janouška j [cel-ou vesel-ouj] ‘Jana washes Janoušek, who is all happy’ Jana NOM.F wash 3.SG Janoušek ACC whole happy ACC.F (4) Jaceki zaprasza Markaj, całyi w skowronkach ‘Jack – happy as a lark – invites Mark’ Jack NOM.M invite 3.SG Mark ACC all NOM.M in larks Jaceki zaprasza Markaj, całegoj w skowronkach ‘Jack invites Mark, happy as a lark’ Jack NOM.M invite 3.SG Mark ACC all ACC.M in larks (5) zatoulala se hostitelka na krok k jeho židli, celá veselá/*celou veselou roll PAST se manager NOM.F by a step in direction his chair, all happy Nom.F/*all happy ACC.F ‘The manageress has rolled by a step in the direction of his chair, all happy’ (6) Zaczerwieniła się Janka, cała wesoła/*całą wesołą ‘Jane has grown red, all happy’ redden PAST się Jane NOM.F all happy NOM.F/*all happy ACC.F

The data above show clearly that grammar does not interpret se/się clitics with anticausatives as occupants of the argument positions. The clitics do not differ from suffixes in anything but their morpho-phonological properties and greater freedom in linearization.9 8

I would like to acknowledge here the help of Małgorzata Brzozowska with the Czech examples I have used in this text.

We will not discuss here the linear placement possibilities of the clitics, see however Ozga (1976). Suffice it to say that the clitic may precede or follow the verb, given certain prosodic and information structure conditions: Czech: zavřel se k počitači ‘he

Anna Malicka-Kleparska

Another kind of structure which tests clauses for the appearance of arguments is jako ‘as’ structure, where jako complement modifies an NP and bears the same case as the NP it modifies (Medová 2009: 116, after Fried 2006). If a structure has an internal argument that jako can modify, the phrase bears the accusative case, if, however, there is no internal argument, then the phrase modifies the external, nominative argument and consequently it bears the nominative case. Transitive clauses in Czech (7) and Polish (8) may have the accusative jako phrases: (7) kterou me představili jako novou členku ‘who (they) introduced to me as a new member’ whom ACC me introduced 3.PL.PAST as a new member ACC (8) Jan przedstawił jąi jako swoja żonęi ‘John introduced her as his wife’ John NOM.M introduce3.SG.PAST herACC.F as his wifeACC.F

On the other hand in the sentences with analytic anticausatives only subjects are modified with the nominative jako phrases: (9) Valila se jako lavina ze severu ‘It fell as an avalanche from the north’ fall 3.SG.F.PAST se as avalanche NOM.SG from north (10) Jankai postarzała się jako jego żonai ‘Jane grew old as his wife’ Jane NOM.F grew.3.SG.PAST się as hisGEN.SG.M wifeNOM.F

A number of other arguments can be presented which show that the reflexive clitic accompanying the anticusative verb is neither an internal, nor the external argument (see e.g. Malicka-Kleparska 2012, 2013a). We feel that the evidence above suffices for the purposes of this paper. If the clitic is not the internal argument in this structure, the question arises what position (and in what structure) it should be ascribed.

4. Medová’s (2011) structures for Czech’s anticausatives Medová (2011) offers an analysis of anticausative structures in Czech, which we will adumbrate here.10 Then we will show that an alike analysis is not plausible for the Polish data. The similarity of the two languages is only partial and largely apparent. The gist of Medová’s (2011) analysis lies in recognizing the existence of two classes of suffixal stem forming heads in Czech. One type of stem forming heads spells out a rich verbal structure, spanning all the intermediate projections from the root up to the external argument.11 This head in active verbs is locked himself to read’ vs. průchod se zavřel ‘the throughfare got locked’; Polish: zamknął się w kajucie ‘he locked himself in the cabin’ vs. rok się zamknął ‘the year ended.’ 10 It has to be stressed here that although Medová’s (2011) analysis is couched in the framework of Distributed Morphology, the paper is overly sketchy, so not all the conclusions have clear justification and details are not readily available. 11 Depending on a particular framework, it could span the Voice and V projections of Alexiadou and Doron (2012) or resultant and processual projections of Ramchand (2008).

Czech and Polish Analytic and Synthetic Anticausatives…

vowel -i-. The verbs formed with this vowel correspond to resultative adjectives containing -n/t-, where -n/t- also spells the same rich structure. (11) z-trat-i-t ‘lose’ vs. z-trace-n(ý)12 ‘lost’

Poorer structure, up to the Voice projection (processual projection) is spelled out by -e- and -nou- in active verbs and -l- in resultative adjectives. (12) krn-ĕ-t ‘atrophy’ vs. za-krn-e-l(ý) ‘atrophied,’ z-mrz-nou-t vs. z-mrz-l(ý)

The morpheme -i- is met only in structures of structurally complex make up. Consequently, the analytic anticausatives, which subsume this morpheme, must have much richer morpho-syntactic structure than the synthetic anticausatives – with the low structure morphemes. This whole line of reasoning is based on the correspondence of the morphological make up of verbal and resultative adjectival forms of the two types.13 (13) se zmraz-i-t ‘freeze’ vs. zmraže-n(ý) ‘frozen’

Medová (2011) claims that in Czech se anticausatives are derived unergatives. This must be so because they share the same rich structure morpheme -i- with causatives (unlike monoargumental -e- and -nou- anticausatives), yet they are monoargumentals, like unergatives (see section 3). Consequently, their subjects must occupy the structural position comparable to that of external arguments in causative transitives, and not to this in unaccusatives. This analysis may seem odd as the subject argument of se anticausatives is still the affected argument of an event, and not the Agent. However, Medová (2011) proposes that both external and internal arguments are “bundled” together.14 The same rich structure can be spelled out by -n/y- resultative adjectives and participles, which use the same stems as se anticausatives. These formations have rich, agentive structure because they can appear for instance in eventive passives with an overt original Agent argument: (14) Frankenstein był zmražen v čase zlými lidmi ‘Frankenstein was frozen in time by bad people’ Frankenstein was frozen M.SG in time bad people INS.

This analysis for Czech is substantiated by language facts, morphemic distribution in particular, but it has weak points. First of all, if both types of anticausatives should subsume structures of different complexity, then they should behave differently in the system of Czech. Doubts as to whether this really happens in Czech may be cast by some data quoted by Medová (2011: e.g. 31, 32) herself, who discusses the behavior of both anticausative types with respect to ‘by itself ’ phrase. The appearance of this phrase should test for 12 Desinences are given in brackets. 13 Also some other forms correlate with the two types of anticausatives, but we disregard them here to shorten the presentation. 14 See Chierchia (2004), Reinhart and Siloni (2004).

Anna Malicka-Kleparska

anticausatives with external causer arguments, its non-appearance – for the anticausatives that admit of no external causer.15 Czech, like Polish, makes no difference here between the two types of anticausatives: (15) Můj mozek se sám od sebe změnil v pátrací mašinu ‘My brain has changed into a searching machine by itself ’ Kov zrezivĕl sám od sebe ‘Metal corroded by itself ’

Another problem is connected with the data which are not considered in this paper in any detail. In Czech, like in Polish, the complexity of the structure associated with a verb does not have to be connected with the stem vowel. In fact there is a considerable body of data where the transitive, agentive character of a verb is conditioned by the presence of a prefix. Medová (2009: 33–34) writes about such data. Spát ‘sleep’ is an intransitive stative verb. If prefixed with e.g. do-, the verb takes the direct object: (16) abychom dospali zbytek noci ‘for us to sleep the rest of the night’

Consequently, stem marking is not the only mechanism which correlates with structural complexity of an event. Thus the problem whether the presence of a particular suffix equals complex, multi-layered transitive-like structure is not as definitely resolved as Medová (2011) claims. Additionally, the example above shows that transitive verbs in Czech are not uniquely marked with the morpheme -i-. Still another morpheme present in transitives is -ova- (see Medová 2011): (17) Jan nastart-ova-l motor ‘Jan started the engine’

Then not all unaccusative se verbs in Czech possess the -i- morpheme in their structure either (cf. Medová 2011): (18) Jan se zatoul-a-l ‘Petr wandered’

Excepting the above reservations, the Czech anticausative morpho-syntax may be summed up as follows: two differently marked kinds of verbal stems in Czech have corresponding differently marked adjectival stems. The two stem types may be of different (see 13 vs. 14) structural complexity. In Czech morphosyntax the major division runs between rich structurally, -i- marked stems and -e- marked stems, which realize the verbal structure only up to the processual projection.

5. Polish anticausative structures If Czech presents us with a case for treating the analytic anticausatives as possessing affinity to transitive or unergative verbs, with multi-layered structure, Polish does not supply even feable justification pointing that way. Although Czech and Polish share a lot of morpho-syntax, here they part ways. In this section we will show that the morphemic system of Polish does not show the correspondences characteristic of 15 See Chierchia (2004: 42).

Czech and Polish Analytic and Synthetic Anticausatives…

Czech. No distributional parallel can be drawn between -i- verbal stems and -ł- adjectival ones. Moreover all anticausatives function in the system of Polish in the same way, which argues against assigning them distinct structures. On top of this, -e- realizes the stems which belong to two classes of forms with very different properties. These classes diverge in complexity, which is attested by the reluctance of one class – stative verbs – to appear with the aspectual projection. Consequently, in Polish the major morphosyntactic distinction relating to anticausatives criss-crosses morphemic realizations and breaches verbs into stative and unaccusative, not into unaccusative and unergative (as may be the case in Czech). Thus the systems of Czech and Polish are very different. The major bulk of evidence for the unergative analysis of Czech se formations came from the sphere of the distribution of stem forming morphemes. In Modern Polish no correlation can be argued between the morphemes marking synthetic anticausatives, i.e. -e- and -ną- on the one hand, and the -ł- resultative adjective marker – on the other. The resultative adjectives in -n-/-t- correspond indiscriminately to -e-, -ną- and -i- się verbs. The adjectives with -ł- are generally receding in the system of Polish. For instance in Biblia ks. Wujka from 1599 we find examples of such -ł- adjectives which no longer function in Polish: (19) ostały ‘the one that stayed,’ uciekły ‘fled,’ zabyły ‘forgotten,’ pobiegły ‘the one that has run,’ samomarły ‘dead’

Nowadays the adjectives in -n/t- take over the function of the adjectives in -ł- and are formed more or less regularly from all kinds of unaccusatives. Recently on Polish TV16 the form rozkwitnięty ‘in flower’ was used, although the corresponding anticausative verb has in its make up the morpheme -ną-, allegedly non-characteristic for -n/t- resultative adjectives: rozkwitnąć ‘bloom.’ This has happed even though the -ładjective based on the same root still functions in Polish (109 hits in the Balanced Corpus). The National Corpus of the Polish language does not list the word, but such formations creep in more and more frequently. The diachronically weak position of -ł- resultatives is evidenced by the presence of numerous doublets in -ł- and -n-/-t-. Moreover, many -ł- forms in such doublets have specialized, highly lexicalized meanings, sometimes far removed from the original resultative reading. The presence of such readings may suggest that the forms are on their way out of the regular, productive system of language. Below we give a few examples of what is a strong trend in contemporary Polish: (20) wzniosły ‘solemn’ – wzniesiony ‘raised,’ światły ‘illustrous’ – oświecony ‘illuminated,’ zawiły ‘intricate’ – zawinięty ‘wrapped up,’ zapadły ‘in the middle of nowhere’ – zapadnięty ‘hollowed,’ zarosły ‘overgrown, about grounds’ – zarośnięty ‘vergrown,’ narosły ‘accumulated, collocated with problem’ – narośnięty ‘overgrown,’ zaschły ‘dried up’ – zaschnięty ‘dried up,’ nieudały ‘unseeming’ – nieudany ‘miscarried,’ wygasły ‘extinguished’ – wygaszony ‘extinguished’ – wygaśnięty ‘extinguished,’ pochyły ‘aslant’ – pochylony ‘bent,’ etc.

Consequently, no regular relationship between -e-, -ną- verbs and -ł- adjectives can be claimed in the Polish language.17 16 The 5th of May 2014 on TVN. 17 For a thorough discussion of the regularities and irregularities in the formation of resultative adjectives corresponding to different classes of anticausatives see Cetnarowska (2000, 2002).

Anna Malicka-Kleparska

Likewise, the vowel -i- is present in the stems of a variety of Polish verbs, not necessarily causative transitives, whose appearance with the Czech corresponding vowel is taken to argue for the unergative status of the anticausative se derivatives. Because in Polish the vowel occurs in a wider variety of verbs, it does not have to spell the same, significantly complex, amount of structure as it does in Czech. Thus, for instance we have this vowel in intransitive stative and unergative verbs, judging by their semantics (see 21) and syntactic environments in which they appear (22); these verbs cannot appear with an additional argument and they cannot be passivized: (21) świecić ‘emit light,’ psocić ‘play tricks,’ wrócić ‘come back,’ płacić ‘pay,’ mierzyć ‘measure, be tall,’18 wierzyć ‘trust,’ etc. (22) Gwiazda świeci (*blask) ‘The star emits light’ – *Blask jest świecony ‘Light is emited,’ Gwiazda świeci mocnym blaskiem ‘The star emits a strong light’ Chłopak psoci (*głupoty) ‘The boy plays silly tricks’ – *Głupoty są psocone ‘Silly tricks are played,’ Chłopak psoci coś/swoje ‘The boy plays something / his own’19

The only additional arguments which can appear with such verbs are cognate objects, which probably have a non-argumental status in Polish (see Malicka-Kleparska 2013b), or non-specific objects (with existential indefinite interpretation20). Medová (2011) claims that the stem creating vowel is a symptom of the complexity of the verbal structure underlying a given verb, yet in Polish the stem forming vowel -e- (whose Czech counterpart spells out low complexity structures), may realize two different levels of structural complexity. Medová (2011) maintains that in Czech the vowel spells out the projections of processual and resultant levels together (see Ramchand 2008). In Polish -e- verbs may realize the semantics, and consequently the structures of two distinct types. Some of them are stative verbs – with presumably the least complex structures among the predicates available in Slavic languages; some are change of state verbs, with a more baroque, processual structure. The difference may be represented for instance in the way following the general outlines of Embick (2009) and Malicka-Kleparska (2013c). Thus the representation of the verb like czerwień-e-ć ‘grow red / be red’ would be twofold, depending on whether we are dealing with the unaccusative, processual verb (23), or the stative verb (24): (23)

(24)

18 The element -y- is an allophone of -i- in these examples. For details see Gussmann (2007). 19 Only such complementation is attested in NKJP. 20 See Fillmore (1986), Resnik (1993, 1996), Goldberg (2005, 2006), Ruppenhofer and Michaelis (2014).

Czech and Polish Analytic and Synthetic Anticausatives…

Statives and unaccusatives (processual verbs) clearly differ in meaning and other morphological properties. For instance processual verbs can be prefixed and made telic in Polish, stative ones – cannot. The possibilities of prefixing the processual, but not stative verbs with aspectual formatives prove that the projection at which these formatives are added is not available for stative verbs, so they have simpler structure; they do not have the aspectual projection (or the one connected with telicity: the Voice projection mapping the basic event structure). Consequently, in Polish the division does not cut between the low structure -e- anticausatives and high structure -i- anticausatives (as will be argued below), but between high(er) structure unaccusatives and low structure statives : (25) Stative: Daleko na horyzoncie (*s/*po)czerwieniał wśród niebieskiego nieba wysoki komin gorzelni ‘Far away on the horizon a high chimney of a destilling plant showed red among the blue sky’ Anticausative: Nad nią (*s/*po)czerwieniała wysoko na wietrze łopocąca flaga ‘High over red red a flag her showed, flapping in the wind’ Policzki chłopca (po)czerwieniały z dumy ‘The boy’s chicks grew red with pride’ Jurek (s)czerwieniał z zażenowania ‘Jurek grew red with embarrassment’

This conclusion is supported by the fact that anticausatives of the two types behave in Polish uniformely, so Polish morpho-syntax supplies no arguments in favor of distinct structures for -i- się and -eanticausatives. A number of arguments can be presented here. One, concerning the identical ‘by itself ’ phrase modification, has been presented in section 4 (e.g. 15). Here, let us just mention two other selected arguments.21 For instance Doron and Labelle (2011) argue that the difference between different types of anticausative structures may show in the types of subjects that they take. The subjects may or may not undergo internally driven changes. In Polish no such distinction between analytic and synthetic anticausatives can be noticed: (26) Maria czerwienieje ‘Mary reddens’ (synthetic, internally caused) Mary-NOM-SG redden-PRS-SG czerwieniała wokół domu gleba na skutek reakcji chemicznych (synthetic, externally caused) redden-PST-F-SG around house-GEN soil-NOM-F-SG because reaction-GEN-PL chemical Józio czerwienił się co chwila ‘Józio reddened every moment’ (analytic, internally caused) Józio-NOM-M-SG redden-PST-M-SG PRT-REF every moment woda czerwieniła się od krwi ‘water reddened from blood’ (analytic, externally caused) water-NOM-F-SG redden-PST-F-SG from blood-GEN-SG

Also entailment phenomena are identical in the case of both classes of anticausatives (cf. however KoontzGarboden 2009; Jabłońska 2007): (27) Ziemia nie wysuszyła się – słońce ją wysuszyło ‘The soil did not dry up – the sun dried it up’ 21 For much more thorough argumentation see e.g. Malicka-Kleparska (2013a).

Anna Malicka-Kleparska

100

(28) Roślina nie uschła – słońce ją ususzyło ‘The plant did not dry up – the sun dried it up’ [examples mine – A. M.-K.]

According to Koontz-Garboden (2009) and Jabłońska (2007) different types of anticausatives should show different entailments here, in particular synthetic anticausatives should not be grammatical in such structures, as they do not make allowances for entailing an outside causer in the event structure. As the examples above show no differences along such lines (see Malicka-Kleparska forthcoming) are attested in Polish.

6. Conclusions In spite of the superficial similarities of the Polish and Czech anticausative systems, in Czech we find more justification for the structurally reflected division between synthetic and analytic anticausatives. The first may have the unaccusative, poor structure, the second – much richer derived unergative structure, showing affinity to transitive verbs. Polish, on the other hand, supplies no arguments for such a distinction among anticausatives, which behave uniformly in the morpho-syntactic system, while their morphemic build-up does not support the analysis based on the structural unaccusative/unergative division. In the Polish system the distinction between stative and anticausative verbs seems to play the leading role.

References Alexiadou, Artemis, Edith Doron (2012) “The Syntactic Construction of Two Non-Active Voices: Passive and Middle.” [In:] Journal of Linguistics 48; 1–34. Cetnarowska, Bożena (2000) “The Unergative/Unaccusative Split and the Derivation of Resultative Adjectives in Polish.” [In:] Tracy Holloway King, Irina A. Sekerina (eds.) Formal Approaches to Slavic Linguistics: The Philadelphia Meeting 1999. Ann Arbor: Michigan Slavic Publications; 78–96. Cetnarowska, Bożena (2002) “Unaccusativity Mismatches and Unaccusativity Diagnostics from Derivational Morphology.” [In:] Paul Boucher, Marc Plénat (eds.) Many Morphologies. Somerville: Cascadilla Press; 48–81. Chierchia, Gennaro (2004) “A Semantics for Unaccusatives and Its Syntactic Consequences.” [In:] Artemis Alexiadou, Elena Anagnostopoulou, Martin Everaert (eds.) The Unaccusativity Puzzle. Explorations of the Syntax-Lexicon Interface. Oxford: Oxford University Press; 22–59. Doron, Edit, Marie Labelle (2011) “An Ergative Analysis of French Valency Alternations.” [In:] Julia Herschensohn (ed.) Romance Linguistics 2010: Selected Papers from the 40th Linguistic Symposium on Romance Languages (LSRL), Seattle, Washington, March 2010; 137–154. Embick, David (2009) “Roots, States, and Stative Passives.” Abstract for Root Workshop, University of Stuttgart. Fillmore, Charles J. (1986) “Pragmatically Controlled Zero Anaphora.” [In:] BLS 12; 95–107. Franks, Steven (1995) Parameters of Slavic Morphosyntax. Oxford: Oxford University Press.

Czech and Polish Analytic and Synthetic Anticausatives…

Fried, Mirjam (2006) “Agent-Backgrounding as a Functional Domain: Reflexivization and Passivization in Czech and Russian.” [In:] Benjamin Lyngfelt, Torgrim Solstad (eds.) Demoting the Agent; Passive, Middle, and Other Voice Phenomena: Amsterdam: John Benjamins; 83–110. Goldberg, Adele (2005) “Constructions, Lexical Semantics and the Correspondence Principle: Accounting for Generalizations and Subregularities in the Realization of Arguments.” [In:] Nomi Erteschik-Shir, Tova Rapoport (eds.) The Syntax of Aspect: Oxford: Oxford University Press; 212–236. Goldberg, Adele (2006) Constructions at Work. Oxford: Oxford University Press. Gussmann, Edmund (2007) The Phonology of Polish. Oxford: Oxford University Press. Jabłońska, Patrycja (2007) Radical Decomposition and Argument Structure. Ph.D. dissertation. Tromsø: University of Tromsø. Janda, Laura, Charles Townsend (2000) Czech. Munich, Newcastle: Lincom Europa (Languages of the World, Materials. Vol. 125). Koontz-Garboden, Andrew (2009) “Anticausativization.” [In:] Natural Language and Linguistic Theory 27; 77–138. Laskowski, Roman (1984) “Kategorie morfologiczne języka polskiego – charakterystyka funkcjonalna.” [In:] Renata Grzegorczykowa, Roman Laskowski, Henryk Wróbel (eds.) Morfologia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe; 121–163. Malicka-Kleparska, Anna (2012) “Decausatives in Polish: A Non-Reflexive Analysis.” [In:] Studies in Polish Linguistics 7; 35–58. Malicka-Kleparska, Anna (2013a) “Root-Based or Lexicalist Approach in Verbal Morpho-Syntax: Polish NonActive Morphology.” [In:] Poznań Studies in Contrastive Linguistics 49; 531–555. Malicka-Kleparska, Anna (2013b) “Być as an Unaccusative or Unergative Verb in Polish.” [In:] Anna Bondaruk, Anna Malicka-Kleparska (eds.) Ambiguity. Studies in Linguistics and Methodology. Vol. 5. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego; 239–270. Malicka-Kleparska, Anna (2013c) “In Search of Causative Structures in the Root Based Morphology: A Case of Polish Roz-/Roze- Causatives.” [In:] Studies in Polish Linguistics 8; 58–75. Malicka-Kleparska, Anna (forthcoming) “Polish Anticausative Morpho-Syntax: A Case for a Root-Based Model Against Lexicalist Reflexivization.” [In:] New Insights into Slavic Linguistics. Medová, Lucie (2009) Reflexive Clitics in the Slavic and Romance Languages. A Comparative View from an Antipassive Perspective. Ph.D. dissertation. Princeton: Princeton University. Medová, Lucie (2011) “Anticausatives Are Derived Unergatives.” [In:] Slavic Languages in Formal Grammar: Proceedings of FDSL 8.5, Brno 2010; 272–291. Ozga, Janina (1976) “Clitics in English and Polish.” [In:] Poznań Studies in Contemporary Linguistics 4; 127–140. Przepiórkowski, Adam, Mirosław Bańko, Rafał Górski, Barbara Lewandowska-Tomaszczyk (eds.) (2012) Narodowy Korpus Języka Polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Ramchand, Gillian (2008) Verb Meaning and the Lexicon: A First Phase Syntax. New York: Cambridge University Press. Reinhart, Tanya, Tal Siloni (2004) “Against an Unaccusative Analysis of Reflexives.” [In:] Artemis Alexiadou, Elena Anagnostopoulou, Martin Everaert (eds.) The Unaccusativity Puzzle: Explorations of the SyntaxLexicon Interface. Oxford: Oxford University Press; 159–180. Resnik, Philip (1993) Selection and Information: A Class-Based Approach to Lexical Relationships. Ph.D. dissertation. Philadelphia: University of Pennsylvania. Resnik, Philip (1996) “Selectional Constraints: An Information-Theoretic Model and Its Computational Realization.” [In:] Cognition 61; 127–159. Rivero, Maria L., Milena Milojević Sheppard (2003) “Indefinite Reflexive Clitics in Slavic: Polish and Slovenian.” [In:] Natural Language and Linguistic Theory 21; 89–155.

101

Anna Malicka-Kleparska

102

Ruppenhofer, Josef, Laura Michaelis (2014) “Frames and the Interpretation of Omitted Arguments in English.” [In:] Stacey Katz Bourns, Lindsy Myers (eds.) Linguistic Perspectives on Structure and Context: Studies in Honor of Knud Lambrecht. Amsterdam: John Benjamins; 57–86. Siewierska, Anna (2008) “Introduction: Impersonalization from a Subject-Centered vs. Agent-Centered Perspective.” [In:] Transactions of the Philological Society 106 (2); 115–137. Wróbel, Henryk (1984) “Słowotwórstwo czasowników.” [In:] Renata Grzegorczykowa, Roman Laskowski, Henryk Wróbel (eds.) Morfologia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe; 467–511.

Online sources Biblia ks. Wujka. PolDi – a Polish Diachronic Online Corpus – Korpusportal Slavische Sprachen Regensburg. Available at: http://rhssl1.uni-regensburg.de/SlavKo/korpus/poldi [ED 21.03.2014]. Křen, Michal, Tomáš Bartoň, Milena Hnátková et al. (eds.) (2010) National Corpus of the Czech Language. Available at: http://www.korpus.cz [ED 30.03.2014].

Academic Journal of Modern Philology e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) 103–109

Jacek Mianowski Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

Epigraficzna pozajęzykowość, czyli czego głazy nam nie powiedzą

Abstract Extra-Linguistic Aspects of Epigraphy. What Stories Stones Would not Share Runic and ogham inscriptions are contained within a form, place and shape which may pinpoint to a specific message that remains hidden on the level of the text itself. This extra-linguistic and extra-textual dimension of inscriptions was an iconic element of the process of shaping of early oral cultures in their transition to literacy. As Judith Jesch (1998) argues, due to the sole materiality of inscribed stones, which allows to contain words, as well as the fact that inscriptions create a space for convergence of oral and literate cultures, it is possible to pinpoint differences between these two types of cultures. The following article1 seeks to address the issue of transition from orality to literacy on the basis of early ogham and Latin traditions of inscribed stones. The main area of focus here lies in early Welsh inscribed stones, which represent a similar set of characteristics to runic inscribed stones. The extra-linguistic paradigm of these inscriptions allows distinguishing not only the meaning and addressees of the inscription, but also enables recovering information on the circumstances in which inscriptions were probably created. Keywords: runic, ogham, Latin, inscription, Welsh, orality, literacy.

Autor chciałby zaznaczyć, iż przedstawione w niniejszej publikacji aspekty rozbudowanego mechanizmu transformacji oralno-piśmiennej w Anglii i Walii są rozwinięciem konceptów prezentowanych w monografii pt. Ethnolinguistics, Cultural Change and Early Scripts from England and Wales, której publikacja planowana jest na przełom 2016 i 2017 roku.

Jacek Mianowski

Wstęp

104

Współcześnie rozumiana piśmienność jest produktem procesu prób i błędów, mającego miejsce na przełomie wielu stuleci. O ile trudno jest wyobrazić sobie cywilizację łacińską komunikującą się bez użycia technologii pisma, o tyle doskonale znany nam jest wymiar pozatekstowy i pozajęzykowy tej formy komunikacji. Pisząc list, e-mail, czy SMS zdajemy sobie sprawę z ograniczeń czasowych (szybkość odpowiedzi), ilościowych (160 znaków) i jakościowych (znaki diakrytyczne), które dana sytuacja na nas nakłada. Jednocześnie nietrudno jest nam przekazać część komunikatu „między wierszami”, wytwarzając dodatkowy, choć często trudny do uchwycenia i utrwalenia, wymiar sytuacji komunikacyjnej. Wczesne systemy pisma wykorzystywane na Wyspach Brytyjskich w końcowej fazie obecności Imperium Rzymskiego – runy i ogamy – nie odbiegają od współczesnych standardów komunikacji. Zamiar utrwalania informacji za ich pośrednictwem, jak będę starał się wykazać, służy nie tylko przekazywaniu prostych stwierdzeń, ale często spełnia o wiele ważniejsze funkcje pozatekstowe.

1. O tekstualnej naturze inskrypcji Zasadnicze założenie przyjęte w tej publikacji opiera się na artykule profesor Judith Jesch (1998: 463), w którym zwraca ona uwagę na rzecz niezwykle istotną z punktu widzenia dzisiejszego badacza i odbiorcy świata tekstualnego. Badając teksty pochodzące z okresu, gdy to pojęcie nie było znane, zwracamy uwagę na współczesny kontekst bądź punkt wyjścia badań – religijny, językowy, społeczny, polityczny lub historyczny. Jest to podejście, na które współcześni badacze bardzo chętnie przystają. Źródło historyczne, choć często przyjmuje postać tekstu, nie zawsze jest nim w pełni. Według Jesch (1998: 462) częstym założeniem badaczy jest tekstualna natura inskrypcji, bez podawania w wątpliwość, czy faktycznie powinny do tej grupy należeć i tak być badane. Co więcej, inskrypcje runiczne posiadają dwie istotne cechy – (1) ich znaczenie zawarte jest nie tylko w słowach wyrytych na danym przedmiocie, ale również w samej materialności danego obiektu oraz (2) założenie, że reprezentują punkt przełomowy w transformacji oralno-piśmiennej, dzięki czemu możemy prześledzić znaczenie kulturowe takich praktyk. Warto wspomnieć, że oprócz pisma runicznego na Wyspach Brytyjskich w okresie wczesnego średniowiecza używany był też system pisma ogamicznego. Wiele źródeł wskazuje, iż powstał on w Irlandii i był rozpowszechniany w Walii wskutek migracji na ten półwysep pod koniec III wieku n.e. (cf. McManus 1991; Ross 1999; Thomas 1973; Russell 1995). Pismo ogamiczne jest istotne z tych samych powodów, co runiczne: oba systemy pisma wykazują wiele cech wspólnych w kontekście praktyki i zastosowania, choć należy podkreślić, że są to dwie odrębne i niezależne od siebie tradycje.

2. Inskrypcja z Ågersta Wymiar tekstowy i pozatekstowy bardzo łatwo dostrzec na przykładzie inskrypcji runicznej z miejscowości Ågersta w Szwecji. Według Jesch (1998: 463–464) inskrypcja ta naniesiona została na dwumetrowy blok granitu, który umieszczono na granicy pól uprawnych, oddzielając dwie farmy. Głazu nie przemieszczono z jego pierwotnego miejsca od momentu, kiedy został tam umieszczony, czyli od drugiej połowy XI wieku. Jesch wspomina następującą treść inskrypcji po poddaniu jej transliteracji:

Epigraficzna pozajęzykowość, czyli czego głazy nam nie powiedzą

• uiþugsi • lit • raisa • stain • þiasn • iftiR • seref • faþur • sen • koþan • han • byki • agurstam • hier mn • stanta • stan • miþli • bua • raþi • tekr • þaR • ryn si • runum • þim sum • bali • risti • Viðhugsi let ræisa stæin þennsa æftiR Særæif, faður sinn goðan. Hann byggi i Agurstaðum. Hiær mun standa stæinn miðli byia. Raði drængR þaR rynn se runum þæim, sum Balli risti. Inskrypcje można tłumaczyć następująco: Viðhugsi (zlecił) wznieść ten kamień ku pamięci Særæifa, swego dobrego ojca. Żył on w Ågersta. Tu będzie stał kamień między farmami. Człowiek biegły w runach może przeczytać runy wyryte przez Balli(ego). Analiza powyższego testu może zostać przeprowadzona, wyodrębniając i grupując jego elementy składowe. Wyróżnić można przy tym dwie grupy informacji – podstawowe i opcjonalne (Jesch 1998: 463–464; cf. Thompson 1975: 12–21). Do grupy informacji podstawowych należą: • kto zlecił wzniesienie inskrypcji; • sam akt wzniesienia; • upamiętniana osoba; • relacja między zleceniodawcą a upamiętnianym. Do grupy elementów opcjonalnych należą następujące informacje: • żył w Ågersta; • kamień na granicy farm; • człowiek biegły w runach (nie była to powszechna umiejętność); • runy wyryte przez Balliego – podpis rzemieślnika. Tak bogaty układ informacji na poziomie samego tekstu jest jednak rzadkością. Jak podsumowuje Jesch (1998: 464), pierwsza część inskrypcji to standardowa formuła komemoratywna, druga zaś jest opcjonalna i o wiele ważniejsza z badanego punktu widzenia: uwidacznia to, czego możemy się domyślać z I części – że tekst posiada zarówno twórcę, jak i odbiorców. Po transliteracji inskrypcja zdaje się standardowo pojmowanym przez nas tekstem, ale jest to jedynie udogodnienie dla współczesnych badaczy. Ważniejszym elementem jest sama materialność i forma inskrypcji. Rzemieślnik, poza ryciem run, brał pod uwagę szereg elementów pozapiśmiennych: 1. Materiał (trwałość) – granit, który jest powszechnie dostępny w Szwecji. Nie jest to łatwy materiał w obróbce, choć bardzo wytrzymały. Rzemieślnik świadomie zdecydował się na mniej przyjazny w obróbce materiał. 2. Granitowy głaz postawiony jako punkt graniczny był przemyślanym przedsięwzięciem, które uwzględniało nieprzewidywalność przyszłości danego miejsca. Ustalona w ten sposób granica farm w XI wieku straciła aktualność dopiero w 1856 roku. 3. Aspekt oralno-piśmienny: przewaga pisma nad przekazem ustnym polega na tym, że daje możliwość niezliczonych powtórzeń i przekazu informacji. Wzniesienie głazu w tym miejscu

105

Jacek Mianowski

106

legitymizowało prawnie i w ramach przyjętej konwencji kulturowej granicę, nawet jeśli tylko jedna na dziesięć osób potrafiłaby inskrypcję odczytać. Warto tutaj zaznaczyć, że ewentualny odczyt miałby miejsce publicznie i na głos. 4. Dekoracje: tekst jest rozciągnięty w układ estetyczny węży przypominający cztery cyfry 8. Dostrzegalna jest pewna koncepcja artystyczna, choć inskrypcja nie jest symetryczna. Wadą tego rozwiązania jest trudność w odczytaniu tekstu oraz wskazanie jego początku i końca. Kamień z inskrypcją, jak zauważa Jesch (1998: 464), spełnia zatem szereg funkcji. Po pierwsze, jest na pokaz: przykuwa uwagę rozmiarem, kształtem, dekoracjami i ma za zadanie przyciągać uwagę przechodniów. Po drugie, jest wykonany z trwałych materiałów dobranych zgodnie z wiedzą i doświadczeniem rzemieślnika, gwarantując długotrwałość odbioru zawartej informacji. Po trzecie, jest komemoratywny, jednocześnie upamiętniając zmarłych, jak i gloryfikując żywych, którzy o zmarłych pamiętają.

3. Walia u progu średniowiecza Pod koniec IV wieku w Walii zaczęły kształtować się zalążki odrębnej tożsamości etnicznej. Jak wskazuje Mark Redknap (1991: 8), poszczególne królestwa walijskie stawiały na niezależność i samodzielny rozwój swojej państwowości oraz kultury. Dziedzictwo rzymskiej obecności militarnej nie przetrwało próby czasu, zostawiając na walijskiej państwowości ślady jedynie w postaci organizacji administracyjnej. Nie bez znaczenia była rola chrześcijaństwa, które stawało się powszechnym wyznaniem, a społeczności chrześcijan konsolidowały wczesną walijską państwowość. Od V wieku upowszechniał się zwyczaj wznoszenia inskrypcji komemoratywnych. Michelle P. Brown (2006: 64-65) wskazuje, iż tradycja ta była częścią nie tylko walijskiej kultury, ale upowszechniała się we wszystkich miejscach zasiedlanych przez Celtów. Na skomplikowaną sytuację w Walii wpływ miała też migracja iryjska, zainicjowana na przełomie III i IV wieku. Koloniści, których nazywano Dési (cf. Powell [1958] 1980: 197–198), choć ochoczo zasiedlali walijskie wybrzeża, nie stronili też od piractwa. Koloniści iryjscy są wskazywani jako grupa, która najprawdopodobniej była odpowiedzialna za wdrażanie pisma ogamicznego w Walii. Należy jednak zwrócić uwagę, że ten okres przejściowy charakteryzował się zmianą nastawienia z konfliktów na próbę stabilizacji regionu i jego rozwoju. Walijczycy, zadowoleni z opuszczenia ich ziem przez rzymskich żołnierzy, stopniowo przejmowali obowiązki administracyjne nad nowo kształtującymi się państwami. Nie bez znaczenia jednak była stabilność polityczna gwarantowana przez Rzymian oraz fakt zmiany balansu sił po opuszczeniu przez nich garnizonów. Ostatecznie nowa sytuacja polityczna ułatwiła rozwój kultury, literatury i języka.

4. Oralność i piśmienność w Walii Chcąc badać wczesną piśmienność społeczności, która dopiero zaznajamia się z ideą pisma, należy pamiętać o problemach technicznych, wiążących się z takimi badaniami. Jak zauważa Patrick SimsWilliams ([1998] 2006: 15), niezwykle trudno jest oszacować procent społeczności biegły w piśmie, jeśli nie posiadamy danych pismem pierwotnie zapisanych. Jedna z przytaczanych teorii wskazuje, że brak źródeł pisanych wynikający z zawirowań politycznych tego okresu skutecznie uniemożliwia

Epigraficzna pozajęzykowość, czyli czego głazy nam nie powiedzą

dalsze badania. Pogląd ten można jednak poddać dyskusji, jeśli weźmie się pod uwagę szereg danych spoza nurtu ściśle „piśmiennego”. Sims-Williams ([1998] 2006: 17) opiera się na założeniu, iż druidzi z dużą dozą prawdopodobieństwa byli biegli w grece, skąd czerpali wiedzę wykraczającą poza ich codzienne obowiązki. Ponadto, jak wskazuje Robert Rees Davies (1987: 111–112), pismo w Walii nie było powszechnie użytkowane do ewidencjonowania aż do XII wieku, choć znane są przypadki pism o charakterze legislacyjnym, sporządzanych pismem łacińskim z wykorzystaniem walijskich formuł. Przejściowy, oralno-piśmienny charakter przekazywania informacji utrzymywał się w Walii aż do wspomnianego XII wieku. Można z dużą doza prawdopodobieństwa założyć, że od IV do VI wieku miała miejsce sytuacja, w której oba systemy pisma – łaciński i ogamiczny – były w użyciu. Paradoksalnie sytuacja ta doprowadziła do pewnego rodzaju konfliktu kulturowego, w wyniku którego tylko jeden system pisma mógł wejść do powszechnego użytku. Niemniej, chcąc konstruować model wczesnej piśmienności w Walii, należy brać pod uwagę materiał zapisany z użyciem obu pism.

5. Pozatekstowość inskrypcji walijskich Szereg inskrypcji pochodzących z Walii charakteryzuje się dość łatwo dostrzegalnym zestawem cech. Poniższe inskrypcje pochodzące z południowej Walii powstały najprawdopodobniej w VI wieku. Ich cechą wspólną jest przynależność do Romano-celtyckiej tradycji oralno-piśmiennej oraz zapis wykonany za pomocą łaciny lub ogamów. [1] Llywel (Pentre Poeth) [ogam:] MAQITRENI SALICIDUNI Kamień Maqas-Treni Salicidunus(a/i) [łacina:] [M]ACCUTRENI+SALIC[I]D[V]NI Maccutreni Saliciduni (Redknap, Lewis (red.) 2007: 231)

Kamień znajdował się przy drodze prowadzącej z Trecastle do Glasfynydd, na kopcu z kamieni, obecnie w zbiorach British Museum, datowany jest na VI–VII wiek. Jest to bardzo starannie wykonany głaz, czytelny, z dobrej jakości materiału. Bogaty w epigrafikę, która najprawdopodobniej przedstawia motywy chrześcijańskie i rzymskiego żołnierza. Z prawej strony widoczna jest inskrypcja ogamiczna, łacińska zaś z tyłu. Nie jest przypadkowe umiejscowienie przy drodze – kamień miał być widoczny i zauważany oraz zapewne podziwiany. Przyjęta przez autora konwencja artystyczna nie jest do końca spójna z inskrypcją – nie jesteśmy w stanie określić, czy epigrafika ma związek z napisem inny niż chęć przykucia uwagi. Istotne jest jednak to, że jedna informacja przekazana została dwoma skryptami, co jest praktyką spotykaną sporadycznie, acz wskazującą na chęć dotarcia do potencjalnie najszerszego grona odbiorców. Można zasugerować, iż kamień, poza oczywistą interpretacją funeralną, miał spełniać rolę pewnego rodzaju „reklamy” bądź drogowskazu. [2] Cadoxton-Juxta-Neath (Clwydi Banwen) Macaritini fili Beria(ci) [Kamień] Macaritinusa, syna Beriaca […] (Redknap, Lewis (red.) 2007: 271)

107

Jacek Mianowski

108

Kamień pochodzi ze zbiorów Swansea Museum, datowany jest na pierwszą połowę VI w. Niezwykle rzadko zdarza się, że inskrypcja kamienna z Walii posiada dobrze udokumentowany rodowód. Kamień Macaritinusa był odnaleziony w pobliżu dawnej drogi wojskowej, w grząskim, błotnistym terenie doliny Banwen. Jest to obszar otoczony wzniesieniami, które naturalnie go zamykają, tworząc pewnego rodzaju krąg. Lokalne legendy opisują to miejsce jako czarcie koło. Inna interpretacja uwzględnia, że pierwotnie znajdował się na szczycie wzgórza. Wybór miejsca w okolicy rzymskiego traktu nie był przypadkowy. Ludność z okolic Coelbren, wskazywana jako prawdopodobny twórca inskrypcji, chciała ten monument uwidocznić. Naturalna wydaje się interpretacja postrzegania go jako punktu orientacyjnego, co sugeruje umieszczenie na szczycie, bądź jako miejsca kultu (umieszczenie w dolinie). Rzemieślnik, wybierając materiał, miał świadomość jego cech (kruchość skały), co widoczne jest w szerokich i głęboko rytych literach. Na uwagę zasługuje też ich regularny kształt i spójność wizualna. Sama inskrypcja ma jednoznacznie komemoratywny charakter. [3] Cantref (Nant Crew) ..]camagli hic iacit n[i-] Fi[-] (kamień) [?Er]camaglosa. Tu spoczywa […] (Redknap, Lewis (red.) 2007: 157–159)

Głaz odnaleziony w 1956 roku umieszczony jest w przedsionku kościoła Cefn Coed, datowany na pierwszą połowę VI w. Jest to najprawdopodobniej kamień chrześcijańskiego pochodzenia, połączony z czterema innymi z tego obszaru. Dane topograficzne sugerują, że znajdował się na jednej z farm na wschód od doliny Taf Fawr, blisko ujścia rzeki, na terenie gęsto zaludnionym w czasie powstania inskrypcji. Wizualnie reprezentuje wszystkie cechy łacińskiego nagrobka – pozycja wertykalna (obelisk), z inskrypcją skierowaną w dół. Zastanawiać mogą otwory na przedniej stronie i ich zastosowanie, choć prawdopodobnie służyły pomocą w trakcie transportu kamienia. Sama inskrypcja jest wykonana niestarannie, bez zachowania proporcji i konwencji artystycznej, co może wskazywać na brak wprawy ze strony rzemieślnika (głaz prawdopodobnie wykonany został przez rodzinę zmarłego). Dobór materiału też nie wskazuje na świadomy wybór, jako że inskrypcja jest mocno zniszczona i trudna w odczycie. Na uwagę zasługuje natomiast przygotowanie powierzchni samego napisu, która została spłaszczona, oraz krawędzie, które wyostrzono. Miejsce wzniesienia może sugerować bardzo prozaiczny powód funeralny, ale warto zwrócić uwagę na otoczenie. Pierwotnie kamień był częścią grupy kilku podobnych głazów w rejonie gęsto zaludnionym w momencie jego powstania, a więc w bezpośrednim otoczeniu skupisk ludzkich. Informacją niezapisaną jest właśnie ta bliska relacja między miejscem zamieszkania i pochówku zmarłych.

6. Wnioski Istnieje szereg cech pozajęzykowych, łączących inskrypcje z dwóch odrębnych kultur – walijskiej tradycji łacińsko-ogamicznej oraz tradycji runicznej, funkcjonującej zarówno wśród anglosaskich, jak i skandynawskich społeczności. Pierwsza z tych cech, opierająca się na materialności głazów, ich zazwyczaj wertykalnej pozycji oraz widoczności w otwartym terenie wskazuje nie tylko na potrzebę upamiętnienia tekstem osoby bądź wydarzenia. Kamienie mają być symbolem statusu oraz stanowić drogowskaz lub punkt orientacyjny dla osób postronnych.

Epigraficzna pozajęzykowość, czyli czego głazy nam nie powiedzą

Inskrypcje w tej postaci uwidaczniają swój oralno-piśmienny charakter, będąc spoiwem dwóch odrębnych mentalności. Inskrypcje, choć często dwuznaczne bądź niewiele mówiące, przy pierwszym odczycie uwidaczniają dodatkowe treści w formie wizualno-materialnej. Nie bez znaczenia jest też komemoratywny charakter inskrybowania głazów, na równi ze stosowaną epigrafiką. Ta druga cecha miała za zadanie stworzenie dodatkowego, wizualnego kanału informacyjnego dla potencjalnego odbiorcy. Z drugiej strony praktyki pochówkowe, jak i wcześniej wspomniana chęć pamiętania o zmarłych i gloryfikowaniu żywych, wskazują, iż potrzeby danej społeczności wykraczały poza tu i teraz, chcąc pozostać w kontakcie z przyszłością.

Literatura Brown, Michelle P. (2006) How Christianity Came to Britain and Ireland. Oxford: Lion Hudson. Davies, Robert R. (1987) Conquest, Coexistence and Change: Wales 1063–1415. T. 2. Oxford: Clarendon Press. Jesch, Judith (1998) „Still Standing in Ågersta: Textuality and Literacy in Late Viking-Age Rune Stone Inscriptions”. [W:] Klaus Düwel, Sean Nowak (red.) Runeninschriften als Quellen interdisdizplinärer Forschung. Proceedings of the Fourth International Symposium on Runes and Runic Inscriptions in Göttingen, 4-9 August 1995. Berlin, New York: Walter de Gruyter; 462–475. McManus, Damian (1991) A Guide to Ogam. Maynooth: An Sagart. Mianowski, Jacek (w przygotowaniu) Ethnolinguistics, Cultural Change and Early Scripts from England and Wales. Powell, Thomas G. E. ([1958] 1980) The Celts. London: Thames and Hudson. Redknap, Mark (1991) The Christian Celts. Treasures of Late Celtic Wales. Cardiff: National Museum of Wales. Redknap, Mark, John M. Lewis (red.) (2007) A Corpus of Early Medieval Inscribed Stones and Stone Sculpture in Wales. T. 1: South-East Wales and the English Border. Cardiff: University of Wales Press in association with the University of Wales Board of Celtic Studies, the Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Wales and Amgueddfa Cymru – National Museum Wales. Ross, Anne (1999) Druids. Brimscombe Port: Tempus Publishing Ltd. Russell, Paul (1995) An Introduction to the Celtic Languages. London, New York: Longman. Sims-Williams, Patrick ([1998] 2006) „The Uses of Writing in Early Medieval Wales”. [W:] Huw Pryce (red.) Literacy in Medieval Celtic Societies. Cambridge: Cambridge University Press; 15–38. Thomas, Charles (1973) „Irish Colonists in South-West Britain”. [W:] World Archaeology 5 (1). Abington: Taylor and Francis; 5–13. Thompson, Claiborne W. (1975) Studdies in Upplandic Runology. Austin: University of Texas Press.

109

Academic Journal of Modern Philology

Academic Journal of Modern Philology e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) 111–120

Anna Pałczyńska University of Łódź

The Official Journal of the European Union and Gender Inequality

Abstract The following article deals with the issue of gender equality at text level. Adopting the feminist linguistics perspective the author has analyzed selected issues of three language versions of the Official Journal of the European Union that are theoretically equal in meaning. The analysis has shown that the texts are not equivalent in terms of referring to men and women, which may in turn influence the way the texts are perceived in different countries. The article aims to prove that when trying to establish gender equality at an international level, languages that are applied to achieve the goal should be equally gender-neutral, as any trial to cope with gender inequality by means of language that discriminates women is counter-effective. Keywords: EU, gender mainstreaming, feminist linguistics, translation, legal language.

“Marguerite Ritchie surveyed several hundred years of Canadian law, and discovered that the ambiguity of the generic masculine has allowed judges to include or exclude women, depending on the climate of their times and their own personal biases.” (Martyna 1980: 490)

It has been noticed that in many institutional cultures and discourse […] not only men but also women are complicit through their habitual, differential participation in their particular communities of practice. Various ways in which the institutionalization of gender inequality is discursively enacted have been critically examined in a wide range of institutions such as the media (Caldas-Coulthard 1995, Lazar 1993, 2004, Talbot 1998), education (Remlinger 2005), government (Lazar 1993, 2000), and

Anna Pałczyńska

112

various professional and organizational settings (Ehrlich 2001, Walsh 2001, West 1990, Wodak 2005). (Lazar 2007: 147)

Little research has dealt with the documents produced at the European Union level so far. The aim of the present article is to fill this gap. Analysing these texts from a feminist perspective seems vital to the author not only because there has been little interest in this field but also because the results of such research may improve the social position of women. It needs to be remembered that Swiss women were denied the right to vote for so long because “the paragraph on suffrage in the constitution was written in the masculine”1 (Braun 1997: 6). With a view to “bring[ing] the terminology used in legal drafting, public administration and education into line with the principle of sex equality” (Council of Europe 1990) “the Committee of Ministers of the Council of Europe encouraged member states to use non-sexist language” (Hellinger & Pauwels 2007: 666). Three years later, the European Parliament reminded that “the sexism reflected in language is an obstacle to equality between women and men” (EU 2003: 8) and “since equality is one of the democratic values of the European Union” (EU 2003: 30), it was believed obligatory to use non-discriminatory language in European documents.2 The problem, however, is that no institution is responsible for monitoring whether all countries have applied these guidelines. As Hellinger and Pauwels (2007: 667) comment, “in many of the 25 EU member states the issue of (non)sexist language has been of little academic and public interest and the translation of the EU Parliament resolutions into practical language policies remains uncertain.” The author has selected parts of the journal that constitute examples of various issues raised by feminist linguists. By comparing the three versions, one may draw conclusions as to the extent to which each language version is gender-biased. If such a comparison proves that the three versions differ considerably in this matter, it could be concluded that these differences may result in differences in the perception of the texts and may in effect lead to differences in the effectiveness of introducing gender mainstreaming policies in given countries. It cannot be expected that a text aimed at establishing gender equality and written with the usage of gender-biased structures will be as effective as the one that does not include such structures. Since a number of scholars accuse recent academic work of a “loss of a broader practical political perspective” (Phillips 2003: 266), the article shall also fill this gap to some extent. The Official Journal of the European Union is a “periodical published every working day in all official languages of the European Union (EU) [that] consists of two related series (L for legislation and C for information and notices) and a supplement (S for public procurement). There is also an electronic section to the C series, known as the OJ C E. Documents published in the OJ C E are only published electronically.”3 The L series contains EU legislation, including regulations, directives, decisions, recommendations, opinions […] [whereas] [t]he C series contains EU information and notices, including summaries of judgments of the Court of Justice and the Court of First Instance, minutes of parliamentary meetings, reports of the Court of Auditors, parliamentary written questions and answers from the Council or Commission, statements from the European Economic and Social Committee and

See also: Trömel-Plötz ([1982] 2007: 201–202).

Cf. Hellinger and Pauwels (2007: 667).

http://publications.europa.eu/official/index_en.htm, retrieved 02.04.2013

The Official Journal of the European Union and Gender Inequality the Committee of the Regions, competition notices for recruitment by the EU institutions […], calls for expressions of interest for EU programmes and projects, other documents published pursuant to EU legislation, public contracts for food aid, the table of contents of the OJ CE series. The CE series currently contains the preparatory acts in the legislative process and is only available in the EURLex database or in the monthly CD-ROM edition.4

The corpus for the following analysis consists of issues L1–L8 vol. 54, C1–C8E vol. 54 of the Official Journal of the European Union available online. The issues were published from 4th to 13th January 2011. When analyzing the corpus, first the Polish version was scrutinized, then German and English equivalents were found. Due to their complicated grammar, German equivalents may differ in that an auxiliary verb or other verb or some other word as well as a phrase may be missing. In terms of references to women, examples (1) Powołanie członka Trybunału Obrachunkowego Rasy Budbergyte […] Appointment of a member of the Court of Auditors – Ms Rasa Budbergyté […] Ernennung eines Mitglieds des Rechnungshofs – Rasa Budbergyté […] (2) Decyzja Parlamentu Europejskiego z dnia 25 marca 2010 r. w sprawie nominacji Rasy Budbergyté na członka Trybunału Obrachunkowego European Parliament decision of 25 March 2010 on the nomination of Rasa Budbergyté as a Member of the Court of Auditors Beschluss des Europäischen Parlaments vom 25. März 2010 zu der Ernennung von Rasa Budbergyté zum Mitglied des Rechnungshofs (3) Powołanie członka Trybunału Obrachunkowego Kersti Kaljulaid […] Appointment of a member of the Court of Auditors – Ms Kersti Kaljulaid […] Ernennung eines Mitglieds des Rechnungshofs – Kersti Kaljulaid […] (4) W tych szczególnych okolicznościach oraz mając na uwadze, że prawo wspólnotowe nie wymaga dowiedzenia związku przyczynowego między zapewnieniami instytucji wspólnotowych a zachowaniem obywateli lub przedsiębiorstw, do których te zapewnienia się odnoszą […] In these specific circumstances, and bearing in mind that Community law does not require the demonstration of a causal link between the assurances given by a Community institution and the behaviour by citizens or undertakings to which such assurances relate […] Angesichts dieser besonderen Umstände und in Anbetracht der Tatsache, dass das Gemeinschaftsrecht nicht den Nachweis eines kausalen Zusammenhangs zwischen den von einem Gemeinschaftsorgan gemachten Zusicherungen und dem Verhalten der Bürger oder Unternehmen, auf die sich diese Zusicherungen beziehen, verlangt, […]

show that in English versions the title which indicates whether a given person is a woman – that is, Ms – is used. Parallelly, the masculine title Mr is also found. It can be noticed, however, that these titles are used when the person is mentioned for the first time. As far as mentioning whether the given person is male or female, the English version of the OJ seems straightforward and symmetrical. Neither the title Mrs nor Miss has been found in the corpus. Despite the fact that both Polish and German language systems possess equivalent titles – pan/pani, Frau/Herr – the examples prove that they are not used in the process 4

http://publications.europa.eu/official/chapter1_en.htm [ED 2.04.2013]. For more on the OJ see: http://eur-lex.europa.eu/ JOIndex.do

113

Anna Pałczyńska

114

of creating Polish and German versions, although in terms of the first one, the name Rasa is inflected in accordance with Polish grammar principles. In most cases, the gender of a person is not mentioned, which could prove problematic as far as inflection (in Polish) and anaphoric reference (in Polish and German) goes. When occurring with a female name and surname, German occupational titles occur in either a feminine or neutral form, as may be also seen in examples: (5) uwzględniając fakt, że na posiedzeniu w dniu 16 marca 2010 r. Komisja Kontroli Budżetowej wysłuchała kandydatkę desygnowaną przez Radę na członka Trybunału Obrachunkowego having regard to the fact that, at its meeting of 16 March 2010, the Committee on Budgetary Control heard the Council’s nominee for membership of the Court of Auditors nach Anhörung der vom Rat vorgeschlagenen Kandidatin für die Ausübung der Aufgaben eines Mitglieds des Rechnungshofs durch den Haushaltskontrollausschuss in dessen Sitzung vom 16. März 2010 (6) wydaje opinię pozytywną w sprawie powołania Kersti Kaljulaid na członka Trybunału Obrachunkowego Delivers a favourable opinion on the nomination of Kersti Kaljulaid as a Member of the Court of Auditors gibt eine befürwortende Stellungnahme zu dem Vorschlag des Rates ab, Kersti Kaljulaid zum Mitglied des Rechnungshofs zu ernennen (7) W dniu 17 lutego 2006 r., w odpowiedzi na pytanie posłanki do Parlamentu Europejskiego Sharon Bowles, jeden z komisarzy udzielił w imieniu Komisji następującej odpowiedzi On 17 February 2006, in reply to the parliamentary question by Ms Sharon Bowles MEP, Commissioner answered, on behalf of the Commission, as follows: Am 17. Februar 2006 wurde die parlamentarische Anfrage der Europäischen Abgeordneten Sharon Bowles von einem Kommissionsmitglied im Namen der Kommission wie folgt beantwortet: (8) W imieniu Komisji – Neelie KROES – Członek Komisji For the Commission – Neelie KROES – Member of the Commission Für die Kommission – Neelie KROES – Mitglied der Kommission (9) Następnie złożył oświadczenie z okazji 4. rocznicy zabójstwa rosyjskiej dziennikarki Anny Politkowskiej i przypomniał, że okoliczności jej śmierci i śmierci innych obrońców praw człowieka w Rosji nie zostały nigdy wyjaśnione. He then made a statement on the fourth anniversary of the assassination of the Russian journalist Anna Politkovskaya, mentioning that the circumstances of her death and the deaths of other human rights activists in Russia had never been explained. Anschließend gibt er eine Erklärung anlässlich des vierten Jahrestags des Mordes an der russischen Journalistin Anna Politkowskaja ab und erinnert daran, dass die Umstände ihres Todes sowie diejenigen des Todes weiterer Menschenrechtsaktivisten in Russland nie aufgeklärt worden sind. (10) PRZEWODNICTWO: Roberta ANGELILLI, Wiceprzewodnicząca IN THE CHAIR: Roberta ANGELILLI, Vice-President VORSITZ: Roberta ANGELILLI, Vizepräsidentin

The Official Journal of the European Union and Gender Inequality (11) Tanja Fajon przedstawiła sprawozdanie. Głos zabrał Cecilia Malmström (członkini Komisji) Tanja Fajon introduced the report. The following spoke: Cecilia Malmström (Member of the Commission) Tanja Fajon erläutert den Bericht. Es spricht Cecilia Malmström (Mitglied der Kommission) (12) Głos zabrali: Sarah Ludford (sprawozdawczyni komisji opiniodawczej AFET) The following spoke: Sarah Ludford (rapporteur for the opinion of the AFET Committee) Es sprechen Sarah Ludford (Verfasserin der AFET-Stellungnahme) (13) Sprawozdawca: Inés Ayala Sender Rapporteur: Inés Ayala Sender Berichterstatterin: Inés Ayala Sender (14) Barbara Matera (sprawozdawczyni), po głosowaniu Barbara Matera (rapporteur), after the vote Barbara Matera (Berichterstatterin) nach der Abstimmung

Polish equivalents have either masculine forms or feminine forms. The corpus contains such Polish feminine designations as kandydatka, posłanka, wiceprzewodnicząca, dziennikarka, członkini, sprawozdawczyni. German ones include Kandidatin, Abgeordnete, Journalistin, Vizepraezidentin, Verfasserin, Berichterstatterin. No German noun of a masculine grammatical gender has been found next to a female name and surname. In terms of Polish, however, masculine nouns are also used to refer exclusively to women. Interestingly, in one text both masculine and feminine equivalents may be found to refer to women, as in the Appointments of a member of the Court of Auditors found in C04E, in which Rasa Budbergyte is referred to as kandydat (nominee, masc.), whereas Kersti Kaljulaid is referred to as kandydatka (nominee, fem.) Similarly, in C084 Barbara Matera is first referred to as sprawozdawca (rapporteur, masc.), then as sprawozdawczyni (rapporteur, fem.). In the same issue of the OJ, the two terms are used interchangeably to refer to women. In terms of references to women, the following example indicates that the Polish version may be an overly faithful translation of the English term, as the English Roma women could have been translated into Polish as Romki (Roma, fem.) instead of kobiety romskie (Roma women), which apart from having the meaning of the English equivalent, also has the meaning of women belonging to Roma. (15) uwzględniając swoją rezolucję z dnia 28 kwietnia 2005 r. w sprawie sytuacji Romów w Unii Europejskiej (1), z dnia 1 czerwca 2006 r. w sprawie sytuacji kobiet romskich w Unii Europejskiej (2), z dnia 15 listopada 2007 r. w sprawie stosowania dyrektywy 2004/38/WE w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich (3), z dnia 31 stycznia 2008 r. w sprawie europejskiej strategii dotyczącej Romów (4), z dnia 10 lipca 2008 r. w sprawie spisu Romów we Włoszech w oparciu o pochodzenie etniczne (5) oraz z dnia 11 marca 2009 r. w sprawie sytuacji społecznej Romów i ułatwienia im dostępu do rynku pracy UE having regard to its resolutions of 28 April 2005 on the situation of the Roma in the European Union (1), of 1 June 2006 on the situation of Roma women in the European Union (2), of 15 November 2007 on application of Directive 2004/38/EC on the right of EU citizens and their families to move and reside freely within the territory of the Member States (3), of 31 January 2008 on a European Strategy on the Roma (4), of 10 July 2008 on the census of

115

Anna Pałczyńska

116

the Roma on the basis of ethnicity in Italy (5), and of 11 March 2009 on the social situation of the Roma and their improved access to the labour market in the EU unter Hinweis auf seine Entschließung vom 28. April 2005 zur Lage der Roma in der Europäischen Union (1), seine Entschließung vom 1. Juni 2006 zur Situation der RomaFrauen in der Europäischen Union (2), seine Entschließung vom 15. November 2007 zu der Anwendung der Richtlinie 2004/38/EG über das Recht der Unionsbürger und ihrer Familienangehörigen, sich im Hoheitsgebiet der Mitgliedstaaten frei zu bewegen und aufzuhalten (3), seine Entschließung vom 31. Januar 2008 zu einer europäischen Strategie für die Roma (4), seine Entschließung vom 10. Juli 2008 zur Zählung der Roma in Italien auf der Grundlage ihrer ethnischen Zugehörigkeit (5) und seine Entschließung vom 11. März 2009 zu der sozialen Lage der Roma und die Verbesserung ihres Zugangs zum EU-Arbeitsmarkt

It may be stated that in terms of referring to women, the English and German versions seem not only symmetrical but also consistent. The Polish version, however, lacks symmetry as much as consistency. In the Polish and German parts of the corpus that have been analysed, feminist linguists could find many generics of masculine grammatical gender. Some of them refer to either a person or an institution i.e. powiadamiający (notifier), beneficjent (beneficiary). Others cannot possibly refer to institutions i.e. pracownik (worker), audytor (auditor). The table below shows generics that in everyday language tend to be interpreted as referring to people, but in legal context can also refer to institutions. Table 1. Generic nouns referring both to people and institutions beneficjent, podatnik, nabywca, pożyczkobiorca, oferent, skarżący, konkurent, udziałowiec, wierzyciel, sprzedający, adresat, inwestor, użytkownik, partner, akcjonariusz, wykonawca, podwykonawca, etc. (beneficiary, taxpayer, purchaser, borrower, bidder, complainant, competitor, shareholder, creditor, seller, addressee, investor, user, partner, stockholder, contractor, subcontractor) human being institution masculine feminine

When advocating the “visibility of women in language” one could argue in favour of the introduction of feminine forms that would occur in a text along with masculine ones. As far as generics that refer exclusively to people are concerned, this seems feasible. It seems worthwhile to advocate changing Polish masculine nouns such as pracownicy (staff, Bediensteten), obywatele (citizens, Buerger), imigranci (immigrants, Einwanderer), poseł (member, Mitglied), konsumenci (consumers, Verbraucher), studenci (students, Studierende), etc. in the EU texts so that they would also include their feminine counterparts pracownice, obywatelki, imigrantki, posłanki, konsumentki, studentki, etc.; however, it needs to be remembered that not all generics may be changed or replaced, as apart from referring to people they have the additional meaning of referring to institutions. In terms of generics that may refer either to people or to institutions, the splitting of any other form of feminization seems impossible, as nouns of feminine grammatical gender do not contain a parallel semantic field. In terms of generics, the English version of the OJ seems transparent and free of gender bias. The German one contains mostly generic expressions, although some exceptions can be observed, such as Buerger und Buergerinnen, or Studierende. The Polish version contains exclusively generics of masculine grammatical gender, even in some cases when they refer exclusively to women.

The Official Journal of the European Union and Gender Inequality

In a number of cases, the masculine form in Polish is so dominant that masculine forms may be found even in strictly feminine contexts. The following examples illustrate this point. (16) Głos zabrał (sic!) Cecilia Malmström (członkini Komisji) (The following spoke (masc.): Cecilia Malmström (Member, fem. of the Commission) (17) Danuta Maria Hübner zadał (sic!) pytanie ustne (Danuta Maria Hübner moved, masc. an oral question)

In both cases, the verb that has been used is in its masculine form, although it should be congruent with nouns of feminine grammatical gender. The differences in the three versions may be related to the various reference works that are supposed to be followed when drafting each language version of the OJ. For matters of a linguistic nature the creators of the Polish version should write in accordance with Wielki słownik ortograficzny, PWN, 2010, Wielki słownik poprawnej polszczyzny, PWN, 2006, Słownik języka polskiego, vol. 1, 2, 3, PWN, 1998, J. Podracki, Nowy słownik interpunkcyjny języka polskiego z zasadami przestankowania, Świat Książki, 2005.5 The German version is written in accordance with Duden, Band 1, Die deutsche Rechtschreibung, Bibliografisches Institut & F. A. Brockhaus AG; Duden, Band 9, Richtiges und gutes Deutsch, Bibliografisches Institut & F. A. Brockhaus AG; Meyers großes Taschenlexikon, 24 Bde., Bibliografisches Institut & F. A. Brockhaus AG; Wahrig, G., Deutsches Wörterbuch, Bertelsmann Lexikon Inst.; Interinstitutionelle Regeln für die Variantenschreibung,6 and the English one in accordance with Concise Oxford English Dictionary (Oxford University Press), Butcher’s Copy-Editing – The Cambridge Handbook for Editors, Copy-Editors and Proofreaders (Cambridge University Press), the New Oxford Dictionary for Writers and Editors (Oxford University Press), New Hart’s Rules: The Handbook of Style for Writers and Editors (Oxford University Press), English Style Guide (European Commission, DirectorateGeneral for Translation – available online7) and Fowler’s Modern English Usage (Oxford University Press). The rules that are to be applied when drafting the texts include in the English version guidelines on how to avoid sexist language. It could prove worthwhile to create parallel guidelines for other language versions. As a result, the versions could become also equivalents in terms of referring to women. The presented analysis shall be considered from the perspective of gender mainstreaming, defined by the Council of Europe as “the reorganization, improvement, development and evaluation of policy processes, so that a gender equality perspective is incorporated in all policies at all levels at all stages, by the actors normally involved in policy making” (Lithander 2000: 14) the ultimate goal of which is to establish gender equality.8 Since the policy assumes gender equality at all levels, the linguistic level should be incorporated, as well. A comparison of three versions of the OJ has shown that this is not the case in all languages. The Polish version especially seems to be lacking in terms of consistency and basic linguistic structures reflecting this kind of equality. The reason might be that “[i]n Poland, gender mainstreaming is treated merely as a ‘soft’ tool, the application of which is not subject to monitoring and evaluation at the state level” (Rutkowska 2008: 89). Differences are introduced at the level of drafting the texts, which are usually first written in English or French and then translated into all the other languages of 5

http://publications.europa.eu/code/pl/pl-10100.htm

http://publications.europa.eu/code/de/de-10100.htm

http://ec.europa.eu/translation/english/guidelines/documents/styleguide_english_dgt_en.pdf

See: United Nations (2002).

117

Anna Pałczyńska

118

the European Union member states. “In the case of the EU, the authentic language versions of EU laws […] are equivalent, since they have the same legal force and value and can be invoked indiscriminately in appeals to the ECJ by EU citizens or businesses” (Correia 2003: 41). An issue that arises here, however, is that the texts prove not to be linguistically equivalent. Differences in various language versions of the law may lead to different interpretations, as can be seen in the OJ, an example of which can be seen in the passage: Germany stated that the application of the criterion ‘geographical proximity’ is inappropriate for the purpose of preventing subsidy increases, since not all language versions of footnote 55 of the RAG include the requirement that the investment sites be in ‘immediate’ geographical proximity to one another (e.g. the French version does not specify ‘immediate’ but only ‘geographical proximity’). Germany argued that the criteria in footnote 55 therefore do not form a uniform legal framework for the regulation of subsidy spirals. (OJ, L7 2011: 44)

It seems that this issue is inextricably linked to the translation of legal texts, which “is a practice that stands at the crossroads of legal theory, language theory and translation theory” (Joseph 1995: 14). If we assume that law is a cultural phenomenon,9 not only do translators need to possess the knowledge of a given language but also of a given culture.10 Additionally, when translating from a language that does not possess grammatical gender – such as English, for example – into a language in which all nouns (Polish and German) or nouns, verbs, numerals, adjectives, etc. (Polish) are of grammatical gender, be it feminine, masculine or neutrum, very special attention must be paid to these forms. Ensuring that member is translated as either poseł or posłanka, depending on the context, seems to the author of the article a matter of correct translation and not necessarily a feminist one. It could be argued that translating citizens as obywatele i obywatelki or Buerger und Buergerinnen in terms of is a strategy related to feminist translation. Despite the fact that a number of scholars reject feminist translation, along with feminist linguistics or pragmatics, it seems that to create truly equivalent texts at all levels, such a strategy of translation is unavoidable, especially if the texts are performative and the aim of the authors of the original is gender equality. One of the reasons for which gender mainstreaming does not seem successful in some countries could be that the language of directives, regulations, notices, announcements, etc. is not in line with the assumptions of gender mainstreaming. Changing the social position of women should start with the usage of language that does not discriminate against them. The use of derogatory language marks women and makes them invisible, perpetuating their inferior social status and failing to provide a useful tool in trying to deal with gender bias.

Acknowledgement I would like to thank Prof. Piotr Cap, without whose support and kindness this article would not have been written.

Cf. Cao (2007: 31).

10 As I argue in my book (Pałczyńska 2010), cultural differences are most problematic for translators, especially when we deal with those whose performative effect needs to be the same in the TL as in the SL.

The Official Journal of the European Union and Gender Inequality

References Braun, Friederike (1997) “Making Men out of People. The MAN Principle in Translating Genderless Forms.” [In:] Helga Kotthoff, Ruth Wodak (eds.) Communicating Gender in Context. Amsterdam: John Benjamins; 3–29. Caldas-Coulthard, Carmen R. (1995) “Man in the News: The Misrepresentation of Women Speaking in Newsas-Narrative Discourse.” [In:] Sarah Mills (ed.) Language and Gender: Interdisciplinary Perspectives. London: Longman; 226–239. Cao, Deborah (2007) Translating Law. Clevedon: Multilingual Matters Ltd. (Topics in Translation. Vol. 33). Correia, Renato da Costa (2003) “Translation of EU Legal Texts.” [In:] Arturo Tosi (ed.) Crossing Barriers and Bridging Cultures: The Challenges of Multilingual Translation for the European Union. Clevedon: Multilingual Matters; 21–37. Ehrlich, Susan (2001) “Gendering the Learner: Sexual Harassment and Second Language Acquisition.” [In:] Aneta Pavlenko et al. (eds.) Mutilingualism, Second Language Learning, and Gender. Berlin: Mouton de Gruyter; 103–132. EU (2003) European Parliament 1999–2004. Session document. Final A5–0053/2003. Hellinger, Marlis, Anne Pauwels (2007) “Language and Sexism.” [In:] Marlis Hellinger, Anne Pauwels (eds.) Handbook of Language and Communication: Diversity and Change. Berlin, New York: Mouton de Gruyter; 651–681. Joseph, John (1995) “Indeterminacy, Translation and the Law.” [In:] Marsal Morris (ed.) Translation and the Law. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins; 13–36. Lazar, Michelle (1993) “Equalizing Gender Relations: A Case of Double-Talk.” [In:] Discourse & Society 4 (4); 443–465. Lazar, Michelle (2000) “Gender, Discourse and Semiotics: The Politics of Parenthood Representations.” [In:] Discourse & Society 11 (3); 373–400. Lazar, Michelle (2004) “The Discourse of the New World Order: ‘Outcasting’ the Double Face of Threat.” [In:] Discourse & Society 15 (2–3); 223–242. Lazar, Michelle (2007) “Feminist Critical Discourse Analysis: Articulating a Feminist Discourse Praxis.” [In:] Critical Discourse Studies 4 (2); 141–164. Lithander, Anna (2000) Engendering the Peace Process. A Gender Approach to Dayton and Beyond. Stockholm: Kvinna till Kvinna Foundation. Martyna, Wendy (1980) “Beyond the ‘He/Man’ Approach: The Case for Non-Sexist Language.” [In:] Signs 5 (3); 482–493. Pałczyńska, Anna (2010) Cultural Equivalence in Polish and German Dubbing of Shrek 2. Saarbrucken: LAP LAMBERT. Phillips, Anne (2003) “When Culture Means Gender: Issues of Cultural Defense in the English Courts.” [In:] Modern Law Review 66 (4); 510–531. Remlinger, Kate (2005) “Language and Gender Matters in the Classroom.” [In:] Kristin Denham, Anne Lobeck (eds.) Language in the Schools. Integrating Linguistic Knowledge into K12 Teaching. Mahwah: Lawrence Erlbaum Associates, Inc.; 41–54. Rutkowska, Ewa (2008) “Studium przypadku: polityka równości w Polsce.” [In:] Agnieszka Grzybek (ed.) Gender Mainstreaming. Jak skutecznie wykorzystać jego polityczny potencjał? Warszawa: Heinrich Boell Stiftung; 37–53. Talbot, Mary (1998) Language and Gender: An Introduction. London: Polity. Trömel-Plötz, Senta ([1982] 2007) Frauensprache: Sprache der Veränderung. München: Frauenoffensive Verlag.

119

Anna Pałczyńska

120

Walsh, Clare (2001) Gender and Discourse: Language and Power in Politics, the Church and Organizations. London: Pearson Education. West, Candace (1990) “Not Just Doctor’s Orders: Directive-Response Sequences in Patients’ Visits to Women and Men Physicians.” [In:] Discourse and Society 1; 85–112. Wodak, Ruth (2005) “Gender Mainstreaming and the European Union: Interdisciplinarity, Gender Studies and CDA.” [In:] Michelle Lazar (ed.) Feminist Critical Discourse Analysis: Gender, Power and Ideology in Discourse. London: Palgrave; 90–113.

Online sources Council of Europe (1990) Recommendation No. R(90)4 of the Committee of ministers to member states on the elimination of sexism from language. Available at: http://cm.coe.int/ta/rec/1990/90r4.htm [ED 15.06.2006]. United Nations (2002) Gender Mainstreaming. An Overview. New York. Available at: http://www.un.org/ womenwatch/osagi/pdf/e65237.pdf [ED 23.09.2006].

Academic Journal of Modern Philology e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) 121–133

Margita Petrović1 National Autonomous University of Mexico

The 4-M Model and Convergence in Modern Nahuatl2

Abstract Almost 500 years of constant contact with the Spanish language have influenced Mexican indigenous languages and their speakers in many different ways, and Nahuatl language makes here no exception. Apart from code-switching and massive borrowings (that include, for instance, core vocabulary and function morphemes), the convergence processes can be clearly found in many modern varieties of Nahuatl language as a step that can be observed next to a process of language shift. The present contribution investigates and examines the convergence process in Nahuatl language within the 4-M model (described in detail in Myers-Scotton & Jake 2000) in order to test the claim that this model can be applied to different kinds of contact language phenomena other than code-switching. This model distinguishes four morpheme types which do not participate equally in language contact phenomena. Some of them, for example, show retention, while others easily undergo an external change. The investigation discussed in the article was carried out in the city of San Sebastian Zinacatepec which is situated in southeastern Puebla in Mexico. Keywords: 4-M model, morphemes, convergence, Nahuatl, language shift.

I am very grateful to Dr. José Antonio Flores Farfán (CIESAS) and Dr. Jelena Filipović (Belgrade University) for their valuable comments and observations, as well as to Katarina Popović for all her support. Yet, the responsibility for any possible mistakes is all mine.

This paper is an adapted version of a part of my MA thesis entitled Aspectos formales de la alternancia de códigos: evidancias del náhuatl/español. México: Universidad Nacional Autónoma de México.

Margita Petrović

Introduction

122

Convergence, also denominated by certain authors as interference (Muysken 2004; Thomason & Kaufman 1988) or static interference (Grosjean 1990), refers to invisible changes in the structure of a language as a consequence of language contact in unstable and asymmetrical bilingual communities. In situations when social, political and/or economical pressure exist, one of the languages (the dominant one) serves as the model for structural changes in the other, and in a certain way, convergence can be considered a kind of borrowing at the abstract level of language. Myers-Scotton (2006: 271) defines it as “speech by bilinguals that has all the surface-level forms from one language, but with part of the abstract lexical structure that underlies the surface-level patterns coming from another language.” However, it is not the structure of the languages in question what determines the results of the linguistic contact, but the sociolinguistic history of its speakers, as Thomason and Kaufman (1988) have pointed out. One of the problems in studying convergence is finding reliable criteria for distinguishing internal vs. external language changes. According to Thomason and Kaufman (1988: 6), external explication is appropriate when we can identify the source. For example, in directional construction in Nahuatl, the opposition between non-past and optative forms has been lost, which probably has nothing to do with Spanish, but what can undoubtedly be attributed to the Spanish influence is the use of periphrastic ir a + infinitive (only in present or future) to maintain distinction between those forms. (1) Niyas domingo nitlanamakati tiánkistle. Ni-ya-s-ø domingo ni-tla-namaka-ti-ø tiánkis-tle.3 1.sg.S-go-FUT-sg Sunday 1.sg.S-OBJ.indef-sell-DIR-sg market-ABS “On Sunday we’ll go to the market to sell.” (2) Tiyawi titlanamakatiwe. Ti-yawi-ø-ø ti-tla-namaka-tiwe. 1.pl.S-go-PRES-pl 1.pl.S-OBJ.indef-vender-DIR.pl “We’re going to merchandise.”

It’s worth of mentioning that this periphrasis is not used for the past of directional construction: (3) Okawato nikone. O-ø-kawa-to-ø ni-kone-ø AUM-3.SUJ-abandon-DIR.ext-sg 3.sg.POSS-son-sg “She abandoned her son.”

1. Morpheme classification: The 4-M model The 4-M Model (Myers-Scotton & Jake 2000) is a morpheme classification whose starting point was a distinction between content and system morphemes within Myers-Scotton’s Matrix Language Frame 3

Observe the use of absolutive instead of locative.

The 4-M Model and Convergence in Modern Nahuatl

Model (1993), one of the models proposed to account for code-switching. Content morphemes transmit meaning, such as nouns, verbs, adjectives, some prepositions, while system morphemes indicate relations between content morphemes, such as functional and derivational morphemes. The formal classification is based on the combination of two sets of features [+/– Quantification] and [+/– Theta Roll-Receiver], [+/– Theta Roll-Assigner]. All categories with deictic function, i.e. those with feature [+ Quantification] are system morphemes. They all “involve quantification across events (tense, aspect) […] or individuals (determiners, quantifiers, possessives)” (Myers-Scotton 1993: 100). The rest of morphemes (i.e. those which are [– Quantification]) can be content morphemes, but only if they either assign or receive thematic roll (Myers-Scotton 1993: 100).

Figure 1. Language production model (Myers-Scotton & Jake 2013: 6)

This basic distinction was further developed by Myers-Scotton and Jake (2000) into the 4-M model, which relies on the Differential Access Hypothesis that states: “relevant information in lemmas supporting

123

Margita Petrović

124

surface-level morphemes does not all become salient at the same level of language production” (MyersScotton 2006: 268). Some morphemes are conceptually activated at the lemma level, such as content and early system morphemes. The difference between them, besides the fact that the earlies, like all system morphemes, don’t receive nor assign thematic roll, is that the content morphemes are directly elected by the speaker’s pragmatic and semantic intentions, while the early system morphemes are indirectly elected by their head, i.e. content morpheme. There are also morphemes which become salient at the later level of language production, the reason for which they are called late system morphemes. They contain linguistic information about the formation of constituents and are structurally assigned at the level of formulator. Amongst them, Myers-Scotton and Jake (2000) distinguish so called bridges, which serve to integrate content morphemes into constituents and whose form depends on grammatical information within their maximal projection, and outsider system morphemes, which “make the argument structure in a clause transparent” (Myers-Scotton 2008: 26). For their form, they have to look outside their maximal projection. Graphic representation of morpheme classification and their activation at different abstract levels of language production is shown in Figure 1. According to Myers-Scotton (2008), morpheme types participate in related ways in languagecontact phenomena, so the asymmetry between morphemes found in code-switching can also be applied to convergence (and other language-contact phenomena as well). The Differential Access Hypothesis is of crucial importance for predicting externally-motivated change. As Myers-Scotton (2008: 31) states “those elements and patterns that arise because of the speaker’s intentions regarding semantic and pragmatic messages are most likely to show convergence and other types of changes that involve substitution, reconstitution, or loss.” What follows is that these four morpheme types won’t be equally affected by language-contact phenomena and that the morphemes activated at the early stage of language production (i.e. content and early system morphemes) are open to change, while late system morphemes are supposed to be more resistant to convergence due to their abstract nature. In the following sections, this claim will be tested on Nahuatl.

2. Convergence affecting content morphemes in Nahuatl Content morphemes represent a fertile area for change for their conceptual activation at the lemma level. One of the earliest testimonies of lexical convergence in Nahuatl is found in verb piya, originally ‘to keep,’ which acquired the meaning of ‘to have’ after the Spanish conquest, approximately between 1540–1545, according to Lockhart (2001). (4) Nikpiya se compromiso. Ni-k-piya-ø-ø se compromiso 1.sg.S-3.sg.OBJ-have-PRES-sg DET engagement “I have an engagement.”

Changes in subcategorization frame following Spanish model are very common in modern Nahuatl. For example, the verb ‘to be called,’ intransitive in Classical Nahuatl (hereafter CN), appears as reflexive in modern Nahuatl varieties (cf. Olko & Sullivan 2014; Hill & Hill [1986] 1999).

The 4-M Model and Convergence in Modern Nahuatl

(5) Ninotoka Angélica. vs. Nitoka (Classical Nahuatl) Ni-no-toka-ø-ø 1.sg.S-1.sg.REFL-to be called-PRES-sg “My name’s Angélica.”

Spanish reflexive verb enojarse (‘to get angry’) corresponds to cualani, intransitive verb according to the dictionaries of Molina ([1555] 2004) and Siméon (2007), so in the case of convergence the expected form would be like ninokwalani for me enojo (‘I’m angry’), which is attested in El Malinche Nahuatl as ōmocualānihqueh (Hill & Hill [1986] 1999: 325). Nevertheless, in San Sebastian Zinacatepec the unexpected form yonechkwálanke is registered, probably because of the confusion between 1st person sg of direct object and 1st person sg of reflexive, which have the same form in Spanish (me). Yet, I cannot fully claim that this particular example has already entered general use, since it appeared in my data only once in 1st person sg, so there’s a possibility that this is not convergence, but interference. (6) Axa nikchias ma wiki, yonechkwálanke.4 Axa ni-k-chia-s-ø ma ø-wiki-ø-ø, y-o-ø -nech-kwálan-ke-ø ADV 1.sg.S-3.sg.OBJ-wait for-FUT-sg OPT 3S-come-PRES-sg already-AUM-3.S-1.sg.OBJ-get angry-PRET-sg “Now I’m going to wait for him to come, I’ve already got angry.”

Generally speaking, the use of reflexive pronoun with transitive verbs serves to hide the agent of the action. However, the verb chiwa ‘to do’ with reflexive -mo- developed the meaning of ‘to become,’ following Spanish hacerse (cf. Flores Farfán [1999] 2012a) omochi nonovio ‘he became my boyfriend’ (Petrović 2016a), or omochi tunto ‘he acted/became stupid’ as Tuggy (1979: 22) registered. The example of convergence affecting nouns is represented by chantli ‘home,’ which in its possessive form used to have locative meaning (the reason for which Launey (1992) considers it “autolocative”), as can be observed in (7). However, the locative meaning of chantli has disappeared, so nowadays it is used with a preposition, just like any other noun (itech nocha in (8)). (7) Nochan xicalaqui. “Come in into my home.” (Launey 1992: 120) (8) Ne niknamaka tláxkalle nika, itech nocha. Ne ni-k-namaka-ø-ø tláxkal-le por kilo nika itech no-cha-ø 1.sg.PRON 1.sg.S-3.sg.OBJ-sell-PRES-sg tortilla-ABS P N DET P 1.sg.POSS-home-sg “I’m selling tortilla here, at my home.”

The calques, i.e. literal translations of entire phrases coming from the model language, are another illustration of convergence in content morphemes. For instance, ompa tiyawi5 corresponds to Mexican

Observe the absence of subject prefix ni-.

For more examples of calques in Nahuatl, see Flores Farfán ([1999] 2012a).

125

Margita Petrović

126

Spanish colloquial expression ahí vamos. It should not be understood literally as ‘we’re going there,’ but rather as ‘we’re struggling to make a better future.’ (9) Ompa tiyawi iwa nopilwa. Ompa ti-yawi iwa no-pil-wa ADV 1.pl.S-go.PRES.pl P 1.sg.POSS-child-POSS.pl “We’re struggling with my kids to make a better future.”

Kinship terminology has suffered erosion. For example, a classical Nahuatl noyacapantzin ceded to noprimerchokotsi, a literal translation of Spanish mi primer hijo (‘my first-born child’) (Petrović 2012). (10) Noprimerchokotsi No-primer-choko-tsi-ø 1.sg.POSS.-NUM-son-DIM-sg “My first-born child”

A tendency toward more analytic forms can also be observed in amo nikpiyas tiempo after Spanish expression for ‘I don’t have time,’ while amo maxilia is still used in more conservative Nahuatl.

3. Convergence and early system morphemes Early system morphemes are all those morphemes activated conceptually at the lemma level, whose form depends on the content morpheme that selects them indirectly (such as the plural of nouns, determiners, etc.). Examples of convergence in early system morphemes are numerous and they include various mechanisms of change, such as addition or loss of categories, sometimes accompanied by reinterpretation and syntagmatization, or even by change in markedness (in syntactic order, for example). According to Winford (2003: 96): The addition and loss of morphological categories often depend on functional constraints. There are cases where a category present in one of the languages in contact is absent in the other(s). Depending on the direction of influence, such mismatches may lead either to the addition of a new category to the language that previously lacked it, or to its loss in the other.

Weinreich ([1953] 1968) was the first to observe that zero morphemes tend to be substituted by the overt ones. Starting from this point, Winford (2003: 96) formulated a morphological restriction for borrowings, which can also be applied to convergence, and which states that “the existence of gaps in the morphemic inventory of a recipient language facilitates the importation of new morphemes and functional categories from a source language.” Such was the case of indefinite article in Nahuatl. The importation of this category by means of reinterpretation of already existent se (numeral ‘one’) is an obvious consequence of Spanish influence (in Spanish ‘one’ is uno, while the indefinite article has the form of un, una): se tlakatl ‘a man.’ Flores Farfán (2004: 92) considers that “the identification of see as the indefinite article has contributed to the erosion of classifying system in Nahuatl.”

The 4-M Model and Convergence in Modern Nahuatl

Nahuatl suffix -s, originally the future marker, was reinterpreted as infinitive, an inexistent category in CN. It appears as a complement of the preposition para (para nitlapakis ‘to wash,’ para nikisas ‘to go out’) or as a verb complement: (11) Nikneki nikisas iwa ye. Ni-k-neki-ø-ø ni-kisa-s-ø iwa ye 1.sg.S-3.sg.OBJ-want-PRES-sg 1.sg.S-go out-FUT-sg P 3.sg.PRON “I want to go out with her/him.” The pluralization of inanimate nouns is another evidence of Spanish influence over Nahuatl. In CN, only animate nouns could be pluralized, with few exceptions, as the names for stars, mountains and stones, which were considered animate entities in their cosmovision (Launey 1992). As Lockhart (2001) and Karttunen and Lockhart (1976) state, the change in pluralization started in the third phase of contact, approximately around 1640–1650, allowing not only native (nahuatl) suffixes (regidor-me), or the Spanish ones (regidor-es), but also their combination (regidor-es-me or regidor-es-tin) (Lockhart 2001: 122). In modern Nahuatl dialects, the plural has been extended to inanimate nouns, just like in Spanish. The category [+/– animate] has been substituted by [+/– countable], so we can hear examples such as omeme ‘bones,’ ihwime ‘feathers,’ yolome ‘hearts,’ kwame ‘trees.’ On the other hand, these forms coexist with conservative ones in the speech of balanced or Nahuatl-dominant older/middle-aged bilinguals (ome tlakotl ‘two sticks,’ miyak tláxkalle ‘a lot of tortillas’). The process of structural accommodation between these two languages is also reflected in the loss of certain categories in Nahuatl which do not exist in Spanish as, for example, is the case of directional prefixes on-/wal-. They are considered early system morphemes because they modify the meaning of the verb by adding spatial information of distance or closeness. Also, the distinction between indicative/vetative-optative negation amo vs. makamo registered in colonial “artes,” i.e. grammars of the Nahuatl language, has been reduced to one – amo (cf. Flores Farfán 2004). This might be attributed to Spanish influence, since in Spanish all verbs in negative form are preceded by no, regardless of tense or mood. (12) Amo xikchiwa. Amo xi-k-chiwa-ø-ø NEG 2.S.IMP-do-PRES-sg “Don’t do it.” Possessional suffixes -huâ (pl. -huàquê), -ê (pl. -èquê) ‘the owner of ’ (Launey 1992), have got eliminated as well, but unlike the previous case, not without leaving a trace. Instead, the construction with verb piya is used, which is a direct syntactic calque and an example of what Flores Farfán (2004: 86) calls syntagmatization, i.e. “a trend in which incorporation is disfavored and syntactic constructions are preferred.” (13) Nikpiya se notiendatsi. Ni-k-piya-ø-ø se no-tienda-tsi-ø 1.SUB.sg-3.DO.sg-have-PRES-sg DET 1.sg.POSS-shop-DIM-sg “I have a small shop.”

127

Margita Petrović

(14) Lupe kipiya siete ikonewa. Lupe Ø-ki-piya-Ø-Ø siete i-kone-wa Lupe 3.SUB.sg-3.DO.sg-have-PRES-sg NUM 3.POSS.sg-child-POSS.pl “Lupe’s got seven children.”

128

4. Convergence and late system morphemes It has already been said that late system morphemes become salient at later levels of language production than the earlies, i.e. at the level of formulator and that they are structurally assigned. Two types of late system morphemes can be distinguished: bridges, which serve to join phrases to larger constituents (such as possessive “of ” (de in Spanish), the complementizers and the relativizers) and the outsiders which participate in argument structure. In classical Nahuatl, the complementizers had a form of a zero morpheme, which was substituted, through direct importation (i.e. borrowing), by Spanish que (as in (15)), but only in Spanish dominant bilinguals. Balanced or Nahuatl-dominant bilinguals still use zero morpheme instead (16). (15) In teópixke kihtoa que topapahwa kintlakitaske. In teópixke ø-k-ihtoa-ø-ø que to-papah-wa ø-kin-tlakita-s-ke DET priest 3.sg.S-3.sg.OBJ-say-PRES-sg COMP 1.pl.POSS-parent-POSS.pl 3.sg.S-3.pl.OBJrespect-FUT-pl “The priest says that we should respect our parents.” (16) Entons, kihtoa neká omotransformaro, omóketske de ik itsonteko. Entons, ø-k-ihtoa-ø-ø neká o-ø-mo-transformaro-ø-ø, o-ø-mó-kets-ke6-ø de ik itsonteko 3.S-3.sg.OBJ-say-PRES-sg DIM AUM-3.S-REFL-transform- PRET-sg AUM-3.S-REFLpararse.PRET-PRET-sg de con 3.sg.POSS-head “So, it is said (that) that guy transformed, (that) he stood (up) on the top of his head.” Possessive de (“of ”) was also introduced into Nahuatl, but not without consequences. Typical possessive construction in Classical Nahuatl consisted of Genitive-Nominative, i.e. “my neighbor’s”-“her daughter,” as given in (17a). This order is still maintained in conservative Nahuatl (17b), whereas in more Hispanized varieties, the presence of Spanish possessive de caused reordering within the possessive construction (Nominative-Genitive) as in (17c). (17) a. My neighbor’s her daughter Genitive Nominative b. No-vecina i-chpoch (conservative Nahuatl) my-neighbor’s her/his-daughter 6

In this example, -ke is not a preterit plural marker, but an alomorph of a participle -k. Singular is indicated by stress change to antepenultimate syllable (cf. Petrovic 2016b).

The 4-M Model and Convergence in Modern Nahuatl

c. I-chpoch de no-vecina (Hispanized Nahuatl) her/his-daughter of my neighbor’s “My neighbor’s daughter” The Hills ([1986] 1999: 241) ascribed this reordering to the importation of de, because the possessor has to follow it. Yet, this Nominative-Genitive order (even without de) had already existed in Classical Nahuatl, which can be seen in the following examples from the Florentine Codex: (18) In ichan calpixqui In i-chan-ø calpixqui-ø DET 3.sg.POSS-home-sg majordomo, butler-sg “At majordomo’s place” (Sahagún [1577] 1979: II-68) (19) In cuicatl in ehua itoca tlaxotecayotl, icuic in Huitzilopochtli. In cuica-tl in ø-ehua-ø-ø i-toca-ø tlaxo-teca-yo-tl, i-cuic-ø in Huitzil-opoch-tli. DET song-ABS REL 3.S-start-PRES-sg 3.sg.POSS-name-sg tlaxotlan-GENT–ABST-ABS 3.sg. POSS-song-sg DET hummingbird-left-ABS “The song they were singing was called tlaxotecayotl,7 Huitzilopochtli’s song.” (Sahagún [1577] 1979: II-141) What can undoubtedly be attributed to the Spanish influence is preference for possessed-possessor form, introduction of the preposition de and an analytic form in examples below (20 and 21). The same pattern (Nominative-de-Genitive) is followed even when the incorporation would have been preferred: (20) Se huerta de se tekompare Se huerta de se te-kompare-ø DET N P DET OBJ.indef-person-sg “Somebody’s garden” (21) Se kóralle de yolkame Se kóral-le de yolka-me DET pen-ABS P animal-pl “Animal pen” The examples above represent another illustration of syntagmatization. In more conservative variants of Nahuatl the prefix te- would be used for marking unknown possessor (te-huerta in (20)). On the other hand, the incorporation yolkakóralle would be preferred instead of the analytic form in (21). The relativizers serve as a bridge between the antecedent and a relative clause they introduce. Instead of classical in, nowadays the interrogative adverbs tlen ‘what’8 and akin ‘who’ are employed. 7

Tlaxotecayotl is the name of hymn honoring Huitzilopochtli.

Note that in Spanish que corresponds to ‘what’ and ‘which.’

129

Margita Petrović

130

(22) Itla cosa tlan kitoka Itla cosa tlan ø-ki-toka-ø-ø ADJ N REL 3.S-3.sg.OBJ-sow-PRES-sg “Whatever (that) he sows” (23) Amo ma kikixti tomin akin oktok. Amo ma ø-ki-kixti-ø-ø tomin akin o- ø-k-tok.ø-ø NEG OPT 3.S-3.sg.OBJ-earn-PRES-sg NOM REL AUM-3.S-3.sg.OBJ-sow.PRET-sg “May not earn any money the one who has sown it.” Sometimes Spanish and Nahuatl relativizers can co-occur, as in Hill and Hill’s example lo que tlen. (24) Pero amo techentenderoah lo que tlen tictoah en mexicano. “But they don’t understand what we’re saying in Mexican (Nahuatl).” (Hill & Hill [1986] 1999: 351) As far as it concerns the outsider system morphemes, they are quite resistant to change, according to Myers-Scotton’s hypothesis, because they are carriers of the most important grammatical information, which is the argument structure: “Any morphemes that build structure across the clause are less likely to participate in convergence or attrition than other morphemes” (2008: 35, emphasis added). Indeed, in my corpus these morphemes have remained intact: the distinction between 2nd person indicative vs. optative-imperative subject (ti- vs. xi-), indicative vs. imperative number (-ke vs. -kan). Object morphemes and beneficiary have also been preserved. Even though tense markers are mentioned as a candidate for outsider system morphemes (Myers-Scotton 2008), in Nahuatl they are considered early system morphemes, because they do not interact with agreement. Anyway, they have not suffered any changes. Nevertheless, Flores Farfán (2004, [1999] 2012a, 2012b) registered -n in Hispanized varieties of Balsas region Nahuatl as a plural marker in the present tense instead of a historical glottal stop, which is the only case of change in outsiders that I have came across so far. (25) ø -cochi-ø-n vs. ø-cochi-ø-Ɂ 3PL-sleep-PRES-SP.PL “they are sleeping” (Flores Farfán 2004: 88) The author interprets it as a “contact induced phenomenon,” “a clear case of morphological convergence,” “favored both by the presence of -n as a plural marker in Spanish, as well as in Nahuatl” (Flores Farfán 2012b: 34–35). This nasalization is “historically prefigured” (Flores Farfán 2004: 88), since it appears in optative and imperative plural forms (Flores Farfán 2012b).

The 4-M Model and Convergence in Modern Nahuatl

Conclusions In this paper the contact-induced changes in modern Nahuatl have been analyzed. Even though most of these changes have already been registered (Hill & Hill [1986] 1999; Lockhart 2001; Karttunen & Lockhart 1976; Flores Farfán 2000, [1999] 2012a, 2004, 2012b, inter alia), this paper offers different perspective by applying the 4-M model (Myers-Scotton & Jake 2000) to convergence. It provides insight into the reasons why some morphemes in Nahuatl remain intact in spite of the heavy contact situation, while others have propensity for change. This research also confirms (but not in absolute terms) Myers-Scotton’s hypothesis of morpheme asymmetry in convergence and retention of the outsider system morphemes in language contact.

Abbreviations ABS absolutive ABST abstract ADJ adjective ADV adverb AUM augment DET determinant DIM diminutive DIR directional FUT future IMP imperative N noun NEG negation NUM numeral OBJ object OPT optative pl plural POSS possessive PRON pronoun P preposition PRES present tense PRET preterit REFL reflexive REL relativizer S subject sg singular

131

Margita Petrović

References

132

Flores Farfán, José A. ([1999] 2012a) Cuatreros somos y toindioma hablamos. Contactos y conflictos entre el náhuatl y el español en el sur de México. México: CIESAS, Publicaciones de la Casa Chata. Flores Farfán, José A. (2000) “Transferencias náhuatl-español en Balsas (Guerrero, México). Reflexiones sobre el desplazamiento y la resistencia lingüística en el náhuatl moderno.” [In:] Amerindia 23; 87– 106. Flores Farfán, José A. (2004) “Notes on Nahuatl Typological Change.” [In:] STUF 57 (1); 85–106. Flores Farfán, José A. (2012b) “Another Look at Nahuatl-Spanish Contact Morphology.” [In:] Hitomi Otsuka, Cornelia Stroh, Aina Urdze (eds.) More Morphologies: Contributions to the Festival of Languages, Bremen, 17 Sep to 7 Oct, 2009. Bochum: Universitätverlag Dr. N. Brockmeyer; 33–53 (Diversitas Linguarum II. Vol. 35). Grosjean, François (1990) “The Psycholinguistics of Language Contact and Code-Switching: Concepts, Methodology and Data.” [In:] Papers for the Workshop on Concepts, Methodology and Data. Basel: ESF Scientific Networks; 105–117. Hill, Jane, Kenneth C. Hill ([1986] 1999) Hablando mexicano. La dinámica de una lengua sincrética en el centro de México. México: CIESAS. Karttunen, Frances, James Lockhart (1976) Nahuatl in the Middle Years. Language Contact Phenomena in Texts of the Colonial Period. Berkeley, Los Angeles, London: University of California Publications. Launey, Michael (1992) Introducción a la lengua y a la literatura náhuatl. México: Universidad Nacional Autónoma de México, Instituto de Investigaciones Antropológicas. Lockhart, James (2001) Nahuatl as Written. Lessons in Older Written Nahuatl, with Copious Examples and Texts. Stanford: Stanford University Press. (Nahuatl Studies Series. No. 6.) Molina, fray Alonso ([1555] 2004) Vocabulario de la lengua castellana/mexicana, mexicana/castellana. Estudio preliminar de Miguel León Portilla. México: Editorial Porrúa. Muysken, Pieter (2004) “Two Linguistic Systems in Contact: Grammar, Phonology and Lexicon. [In:] Tej K. Bhatia, William C. Ritchie (eds.) The Handbook of Bilingualism. Malden, MA: Blackwell Publishing; 147–168. Myers-Scotton, Carol (1993) Duelling Languages. Oxford: Clarendon Press. Myers-Scotton, Carol (2006) Multiple Voices. An Introduction to Bilingualism. Oxford: Blackwell Publishing. Myers-Scotton, Carol (2008) “Language Contact: Why Outsider System Morphemes Resist Transfer?” [In:] Journal of Language Contact – THEMA 2; 21–41. Myers-Scotton, Carol, Janice Jake (2000) “Four Types of Morpheme: Evidence from Aphasia, Code Switching and Second Language Acquisition.” [In:] Linguistics 38: 981–1024. Myers-Scotton, Carol, Janice Jake (2013) “Nonfinite Verbs and Negotiating Bilingualism in Codeswitching: Implications for a Language Production Model.” [In:] Bilingualism: Language and Cognition 17 (17); 511–525. Olko, Justyna, John Sullivan (2014) “Toward a Comprehensive Model for Nahuatl Language Research and Revitalization.” [In:] Herman Leung et al. (eds.) Proceedings of the Fortieth Annual Meeting of the Berkeley Linguistic Society, February 7–9, 2014. Berkeley, CA: Berkeley Linguistic Society; 369–397. Petrović, Margita (2012) “¿Noyacapantzin, noprimerchokotsi o mi primer hijo? La convergencia en el náhuatl de San Sebastián Zinacatepec, Puebla: un estudio de caso.” Paper presented at V Coloquio “Leonardo Manrique,” August 16th, 2012. National Museum of Anthropology, Mexico City. Petrović, Margita (2016a) Aspectos formales de la alternancia de códigos: Evidencias de náhuatl/español. M.A. thesis. Mexico: UNAM.

The 4-M Model and Convergence in Modern Nahuatl

Petrović, Margita (2016b) “Innovations in Preterit Formation in Modern Nahuatl Variety of San Sebastián Zinacatepec (Puebla, Mexico).” Paper presented at the Language, Literature, Time Conference, April 22nd–23rd. Faculty of Philosophy, Niš. Sahagún, fray Bernandino de ([1577] 1979) Códice Florentino. Manuscrito 218–220 de la Colección Palatina de la Biblioteca Medicea Laurenziana, 3. v. Versión facsimilar dispuesta por el Gobierno Mexicano a través del Archivo General de la Nación. Sahagún, fray Bernandino de ([1577] 1981) Florentine Codex. General History of the Things of New Spain. Book 2 – The Ceremonies. Transl. from the Aztec into English, with notes and illustrations by Arthur J. O. Anderson, Charles E. Dibble. Monographs of The School of American Research. Number 14, part III. Santa Fe, New Mexico: The School of American Research, The University of Utah. Siméon, Rémi (2007) Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana. Mexico: Siglo XXI. Thomason, Sara G., Terrence Kaufman (1990) Language Contact, Creolization and Genetic Linguistics. Berkeley, CA: University of California Press. Tuggy, David H. (1979) “Tetelcingo Nahuatl.” [In:] Ronald D. Langacker (ed.) Studies in Uto-Aztecan Grammar. Vol. 2: Modern Aztec Grammatical Sketches. Dallas: Summer Institute of Linguistics, University of Texas at Arlington; 1–141. Weinreich, Uriel ([1953] 1968) Languages in Contact. The Hague: Mouton de Gruyter. Winford, Donald (2003) An Introduction to Contact Linguistics. Oxford: Blackwell Publishing.

133

Academic Journal of Modern Philology

Academic Journal of Modern Philology e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) 135–140

Emil Potec University of Bucharest, Romania

Muhammad’s Night Journey to Heaven or the Initiatic . Path to a Temporal and Spiritual Leadership1

Abstract In many religious traditions, ascension into heaven is a specific way to become initiated into a new, sacred status. It is a journey which implies a dichotomy of plans: firstly the profane–sacred plan, secondly the telluric–celestial plan, both of them being transformed by the possibility of communication through transcendence. This possibility waives the dichotomy during the ascension and keeps an opening status between the elements of each dichotomy, after the ending of the ascension: the sacred will be opened to the profane, the celestial will be opened to the telluric. Muḥammad Night’s Journey is an event which can be read through such a key. However Muḥammad’s Night Journey cannot be limited at this point of view. The event is more complex as we deal with an initiatic path to a temporal and spiritual leadership. As Geo Widengren concluded in his two studies The Ascension of the Apostle and the Heavenly Book and Muhammad, the Apostle of God and His Ascension, Muḥammad’s Night Journey reflects a ritual of sovereignty which is specific to the Ancient Near East, in regards with the ascension of the king as a central event concerning his coronation. Muḥammad’s Night Journey reflects also a ritual during which Muḥammad sees God, and he is sacred as a prophet, being in direct contact with God and with the other monotheistic prophets (as the literature of the 9th century in the Islamic milieu tries to describe). This initiatic path does not have (as a result) the transformation of Muḥammad into a character with divine powers; it has (as a result) the unification into Muḥammad’s person of two different powers, the temporal and the spiritual one, and the confirmation of Muḥammad as a spiritual and temporal leader for a new community. Keywords: initiation, sacred, kingship, ladder, Islamic community.

This work was supported by the strategic grant POSDRU/159/1.5/S/140863, Project ID 140863 (2014), co-financed by the European Social Fund within the Sectorial Operational Program Human Resources Development 2007–2013.

Emil Potec

136

In order to receive the message of his mission, Muḥammad will start a night journey described by the Koran2 and by Ibn Ishaq (Guillaume 2004: 103–109). Using the first sura from the 17th chapter of the Koran, a devotional tradition will be developed starting with the late 7th century around the prophet’s night journey, creating a story with a mythical foundation. The journey takes place in a critical period from Muḥammad’s life, during the night of the 27th day of Rajab month, 620. After his wife Khadīja and his uncle Abū Tālib, two of his most power supporters, died, the presure from the part of the Meccan’s tribes, especialy Qurays reached it’s top level. In this context, during this night, the Prophet was sleeping in the Umm Hānī’s house, situated near the sanctuary of Kaaba. In that moment, Muḥammad is awaken by the angel Gabriel who is taking him to a fabulous animal, al Burāq. This is the time when the night journey begins. The night journey starts as a horizontal journey relating to Mecca and Jerusalem and continues with a vertical journey, relating to Jerusalem and the seventh skies. Concerning the first part of the journey, the terrestrial one, Muḥammad acts as a mythical hero, connecting two sacred centers through Abraham, the common ancestor.3 The presence of Abraham in Mecca is related to Kaaba, the sacred sanctuary built by Abraham through the divine commandment received by the agency of the divine revelation. In this way, Mecca becomes a center of spirituality equal to Jerusalem. By means of the night journey, Muḥammad is preparing a change of paradigm concerning the Holy City. The sacred geography of Jerusalem will be transferred to the city of Mecca, which will become an Axis Mundi, a place where men and the divine can meet. By connecting the two points, the Prophet makes the voyage into illud tempus, an anamnetic voyage during which he recovers the abrahamic tradition, the pure tradition before Judaism, Christianity or politeism. On the second part of the journey, Muḥammad appears as a prophet who receives his prophetic mission by ascending to heaven. Even the motive of ascension is common as far as monotheistic traditions are concerned and seems to be inspired by the Hebrew and Christian religions or by the Iranian religious tradition as Zoroastrianism (for example Geo Widengren thinks that the islamic ascension follows the pattern of the Arda Viraf ’s ascension into heaven (Widengren 1950: 204–216) relating it to the Iranian image of the ascension), Muḥammad’s ascension is an original tradition related to the Arab imaginary as Culianu (1993: 57) also states as the circumstances, the developement and the objectives of the story are different (Kappler 1987: 287). 2

“Exalted is He who took His Servant by night from al-Masjid al-Haram to al-Masjid al-Aqsa, whose surroundings We have blessed, to show him of Our signs. Indeed, He is the Hearing, the Seeing” (Koran 17: 1).

Both the Koran and the Islamic tradition, show the presence of Abraham at Mecca. As a divine command, Abraham starts a journey to Mecca in order to built Kaaba. Following the idea of Ali bin Abi Talib, Abraham received divine aid to discover the place where the sanctuary has to be built through a fantastic being, Sakina (Firestone 1992: 12). The name of the fantastic being is hiding the divine presence as sh-k-n means ‘to hide the divine presence’ (Firestone 1992: 22). For Mujahid this journey to Mecca was made under the protection of angel Gabriel, on the back of a horse named al Buraq. In Mecca, the place where the sanctuary has to be built is revealed by a djinn. Once the sanctuary is built, Abraham regains Syria; Agar and Ismael remain in Mecca (Firestone 1992: 15–16). The version of Ibn Abbas follow the biblic Genesis in the purpose to relate Abraham to the ismael descendance in Mecca (Firestone 1992: 21). The three versions have a common idea: the built of the sanctuary in Mecca is related with the name of Abraham and is revealed by a divine command. Taking into consideration this situation, Mecca becomes a center of spirituality equal to Jerusalem.

Muḥammad’s Night Journey to Heaven…

The journey to the seventh skies offers the opportunity to communicate directly with the monotheistic prophets before Islam. We are assisting prophetic pyramid; a prophetic hierarchy related with the importance that each prophet has in the Islamic history. That is why, Adam is situated in the first sky, Jesus Christ in the second one, Joseph in the third one, Enoch in the fourth, Aaron in the fifth, Moses in the sixth, Abraham, who is sitting on a throne at the entrance into paradise, in the seventh. This is a fine example of reordering in an Islamic way, the prophetic pantheon common concerning monotheistic religions. To complete the omissions related with the Ibn Ishaq’s description, late traditions refer to a short dialog that Muḥammad had with each prophet. Muḥammad is greeted with “Be blest true brother and true prophet” (Al Ghaiṭi 1962: 621–639). During the voyage to Jerusalem, Muḥammad leads other prophets in prayer as imām. He is also the prophet who ascends to the highest level (Colby 2002: 172). Taking into consideration these aspects, we can see that Muḥammad’s journey is presented as a ladder, linking the sky and the earth, each step helping him to understand God’s will and his own universal mission between men. The leader is the symbol revealing the initiation into the prophetic mission (Piemontese 1987: 298). Muḥammad becomes initiated into the secrets of life and death. The celestial ladder is under the angels observation and it is a symbol of death as only the souls of dead humans can use it. The ladder is under Allāh’s power as one of the names that Allāh is using in his quality of sovereign-judge is dhūʾl-maʻārij ‘the master of the ladder’ (Koran 70: 3-4). This ladder can be found in Jerusalem, which is designed for this occasion Bayt al-Muqaddas ‘temple, sanctuary, Holy House, Sacred Tent’ (Piemontese 1987: 297) and has a beginning the stone that Jacob used as a pillow during the night when he had the vision of the ladder.4 Traditions state that Muḥammad was taken in front of the presence of God, from whom he received the secrets of the otherworld. In order to receive them, Muḥammad will be aware, step by step, by passing from one sky to another, of the meaning of the world, of the unity and the multiplicity inside the creation, of the truth of the revelation. As regards the last station, Muḥammad will see clearly and will understand God’s will and his own universal mission between men. He will be designed as the first of the prophets, being the only prophet who saw God, will be close to God, and will be also sacred as a temporal leader for a new umma. James R. Porter relates Muḥammad’s ascension and the shamanist phenomenon. In his vision, this type of connection can explain, in a holistic way, the implications of this type of journey inside Islam. The author tries to relate the ecstatic experience that Muḥammad is living to ecstatic experience of a shaman. The two images are not to be identified; it offers an explanation of the ascension to heaven as essential part of the prophetic vocation, vocation which seems to follow the plan of a shamanic initiation “transformed by the Muhammad’s own experience and his personal genius” (Porter 1974: 80). As regards this subject, we have to assert an important difference between the two types of a journey. If the shamanic experience takes place spiritually, only the spirit having the capacity to sustain an ascension into heaven, with regard to Muḥammad’s ascension Islamic tradition confesses that it was a corporal 4

In first century the apocryphal writing known under the name of Jacob Ladder we can find the description of the event (Kugel 1994: 117–118) presenting the stone as the beginning of the ladder. The mythical implications of the stone are huge. This stone is considered as being in the same time the place from where God created the earth and where he left the print of his foot, the place where the Ascension of Jesus took place, event during which he left on the stone the print of his foot, the stone which sustain the Holy of Holies from the Temple, the place from where Muḥammad started his ascension, leaving the print of his foot (Newby 1989: 30, 89).

137

Emil Potec

138

journey. Al-Ṭabarī offers three arguments to sustain this assertion. The first argument is that the Prophet is found in an intermediary stage, wakefully, when the journey takes place. The second argument which is the conclusion of the first one is that he is conscious of this event in every moment of the journey. The third argument, as an extension of the first two, is that the corporal journey is a sign (āya), an incontestable proof of his divine mission. For these three arguments al-Ṭabarī’s uses, as a base Koran 17: 1 were we can find the mention that God allows his servant to make the journey and not the spirit of his servant (al-Ṭabarī 1989: 230). Even though this oppinion is accepted by the majority of the scholars dealing with the problem of the Prophet’s ascension, there are also different oppinions stating that the ascension was rather spiritual than a corporal one (see Gatje 1976: 74–77). The conclusion is that, corporal or spiritual, Muḥammad’s Night Journey reflects a ritual during which Muḥammad sees God, and he is sacred as a prophet. Al-Ṭabarī’s explanation (seen previously) is considered as a part of the traditions without a historical background, rather devotional than historical, his arguments can be used in order to create the Prophet’s image as a temporal and spiritual leader. By using the classical myth of the ascension, Islam will lay the foundation of its universalism, the first experiment of this universal vision being the community created in Medina. We find in this type of investigation a real fact that allows us relate this episode to a general characteristics of the oriental world, referring to the investiture with a type of authority following initiatic rituals. Muḥammad’s Night Journey can be a part of a sovereignty ritual specific to the Ancient Near East concerning the king’s ascension as a central event of his coronation (Widengren 1950: 81; cf. Widengren 1955: 95), ritual which was maintained and transferred with this mythical heritage to the divine messenger, the chosen one, in conclusion, to the being who overcomes the human condition, whoever, without being transformed into a divine character, a character with divine powers. In this context we have to keep in mind the difference that Eliade makes with regard two types of overcoming the human condition. The first type refers to the contact with the spiritual realities; contact which assures the participation of the spirits. The second one refers to the transfiguration of the human condition into a being of divine order (Eliade 1998: 109; cf. Eliade 1956: 3). In the case of the Prophet’s night journey, overcoming the human condition represents the unification into Muḥammad’s person of two different powers, the temporal and the spiritual one, and the confirmation of Muḥammad as a spiritual and temporal leader. The fabulous animal which is used in order to make the journey from Mecca to Jerusalem is also a part of the Semitic symbol of a kingship. The description made by Anas b. Māik, one of the Prophet’s companions, shows that we deal with a white animal situated between donkey and mule (Muslim 1978: 101).5 The red colour in a Semitic key, this image could refer to the triumphal entrance of Solomon in Jerusalem to become a king and to the triumphal entrance of Jesus Christ in the same city, described in the New Testament. The beast is introduced into a ritual of prophetic initiation because Adam and Abraham traveled on its back (Ibn Abbas 1995: 13) and on the Resurrection Day Muḥammad will appear on its back. In this way al Burāq becomes the symbol of the relation with the ancient prophets (Vuckovic 2005: 49), Muḥammad uses the same practices and customs. In this way Muḥammad is placed in the holy tradition of the divine revelation. 5

The name of the fantastic beast seems to be related with barq (lightning), an allusion to his speed. In the Ibn Abbas’ version this beast is described as having a human head and a horse body (Ibn Abbas 1995: 12). A hadīth mentioned by Mālik ibn Saʾsaʾah states that only one leg of this creature could cover a great distance. Ibn Saʾad using Wāqidī’s information, describes this creature as having two wings (Hajjāj 1995: 33).

Muḥammad’s Night Journey to Heaven…

Taking into consideration these elements, we can notice four implications of Muḥammad’s ascension and of his nocturnal journey. These implications influence the way in which the Prophet will relate himself to his umma, his community, and his community to the prophetic experience. The first implication is the spiritual implication resumed in the ecstatic experience and in the vision of God. The second implication, the religious one, emphasizes the importance of Jerusalem as the third city of Islam. The third implication, the theological one, asserts the unity of Revelation inside the prophetic pluralism and the priority of the Prophet into what we can call a prophetic pyramid; in this context, the ascension is a guarantee of the authenticity of the divine promises (Piemontese 1987: 294). The fourth implication, the ritualistic one, refers to the institutionalizing of the five daily prayers. Analyzing these four images, we can aver that both the ascension and the journey to Jerusalem produce mutations in the perception of the prophetic phenomenon and the understating of the sacred. For example, the night journey to Jerusalem and then to the seventh sky, inserts Jerusalem into a sacred and political Islamic heritage. That is why, Jerusalem appears as the first direction for the daily prayer and, when Omar conquers the city in 638, he builds a cultic house on the same place from where the Islamic tradition tells that Muḥammad started his ascension, the Hebrew tradition mentions that Isaac’s sacrifice took place, and Solomon and Herod’s temples were built. In conclusion, Muḥammad’s Night Journey to heaven explores the mythical capacity of the Arab imaginary to develop a story which is a metaphor of the metahistory. Following the path of the ancient ascensions, Muḥammad will find the authenticity and the authority of his mission at the end of his journey, and he will be sacred in the same time as a spiritual and temporal leader. Each dialogue that he has with the ancient prophets is, at the same time, recognition of his prophetic status and recognition of the place that the Islamic umma has among the monotheistic community. The final purpose of the journey is at the same time the legitimacy of Muḥammad as a new leader and the legitimacy of his community as being the greatest and more perfect community of mankind, the reflection of his leader’s initiatic path into temporal and spiritual.

References Al Ghaiți (1962) Story on the Night Journey and the Ascension. Transl. by Arthur Jeffery. New York: A Reader on Islam. Colby, Frederick S. (2002) “The Subtleties of the Ascension: al-Sulamī on the Mi’rāj of the Prophet Muhammad.” [In:] Studia Islamica 94; 167–183. Culianu, Ioan P. (1993) Psychanodia I. A Survey of the Evidence Concerning the Ascension of the Soul and Its Relevance. Leiden: E.J. Brill. Eliade, Mircea (1956) “Symbolisme du ‘Vol magique.’” [In:] Numen 3 (1); 1–13. Eliade, Mircea (1998) Mituri, vise și mistere. Transl. by Maria Ivănescu, Cezar Ivănescu. București: Editura Univers Enciclopedic. Firestone, Reuven (1992) “Abraham’s Journey to Mecca in Islamic Exegesis: A Form-Critical Study of a Tradition.” [In:] Studia Islamica 76; 5–24. Gatje, Helmut (1976) The Qur’an and Its Exegesis. London: Routledge and Kegan Paul. Guillaume, Alfred (2004) The Life of Muhammad, a Translation of Ishaq’s Sīrat Rasūl Allāh. Oxford: Oxford University Press.

139

Emil Potec

140

Hajjāj, ʾAbd-Allāh (1995) L’isrā et le mʾirāj. Le voyage et l’ascension nocturnes du prophète. Paris: ed. Essalam. Ibn Abbas, Abdullah (1995) Al Israʽ wa al Miʾraj (Le voyage et l’ascension nocturnes du prophète). Transl. by Ali Druart. Beyrouth: Les éditions Al-Bouraq. Kappler, Claude-Claire (1987) “L’ascension de l’apôtre Paul et l’ascension de Muḥammad: démons et merveilles de l’au-delà.” [In:] Démons et merveilles au Moyen Âge. Actes du Ive Colloque International. Nice: Université de Nice, Centre d’Études Médiévales; 283–293. Kugel, James L. (1994) In Potiphar’s House. The Interpretive Life of Biblical Texts. Cambridge: Harvard University Press. Muslim [1978] Ṣaḥiḥ, I (Kitāb al-imān), LXXV, 309. Rendered into English by Abdul Hamid Siddiqi. Vol. 1: Kitab Bhavan. New Delhi. Newby, Gordon D. (1989) The Making of the Last Prophet. A Reconstruction of the Earliest Biography of Muhammad. Columbia: University of South Carolina Press. Piemontese, Angelo M. (1987) “Le voyage de Mahomet au Paradis et en Enfer: une version persane du miʻraj.” [In:] Claude Kappler, Apocalypses et voyages dans l’au-dela. Paris: Les éditions du Cerf; 293–320. Porter, James R. (1974) “Muhammad’s Journey to Heaven.” [In:] Numen 21 (1); 64–80. Ṭabarī, Abū Ja῾far Muḥammad B. Jarīr al- (1989) Jāmi̕ al-bayān̕ ‘an ta’ wīl āy al-Qur’ān (The Commentary on the Qur’ān). Vol. 1. Transl. by John Cooper. Oxford: Oxford University Press. Vuckovic, Brooke O. (2005) Heavenly Journeys, Earthly Concerns. The Legacy of the Miʽraj in the Formation of Islam. New York, London: Routledge. Widengren, Geo (1950) The Ascension of the Apostle and the Heavenly Book. Uppsala: Lundequist. Widengren, Geo (1955) Muhammad, the Apostle of God, and His Ascention. Uppsala: Lundequistska bokhandeln.

Academic Journal of Modern Philology e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) 141–155

Robert Skoczek Uniwersytet Warszawski

Adaptacja foniczna obcojęzycznych nazw własnych w języku polskim i niemieckim jako problem ortoepiczny

Abstract The Phonic Adaptation of Foreign Proper Names in Polish and German as an Orthoepic Problem This article ventures to interrogate the phonic adaptation of foreign proper names in Polish and German. The author attempts to compare pronunciation rules of xenophonic elements adopted from current pronunciation dictionaries. It will be proposed that deviations from these rules in terms of adaptation result from systemic differences between the languages under scrutiny. The final part describes current research in phonetic coding, structure of empirical analysis and tentative conclusions. Keywords: standard pronunciation, foreign own names, orthoepic, phonetic adaptation, pronunciation dictionary.

1. Współczesne drogi przenikania obcojęzycznych nazw do innych systemów językowych Wraz z postępem technicznym oraz nieograniczoną dostępnością na bieżąco aktualizowanych informacji zamieszczanych w sieci internetowej kontakty różnych systemów językowych i ich wzajemne oddziaływanie stają się na tyle powszechnym zjawiskiem, że użytkownicy nie tylko nie zauważają influencji nowej substancji obcej w ich językach ojczystych, ale również traktują owo wzbogacenie zasobów leksykalnych jako oczywisty proces, który zachodził z podobną intensywnością już wcześniej.

Robert Skoczek

142

Obecnie dokonuje się on także poza sferą wirtualnego świata współczesnych mediów audiowizualnych. Spikerzy wręcz przyczyniają się do tego, że głoski oraz ich nietypowe kombinacje w obco brzmiących nazwach przenikają do rodzimego systemu fonicznego i w uproszczonej formie dźwiękowej wchodzą nierzadko w skład stałego inwentarza leksykalnego. Większość z nich jednak pozostaje zjawiskiem efemerycznym. Z powyższego punktu widzenia wynika, iż ujęta w takim rozumieniu problematyka „Languages in contact” wychodzi poza tradycyjne ścieranie się systemów językowych na obszarach granicznych różnych grup etnicznych, narodów, w przypadku enklaw i wysp językowych etc. Kontakt różnych systemów językowych odbywa się, można by rzec, endogenicznie, wewnątrzjęzykowo na podstawie pojedynczo przenikających do niego form ksenofonicznych. Nowinki techniczne, bieżące wydarzenia na świecie, postęp naukowy oraz pojawianie się nowych produktów o zasięgu globalnym przyczyniają się nieustannie do importu endonimów. Poza bezspornym wpływem angielszczyzny na większość języków europejskich nazwy własne, pojawiające się głównie w mediach, pochodzą także z języków mniej znanych bądź egzotycznych, genetycznie zupełnie niespokrewnionych. Dynamiczne kontakty handlowe, aktualne wydarzenia polityczne i szybki przekaz w mediach mają ścisły związek z pojawianiem się w nich coraz częściej różnego typu nomina propria, które odnoszą się do miejsc, ważnych wydarzeń, osobistości, organizacji międzynarodowych, produktów, a nawet mody, trendów i zjawisk, występujących poza granicami kraju. Przenikanie substancji obcych dostrzegalne jest na każdym kroku. Czytając ulotki, można dowiedzieć się przecież, że Warszawa zaskoczy cię mnóstwem eventów, zaś młodzież dziś nie idzie świętować, bawić się, szaleć, a celebratować. Przy czym należy nadmienić, iż przytoczony czasownik używany w slangu młodzieżowym nie ma nic wspólnego z funkcjonującym w języku polskim czasownikiem <celebrować>. Chociaż mamy tu do czynienia z przejęciem z angielszczyzny apelatywów, które mają odpowiedniki w języku polskim i w zasadzie odczuwane są jako zbyteczne, ich konotacje nie pozwalają postawić znaku równości między słowami <wydarzenie> i <event>.

2. Stopień adaptacji ksenofonów a pokrewieństwo genetyczne systemów językowych Przenikanie nazw własnych również nie jest zjawiskiem odosobnionym. Endonimy jednak ze względu na swoją specyfikę odsyłania do indywiduów oraz ze względu na swój nierzadko efemeryczny charakter i słabą skłonność asymilacji formy zarówno dźwiękowej, jak i morfologicznej mogą w różnym stopniu ulegać modyfikacji. Zależy to od wielu czynników, w tym pozajęzykowych, jak częstotliwość pojawiania się danej nazwy w mediach, czy przyjęcie przez pierwotną nazwę własną funkcji apelatywnej. Oczywiście sposób adaptacji ciągu ksenofonicznego zależy także od czynników fonologicznych, fonetycznych, fonotaktycznych i morfologicznych tak języka-biorcy, jak i języka-dawcy. Na przykład w języku japońskim przeważają zgłoski otwarte, tj. zakończone rdzeniem sylaby. Wszelkie nazwy obcojęzyczne, których struktura prozodyczna w oryginalnym brzmieniu zakłada pojawienie się sylaby zamkniętej, będą ulegały tak daleko idącym modyfikacjom, aby pod tym względem ułatwić Japończykowi artykulację. SzpyraKozłowska (2002: 150), porównując zapożyczenia z języka angielskiego w języku japońskim, podkreśla ową różnicę w budowie sylab i sylabifikacji w obu systemach.

Adaptacja foniczna obcojęzycznych nazw własnych…

Tabela 1. Adaptacja internacjonalizmów w języku polskim i japońskim Język angielski

Język niemiecki

Język polski

Język japoński

text club disc

Text Klub Disk

tekst klub dysk

tekisuto kurabu disuku

Już powyższe przykłady nazw pospolitych w zależności od pokrewieństwa genetycznego języków implikują różne sposoby adaptacji lematów obco brzmiących. Może ona dotyczyć tylko dopasowania formy graficznej, jak w przypadku języka niemieckiego i angielskiego. Oczywiście poszczególnym literom są przypisane rodzime wartości dźwiękowe. Grafem <c>, który w wyrazach obcych w języku niemieckim albo jest symbolem afrykaty [ts], albo występuje w połączeniu z innymi grafemami <ck, ch, sch>, zastąpiony zostaje symbolem <k>. Litera ta ma tę samą wartość dźwiękową, co <c> w języku angielskim w danym kontekście. Asymilacja ta może jednakże ewoluować w znacznie szerszym zakresie. Obok adaptacji graficznej, jak np. <x> na <ks>, czy <c> na <k> zależności fonotaktyczne w języku polskim wymuszają po alweolarnej spółgłosce wybuchowej [d] pojawienie się samogłoski wysokiej centralnej i niezaokrąglonej (Dłuska 1981: 40) lub wysokiej przedniej scentralizowanej [] (Dudkiewicz, Sawicka 1995: 28), którą w starszych publikacjach traktowano jako wariant pozycyjny fonemu /i:/ (Milewski 2004; Stieber 1966). Ów wariant cechowała ograniczona dystrybucja. W przypadku obstruentów występował on po tzw. spółgłoskach twardych. Mimo że współczesne opisy fonologiczne systemu języka polskiego taktują [i] oraz [] jako alofony odrębnych fonemów (Dudkiewicz, Sawicka 1995: 121), dziedzictwo dystrybucji komplementarnej wciąż jest dostrzegalne chociażby w licznych zapożyczeniach, np. niem. <Diskothek, Distribution, Siegesmund, Siegmund, Sigmunt> – pol. <dyskoteka, dystrybucja, Zygmunt>. Proces adaptacji substancji ksenofonicznej w przypadku języka japońskiego z uwagi na duże różnice systemowe, poza wspomnianym preferowaniem sylab otwartych, obejmuje również kwestię samych segmentów i ich kombinacji. Toteż głoski obce mogą równie dobrze w pewnej mierze jedynie nieznacznie różnić się od odpowiednika w języku ojczystym. Różnice te mogą dotyczyć ich statusu w systemie fonologicznym, ograniczeń pozycyjnych, czy wykazywać cechy dystynktywne, które w języku przejmującym są redundantne. Taki typ głosek obcych należy zaklasyfikować do ksenofonów częściowych (partielle Xenophone). Drugi rodzaj stanowią głoski obce, które w ogóle nie są reprezentowane w systemie fonicznym języka-biorcy. W tej sytuacji mamy do czynienia z ksenofonami totalnymi (totale Xenophone). Wspomniany typ ksenofonu występuje chociażby w przypadku spółgłoski lateralnej w japońskim systemie fonicznym. Wymusza on w związku z tym zastąpienie jej innym segmentem – możliwie najbardziej spokrewnionym artykulacyjnie i akustycznie. W powyższym przypadku jest to wibrant /r/, różniący się w opozycji do ksenofonu /l/ sposobem artykulacji. Ponadto można przypuszczać, że w aspekcie fonotaktycznym w języku japońskim obowiązują ograniczenia pod względem występowania zbitek spółgłoskowych w śródgłosie. Na podstawie krótkiej analizy cytowanych przykładów można wysunąć wstępne wnioski odnośnie do ogólnych zasad adaptacji ksenofonów: 1. Cechy suprasegmentalne bardzo często zostają pomijane przy reprodukcji nazw obco brzmiących na korzyść zasad obowiązujących w języku-biorcy.

143

Robert Skoczek

144

2. Ksenofony zarówno częściowe (partielle Xenophone), jak i totalne (totale Xenophone) zastępowane są głoskami systemu języka biorącego, najbardziej zbliżonymi w zakresie artykulacyjnym i akustycznym do głoski obcej. 3. Mimo istnienia bardziej podobnego ksenofonu częściowego w języku biorącym preferuje się mniej pokrewny akustycznie i artykulacyjnie segment ze względu na jego ograniczenia dystrybucyjne i fonotaktyczne.

3. Starsze sposoby adaptacji ksenofonów Pojawienie się w językach ojczystych obcojęzycznych nazw własnych nie jest zjawiskiem nowym. Jednak ich sposób adaptacji językowej na przestrzeni czasu przebiegał różnymi drogami. Jeden ze sposobów polegał na tym, że grafemom obcym przypisywano rodzime wartości dźwiękowe. Dla przykładu zapis <London> realizowany jest w języku niemieckim doliterowo jako [lOndOn]. Natomiast w języku polskim zapis stolicy Wielkiej Brytanii realizowany jest w myśl odwrotnej zasady, według której imituje się brzmienie oryginalne i zapisuje je przy pomocy własnego systemu graficznego. Mamy zatem oryginalne brzmienie [lndn`], którego samogłoskę akcentowaną tylną, średnią i niezaokrągloną Polak substytuuje odpowiednią polską samogłoską najbardziej zbliżoną artykulacyjnie, lecz zaokrągloną z uwagi na brak w polskim systemie fonologicznym tylnego szeregu samogłosek delabialnych. Można wobec tego domniemywać, że na wybór tej głoski wpływ miała forma zapisu. Sylaba nieakcentowana w angielskim brzmieniu albo nie posiada samogłoski, a funkcję rdzenia przejmuje sonorant, albo pojawia się w niej słaba samogłoska centralna szwa []. Ta ostania swym brzmieniem przypomina polską samogłoskę wysoką scentralizowaną []. Zatem zapis <Londyn> ma charakter raczej fonetyczny. Nie można więc jednoznacznie stwierdzić, że w języku polskim czy niemieckim obowiązywała tylko jedna z wymienionych zasad, wykluczając działanie innej. Nazwisko niemieckiego wieszcza Schillera podlegało polonizacji doliterowej [SlEr] i przez długi okres zapisywano je również jako Szyler. Ten typ adaptacji językowej dominuje często w językach, które posługują się innym systemem graficznym i muszą dokonać transliteracji nazw z alfabetu łacińskiego. Dotyczy to języka rosyjskiego, w którym to wartości głosek zapisuje się cyrylicą, np. niemieckie miasto <Leipzig> zapisano <Лейпциг>, imitując brzmienie oryginalne. Innym sposobem asymilacji obcych nazw własnych, zwłaszcza w przypadku znacznych różnic międzysystemowych, jest szukanie jej pośredniej formy w języku trzecim. Wedle prawideł tej metody niemiecka nazwa wspomnianego powyżej miasta niem. <Leipzig> uległa spolszczeniu za pośrednictwem języka łużyckiego, łacińskiego bądź czeskiego, gdzie funkcjonują odpowiednio nazwy <Lipsk, Lipsia, Lipsko>. Podobnie rzecz przedstawia się z nazwami wielu niemieckich miast takich jak pol. <Kolonia, Ratyzbona, Akwizgran>. W swym oryginalnym brzmieniu i zapisie niem. <Köln, Regensburg, Aachen> mało przypominają one bowiem formy zaczerpnięte z łaciny <Colonia, Ratisbona, Aquisgranum>. Należy wspomnieć, że powyższe typy adaptacji fonicznej endonimów obejmują nazwy stare, które na stałe zakorzeniły się w leksykonie języka polskiego czy niemieckiego. Problem stwarzają współcześnie pojawiające się nazwy własne, w szczególności te funkcjonujące jedynie przez krótki okres w danym systemie, a co za tym idzie niepodlegające także długotrwałemu procesowi asymilacji językowej. Zważywszy na rangę nosiciela nazwy czy zasięg wydarzenia funkcjonują one w podobnej formie w globalnym użyciu i są wszędzie identyfikowane. W przypadku współczesnych nazw własnych kwestie

Adaptacja foniczna obcojęzycznych nazw własnych…

zapisu już dawno zostały uregulowane zgodnie ze standardami panującymi również w innych językach z alfabetem łacińskim. Uznano, iż należy zapisywać je oryginalnie. Oczywiście ta zasada nie dotyczy języków z innymi tradycjami kodowania mowy, jak języki chińskie czy język arabski. Nurtującą kwestią ortoepiczną pozostaje sposób realizacji endonimów, obecnie pojawiających się w użyciu w przekazach medialnych. Spiker radiowo-telewizyjny, na którym powinien spoczywać dziś obowiązek prezentowania wzorców ortoepicznych bądź nowych tendencji wymawianiowych, może z jednej strony opowiedzieć się za jak najbardziej zbliżoną do oryginału wymową danej nazwy, z drugiej zaś – za jak najbardziej zasymilowaną jej formą. Zarówno jedna, jak i druga koncepcja posiada więcej wad niż zalet.

4. Halleńska koncepcja umiarkowanej adaptacji ksenofonów W przypadku wymowy bardzo zbliżonej do oryginału spikerzy musieliby cechować się szczególnymi predyspozycjami imitacyjnymi i wysokimi kompetencjami fonetycznymi, co w przypadku zwłaszcza języków mniej znanych stanowi nie lada wyzwanie. Osadzenie oryginalnie brzmiących nazw w rodzimym kontekście dźwiękowym natomiast nie zawsze odbierane jest jako pozytyw. Mówca bowiem może zostać posądzony o snobizm, a przeskakiwanie z jednej bazy artykulacyjnej na drugą zaburza znacznie płynność mowy, pociąga za sobą zbędne retardacje i niejednokrotnie prowadzi do przejęzyczeń. Ten typ adaptacji endonimów praktykowany jest bardzo rzadko i może dotyczyć jedynie języków bardzo popularnych, z których oryginalnym brzmieniem odbiorca jest osłuchany, a w związku z tym jego oczekiwania są inne niż wobec realizacji nazw pochodzących z mniej znanych języków. Dla porównania prowadzone przez Skoczka, Ebel i Lange (2014 i 2015) badania socjofonetyczne dotyczące preferencji audytywnych odbiorców wykazują, że w przypadku angielskich nazw własnych preferowana jest wymowa bliższa oryginałowi, natomiast w przypadku endonimów rosyjskich odbiorcy optują za uwzględnieniem wyłącznie części zjawisk fonetycznych, np. akania, inne postulują zniemczyć. Podobne preferencje audytywne dało się zauważyć w odniesieniu do wymowy polskich endonimów w języku niemieckim. Badanie to miało jednak charakter pilotażowy i w przypadku polskich nazw własnych można mówić jedynie o tendencjach. Drugie stanowisko stanowi przeciwieństwo pierwszej koncepcji. Mówi ono, że nie należy przejmować się formą wyjściową endonimu, lecz wymawiać go tak, aby maksymalnie zmniejszyć wysiłek artykulacyjny, przenosząc na nazwę własną zarówno rodzime zasady akcentuacji, jak i cechy jakościowe i ilościowe głosek, nie bacząc na zmiany semantyczne, jeśli w języku wyjściowym są one dystynktywne. Dozwolone jest dokonywanie uproszczeń, elizji głosek. Dopuszcza się nawet realizację doliterową. Niemniej niniejszy typ adaptacji językowej prowadzi nie tylko do zniekształcenia brzmienia endonimu i zatracenia jego funkcji, ale świadczy o niedbałości językowej, braku pewnej estetyki i kultury żywego słowa oraz szacunku wobec nosiciela nazwy obcej. Omawiany w tym miejscu sposób adaptacji obcojęzycznych nazw własnych jest w opinii autora nie do przyjęcia. Nie oznacza to jednak, że w przypadku systemów językowych z bardzo dalekim pokrewieństwem genetycznym ksenofony w nazwach własnych nie ulegają daleko idącym modyfikacjom i uproszczeniom. Takie status quo implikuje rozwiązania, które z jednej strony nie prowadziłyby do zniekształceń wymowy substancji ksenofonicznej, z drugiej zaś nie zmuszały do wysiłku artykulacyjnego i zaburzenia

145

Robert Skoczek

146

naturalnej płynności przekazu w komunikacie. Ów złoty środek między powyższymi skrajnie odmiennymi stanowiskami wymuszał pójście na pewne ustępstwa. Zaprezentowane powyżej przez autora ogólne zasady adaptacji ksenofonów pozostają w nierozerwalnym związku z koncepcją o umiarkowanej adaptacji ksenofonów w obcych nazwach własnych. Teske (1961), który należał do zespołu Hansa Krecha, odpowiedzialnego za kierowanie pracami nad kodyfikacją niemieckiej wymowy standardowej, sformułował ją następująco: Każda nazwa obca, występująca w niemieckim kontekście winna być wymawiana zgodnie z bazą artykulacyjną niemieckiej wymowy standardowej. Głoski obce należy zastąpić pod względem ich cech ilościowych i jakościowych najbardziej zbliżonym pod względem artykulacyjnym i akustycznym segmentem rodzimym (Teske 1961: 94, tłum. – R. S.).

Po raz pierwszy reguły wymowy nazw obcojęzycznych zamieszczono w Wielkim Słowniku Wymowy Niemieckiej (Großes Wörterbuch der deutschen Aussprache, Krech et al. (red.) 1982), opracowując szczegółowe zasady dla 21 języków. Przy ich opracowaniu potencjalne problemy w realizacji ksenofonów ustalano a priori na podstawie różnic systemowych, zastępując fony obce najbardziej zbliżoną głoską rodzimą. Można by rzec, że to, co w dydaktyce języków obcych należałoby zaklasyfikować jako fonetyczny błąd interferencyjny, tu stawało się postulatem, formą pożądaną. Zasady umiarkowanej adaptacji ksenofonów w wymowie nazw obcych, ujętych pierwotnie jedynie we wschodnioniemieckim słowniku wymowy, nie zostały poparte badaniami empirycznymi, toteż ten obszar badań ortoepicznych można uznać jak na razie za normę preskryptywną. Przedstawione regulacje wymowy polskich endonimów mają jednak nawet w aktualnym kodeksie Deutsches Aussprachewörterbuch DAWB z 2010 r. (Krech et al. (red.)) charakter postulatywny, ponieważ ich wypracowanie bazuje jedynie na różnicach systemowych między językiem niemieckim a językiem polskim oraz na nowych zasadach adaptacji ksenofonów, przenikających w nazwach własnych do niemczyzny. Postulat ujednolicenia wymowy ksenofonów przenikających do polszczyzny wyrażano wielokrotnie. Nie jest to także nowa kwestia ortoepiczna. Klemensiewicz zachęcał już ponad 60 lat temu, by każdy wykształcony Polak wymawiał poprawnie nazwy obcojęzyczne (por. Klemensiewicz 1947: 68). Nie wskazano jednak jednoznacznie na ramy poprawnościowe, które miałyby być wiążące dla wszystkich posługujących sie polszczyzną standardową. Długo także nie podjęto żadnych kroków w celu opracowania spójnej koncepcji badań empirycznych, które eksplikowałyby w ostateczności a posteriori sposób przyswajania substancji obcojęzycznych w polszczyźnie. Regulacją wymowy obcych nazw własnych w języku polskim zajęli się Izabela i Jerzy Bartmińscy. Lubelscy językoznawcy po analizie różnych kodeksów wymowy obowiązujących w innych krajach opowiadają się w ostateczności za najbardziej optymalnym rozwiązaniem, zaproponowanym przez halleński zespół badawczy Hansa Krecha. Umiarkowane polszczenie wymowy nazw obcych, podobnie do umiarkowanego niemczenia nazw obcych, ma opierać się głównie na substytucjach rodzimymi głoskami najbardziej zbliżonymi akustycznie i artykulacyjnie do ksenofonów występujących w oryginale. Wyniki badań i zasady wymowy ksenofonów Bartmińscy zaprezentowali w roku 1978 w publikacji Nazwiska obce w języku polskim. W kolejnych edycjach monografię przemianowano na Słownik wymowy i odmiany nazwisk obcych, podnosząc jej rangę do kodeksu powszechnie wiążącego.

Adaptacja foniczna obcojęzycznych nazw własnych…

5. Wspólna koncepcja, a mimo to różnice Autorzy koncepcji umiarkowanej adaptacji ksenofonów w obcojęzycznych nazwach własnych nie zdefiniowali dość względnego pojęcia „umiarkowany”. Różnice systemów fonicznych języka polskiego i niemieckiego narzucają pewne ograniczenia w realizowaniu zasady: na tyle oryginalnie, na ile to możliwe – na tyle zaadaptowane i uproszczone, na ile to konieczne (por. Heinemann 2007). Tabela 2. Ogólne różnice systemów fonicznych między językiem polskim i niemieckim Język niemiecki • • •

Akcent rdzeniowy (nie uwzględniając kilku odstępstw) Rozbudowany system samogłosek w porównaniu z językiem polskim Mniejsza liczba spółgłosek w porównaniu z językiem polskim

Język polski • • •

Akcent paroksytoniczny (nie uwzględniając kilku odstępstw) Ubogi system samogłosek w porównaniu z językiem niemieckim Rozbudowany system spółgłoskowy w porównaniu z językiem niemieckim

Ponadto należy nadmienić, że nazwy własne w przypadku języka polskiego przyporządkowywane są do jednego z wielu paradygmatów odmian. Deklinacja ich często pociąga za sobą alternowanie głosek oraz modyfikację ich tematu po dodaniu końcówki fleksyjnej. W języku niemieckim obce nazwy własne w stosunku do języka polskiego można potraktować jako nieodmienne. To przekłada się na konstrukcję zasad prostszych i dotyczących de facto jedynie strony fonicznej danej nazwy. W obu językach przyjęto, że generalnie identyfikowanie ciągu fonicznego wynika z jego typowej struktury akcentowej i rytmicznej. Nacisk na inną sylabę niż w oryginalnym brzmieniu nazwy własnej prowadzi do zmniejszenia możliwości identyfikacji z jej nosicielem, w szczególności że ich strona semantyczna nie odsyła do desygnatów, lecz konkretnych indywiduów. Ponadto przesunięcie akcentu pociąga za sobą nierzadko kolejne zmiany na płaszczyźnie segmentalnej. W przypadku języka niemieckiego z silnym akcentem centralizującym w sylabach atonicznych wiąże się to z redukcją, centralizacją samogłosek, często dochodzi do ich elizji. W języku polskim przesunięcie akcentu wyrazowego skutkuje wprawdzie mniejszą liczbą zmian, jednakże prowadzi do przekształcenia struktury rytmicznej. W kodeksach ortoepicznych takich jak Deutsches Aussprachewörterbuch (Krech et al. (red.) 2010) czy Słownik wymowy i odmiany nazw własnych (Bartmińska, Bartmiński 1997) unisono opowiedziano się za akcentowaniem sylaby zgodnie z oryginalnym brzmieniem. Postulat ten ma też wymiar utylitarny, ponieważ na arenie międzynarodowej obcojęzyczne nazwy własne pojawiają się w miarę jednolitej formie, a słuchacz nieznający danego języka obcego mimo to jest w stanie ją zidentyfikować. Poza tym wyklucza on pojawianie się różnych wariantów tego samego lematu w oficjalnym użyciu. Aczkolwiek nie oznacza to, że spikerzy restrykcyjnie stosują się do wyżej wspomnianej zasady. W wiadomościach polskich, często w trakcie trwania tej samej audycji, pojawiały się różne warianty nazwiska byłego francuskiego prezydenta [sarkOzi] obok wymowy z paroksytononem [sarkOzi]. Podobnie rzecz przestawia się z realizacją imienia byłego polskiego prezydenta w Niemczech, abstrahując od wymowy polskiego aproksymantu [w]: [bOnIslaf] lub [bOnIslaf]. Można tu doszukiwać się analogii do imienia popularnego w Niemczech piłkarza Miroslava Klosego, którego imię akcentowane jest inicjalnie. Oczywiście zachowanie oryginalnej pozycji akcentu w przypadku polszczenia ograniczone jest wyłącznie

147

Robert Skoczek

Tabela 3. Propozycja niemczenia polskich samogłosek w DAWB Zniemczanie w DAWB (2010) akcentowana sylaba otwarta <Łu.kasz, Dzi.wisz, Ko.nin, Ka.zi.mierz> akcentowana sylaba zamknięta <Po.znań, Kadź> w wygłosie wyrazu <Bro.dy, Zio.bro, Waj.da, -ski>

samogłoska długa i napięta poza <e> [vukaS] [dZivIS] [konin] [kaZim ES] samogłoska krótka i nienapięta Ĭ

148

do nazw w mianowniku. W pozostałych przypadkach nacisk spoczywa na przedostatniej sylabie zgodnie z akcentuacją w języku polskim. Kolejnym elementem koncepcji umiarkowanego polszczenia bądź niemczenia obcojęzycznych nazw własnych jest odszukiwanie w obrębie rodzimego inwentarza głoskowego takich ekwiwalentów, które najbardziej zbliżałyby wymowę endonimu do jego oryginalnego brzmienia. Zakres substytucji fonicznych jest zawsze ograniczony, ponieważ nie ma takiego języka, którego system fonologiczno-fonetyczny zawierałby większość głosek obecnych w innych językach. Dlatego językoznawcy i preskryptorzy stoją przed trudnym zadaniem, chcąc w pełni zrealizować ten postulat. W przypadku ksenofonów totalnych jest to wręcz niemożliwe. W takich przypadkach zastępuje się je głoską najbardziej pokrewną z tej samej klasy naturalnej. Języki przyjmujące nazwy własne mimo ogólnych zasad adaptacji ksenofonów uszczegóławiają reguły, które podyktowane są wewnątrzjęzykowymi zależnościami. W przypadku samogłosek niemieckich ich cechy ilościowe i jakościowe warunkuje budowa sylab. Ogólnie ujmując, samogłoski długie występują w sylabach o strukturze (C)V(C), natomiast samogłoski krótkie w sylabach typu (C)VC1-n. Autorzy DAWB nie precyzują jednoznacznie, czy wymawiający dany endonim powinien opierać się na strukturach sylab języka wyjściowego czy języka niemieckiego, a w niemczyźnie i polszczyźnie są one wszak jakże odmienne. Jasno natomiast sprecyzowano wymowę samogłosek występujących w wygłosie wyrazu. Mają one być wymawiane długo. Reguła ta nie dotyczy samogłoski szwa, która może pojawiać się w miejsce nienapiętego, krótkiego [E].

[pOznan] [kat] samogłoska długa poza <e> jako Schwa [bOdI] [ZObo] [vaE8da] [ski]

W przypadku polszczenia ksenofonów pojawiają się także pewne ograniczenia uwarunkowane systemowo. W porównaniu z niemieckim systemem fonologicznym w języku polskim występuje o połowę mniej fonemów samogłoskowych. Już ten fakt implikuje trudności w odszukaniu ekwiwalentów w przysposabianiu niemieckich wokoidów. Kolejna różnica wynika z tego, że w języku polskim zmiany ilościowe i jakościowe samogłosek nie wykazują dystynktywności. Wprawdzie istnieją warianty samogłosek o bardziej ścieśnionej artykulacji w otoczeniu spółgłosek palatalnych i spalatalizowanych, jednak tych różnic jakościowych świadomi są jedynie fachowcy. Również samogłoska akcentowana w języku polskim ulega wydłużeniu, ale zjawisko to uwarunkowane jest liczbą sylab w wyrazie, akcentem emfatycznym czy sąsiedztwem ze spółgłoską następującą (Dudkiewicz, Sawicka 1995). Słownik wymowy i odmiany nazw własnych (Bartmińska, Bartmiński 1997) oraz Słownik nazw własnych (Grzenia 2002) precyzują również powyższe ogólne zasady polszczenia endonimów: 1. Wymowa spolszczonej nazwy własnej ma być zbliżona do oryginalnej na tyle, na ile to możliwe.

Adaptacja foniczna obcojęzycznych nazw własnych…

2. Polonizacja dotyczy jedynie nazw własnych zachowanych w oryginalnej pisowni, a transliteracja nazw z innych alfabetów już sama przez się narzuca adaptację graficzną i foniczną. 3. Dopuszcza się kilka wariantów wymowy obcojęzycznej nazwy własnej. Oznaczone są one wówczas kwantyfikatorami odsyłającymi do stopnia spolszczenia wymowy. 4. Ksenofony zastępowane są głoskami z inwentarza polskiego. 5. Endonimy pochodzące z języków bardziej egzotycznych mogą być realizowane według ich pisowni. 6. Mimo lepszych rozwiązań adaptacji dźwiękowej preferuje się formy wymowy nazw własnych, które się ukonstytuowały i w takiej formie są w powszechnym użyciu. W porównaniu z zasadami niemczenia polskie reguły dopuszczają większą dowolność realizacji. Z tym oczywiście związane jest występowanie równouprawnionych wariantów wymowy, co niestety może jednak wprowadzać w zakłopotanie i poczucie braku stabilnych norm ortoepicznych w tym zakresie. Nazwy własne, które od dawna funkcjonują w innej formie niż przewidują to ogólne zasady adaptacji ksenofonów, nie powinny być raptownie naginane do przyjętych ogólnych wytycznych. Byłoby wręcz niedorzeczne akcentowanie nazwiska Gorbaczowa w formie mianownikowej na ostatnią zgłoskę zgodnie z przyjętą zasadą. Forma z akcentem na przedostatnią sylabę zakorzeniała się w naszym kręgu kulturowym. Osobliwie brzmiałoby również nazwisko niemieckiego pisarza Bertolda Brechta, gdyby zacząć wymawiać grafemy <ch> jako [], które akustycznie jest bliższe niemieckiemu [] niż pojawiające się w tym miejscu [x]. Taka realizacja wprowadziłaby odbiorcę w konsternację. Nie powinno to jednak być przyzwoleniem na różnorodną wymowę aktualnie pojawiających się w mediach obcojęzycznych nazw własnych. Można zatem przewidzieć, że rozbudowany niemiecki system wokoidów realizowany jest przy pomocy sześciu polskich samogłosek ustnych. Ksenofony totalne jak [y Y P {] zastępowane będą niezaokrąglonymi samogłoskami przednimi. Także iloczas i różnica w napięciu artykulacyjnym są cechami, które nie pełnią relewantnej funkcji w głoskowni polskiej i będą pomijane. Tabela 4. Propozycja polszczenia samogłosek niemieckim w języku polskim Ksenofon

Propozycja polszczenia

Przykłady

[i][I]

[i]

<Spiegel>[SpigEl] <Bild> [bilt]

[e][E][]

[E]

<Mehler> [mElEr] <Irene> [irEnE]

[o][O]

[O]

<Lothar> [lOtar] <Mosel> [mOzEl]

[y][Y]

[y][i]

<Müller> [mylEr][milEr]

[P][{]

[{][E]

<Möller> [m{lEr][mElEr] <Köhler> [k{lEr][kElEr]

Powyższe przykłady bazujące na zasadach polszczenia ksenofonów zamieszczonych w Słowniku wymowy i odmiany nazw własnych (Bartmińska, Bartmiński 1997) oraz Słowniku nazw własnych (Grzenia 2002) potwierdzają wcześniej wysunięte przypuszczenia. Co więcej, wskazują również na fakt, że procesy

149

Robert Skoczek

Tabela 5. Propozycje niemczenia polskich ksenofonów spółgłoskowych w DAWB (2010) Endonimy

Przykład niemczenia

[ki] [k ] [g ]

<Ośno, Kisiel> <Koźle, Ziobro>

[] [Z]

<Ćma, Ciek> <Miedźno, Nidzica>

[t] [dZ]8

<Łuk, Gopło, Ełk, Pułtusk>

150

redukcyjne w sylabach nieakcentowanych pomijane są w adaptacji niemieckich endonimów. Końcówka <-er>, która w niemczyźnie standardowej wymawiana jest jako jeden segment samogłoskowy [], przypomina akustycznie i artykulacyjnie polską samogłoskę [a] i to ona jest jej najlepszym ekwiwalentem. Mimo to preferuje się tu wymowę ortograficzną ze względów fleksyjnych. Wymowa samogłoski [a] na końcu nazwy własnej sugerowałaby zaszeregowanie jej do paradygmatu deklinacyjnego rzeczowników zakończonych na <-a>. Problem nie tyle dotyczy samego typu odmiany, ile potencjalnych alternacji głoskowych w temacie rzeczownika. Wymowa nazwiska <Becker> w mianowniku jako [bEka] mylnie sugerowałaby odmianę podobną do apelatywu <beka>, a więc M. <beka>, D. <beki>, Ms. <Bece>. „Postać dźwiękowa podporządkowana jest formie graficznej i od niej zależy” (Bartmińska, Bartmiński 1997: 23). Również trudno wyobrazić sobie, jak miałby wyglądać zapis nazwiska <Becker> w innych formach deklinacyjnych. Wymowa doliterowa przeciwdziała w tym przypadku takiej odmianie i w ostateczności całkowitemu zniekształceniu formy wyjściowej. Popularny w Polsce od wielu lat Steffen Möller funkcjonuje w świadomości przeciętnego Polaka jako [StEfEn mElEr]. Monosegmentalny typ polszczenia samogłosek [P { e E] przy pomocy polskiego wokoidu [E] staje się problemem kodyfikacyjnym wówczas, gdy spiker musi wymówić na przykład takie nazwiska jak <Möller> i <Mehler> w trakcie trwania jednej audycji. Do takich sytuacji dochodzi jednak bardzo rzadko. Brak labialności w wymowie tych ksenofonów samogłoskowych pozostaje kwestią pewnej wrażliwości estetycznej, nie zaburza to jednak komunikacji. Na podobne trudności w adaptacji ksenofonów napotyka niemiecki prezenter w przypadku polskich spółgłosek. Współczesny język polski należy scharakteryzować jako system spółgłoskowy (Wiśniewski 2001: 193). W niemczyźnie brak jest przede wszystkim spółgłosek miękkich i spalatalizowanych.

[v][u8][O8][U8]

<Toruń, Mońki, Niedzica, -ński >

[n]

<Biała, Piasek, Wierzbno>

[i]

Ze względów fonotaktycznych spiker niemiecki napotyka ponadto na trudności artykulacyjne związane ze zbitkami spółgłoskowymi, które są nietypowe dla języka niemieckiego i stanowią poważny problem w ich realizacji. Same kontoidy jednak występują w głoskowni niemieckiej. W takim przypadku przewiduje się formy uproszczone.

Adaptacja foniczna obcojęzycznych nazw własnych…

6. Preskrypcje w słownikach a faktyczne realizacje w mediach Ujęte zasady umiarkowanej adaptacji ksenofonów nawet w najnowszych kodeksach wymowy opierają się na konfrontacji systemów fonologicznych i prognozowaniu ewentualnych substytucji głosek wynikających z różnic systemowych. Po przeprowadzeniu analizy porównawczej obecnie obowiązujących kodeksów wymowy niemieckiej, w których omówiono zasady wymowy nazw obcojęzycznych, zauważono daleko idące rozbieżności konceptualne i normatywne (Skoczek 2013). Głównymi poradnikami, po które może sięgnąć niemiecki prezenter, spiker czy dziennikarz, są słownik DUDEN (Mangold 2005), elektroniczna baza danych przy rozgłośni ARD z ponad milionem nazw własnych z zapisem dźwiękowym lematów oraz wspomniany już słownik DAWB z 2010, w którym opublikowano wyniki prac nad nową kodyfikacją powadzonych od 1990 roku. Mimo podjętej próby unifikacji zasad umiarkowanego niemczenia wymowy nazw obcych kodyfikatorzy widzą wciąż potrzebę kontynuowania prac nad normalizacją kwestii wymowy ksenofonów. Potrzeba ta wynika z ewidentnych rozbieżności w realizacji nazw własnych w mediach publicznych w stosunku do postulatów zawartych w słownikach. Taki stan rzeczy ma swą przyczynę w tym, że do tej pory zalecenia ortoepiczne nie opierały się na analizie faktycznej realizacji ksenofonów i ekstrahowaniu pewnych regularności i prawidłowości zauważalnych w mowie spikerów, które utrwaliły się w aktualizacji ksenofonów w oficjalnym użyciu w mediach. Dotychczasowe wytyczne miały raczej charakter preskryptywny i bazowały wyłącznie na wynikach badań lingwistyki porównawczej. Na ich kanwie konstruowano poniekąd oderwane od rzeczywistości reguły, licząc że to spiker będzie się na nie orientował. Przykładowo DAWB (2010) proponuje liczne rozwiązania w realizacji ksenofonu [w] zapisywanego w polskiej ortografii jako <ł>. Warianty niemczenia uzależnione są od pozycji tego fonemu w obrębie sylaby i od jego dystrybucji. Oczywiście zaproponowane substytucje idealnie rozwiązują problem jego wymowy, tworząc analogie do wymowy wyrazów <Washington>, <whisky>. Tym samym wychodzą naprzeciw postulatowi o zbliżeniu do wymowy oryginalnej. Niestety w zebranych do tej pory przez autora hasłach korpusu dźwiękowego zauważalne są dwie tendencje w realizacji ksenografu <ł>. Korespondenci zagraniczni i bardziej wrażliwi fonetycznie prezenterzy wymawiają niezależnie od pozycji głoski aproksymant [w]. Znaczna większość sugeruje się ortografią i wymawia spółgłoskę lateralną [l]. Taka oparta na ortografii wymowa ksenofonu wynika również z tego, że w niemieckiej prasie często diakrytyki i znaki specjalne są pomijane. Podobną rozbieżność między preskrypcją a faktyczną wymową daje się zauważyć przy realizacji ksenofonu [], zapisywanego w polskiej ortografii jako <ś> lub <si>. Według słownika DAWB (Krech et al. (red.) 2010) w miejscu tego polskiego fonemu niemiecki spiker powinien wymawiać mediodorsalno-palatalny frykatyw bezdźwięczny [ç]. W nazwach własnych np. <Sikorski>, <Świebodzin> czy <Solidarność> pojawia się regularnie głoska [∫]. Ów problem kodyfikacyjny tyczy się także polskiej normy wymowy endonimów, która nie opiera się na szeroko zakrojonych badaniach empirycznych, szczególnie teraz, kiedy istnieją inne możliwości techniczne i metodyczne, a pojawianie się obcojęzycznych nazw własnych jest zjawiskiem bardzo częstym. Wydanie słownika DAWB (2010) nie oznacza jednak zakończenia prac kodyfikacyjnych. Na ich dalszym etapie skupiać się będą one głównie na regulacji wymowy tego obszaru ortoepii. W halleńskim środowisku mowoznawczym powstał zespół naukowy, który ma opracować zasady wymowy endonimów m.in. angielskich, rosyjskich czy niderlandzkich. Autor niniejszego artykułu odpowiedzialny jest za opracowanie zasad niemczenia wymowy polskich nazw własnych. W odróżnieniu od dotychczasowych

151

Robert Skoczek

152

zasad preskryptywnych normy opierać się będą na rzeczywistej realizacji endonimów w niemieckich mediach publicznych. Sposób weryfikacji obecnych norm wymowy oraz ich uzupełnienie przedstawia w dużym skrócie cykl omówiony przez Hirschfeld, Haufe i Lange (2011: 318).

Rycina 1. Cykl procesu kodyfikacji

Obecnie zbierany jest korpus dźwiękowy zawierający polskie nazwy własne, pojawiające się w niemieckich serwisach informacyjnych niemieckich rozgłośni publicznych, m.in. w ARD, ZDF, Deutschlandfunk, rbb, mdr, ndr, wdr. Poddane obróbce pliki dźwiękowe gromadzone w bazie danych podlegają etykietyzacji.

Rycina 2. Przykład etykietyzacji endonimu <Kiciński>

Baza danych oprócz podpiętego hiperłączem pliku w formacie mp3 zawiera informacje odnośnie do nazwy własnej, jej transkrypcji w IPA, jej kodu i wartości zmiennych, przyjętych za istotne w celu przeprowadzenia dalszego etapu badań. Rycina 2 przedstawia kodowanie wymowy ksenofonu /i:/. Ten sam lemat występuje w bazie trzy razy, ponieważ zawiera trzy głoski /i/. Kod endonimu obejmuje ponadto informacje o dacie pojawienia się w mediach, nazwie rozgłośni, rodzaju sylaby pod względem budowy i pozycji akcentu, nazwie sylaby, zgodności sposobu akcentacji z oryginałem, jakości samogłoski zniemczonej, pozycji w wygłosie wyrazu oraz ewentualnej pozycji w segmentach finalnych1.

Segmenty finalne (Finalsegmente) jako szczególne zbitki podlegające szczególnym zasadom wymowy po raz pierwszy omówiono w DAWB (2010). Termin ten pojawia się w tym słowniku; nie należy go utożsamiać z morfemem słowotwórczym.

Adaptacja foniczna obcojęzycznych nazw własnych…

7. Wstępne wyniki dotyczące realizacji ksenofonu /i/ w polskich nazwach własnych Przeprowadzona analiza wstępna dotycząca sposobu zniemczania polskiego fonemu /i/ wykazała m. in., że jego wymowa, podobnie jak wymowa wokoidów niemieckich, zależy od budowy sylaby i pozycji akcentu. Przeanalizowano 189 polskich nazw własnych, zawierających głoskę /i/. Jej wymowa obejmuje dwa warianty.

Rycina 3. Realizacja polskiego ksenofonu w mediach niemieckich

Spikerzy w większości przypadków realizowali akcent wyrazowy zgodnie z oryginałem. Jedynie w 12% jego pozycja odbiegała od postulatów przyjętych przez wszystkie słowniki wymowy, obowiązujące na obszarze niemieckojęzycznym. Miało to miejsce głównie w przypadku nazw trójsylabowych z finalnymi segmentami <-sław>, <-ice> oraz pojedynczych nazwy jak <Włodzimierz>, <Mikołaj>, <Palikot>. Problem akcentowania segmentów finalnych nie został jeszcze rozwiązany i po zgromadzeniu odpowiedniej ilości danych zostanie osobno przeanalizowany i sprecyzowany. Tabela 6. Wymowa ksenofonu /i/ w zależności od budowy sylaby i jej akcentuacji Rodzaj sylaby i akcentuacja

Jakość samogłoski napięta

nienapięta

zamknięta / akcentowana

13,3%

53,5%

zamknięta / nieakcentowana

11,3%

36,6%

otwarta / akcentowana

15,5%

5,6%

otwarta / nieakcentowana

62,9%

4,2%

Z danych procentowych zamieszczonych w tabeli 6 wynika, że niemczenie polskiej samogłoski zapisywanej grafemem <i> odbywa się zgodnie z zasadami niemieckiej wymowy standardowej. W sylabach otwartych zarówno akcentowanych, jak i nieakcentowanych dominuje wariant napięty [i],

153

Robert Skoczek

154

natomiast w zgłoskach zamkniętych wariant nienapięty [I]. Od tej dość równomiernej dyspersji wariantów pojawiają się jednakże odstępstwa. Ad 1. Około 13% wariantów napiętych pojawia się w zgłosce akcentowanej zamkniętej. Taka wymowa jest wprawdzie bliższa oryginałowi, niemniej narusza zauważalną regularność. Rzecz tyczy się przede wszystkim lematów o spornej sylabifikacji. Według polskiego podziału na sylaby imię <Zbigniew> można rozdzielić na dwie następujące sylaby: Zbi-gniew. Według niemieckiego podziału, choć wbrew zasadzie maksymalnego nagłosu sylaby (Szpyra-Kozłowska 2002: 152), spółgłoska [g] będzie stanowiła wygłos sylaby pierwszej. W związku z tym w korpusie ujęto także warianty z wymową tej samogłoski w sposób nienapięty. Podobny problem wyniknął przy segmentach finalnych <ice>, <ica> oraz wyrazach jednosylabowych, np. <PIS>, <Bnin>, <Lis>. Ad 2. W 11% w sylabach nieakcentowanych zamkniętych realizowano samogłoskę napiętą, co również zaburza dostrzegalną regularność w sposobie zniemczania polskiego ksenofonu /i/. Wymowa ta dotyczyła wymowy segmentów finalnych <-ir> oraz <-in>, np. <Jaromir>, <Sławomir>, <Lublin>, <Konin>. Ad 3. Jedynie w pojedynczych słowach <Fita> czy <Kazimierz> pojawiała się samogłoska nienapięta. Trudno jednak jednoznacznie nazwać przyczyny takiego wyboru formy zniemczenia. Najprawdopodobniej wynika ona z indywidualnego wyboru mówcy, który nie jest niczym uzasadniony. Ad 4. Nieznaczną liczbę endonimów z samogłoską akcentowaną /i/ realizowano w sylabie otwartej w sposób nienapięty. Dotyczyło to kilku nazw jak <Filipowicz>, <Sikorski>. O przyczynach tego odstępstwa na podstawie zgromadzonego materiału trudno jeszcze wydawać jednoznaczną opinię.

8. Podsumowanie Zaprezentowane wyniki opierają się jedynie na pilotażowym badaniu i nie należy uznawać ich jeszcze za ostateczne. Niemniej już teraz można zaobserwować pewne tendencje. Część realizacji przebiega de facto zgodnie z przyjętymi zasadami niemczenia zawartymi w słownikach, głównie DAWB. Mimo prognoz wynikających z analizy konfrontatywnej systemów językowych niektóre z zaleceń faktycznie wdrażane są przez spikerów w realizacji polskich nazw własnych. Istnieją jednak odstępstwa, które wykazują pewną regularność i w przyszłości powinny zostać ujęte w kodeksach wymowy jako wiążące. Niestety badania nad wymową endonimów realizowanych przez polskich spikerów nie są obecnie prowadzone na taką skalę, jak robią to nasi zachodni sąsiedzi. W naszym kraju zatrzymały się one na etapie wyników analiz zainicjowanych i przeprowadzonych w latach 70. przez Bartmińskich (1969), którzy w mniejszym stopniu uwzględniali rzeczywistość językową w polskich mediach. Uzyskane wyniki stanowiły podstawę słownika wymowy i odmiany obcojęzycznych nazw własnych. Niestety kolejne edycje owego kodeksu nie weryfikowały ich aktualności. Ostatnie wydanie słownika Bartmińskich (1997) ukazało się bez większych zmian ponad 20 lat temu i podaje w wykazie haseł jedynie wymowę antroponimów od dawna znajdujących się w użyciu w języku polskim.

Adaptacja foniczna obcojęzycznych nazw własnych…

Literatura Bartmińska, Izabela, Jerzy Bartmiński (1969) „Jak poprawnie wymawiać nazwiska obce w polskim kontekście językowym?” [W:] Logopedia: zagadnienia kultury żywego słowa 8/9; 88–110. Bartmińska, Izabela, Jerzy Bartmiński (1978) Nazwiska obce w języku polskim. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Bartmińska, Izabela, Jerzy Bartmiński (1997) Słownik wymowy i odmiany nazw własnych. Bielsko-Biała: PPK Park. Dłuska, Maria (1981) Fonetyka polska. Artykulacje głosek polskich. Warszawa, Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Dudkiewicz, Leokadia, Irena Sawicka (1995) Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN. Grzenia, Jan (2002) Słownik nazw własnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Hirschfeld Ursula, Alexandra Haufe, Friderike Lange (2011) „Kodifikation und Aussprache eingedeutschter Namen im Rundfunk”. [W:] Ines Bose, Dietz Schwiesau (red.) Nachrichten schreiben, sprechen, hören. Forschungen zur Hörverständlichkeit von Radionachrichten. Berlin: Frank & Timme; 317–333. Klemensiewicz, Zenon (1947) „Czy obce nazwy własne należy pisać tak jak się wymawia?” [W:] Język Polski 27; 65–68. Krech, Eva-Maria et al. (red.) (1982) Großes Wörterbuch der deutschen Aussprache. Leipzig: VEB Bibliographisches Institut. Krech, Eva-Maria et al. (red.) (2010) Deutsches Aussprachewörterbuch. Berlin: De Gruyter. Mangold, Max (2005) Duden Ausspachewörterbuch. T. 6: Überarbeitete und aktualisierte Auflage. Mannheim, Leipzig, München: Dudenverlag. Milewski, Tadeusz (2004) Językoznawstwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Skoczek, Robert (2013) „Zasady wymowy samogłosek polskich w zniemczonych nazwach własnych. Podobieństwa i różnice notacji w aktualnych kodeksach wymowy niemieckiej”. [W:] Language and Literary Studies of Warsaw. Rocznik Naukowy Lingwistycznej Szkoły Wyższej w Warszawie 3; 211–221. Skoczek, Robert, Alexandra Ebel, Friderike Lange (2014) „Ausspracheangaben zu eingedeutschten Namen in Wörterbüchern.” [W:] Michael Mann, Stefan Schierholz (red.) Methoden in der Lexikographie und Wörterbuchforschung. Berlin, Boston: Walter de Gruyter; 323–350 (Lexicographica. T. 30). Skoczek, Robert, Alexandra Ebel, Friderike Lange (2015) „Standardisierung der Aussprache fremder Namen”. [W:] Brigitte Teuchert (red.) Aktuelle Forschungstendenzen in der Sprechwissenschaft. Normen, Werte, Anwendungen. Baldmannsweiler: Schneider Verlag; 82–86 (Sprache und Sprechen. T. 48). Stieber, Zdzisław (1966) Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Szpyra-Kozłowska, Jolanta (2002) Wprowadzenie do współczesnej fonologii. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Teske, Rudi (1961) „Probleme der Aussprache in der Rundfunkarbeit”. [W:] Hans Krech (red.) Beiträge zur deutschen Ausspracheregelung. Berlin: Henschenverlag; 80–97. Wiśniewski, Marek (2001) Zarys fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Źródła internetowe Heinemann, Roland (2007) „Die Aussprache (fremder Namen) im Hörfunk in den deutschsprachigen Ländern”. [W:] Zeitschrift für Interkulturellen Fremdsprachenunterricht 12 (1). [W:] http://zif.spz.tu-darmstadt.de/ jg-12-2/docs/Heinemann.pdf [DW 23.10.2013].

155

Academic Journal of Modern Philology

Academic Journal of Modern Philology e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) 157–165

Brygida Sobótka Universität Warschau

Die nihilistischen Protagonisten im Roman Peace von Alexa Hennig von Lange

Abstract The Nihilistic Protagonists in the Novel Peace by Alexa Hennig von Lange Alexa Hennig von Lange depicts in the novel Peace the nihilism of the protagonists. They have a penhant for self-destruction. The figures suffer from alcoholism, drug addiction, depressions, apathy and anorexia. Alexa Hennig von Lange masterly portrays in her novel loneliness of the protagonists. She depicts the extreme border situations of the figures such as: suffering and perturbation of their identity. Alexa Hennig von Lange masterly depicts the complexity of the problems that afflict the young generation. Her works, particularly Peace, deal with the existential fears of the youth. The protagonist Joshua grows up in the pathological family and has to interfere in the conflicts of the adults, despite his own adolescence problems. The teenager confides that he is very lonely and cannot depend on his parents. This novel highlights the profound significance of childhood and parents, who prepare their children for the social life. It is the past, particularly childhood, that appears as the moral values foundation in life of the protagonists. The author reveals the grief of the protagonists after their lost childhood. Peace explicitly refers to the existentialism as it portrays suffering, death and existential fears. The text emphasizes the overriding value of the existence. Peace refers to the works of Simone de Beauvoir. Keywords: nihilism, loneliness, existential fears, addiction, anorexia.

Der Roman Peace von Alexa Hennig von Lange schildert die Probleme der Hauptfigur Joshua, der bereits während seiner Kindheit Verantwortung für seine drogenabhängige Mutter Renate übernehmen muss. Diese hatte in ihrer Vergangenheit dem Hippie-Milieu angehört.

Brygida Sobótka

158

Grundlegend handelt der Roman von der Problematik, die Verantwortung für das eigene Schicksal übernehmen zu können. Inhaltlich äußert sich dieses grundlegende Motiv dadurch, dass sich der Protagonist Joshua um seine Mutter Renate kümmern muss, ohne dabei ihre mütterliche Unterstützung zu bekommen. Renate leidet seit Jahren an einer Depression und droht regelmäßig damit, Selbstmord zu begehen. Sie gesteht ihre Hoffnung schon lange verloren zu haben (vgl. Hennig von Lange 2010: 7). Dabei fühlt sie sich vollkommen verlassen und entwurzelt. Weiterhin macht Renate ihre Mutter für ihre unerfüllte Kindheit verantwortlich. Auf eben diese unerfüllte Kindheit führt Renate ihre psychische Labilität zurück: „Ich habe den Schlüssel zu meiner kindlichen Seele verloren“ (2010: 7). Dabei bezieht sie sich mehrmals auf den Satz, der aus dem Buch Bilder einer Kindheit entstammt und ihre Existenzängste aufzeigt: „In meiner eigenen Kindheit gab es keinen Raum für eine solche Hoffnung und ein solches Vertrauen“ (2010: 7). Alexa Hennig von Lange zeigt in ihrem Roman die grundlegende Bedeutung der Kindheit auf. Ihr zufolge wurzelt ein von Ruhe geprägtes Erwachsenendasein in einer glücklichen und erfüllten Kindheit. Einer eben solchen Kindheit wurde die Figur Renate beraubt. Die Art und Weise, auf die ihr Leid zugefügt wurde, beschreibt sie wie folgt: „Joshua, ich sage dir, deine Oma hat mich durch die fehlende Wärme ihrer vorenthaltenen Brust […] Unterdrückung meiner phallischen Darstellungsfreude zerstört“ (2010: 9). Der Autor Jerzy Laskowski sieht in der elterlichen Wärme, der Liebe und dem gegenseitigen Verhältnis zueinander, einen fundamental prägenden Einflussfaktor auf die Kinder, ihren künftigen Charakter und die Qualität ihrer künftigen Ehe (vgl. Laskowski 1987: 161). Renates Sohn Joshua wift ihr vor, dass sie wegen ihres Drogen- und Alkoholkonsums die meiste Zeit über betäubt sei und sich entfremdet verhalten würde. Laut Joshua sei sie in hohem Maße egozentrisch, was sie seine Probleme völlig ignorieren lasse. Das Ausmaß, in dem ihn diese Situation belastet, beschreibt er wie folgt: „Ich war müde von dem ganzen Theater, das meine Mutter im Laufe meines zerrütteten Lebens veranstaltet hatte“ (2010: 8). Joshuas Ansichten, der seine Kindheit und sein weiteres Leben bereits für versäumt hält, weisen zum Großteil nihilistische Motive auf. Es ist nennenswert, dass der Lebensabschnitt der Kindheitszeit in der Postmoderne ihre ‚Unschuld‘ völlig verlor (vgl. Leszczyński 1997: 154). Auch Joshuas Mutter Renate neigt zu nihilistischen Ansichten. Sie verspürt keinerlei positiven Antrieb und hat keine Ziele: „Was soll ich auch sonst machen?“ (2010: 8). Sie war fernsehsüchtig und glaubte, dass das Fernsehen sie vor Einsamkeit und Depresssion geschützt habe. Dies begründet sie mit den Worten: „Weil die Welt sonst aufhört zu existieren und ich verloren gehe“ (2010: 9). Als sie noch der Hippie-Szene angehörte, war sie in der Bewegung sehr aktiv und vertrat mit Überzeugung deren Werte und Ideale. Mit den meisten ihrer damaligen Freunde steht sie seit Jahren nicht mehr in Kontakt. Peace gilt als das Werk, das mit den 1960er Jahren abrechnet (vgl. oju 2009: 32). Die Anhänger der Hippie-Bewegung huldigten den Ansichten, die von Jean-Jacque Rousseau verbreitet wurden. Rousseau forderte zu einer Rückkehr zum Ursprung und Irrationalismus auf. In der kulturellen Progression und dem technischen Fortschritt bemerkte er das Gespenst des Niedergangs der Zivilisation. Laut Rousseau bringt dieser Rückgriff auf das Ursprüngliche und die ‚Wurzeln‘ die ersehnte Ruhe. Die Hippie-Bewegung hielt einen Zustand der ‚Kulturlosigkeit‘ für erstrebenswert. Sie glaubten, dass jegliche soziale Normen und Konventionen die Gesellschaft zerstörten. Laut Jost Hermand empfanden sie: „das Unbehagen in der Kultur“ (Hermand 1971: 291). In dem Roman werden die Drogensucht Renates und deren Auswirkungen regelmäßig auf drastische Weise beschrieben. So beklagt sich Joshua darüber, dass sich seine Mutter in der völligen Isolation befindet und es keine Chance gibt, irgendeine Form von Kontakt zu ihr aufzunehmen. Renate

Die nihilistischen Protagonisten im Roman Peace…

ist in ihrer eigenen Vorstellungswelt verhaftet: „Meine Mutter schluchzte. Auf ihrem Kinn, den Wangen und am Hals klebte das Erbrochene“ (2010: 11). Mit Renate und Joshua leiden beide Protagonisten unter Existenzängsten und versuchen ein Heilmittel gegen ihr schweres Schicksal zu finden. Dabei sollte der Wille beider Charaktere, ihre Probleme überwinden zu wollen, hervorgehoben werden. Renate will sich den Leiden ihrer Vergangenheit stellen: „[…] ich muß lernen, den Schmerz zuzulassen“ (2010: 10). Innerlich hoffe sie, dass ihr bald geholfen wird und offenbart dabei ihr Gefühl des Verlassenseins: „Gott, rette mich! Ich bin ein verlorenes Mädchen“ (2010: 10). Es ist hervorzuheben, dass Joshua trotz seines jungen Alters den präkären seelischen Zustand seiner Mutter richtig beurteilen kann und dabei bemerkenswerte Kenntnisse ihrer Psyche aufweist: „Innerlich stand sie schon wieder am Abgrund, kurz vorm Absprung in die bodenlose Tiefe“ (2010: 11). Joshua ist oft gezwungen, seine Mutter zu beobachten, wenn sie weint. Ihm zufolge ist es das durchdringende Schluchzen und Renate ähnelt einem Ertrunkenen: „Und dann weinte sie los, wie sie ihr Leben lang losgeweint hatte“ (2010: 12). Alexa Hennig von Lange warnt davor, dass Kinder durch den Leichtsinn ihrer Eltern einer sorgenfreien Kindheit beraubt werden. In seiner Kindheit erfuhr Joshua ein Trauma. Er wäre beinahe Zeuge des Unfalls seiner Mutter gewesen. Renate hatte vor, sich aus dem Fenster zu stürzen. Der Vorfall erweckte jedoch kein Interesse seitens ihres Ehemannes. Das traumatische Ereignis hinterließ bleibende Spuren in Joshuas Psyche. Er befürchtet fortwährend, dass es zu ähnlichen Situationen kommen könnte und kümmert sich übermäßig um Renate (vgl. 2010: 14f.). Trotz der traumatischen Erfahrungen verteidigt Joshua seine Mutter: „Bestimmt hatte sie ein glückliches Kind aus mir machen wollen“ (2010: 10). Stilistisch weist der Roman viele Metaphern auf, die die grotesken und traumatischen Erlebnisse im Leben Joshuas zum Ausdruck bringen. Er bedient sich dabei des folgenden Vergleiches, um seine schwere Lage zu erklären: „Die kleinsten Schweine hüten die größten Schafe“ (2010: 11). Es sind paradoxerweise die Kinder und Jugendlichen, die ihre psychisch labilen Eltern betreuen und sich um sie kümmern. Inge Wild signalisiert diese Tendenz in den postmodernen Kinder- und Jugendlichenbüchern: „Immerhin sind es […] Kinder bzw. Jugendliche, die die Erwachsenen aus ihrer resignativen Haltung herausholen und so ein Element produktiver Unruhe darstellen“ (Wild 2006: 162f.). Den Psychologen zufolge bleibt heutzutage in den Familien die traditionelle Elternrollenverteilung aus. Weiterhin sehen die Psychologen eine große Krise moralischer Werte (vgl. Wild 1995: 81f.). In dem Roman von Alexa Hennig von Lange äußert sich dies in der Form, dass Renate ihren Sohn vernachlässigt und ihre häuslichen Pflichten nicht erfüllt. So schildert Joshua, dass Renate die Elternversammlungen nicht besuchte und sich für seine Schulleistungen nicht interessierte. Diese Tatsache trug seiner Meinung nach dazu bei, dass sich seine Schulleistungen drastisch verschlechterten und seine Aggressivität die Betreuer beunruhigte. Diese Aggression zeigt sich in den düsteren Motiven seiner Gedichte, zu deren Leitmotiven Tod und Selbszerstörung gehörten. Inhaltlich stellt er in seinen Gedichten Kinder dar, die gänzlich verlassen sind und ihrem Schicksal überlassen wurden. Eines der Gedichte handelt von einem kleinen Mädchen, das alleine den Strand entlang wandert und Krabben die Gliedmaßen herausreißt. Die Betreuer von Joshua waren durch die Zorneswallungen des Jungen tief erschüttert (vgl. 2010: 30f.). Auch Joshua räumt ein, dass er nicht im Stande ist, sich an seine Umgebung anzupassen. Er wirft seiner Mutter vor, dass sie ihn als vollkommenen Pazifisten erzog, der sich nicht verteidigen kann: „Gesellschaftlich und öffentlich einsehbar. Nicht mal das Vertreten meiner eigenen Person war mir gestattet worden“ (2010: 29). Folglich sehnt er sich nach Autorität. Um hierfür einen Ersatz zu finden, tritt er einer Studentenkorporation bei (vgl. awa 2009: 57). Renate wollte Joshua im Gefühl der totalen

159

Brygida Sobótka

160

Freiheit großziehen. Dabei legte sie besonderen Wert auf die Autonomie, derer sie in ihrer Kindheit beraubt wurde. Renate beschreibt, wie sich ihre eigene Mutter ihrem Ehemann hatte unterordnen müssen (vgl. 2010: 85). Ein bedeutendes Motiv des Romans besteht in den Leiden der Charaktere. Der Psychotherapeut und Psychiater Victor Frankl war der Ansicht, dass die erlittenen Traumata notwendig seien, um die innere Freiheit und Reife zu erreichen (vgl. Frankl 1998: 81). Frankl vertrat den Standpunkt, dass das Leiden mit dem Einweihen in die wahre Existenz gleichzusetzen sei. Dem Psychiater zufolge wird ‚im Feuer des Leidens‘ ihre authentische Form gestaltet (vgl. Wójtowicz 2007: 197). Eine ähnliche Auffassung hinsichtlich der Bedeutung des Leidens vertrat der Autor Jean Paul Sartre. In seinem Roman Der Ekel betrachtete er das Leiden als Beweis für den seelischen Reichtum der Lebewesen (vgl. Sartre 1974: 108). Joshua wohnt nur deshalb mit seiner Mutter zusammen, weil sein Stiefvater Rainer ihn und Renate für seine neue Familie verließ. Diese Situation beschreibt Joshua wie folgt: „Ich war sieben Jahre alt, zu jung, um zu begreifen, daß mein Vater eine »reaktionäre Sau« und ich kein Einzelkind mehr war. Nun hatte ich noch eine Halbschwester und einen Halbbruder dazubekommen, die gar nicht weit von uns in einem Bungalow mit Swimmingpool und Labrador wohnten“ (2010: 25). Es ist von großer Bedeutung, dass Joshua ohne seinen biologischen Vater erzogen wurde. Eigentlich weiß er nicht, wer sein Vater ist. Zwischen diesem Umstand und seinem Minderwertigkeitskomplex lässt sich ein Zusammenhang vermuten. Er enthüllt, dass sein Selbwertgefühl ernsthaft bedroht ist. Renate beschreibt in seiner Anwesenheit, dass sie gezwungen war, auf ihre Karriere zu verzichten, um ihn zu erziehen. Die Figuren sind ironisch gesinnt und zeigen damit, dass sie von der Realität distanziert sind. Im Buch ist eine zynische Beschreibung der aktuellen Familie von Rainer zu finden, die jedoch stark emotional beladen ist. Oberflächlich sind die Fotos von Rainers Kindern makellos: „Glückliche Kinder im Pool, glückliche Kinder mit Hund, glückliche Kinder mit glücklicher Mutter, glückliche Kinder mit glücklichem Vater, glückliche Kinder mit Schultüten […] glückliche Kinder mit Fahrrädern […]“ (2010: 218). Die Figuren sind stark nihilistisch geprägt. Joshua enthüllt, wie er in Erwägung gezogen habe, sich in einen trüben reißenden Fluß hineinzustürzen, um seine irdischen Qualen zu beenden: „Ich hätte […] springen können, rein ins trübe Wasser, mit dem Kopf auf die rausstehenden schroffen Steine, um all das Grauen in mir auszulöschen“ (2010: 41). Trotz der nihilistischen Tendenzen sucht Joshua verzweifelt nach Rettung. Versinnbildlicht wird die Rettung durch die Schutzhütte, die er zusammen mit Bettina im Wald aus Laub und Ästen gebaut hat. Diese Schutzhütte fungiert als eine Art von ‚ontologischem Kokon‘, in dem sich die Jugendlichen vor dem Übel der Welt geschützt fühlen. In dem Wald spielen sie und taten sie so, als ob sie die biblischen Gestalten Adam und Eva wären. Es sollte hervorgehoben werden, dass beide Gestalten nicht matriarchalisch oder patriarchalisch gesinnt waren: „Ganz archaisch, bevor es den Geschlechterkampf gab“ (2010: 41). Es gibt eine Assoziation mit der Akazie aus dem Werk Relax, die den Figuren als unerlässliche Rettung diente. Sämtliche Hauptfiguren des Romanes Peace sind Vertreter der ‚verlorenen Generation‘, weil sie sich an keinen moralischen Werten orientieren können und drogenabhängig sind: „Wir alle sind Verfolgte unserer eigenen Geschichte“ (2010: 79). Die Werke des dänischen Philosophen – Søren Kierkegaard handeln von der Knechtschaft, die aus der Sünde resultiert. Kierkegaard zufolge ähnelt eine drogenabhängige Person einem Gefangenen, dem seine Freiheit verwehrt bleibt und der in seiner Knechtschaft verhaftet bleibt (vgl. Pöggeler 2001: 56). Zahlreiche Philosophen erörterten in ihren Werken die Frage, ob es möglich sei, den Nihilismus zu überwinden (vgl. Pöggeler 2001: 47). Der Roman Peace von Alexa Hennig ist von nihilistischen

Die nihilistischen Protagonisten im Roman Peace…

Vergleichen geprägt. Die Figuren erfahren die nihilistische Leere, die jedoch etwas Tröstliches impliziert. So beschreibt Joshua seine traumatischen Erlebnisse wie folgt: „Ich war eben ein total zerstörter Junge […]“ (2010: 122). Doch trotz dieser Erlebnisse verliert er nie seine Hoffnung: „Ich werde mich erst durch den Nebel der Trauer kämpfen müssen, um wieder ein Feeling für den Stoff meiner Jugend zu kriegen“ (2010: 84). Dabei wird ersichtlich, wie Joshua seiner Individualität beraubt wurde und sich deshalb im Beisein von Frauen gebrandmarkt fühlt (vgl. 2010: 34). In diesen widrigen Umständen findet er auch eine Chance: „Raus aus diesem Irrsinn. Rein in die Selbstbestimmung“ (2010: 30). Joshuas Einstellung zeigt auf, dass das Gefühl der Hoffnung in der jungen Generation noch nicht ganz erloschen ist. Alexa Hennig von Lange bezieht sich dabei auf das Motiv des Baumes. Im Buch versinnbildlicht der Baum durch seine im Boden verankerten Wurzeln ein Gefühl der Stabilität und davon, auf eine unerlässliche Basis für den weiteren Lebensweg aufbauen zu können: „Hier steht der Baum am richtigen Ort. Ich brauche ihn nicht zu trösten, zu streicheln. Er ist zu Hause. Seine Rinde ist noch knochiger und dorniger, aber sehr lebendig“ (2010: 116). Der Roman knüpft an die existenzielle Philosophie an. Joshua ist sich dessen bewusst, dass er durch seine eigene Initiative über seine Zukunft entscheidet. So hebt auch Martin Heidegger, der bekannte Vorläufer des Existenzialismus, die Bedeutung der Entscheidung hervor, die Lebewesen über ihre Existenz treffen. Er unterstreicht den nachdänklichen und zweifelnden Charakter der Lebewesen, die „in die Welt geworfen“ und auf Gedeih und Verderb den Lebensumständen ausgeliefert sind, wobei sie aber über ihre Zukunft zum Großteil selbst bestimmen und diese beeinflussen können (vgl. Warnock 1996: 62). In dem Roman Peace wird aufgezeigt, welche Einflussfaktoren der nächsten Umgebung auf ein Kind einwirken. Zu diesen Faktoren gehören die Haltung der Eltern und ihr Einfluss auf die Kinder sowie die vermittelten Werte. Die Jugendlichen sollten sich vergegenwärtigen, dass diese Faktoren absolut nicht radikal ihre Existenz bestimmen können, ganz im Gegenteil haben die Leute immerhin den entscheidenden Einfluß auf den Ereignissenlauf. In der Philosophie bezeichnet Jean Paul Sartre diesen Faktorenkomplex als „Faktizität“ (Sartre, zit. nach: Warnock 1996: 127). In dem Roman Peace ist es Renate, die sich von der Last ihrer Vergangenheit nicht befreien kann: „Das kommt davon, wenn man in der Kindheit seiner Lebendigkeit beraubt wurde. Da ist man bis ins hohe Alter auf der Suche nach ein bißchen Liebe“ (2010: 32). Laut der Existenzphilosophie ist es notwendig, die Leere und den Groll zu empfinden, weil es die Wirklichkeitbetrachtung und die richtige Perspektive im Leben begünstigt (vgl. Warnock 1996: 139). Der Essay Was ist Metaphysik? handelt von der Empfindung der Leere als der unabdingbaren Voraussetzung dafür, die Individualität, das ‚Sein zum Tode‘ wahrzunehmen (vgl. Warnock 1996: 76). Bestätigt wird dabei die These von Thomas Hobbes, nach der es einen Krieg aller gegen alle gebe (Bellum omnium contra omnes). Von dieser These ist die Ansicht „Homo homini lupus“ abgeleitet („Der Mensch ist einem Menschen Wolf “), nach der die Wesen Egoisten sind, die nur das bevorzugen, was ihnen nützlich ist (Hobbes, zit. nach: Bauman 2008: 25). Aus dem Werk Peace geht es hervor, dass das Individuum alllen Widerständen zum Trotz weit über die Masse herausragen muss. Ähnlich verhielt sich Sokrates, der die Grundsätze der Sophisten ablehnte und subjektiv die ihn umgebende Realität zu bewerten versuchte. Er ging davon aus, dass seine Zeitgenossen diese überdurchschnittliche Haltung als Unsinn betrachten und ablehnen würden (vgl. Warnock 1996: 16). Die Romanfiguren in Peace streben eine konstitutive Verwandlung an. Der Roman impliziert die These, dass Figuren, die eine derartige Verwandlung durchlaufen haben, den Gestalten aus der platonischen Höhle ähneln (vgl. Warnock 1996: 16). Joshua kritisiert die seiner

161

Brygida Sobótka

162

Meinung nach in der Gesellschaft dominierende Tendenz, nach der die Menschen andere für ihre eigenen Fehlentscheidungen verantworlich machen: „Die Menschheit sollte endlich aufhören, immer nach dem Schuldigen für das eigene Unglück zu suchen. Es wird Zeit, eigenverantwortlich zu denken und zu handeln. Nur so kann unsere Welt zu einer besseren werden“ (2010: 151f.). Sein Vater fordert ihn dazu auf, Eigeninitiative zu ergreifen, um die Welt zu verändern. Dabei bezieht er sich auf die Krise der jungen Generation, die sich nicht von ihrer Alkohol- und Drogenabhängigkeit befreien kann: „Das zeigt, wie die Menschheit drauf ist. Total krank! Ich sage dir, auf der ganzen Welt werden täglich schwerst die Menschenrechte verletzt und du gurkst hier rum und willst Koks. Schäm dich! Sorg dafür, daß es wenigstens bei dir zu Hause läuft, und dann tu was für die […] Welt!“ (2010: 140). Der Junge hofft, dass Eigeninteresse und Machtstreben allmählich abnehmen (vgl. 2010: 176). Die Charaktere gehen davon aus, dass es wichtig ist, in der Existenz ein Ziel zu verfolgen. In dieser Weltanschaung folgen sie der zentralen existenziellen These. Joshuas leiblicher Vater Willem, der aufgrund seiner Drogensucht zu den gesellschaftlichen Randgruppen gehört, formuliert die These: „Finde ein Sakrament, das dich zu Gott bringt und zu deinem eigenen Körper; geh über dich hinaus, verwandle dich! Bleibe wiedergeboren, drücke es aus, beginne ein neues Leben, das deine Visionen widerspiegelt! Befreie dich vom äußeren Drama, das so ausgehölt und leer ist wie eine TV-Show!“ (2010: 56). Der These kann man Willems Ansicht entnehmen, dass die innere Verwandlung, die die konstruktive Tätigkeit und originelle Visionen begünstigt, notwendig ist. Willem kritisiert die Konsumerismustendenzen in der Gesellschaft, die er als Kierkegaardsches ‚Gedränge‘ bezeichnet, denen über Individualität entgegenzuwirken ist: „Die Leute lieben Müll. Sie lieben die leichte Unterhaltung. Da kannst du nicht mit Kunst oder […] Tiefgang kommen. Die Leute wollen das lesen, was sie verstehen. Schön simpel muss es sein. Immer an der Oberfläche bleiben. Bloß nichts, was irgendwie anstrengend oder literarisch wertvoll sein könnte. Mach dir keine Illusionen, mein Sohn“ (2010: 66f.). An dieser Stelle ergibt sich ein Bezug zu Martin Heidegger, der zwischen Vertretern einer falschen und einer authentischen Rede unterscheidet. Nach Heidegger bedienen sich die Vertreter der falschen Existenz des ‚Geredes‘ und die der authentischen Existenz der ‚Rede‘ (Heidegger, zit. nach: Warnock 1996: 72). Joshuas Vater ist pessimistisch gesinnt, da er davon überzeugt ist, dass er und sein Sohn nur auf die Reste angewiesen sind, die ‚vom Tisch der Reichen‘ und denen, die auf der ‚Oberfläche‘ bleiben, übrig bleiben (vgl. 2010: 67). Die Protagonisten sind sich dessen bewusst, dass sie durch ihre Drogenabhängigkeit zu einer gesellschaftlichen Randgruppe gehören. So stellt Joshua mit Ironie fest, dass er seinen biologischen Vater nur deshalb kennenlernte, weil der ein Drogenhändler ist (vgl. 2010: 62). Auch Sigmund Freud widmet sich in seinem Buch Das Unbehagen in der Kultur der Kultur und dem Fortschritt als der Quelle der Leiden der Zeitgenossen. Freud vertritt die Auffassung, dass die fortgeschrittene Kultur Neurosen auslöst. Dies sieht Freud darin begründet, dass sich die Gesellschaft zu einer falschen Existenz verpflichtet fühlt: ‚Der Barbar, erkennen wir, hat es leicht gesund zu sein, für den Kulturmenschen ist es eine schwere Aufgabe‘ (Freud, zit. nach: Ehrenberg 2008: 13). In Peace äußert sich der Nihilismus der Figuren auch auf eine andere Weise. Joshuas Freundin Pony leidet an Magersucht. Sie ist davon überzeugt, dass sich ihre Individualität vornehmlich durch ihre Krankheit äußert: „Das, was die Frauen bis heute nicht im Außen erreicht haben, erschaffe ich mir im Inneren, in meinem Reich: Autonomie“ (2010: 131). Diesbezüglich vertreten Psychologen die Auffassung, dass die Magersucht für Patienten eine Form von Flucht von der Realität ist, die den Betroffenen Angst macht. Die Krankheit fungiert als Mittel, sich mit dieser Angst vertraut zu machen, da den Betroffenen ihre Krankheit bekannt ist (vgl. Sacker

Die nihilistischen Protagonisten im Roman Peace…

u. Zimmer 2008: 31). Erich Fromm zufolge versinnbildlicht der Körper den Geistzustand (vgl. Fromm 1977: 37). So leidet die Magersüchtige unter schweren Depressionen. In Peace leidet die Protagonistin Renate unter ihrer Einsamkeit und beabsichtigte deshalb in früheren Jahren, ihrem Leben ein Ende zu setzen (vgl. 2010: 131). Andere Charaktere, wie Swantje, hatten in ihrer Vergangenheit Schwierigkeiten mit dem Definieren ihrer sexuellen Orientierung, was auch ihre nihilistische Neigung impliziert (vgl. 2010: 184). Ein weiteres Motiv in Peace ist die zentrale Bedeutung der Freiheit. Laut der Existenzphilosophie ist die Freiheit notwendig in der authentischen Existenz. Der Vater Joshuas vertritt den Standpunkt: „Genau das habe ich jetzt begriffen und verstanden, wie schlimm es ist, nicht in Freiheit zu leben. Da ist der Wahnsinn quasi vorprogrammiert“ (2010: 133). Joshua beabsichtigt, ähnlich wie seine unter Magersucht leidende Freundin Pony, vor der seinem Empfinden nach grausamen Realität zu entfliehen und greift deshalb zu Rauschmitteln (vgl. 2010: 133). Ähnlich wie für Pony bleibt für ihn die Droge ein Weg, um der ihn überwältigenden Realität zu entfliehen (vgl. Kotański 1984: 11). Dabei bezieht sich Joshua auf die Definition der falschen Existenz nach Heidegger: „Er kann seine eigenen Grenzen nicht spüren, darum verschwimmt er mit der Außenwelt und fühlt sich zunehmend von ihr bedroht, weil er sich selbst in der totalen Selbstauflösung befindet. Das Außen kann alles mit ihm anstellen, da er mehr Verständnis für die Anderen hat als für sich selbst. Die Anderen agieren, er reagiert. Plötzlich verspürt er also eine schlimme Existenzangst und dreht durch“ (2010: 174). Als weitere Thematik greift Peace die feministische Problematik auf. Renate bezieht sich auf die französische Feministin – Simone de Beauvoir. Alexa Hennig von Lange gibt die französische Philosophin als ihre Mentorin an. Dies äußert sich in Peace u. a. dadurch, dass Renate folgenden Satz wiederholt, der an die Ansichten von de Beauvoir und die Lage der Frauen in der Welt anknüpft: „Ich bin der Knechtschaft der Frau entgangen“ (2010: 38). So wurde Renate mit dem Weggang von Rainer und ihrer Einsamkeit schonungslos konfrontiert. Zur Verdeutlichung der Intention ihres Romans stellt Alexa Hennig von Lange ihre Protagonisten in überzogener Form dar. Nachdem sie von Rainer verlassen wird, lehnt sich Renate gegen die patriarchalische Welt auf. Als Zeichen ihrer Rebellion ändert sie ihre sexuelle Orientierung und wendet sich homosexualen Beziehungen zu Frauen hin. Dabei will sie die Lage der Frauen verbessern: „Wir Frauen müssen erst wieder lernen, unseren Selbswert anzuerkennen“ (2010: 25). Renates Ansichten stimmen mit denen der Protagonistin in dem Buch Wahnsinns Frauen überein, die darauf hinweist, dass das Patriarchat die Leiden der Frauen als Pathologie betrachtet (vgl. 2010: 107). In dieser Frage vertritt Willem eine ähnliche Ansicht: „Die haben Emanzipation mit Grausamkeit verwechselt. So sind Frauen. Total irrational“ (2010: 49). Renate kritisiert Frauen, die in Folge ihrer Absicht, Männern zu gefallen, an Magersucht und Bulimie erkranken. Renate stellt fest: „Meine Generation hat […] ihre Nachfolgerinnen ermutigt, intellektuell tätig zu sein. Aber stattdessen hungern die sich lieber zu Tode, um den Männern zu gefallen. Total pervers“ (2010: 125). Joshua spricht sich für eine friedliche Co-Existenz der Geschlechter aus. Dabei fühlt er sich dazu berufen, diesen Frieden herbeizuführen: „Ich wurde geboren, um die Frauen aus ihrem Ägypten zu führen. Wenn Friede zwischen den Geschlechtern herrschen sollte, musste ich handeln. Ich musste Frau und Mann zu einem einzigen funktionierenden Organismus zusammenführen. Zurück ins Paradies zu Adam und Eva“ (2010: 123). Dabei hebt Alexa Hennig von Lange die Befürchtungen ihrer Charaktere hervor, die unter Existenzängsten leiden. Eine Abgrenzung verschiedener Ebenen von Befürchtungen wurde von Martin Heidegger vorgenommen. Wenn die Gefahr und ihre Ursache real sind, spricht Heidegger von ‚Furcht‘,

163

Brygida Sobótka

164

wenn die Ursache der Unruhe unbestimmt und trübe ist, liegt ‚Angst‘ vor (Heidegger, zit. nach: Warnock 1996: 69). Heidegger zufolge sind die Begriffe ‚Nihilismus‘ und ‚Metaphysik‘ gleichbedeutend (vgl. MüllerLauter u. Goerdt 2001: 15). Kierkegaard geht davon aus, dass sich die Existenzangst als der wahre Freund erweisen kann, weil ihr Bestehen den Lebewesen ihre bedrohte und falsche Existenz in Umfang andeutet. In Peace ist es eben die Angst, unter der die Protagonisten einerseits leiden, die sie aber andererseits zu größeren Anstrengung verleitet. Im Laufe der Handlung verwandeln sich die Protagonisten innerlich. Joshua entwickelt allmählich die Bereitschaft, seiner Freundin Pony zu zeigen, wie groß seine Liebe zu ihr ist und wie weit er sich aufopfern kann. Er will auf ihre Liebe nicht verzichten: „Ich wollte ihr zeigen, wozu ein moderner Mann fähig war. Zur ultimativen Hingabe. Ich wollte geben und nehmen. Ich wollte zuhören und flüstern. Ich wollte loben und gelobt werden. Ich wollte geliebt werden und Liebe schenken” (2010: 115). Allgemein wird die zentrale Bedeutung der Liebe, besonders der Liebe von Müttern zu ihren Kindern und umgekehrt, verdeutlicht (vgl. 2010: 192). Die Protagonistin Pony ist überzeugt davon, dass solch einem Gefühl kein anderes gleichkommen kann (vgl. 2010: 166). Pony sehnt sich danach, den ontologischen Schutzraum bei ihrer Mutter zu finden. Dabei fungiert die Kompetenz der Mutter als die ‚ontologische Geborgenheit‘ für die Protagonisten. Pony resümiert: „Ich will zurück in Mamas Arme“ (2010: 168). An dieser Stelle ist hervorzuheben, dass sich Peace mit dem postmodernen Profil der Mutter auseinandersetzt. Die Popliteratur zeigt in der Instanz der Mutter nicht nur die alten Ideale und Verhaltensmuster, sondern auch die Pionierverwandlungen und Potenzial: „So wird die Mutterschaft zu einem innersozialen Ort von Utopie, an dem […] Weiblichkeit, feministische Ideale und traditionelles Rollenverständnis zusammentreffen“ (Kauer 2009: 42) oder an einer anderen Stelle: „Eine popfeministische Mutter ist immer auch Rebellin“ (Kauer 2009: 47). In Peace ist es die magersüchtige Pony, die über Rolle der Mutter resümiert, als sie von ihrer Liebe zu Joshua spricht: Du solltest nie behaupten, daß ich albern bin und ohne dich nichts wäre. Du solltest nicht sagen, daß ich ängstlich bin. Denn das bin ich nicht. Ich bin eine Frau. Ich werde eine Mutter sein und ich werde mir Sorgen machen. Und ich möchte, daß du dir mit mir die Sorgen teilst. Ich wünsche mir, daß du mich liebst. Von ganzem Herzen. Und ich wünsche mir, daß du zärtlich bist und weinen kannst. Damit ich dich nicht quälen muss (2010: 184).

Zwischen Renate und Joshua besteht eine starke Verbundenheit, die sie gegen ihr tragisches Schicksal, insbesondere gegen ihre Drogenabhängigkeit, ankämpfen lässt. Eine ähnliche Form von Liebe schildert auch Jean Paul Sartre (vgl. Galarowicz 1997: 155f.). Alexa Hennig von Lange beschreibt in ihrem Roman Peace die Probleme der ‚verlorenen Generation‘, die sie anhand der Drogenabhängigkeit und Magersucht einiger ihrer Protagonisten versinnbildlicht (vgl. 2010: 215). Trotz ihrer starken Neigungen zur Selbstzerstörung sind sich die Charaktere ihres Bestrebens bewusst, weiter zu existieren. Von diesem unauslöschbaren Begehren handelt auch Albert Camus Buch Der Mythos des Sisyphos (vgl. Sahaj 2008: 56). Der Philosoph Maurice Merleau-Ponty vertritt die Ansicht, dass die Lebewesen dazu berufen sind, den höheren Zweck in der Existenz zu finden (vgl. Warnock 1996: 95). In Peace ist Joshuas Vater der Ansicht, dass Renate eben diese Weltanschauung vertritt: „Sie ist die letzte Überlebende einer Ära, die einen Blick ins Universum gewagt hat. […] Deine Mutter muss Mut schöpfen, verstehst du, daß wir es noch einmal gemeinsam schaffen werden, das Licht zu sehen“ (2010: 133f.).

Die nihilistischen Protagonisten im Roman Peace…

Literaturverzeichnis awa (05.04.2009) „Allein unter Frauen“. [In:] Die Presse am Sonntag 18355; 57. Bauman, Zygmunt (2008) Płynny lęk. Kraków: Wydawnictwo Literackie. Ehrenberg, Alain (2008) Das erschöpfte Selbst. Depression und Gesellschaft in der Gegenwart. Frankfurt a. M.: Suhrkamp Verlag. Frankl, Viktor E. (1998) Homo patiens. Logoterapia i jej kliniczne zastosowanie. Pluralizm nauk a jedność człowieka. Człowiek wolny. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax. Fromm, Erich (1977) Zapomniany język. Wstęp do rozumienia snów, baśni i mitów. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. Galarowicz, Jan (1997) Przeciw nihilizmowi. W drodze do filozofii ludzkiego losu. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej. Hennig von Lange, Alexa (2010) Peace. Köln: Dumont Buchverlag. Hermand, Jost (1971) „Pop oder die These vom Ende der Kunst“. [In:] Manfred Durzak (Hrsg.) Die deutsche Literatur der Gegenwart. Aspekte und Tendenzen. Stuttgart: Reclam Verlag; 285–299. Kauer, Katja (2009) Popfeminismus! Fragezeichen! Eine Einführung. Berlin: Frank&Timme. Verlag für wissenschaftliche Literatur. Kotański, Marek (1984) Ty zaraziłeś ich narkomanią. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Laskowski, Jerzy (1987) Trwałość wspólnoty małżeńskiej. Studium socjopsychologiczne. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych. Leszczyński, Grzegorz (1997) „Młodość i zło. Perspektywa aksjologiczna współczesnej prozy obyczajowej (Kosiński, Golding, Grass, Salinger)“. [In:] Lech Kolago (Hrsg.) Związki niemiecko-polskie w dziedzinie kultury, literatury i języka – Deutsch-polnische Beziehungen im Bereich der Kultur, Literatur und Sprache. Warszawa: Instytut Germanistyki Uniwersytetu Warszawskiego; 153–160 (Studia Niemcoznawcze. Bd. 14). Müller-Lauter, Wolfgang, Wilhelm Goerdt (2001) „Nihilizm“. [In:] Stanisław Gromadzki, Jerzy Niecikowski (Hrsg.) Nihilizm, dzieje, recepcja, prognozy. Warszawa: Wydział Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego; 7–17. oju (13.03.2009) „Ho, Ho, Hosen runter!“ [In:] Frankfurter Allgemeine Zeitung 61; 32. Pöggeler, Otto (2001) „Hegel i początki dyskusji o nihilizmie“. [In:] Stanisław Gromadzki, Jerzy Niecikowski (Hrsg.) Nihilizm, dzieje, recepcja, prognozy. Warszawa: Wydział Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego; 19–47. Sacker, Ira M., Marc A. Zimmer (2008) Wolę umrzeć, niż przytyć. Jak zrozumieć i pokonać anoreksję i bulimię. Poznań: Media Rodzina. Sahaj, Tomasz (2008) Śmierć. Antologia tekstów filozoficznych. Toruń: Adam Marszałek. Sartre, Jean P. (1974) Mdłości. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. Warnock, Mary (1996) Egzystencjalizm. Warszawa: Prószyński i S-ka. Wild, Inge (1995) „Kindsein heute – zwischen Lachen und Weine. Renaissance kinderliterarischer Komik“. [In:] Hannelore Daubert, Hans-Heino Ewers (Hrsg.) Veränderte Kindheit in der aktuellen Kinderliteratur. Braunschwieg: Westermann Schulbuchverlag; 81–94. Wild, Inge (2006) Rollenmuster-Rollenspiele. Literarische Erkundungen von Pubertät und Adoleszenz. Frankfurt a. M.: Peter Lang. Wójtowicz, Marek (2007) „Perspektywa aksjologiczna logoteorii Viktora E. Frankla“. [In:] Jadwiga Gazda, Wojciech Morszczyński (Hrsg.) Egzystencjalne i aksjologiczne wymiary prawdy, dobra i piękna. Kraków: Uniwersytet Śląski; 189–201.

165

Academic Journal of Modern Philology

Academic Journal of Modern Philology e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) 167–180

Dora Văetuș University of Bucharest, Romania

Lexical-Semantic Dynamics in Romanian Biblical Versions. Case Study: The “Parable of the Prodigal Son”1

Abstract The focus of this study is the lexical-semantic dynamics in Romanian biblical versions. We have selected a number of ten texts that are representative for a comparative analysis of the “Parable of the Prodigal Son,” from Gospel according to Luke, chapter 15, verses 11–32: Coresi’s Tetraevangelion (Coresi 1561), The New Testament from Bălgrad (NT 1648), The Bible from Bucharest (Bible 1688), The Vulgata from Blaj (Bible 1760), The Bible from Blaj (Bible 1795), The Șaguna Bible (Bible 1858), The Synodical Bible (Bible 1914), The Cornilescu Bible (Bible 1921), The RaduGalaction Bible (Bible 1938), The Anania Bible (Bible 2001). We shall only discuss the lexical-semantic dynamics from a diachronic perspective, observing that the church language (the biblical language, in this case) is characterized mainly by simplicity, accessibility and conservatism, and this is why the dynamics of the vocabulary does not know the amplitude that is common to other fields. We note the presence of lexical coincidences in successive versions of the Bible: a word that has not been replaced at all, resisting during several centuries. The stability of a word is usually proof of its framing within the basic vocabulary of the language and an index concerning the genealogy of texts. The lexical substitutions from the biblical versions have different explanations: (i) the use of different sources (especially, the Slavonic, Greek or Latin sources); (ii) the passage from the principle of literal rendering to the literary translation; (iii) language variation (diachronic, stylistic and dialectal variation). Keywords: lexical-semantic dynamics, biblical language, literary translation, language variation, dialectal variation.

Dora Văetuș

Theoretical preliminaries

168

The dynamics of the language represents, according to DSL, “the variation of a language both from a diachronic perspective, namely during its evolution from a historical stage to another, but also from the perspective of synchrony, which refers to its manifestations that are synchronically diversified” (DSL: 180). Our attention is focused on the dynamics of the language in diachrony, which concerns “its successive transformations, determined either by the internal evolution, so by the evolution of its own linguistic system, or by external factors, historical or cultural factors, such as: territorial unification or breakdown, contact between languages, whether direct or indirect, the express contribution brought by certain cultural personalities, in the given historical conditions, to the imposition of a linguistic norm” (DSL: 180). From the numerous aspects of the dynamics of the language, we shall only discuss the lexicalsemantic dynamics from a diachronic perspective (see also Dimitrescu 1973, 1994): it is common knowledge that the vocabulary is the most dynamic part of a language, as it is subjected to certain extra-linguistic influences, thus illustrating the interdependence between language and society. We can observe that the church language (the biblical language, in this case) is characterized mainly by simplicity, accessibility and conservatism, and this is why the dynamics of the vocabulary does not know the amplitude that is common to other fields (see Chivu 1997, 2012). The lexical dynamics is manifested through the enriching of the vocabulary through internal means (the formation of certain words in Romanian through derivation, compounding, abbreviation) or through external means (borrowing and loan translation). In terms of the sense dynamics, we analyze the means of broadening/extending of sense of certain words or, less often, the restricting of the sense, the complimentary and the pejorative senses respectively, the metaphor, metonymy etc. The dynamics on a lexical and semantic level also entails passages from the active stock of the language to the passive stock (for instance, the case of lexical or semantic archaic words) or the other way round, and stylistic interferences (passing from a style or a stylistic register to another one, terminological specialization or, on the contrary, de-terminologizing words).

Corpus We have selected a number of ten texts that are representative for a comparative analysis of the “Parable of the Prodigal Son,” from Gospel according to Luke, chapter 15, verses 11–32 (see the synoptic table bellow): • Coresi’s Tetraevangelion (Coresi 1561) – the first extant translation of the four Gospels; the source of the translation is Church Slavonic; • The New Testament from Bălgrad (NT 1648) – the first integral translation of the New Testament into Romanian language; the source is a 1611 polyglot edition (NTGL 1611), with the text published on three columns: in Greek, in Latin – Vulgata and still in Latin – Théodore de Bèze’s version, followed mainly by the new Latin version of Beza; this probably due to the fact that previous translations were used, among which we include Coresi 1561 (see Dimitrescu 1988; Pavel 2001); • The Bible from Bucharest (Bible 1688) – the first integral translation of the Bible into Romanian, with the New Testament being a revision of NT 1648 (see Anania 2009; Chițimia 1988);

Lexical-Semantic Dynamics in Romanian Biblical Versions…

• The Vulgata from Blaj (Bible 1760) – the translation of the Bible from the Latin text of the Vulgata from the edition entitled Biblia sacra printed in Venice in the year of 1690 (Biblia sacra 1690) (see Chindriș 2005); • The Bible from Blaj (Bible 1795) – the revision of The Bible From Bucharest by Samuil Micu; this was the basis of the biblical editions during the 19th century and of the 1914 synodical edition (see Chindriș 2000; Pavel 2000); • The Șaguna Bible (Bible 1858) – the most important revised edition during the 19th century of The Bible from Blaj; • The Synodical Bible (Bible 1914) – the last revised edition of The Bible from Blaj; • The Cornilescu Bible (Bible 1921) – the translation made by Dumitru Cornilescu from the French version of Louis Segond (see Conțac 2011); • The Radu-Galaction Bible (Bible 1938) – the translation made by priests Vasile Radu and Gala Galaction from the Masoretic text (Kittel edition), confronted with Septuaginta, edited by R. Rahlfs (1935) and with the text of A. Merck (Rome, 1935); • The Anania Bible (Bible 2001) – a version proofread according to the Septuaginta by metropolitan bishop Bartolomeu Valeriu Anania.

Lexical-semantic analysis A. The basic vocabulary of the language The stability of a word is usually proof of its framing within the basic vocabulary of the language (the basic vocabulary of the old Romanian literary language (Tudose 1970) – bold; the basic vocabulary of the modern Romanian literary language (Graur 1954) – underlined): • Fecior/fiu • Fi/veni / se întâmpla / se face • Părinte/tătâne/tată • Tare/mare • (Se) cădea / se cuveni • Se lipi / se aciua / se alipi • Avuție/avere/avut • A lăcui / lăcuitoriu/cetățean/locuitor • Aduna/strânge • Sat/câmp/ogor/moșie/țarină • Parte/ținut/țară • Paște/păzi • Departe/streină/depărtată/îndepărtată • Jelui/pofti/dori • Răsipi/amistui/cheltui/sfârși • (Se) sătura / împle/umple • Mânca/răsipi • Mațe/pântece etc. B. The genealogy of texts The stability of a word is also an index concerning the genealogy of texts: • Luke 15:11: feciori (Coresi 1561; NT 1648; Bible 1688; Bible 1760; Bible 1795; Bible 1858; Bible 1914); • Luke 15:12: tătâne-său (NT 1648; Bible 1688; Bible 1760; Bible 1795; Bible 1858); • Luke 15:12: avuție (Coresi 1561; NT 1648; Bible 1688; Bible 1795; Bible 1858; Bible 1914); • Luke 15:13: țară (Bible 1688; Bible 1760; Bible 1795; Bible 1858; Bible 1914; Bible 1921; Bible 1939; Bible 2001) etc.

169

Dora Văetuș

170

C. The use of different sources Some lexical substitutions occur due to the use of different sources: the Slavonic, Greek or Latin sources were regularly used as basic texts, while other texts from these sacred languages and vernacular languages were also used as control texts. In this respect, the identification of the sources of the Romanian biblical versions and their use (only of the Latin and Greek sources) was an initial stage of our approach. • Flămânzi / se lipsi (fără bucate) / duce lipsă – the Latin word egeo, -ĕre from Vulgata has the meaning ‘to need, want, lack, to be in need of; to be without, to be destitute of, not to have’ (Lewis & Short 1879), while in Beza’s version we can observe the collocation victu defici: victus, -us ‘that upon which one lives; sustenance, nourishment, provisions, victuals,’ deficio, -ĕre ‘to run aut, be wanting’ (Lewis & Short 1879). NT 1648 is the only one that mantain the collocation from Beza’s version, translating victu defici through a să lipsi, fără bucate. • Cel mai bun / cel dintâi / cel mai scump – cel mai bun / cea mai bună (Coresi 1561; Bible 1921; Bible 1939) is competed by cea dintâi (NT 1648; Bible 1688; Bible 1760; Bible 1795; Bible 1858; Bible 1914) and by cea mai scumpă (Bible 2001). The difference is given by the sources: in Beza’s version is encountered praecipuus, -a, -um ‘that is taken before other things; special, chief, principal, excellent, distinguished, extraordinary’ (Lewis & Short 1879), while in Vulgata and in the Greek text we can see primus, -a, -um ‘(the) first; chief, principal, moste excellent, eminent, distinguished, noble’ (Lewis & Short 1879), πρῶτος, -η, -ον ‘first’ (Liddell & Scott 1996). The partial synonymy between the Latin words praecipuus, -a, -um and primus, -a, -um (with a figurative meaning in this context) is also maintainted between the Romanian words. • (În)junghia/ucide/tăia/jertfi – a ucide is used in the Bible 1760 under the influence of Vulgata (occido, -ĕre) and represent, together with a tăia and a jertfi, the partial synonyms for a (în) junghia – which is present in almost all the biblical versions that we studied. Lat. occido, -ĕre (Vulgata) has the meaning ‘to strike or cut down; to cut off, kill, slay,’ macto, -are (Beza) – ‘to offer, sacrifice, immolate (any thing in honor of the gods)’ (Lewis & Short 1879) and the Gr. θύω – ‘to sacrifice, kill’ (Liddell & Scott 1996). D. The passage from the principle of literal rendering to the literary translation At the beginnings of our literary language, Latin and Greek were at a stage of development that was far more advanced than Romanian because their literary tradition was longer. The Romanian literary language and the Christian religious terminology were just emerging and in the process of being formed and at the same time had to deal with the problem that the vocabulary had no words to designate referents that were unknown in the Romanian space – elements of culture and civilization from another space – this aspect, namely the shortcomings that are characteristic of the Romanian language is often referred to in the prefaces of old religious books. That is why in the early translations there appeared the need for borrowings and loan-translations. This is also an explanation for the principle for the literal rendering, which is predominant in the first translations from the sacred languages into the vernacular languages. But the literal rendering character, beyond its just character, had the disadvantage that it often led to ambiguity or obscurity, making the Romanian text hard to understand for the reader. In the passage from the principle of literal to the literary translation, there appears another type of lexical substitution: instead of the borrowings, of the linguistic loan-translations or of the literal paraphrases there appear cultural adaptations, lexical creations or functional equivalents in later biblical versions.

Lexical-Semantic Dynamics in Romanian Biblical Versions…

• Veșmânt/podoabă/haină/caftan – veșmânt appears in Coresi 1561 and in NT 1648, podoabă replaces it in Bible 1688, while in the next five biblical versions (Bible 1760; Bible 1795; Bible 1858; Bible 1914; Bible 1921), it is used haină, as in the Bible 2001, caftan is encountered only in the Bible 1939. Only veșmânt and haină are synonyms indeed, haină replacing veșmânt in diachrony. In relation with these two words, caftan is hyponim, while podoabă is a metaphor for haină. Caftan comes from Turkish and it is a cultural adaptation for the Lat. stola, -ae meaning ‘a royal robe; a dress of ceremony,’ as the Gr. στολή, -ῆς (Liddell & Scott 1996). E. Language variation Other lexical substitutions are owed to the dynamics of the language in diachrony and to the change of literary norm. It is difficult to notice the lexical-semantic dynamics for a period that is so distant from contemporary Romanian language, because the dictionaries do not offer in all the cases real information about the first attestation of a word (admission of a neologism into the language), while the passing of a word from the active stock to the passive stock (as a lexical or semantic archaic word) is all but impossible to date. We have also tried to follow the diatopic distribution of words and the admission of certain regional terms into the literary language. We have also attempted to reconstitute the information on the diastratic and the diaphasic distribution of words in Romanian. F. Diachronic variation Taking into acount the etymology of the words, we can notice the competition between terms, namely the superposition of the neological borrowings (elements of (Neo)-Greek, Greek-Latin and Latin-Roman origin) over earlier borrowings from other languages (especially from Slavonic), over words inherited from Latin or over words formed in Romanian: • Răsipi (borrowed from Bulgarian razsipiia, Serbian rasipati) / amistui (borrowed from Hungarian emészt) / cheltui (borrowed from Hungarian költeni) / sfârși (borrowed from Paleoslavonic sßvßrßþiti, svrþiti); • Mânca (inherited from Latin manducare) / răsipi (borrowed from Bulgarian razsipiia, Serbian rasipati); • Flămânzi (derived) / se lipsi (fără bucate) (borrowed from Greek λείπω) / duce (lipsă) (inherited from Latin ducere); • (Se) lipi (borrowed from Paleoslavonic) / (se) aciua (inherited from Latin accubiliare) / se alipi (derived); • Sat (inherited from Latin fossatum) / câmp (inherited from Latin campus) / ogor (borrowed from Slavonic (Bulgarian ygap, Serbian ugar, cf. Polish ugor, Hungarian ugar)) / moșie (derived) / țarină (derived); • Paște (inherited from Latin pascere) / păzi (borrowed from Paleoslavonic paziti); • Năiemnic (borrowed from Slavonic) / năimit (conversion) / argat (borrowed from Greek ἀργάτης) / simbriaș (derived); • Greși (borrowed from Paleoslavonic) / păcătui (derived); • Veșmânt (inherited from Latin vestimentum) / podoabă (borrowed from Slavonic) / haină (borrowed from Serbian haljina ‘veșmânt, așternut’) / caftan (borrowed from Turkish kaftan);

171

Dora Văetuș

• Călțuni (borrowed from Greek καλτσούνι) / încălțăminte (derived);

172

• Glas (borrowed from Paleoslavonic) / joc (inherited from Latin iocus ‘glumă’) / horă (borrowed from Bulgarian horo (Greek χορός)); • Fecior (inherited from latin *fetiolus (fetus)) / slugă (borrowed from Paleoslavonic) / rob (borrowed from Paleoslavonic); • Lucra (inherited from Latin lucrare) / sluji (borrowed from Paleoslavonic); • Soț (inherited from Latin socius) / priiatin (borrowed from Bulgarian); • Se afla (inherited from Latin afflare) / găsi (borrowed from Paleoslavonic) etc. The lexical dynamics implies the superposition of these strata, which gradually leads to a competition of the terms in a process that ended by some of these terms being permanently replaced or by a stylistical distribution of these terms. Thus, we witness an enrichment of the means of expression and of the possibility of expressing various nuances, of refining people’s expression. Other borrowed words were necessary, because the old literary Romanian language did not have the capacity to designate certain realities that were foreign to the Romanian space. G. Stylistic variation • Fecior/fiu – the substitution of fecior through fiu ‘son’ (DA) is explained by the fact that it was a semantic evolution followed by a stylistical repartition: fecior maintains the meaning ‘son’ especially in the folk language, but it is used in the standard language with the meaning ‘young boy’ (DA). • Părinte/tătâne/tată – in the pair părinte/tată, părinte is part of the elevate language, and tată is used in the colloquial language. H. Dialectal variation • Sat/câmp/ogor/moșie/țarină – moșie has a contextual meaning which is dialectal ‘the territory of a village’ (DLR), that is why moșie shows a dialectal variation. Lat. villa, -ae from Vulgata has the meaning ‘village,’ ager, agri (Beza) – ‘territory, district, domain, the whole of the soil belonging to a community’ (Lewis & Short 1879), and the Gr. ἀγρός, -οῦ ‘field, country’ (Liddell & Scott 1996).

Conclusions We note the presence of lexical coincidences in successive versions of the Bible: a word that has not been replaced at all, resisting during several centuries. The stability of a word is usually proof of its framing within the basic vocabulary of the language and an index concerning the genealogy of texts. The lexical substitutions from the biblical versions have different explanations: (i) the use of different sources (especially, the Slavonic, Greek or Latin sources); (ii) the passage from the principle of literal rendering to the literary translation; (iii) language variation (diachronic, stylistic and dialectal variation). The lexical-semantic dynamics of the biblical versions is explained metaphorically by metropolitan bishop Andrei Șaguna in “Preface” to the 1858 Bible: “our language is a living tree, one that changes

Lexical-Semantic Dynamics in Romanian Biblical Versions…

constantly all spring long; the old branches, lacking sap, get dry and fall down, new scions come up and grow, the leaf dries up and is shed down, but is soon followed and decorated by a new one – all that belongs to it changes again and again, and it is only the stalk that always remains the same” (Bible 1858: VII).

173

Dora Văetuș

Synoptic table

174

Ch. v.

NTGL 1611 Greek

NTGL 1611 Latin Vulgata

NTGL 1611 Latin Beza

Coresi 1561

15:11 15:12 15:12 15:12 15:12 15:13 15:13 15:13 15:13 15:13 15:13

υἱούς τῷ πατρί πάτερ τὸ ἐπιβάλλον τὸν βίον συναγαγὼν ἀπεδήμησεν εἰς χώραν μακρὰν τὴν οὐσίαν ζῶν

filios patri pater contingit substantiam congregatis profectus est in regionem longinquam substantiam vivendo

filios patri pater ad me attinentem facultates congregatis profectus est in regionem longinquam substantiam vivendo

feciori părintelui părinte se cade avuție adună se duse întru o parte departe avuțiia viia

15:13

ἀσώτως

luxuriose

profuse

cu curvele

15:14 15:14 15:14 15:14

δαπανήσαντος ἐγένετο ἰσχυρὰ τὴν χώραν

consummasset facta est valida in regione

consumpsisset orta est valida in regione

răsipi fu tare parte

15:14

ὑστερεῖσθαι

egere

victu defici

a flămânzi

15:15 15:15

πορευθεὶς ἐκολλήθη

abiit adhaesit

15:15

τῶν πολιτῶν

civium

15:15 15:15 15:15 15:16 15:16 15:16 15:16 15:16

τῆς χώρας τοὺς ἀγροὺς βόσκειν ἐπεθύμει χορτασθῆναι ἐκ τῶν κερατίων οὐδεὶς

15:17 15:17 15:17 15:17 15:18 15:19 15:19 15:19

NT 1648

Bible 1688 feciori tătîne-său tată se cade avuție adunând să duse într-o țară departe avuția viețuind

mearse lipi-se

feciori tătîni-său tată să cade avuție adună să duse într-un ținut departe avuțiia viețuind cu răsipeală (curveaște) amistuind fu mare ținut a să lipsi, fără bucate mearse să lipi

ex civibus

unul ce lăcuiia

lăcuitoriu

regionis villam pasceret cupiebat implere ventrem siliquis nemo

regionis agros pasceret desiderabat implere ventrem siliquis nemo

parte satul să pască jeluiia să-ș sature mațele rădăcinile nemică

ținut cîmpul să pască jăluiia să împle pîntecele mîncare nime

ținut cîmpul să pască poftiia să împle pîntecele roșcovi nime

ἐλθὼν

reversus

ad se rediisset

mearse

viindu-și în fire

viindu-ș în fire

μίσθιοι περισσεύονται ἀπόλλυμαι ἥμαρτον ἄξιος κληθῆναι τῶν μισθίων

mercennarii abundant pereo peccavi dignus vocari mercennariis

mercenarii redundant pereo peccavi dignus vocari mercenariis

năiemnici mănâncă pieri greșii destoinic să mă chem năiemnicii

năimiți să satură pieiu greșit-am harnic să mă chem năimiții

cheltuind fu mare țara a să lipsi mearse se lipi

Lexical-Semantic Dynamics in Romanian Biblical Versions…

Bible 1760 feciori tătâne-său tată să cade (partea) averii adunând s-au dus departe în țară streină avearea trăind

Bible 1795

Bible 1858

Bible 1914

Bible 1921

Bible 1939

Bible 2001

feciori tătâne-său tată se cade avuție adunând s-au dus într-o țară departe avuția viețuind întru dezmierdăciuni cheltuind fost-au mare țară

feciori tatălui tată se cade avuție adunând s-a dus într-o țară departe avuția viețuind întru desmierdări cheltuind s-a făcut mare țară

fii tatălui tată se cuvine avere a strâns a plecat într-o țară depărtată averea ducînd o viață

feciori tatălui tată se cade avere strângând a plecat într-o țară depărtată avutul viețuind

destrăbălată

în destrăbălare în desfrânări

au sfârșit au fost mare ținutul

feciori tătâne-său tată să cade avuție adunând s-au dus într-o țară departe avuțiia viețuind întru dezmierdăciuni cheltuind fost-au mare țară

a cheltuit a venit mare țara

a cheltuit s-a întâmplat mare țara

a cheltuit s-a făcut mare țara

a să lipsi

a se lipsi

să ducă lipsă

s-au dus s-au lipit

au mers s-au lipit

curveaște

cetățean ținut satul să pască poftea să umple pântecele hrana nime viindu-și în fire năimiți să satură pieiu păcătuit-am vreadnic a mă chema năimiții

mergând s-a lipit unul din lăcuitoriu lăcuitoriu locuitorii țară țară țărei satul satul țarinele să pască să pască să pască dorea dorea doria să sature să-și sature să-și sature pântecele pântecele pântecele rădăcinile rădăcinile roșcovele nime nime nimeni venindu-și întru viindu-și întru venindu-și la sine sine sine argați argați argați să satură se satură sunt îndestulați pieiu pieiu pier greșit-am greșit-am greșit-am vreadnic vreadnic vrednic a mă chema a mă chema a mă chema argații argații argații

s-a dus s-a lipit unul din locuitorii țării ogoarele să păzească mult ar fi dorit să se sature cu roșcovele nimeni

s-a dus s-a aciuat unul din locuitorii țări moșia să păzească dorea să sature pântecele roșcovele nimeni venindu-și și-a venit în fire întru sine argați argați au belșug au prisos mor pier am păcătuit greșit-am vrednic vrednic să mă chem să mă chem argații simbirașii

fii tatălui tată se cuvine avere adunând s-a dus într-o țară îndepărtată averea trăind

ducându-se s-a alipit unul din locuitorii țări țarinile să pască dorea să sature pântecele roșcovele nimeni venindu-și în sine argați sunt îndestulați pier greșit-am vrednic să mă numesc argații

175

Dora Văetuș

176

Ch. v.

NTGL 1611 Greek

15:20

ἦλθεν

15:20

ἐσπλαγχνίσθη

15:20 15:20 15:22 15:22

NTGL 1611 Latin Vulgata

NTGL 1611 Latin Beza

δραμὼν τὸν τράχηλον τοὺς δούλους στολὴν

venit misericordia motus est adcurrens collum servos stolam

contendit intima misericordia motus est accurrens collum servos stolam

15:22

τὴν πρώτην

primam

15:22 15:22 15:23 15:23 15:24 15:25 15:25 15:25 15:26 15:26 15:27 15:27 15:27

τὴν χεῖρα ὑποδήματα τὸν σιτευτόν θύσατε εὐφραίνεσθαι ἀγρῷ συμφωνίας χορῶν τῶν παίδων εἴη ἔθυσεν ὑγιαίνοντα ἀπέλαβεν

15:28

Coresi 1561

NT 1648

Bible 1688

duse-se

veni

fu milă

i să feace milă

i să făcu milă

curse cerbicea robii veșmântul

alergând grumazii slugile veșmîntul

alergînd grumazii slugile podoaba

praecipuam

dentâiu

cel mai bun

cea dentîiu

manum calciamenta saginatum occidite epulari agro symphoniam chorum servis essent occidit salvum recepit

manum soleas saginatum mactate exhilarare ruri concertum choros pueris esset mactavit valentem receperit

mâna călțuni hrănit jungheați a se veseli sate cântări glasuri feciori sânt junghe sănătos priimi

mîna încălțăminte îngrășat giungheați a să veseli câmp cîntece giocure feciori e au giungheat sănătos au priimit

mîna încălțăminte hrănit giungheați a să veseli cîmp cîntece jocuri feciori să fie au jungheat sănătos au priimit

ὠργίσθη

indignatus est

mânie-se

să mînie

15:28

παρεκάλει

rogare

advocabat

ruga

15:29

δουλεύω

servio

servi

lucrai

slujescu

slujăsc

15:29 15:29 15:29 15:29 15:29 15:29 15:30 15:30 15:30 15:30 15:31 15:31 15:32 15:32

οὐδέποτε ἐντολήν παρῆλθον ἔριφον εὐφρανθῶ τῶν φίλων ὁ καταφαγών τὸν βίον πορνῶν ἔθυσας εἶπεν πάντοτε ἔδει εὑρέθη

numquam mandatum praeterii hedum epularer amicis devoravit substantiam meretricibus occidisti dixit semper oportebat inventus est

nec umquam praeceptum sum transgressus hoedum oblecter amicis abligutivit victu meretricibus mactasti dixit semper oportebat inventus est

nemica zisa călcai capră să mă veselesc soții vine de la curvie jungheași zise purure cade-se se află

necedinioară porunca n-am trecut ed să mă veselescu priiatinii mîncă avuțiia curvele giungheași zise în toată vremia să cădea să află

niciodinioară porunca n-am trecut ied să mă veselesc priatenii mîncă avuția curvele jungheaș zise în toată vremea să cădea să află

Lexical-Semantic Dynamics in Romanian Biblical Versions… Bible 1760

Bible 1795

Bible 1858

au venit

fiindu-i milă

i s-au făcut

alergând grumazul slujile haina

Bible 1914 a venit

Bible 1921

Bible 1939

Bible 2001

a plecat

a venit

i s-au făcut milă i s-a făcut milă

i s-a făcut milă

s-a înduioșat

i s-a făcut milă

alergând grumazii slugile haina

a alergat grumazul robilor haina

alergând grumajii slugile caftanul

cea dintâi

cea dintâiu

mâna încălțăminte gras jungheați a să ospăta câmp cântece horă sluji ar fi au ucis sânătos au priimit

mâna încălțăminte gras junghiați a să veseli câmp cântece jocuri fecior sânt au junghiiat sănătos au văzut

mâna încălțăminte gras junghiați a se veseli câmp cântece jocuri fecior sânt au junghiat sănătos au văzut

s-au mâniiat

s-au mâniat

a ruga

au rugat

slujesc

nice odâneoară porunca am trecut ied să mă uspăt priiatenii au răsipit avearea curvele ai ucis au zis pururea să cădea s-au aflat

niciodată porunca nu am călcat ied să mă veselesc priiatinii au mâncat avuțiia curvele junghiiași au zis în toată vremea să cădea s-au aflat

niciodată porunca nu am călcat ied să mă veselesc priiatinii au mâncat avuția curvele junghiași au zis în toată vremea se cădea s-au aflat

alergând grumazii slugile haina

alergând grumaz slugile haina cea mai cea dintâiu cea mai bună cel mai bun scumpă mâna deget deget mână încălțăminte încălțăminte încălțăminte încălțăminte hrănit îngrășat gras îngrășat junghiați tăiați tăiați înjunghiați a se veseli să se veselească să se veselească să se veselească țarină ogor câmp țarină cântece muzică cântece cântece jocuri jocuri jocuri jocuri slugi robi robi slugi sunt este însemnează sunt a junghiat a tăiat a jertfit a înjunghiat sănătos sănătos și bine sănătos sănătos a primit a găsit a apucat a primit s-a întărâtat de s-a mâniat s-a mâniat s-a mâniat mânie ruga a rugat îmbuna ruga slujesc ca un slujesc slujesc slujesc rob niciodată niciodată niciodată niciodată porunca porunca porunca porunca n-am călcat nu am călcat n-am călcat nu am călcat ied ied ied ied să mă veselesc să mă veselesc să mă veselesc să mă veselesc prietenii prietenii prietenii prietenii a mâncat a mâncat a mâncat a mâncat avuția averea averea averea curvele femeile desfrînate desfrânatele desfrânatele junghiași ai tăiat junghiași ai înjunghiat a zis a zis a grăit a zis în toată vremea întotdeauna pururea întotdeauna se cădea trebuia se cuvenea trebuia s-a aflat a fost găsit s-a aflat s-a aflat

177

Dora Văetuș

References

178

Sources Bible 1688 = Biblia adecă Dumnezeiasca Scriptură a Vechiului și Noului Testament, tipărită întîia oară la 1688 în timpul lui Șerban Vodă Cantacuzino Domnul Țării Românești, retipărită după 300 de ani în facsimil și transcriere cu aprobarea Sfântului Sinod și cu binecuvântarea Prea Fericitului Părinte Teoctist Patriarhul Bisericii Ortodoxe Române [The Bible namely the Godly Scripture of the Old and the New Testament, printed for the first time in 1688 during the reign of Șerban Vodă Cantacuzino Ruler of Wallachia, re-printed after 300 years in facsimile and transcription with the approval of the Holy Synod and with the blessing of Holy Father Teoctist Patriarch of the Romanian Orthodox Church] (1988). București: Editura Institutului Biblic si de Misiune al BOR. Bible 1760 = Biblia Vulgata, Blaj, 1760–1761, Cuvânt înainte de Eugen Simion [Foreword by Eugen Simion] (2005). Bucureşti: Editura Academiei Române. Bible 1795 = Biblia de la Blaj, 1795, Ediţie jubiliară, cu binecuvântarea Î. P. S. Lucian Mureşan mitropolitul Bisericii Române Unite [The Bible From Blaj, 1795, Anniversary Edition, with the blessing of the Holy Lucian Mureşan, Metropolitan Bishop of the United Romanian Church] (2000). Roma. Bible 1858 = Biblia adică Dumnezeiasca Scriptură a Legii cei Vechi și a cei Noao (1856–1858). Sibiu. Bible 1914 = Biblia adică Dumnezeeasca Scriptură a Legii Vechi și a celei Nouă, tipărită în zilele Majestaței Sale Carol I, Regele României, în al 49-lea an de slăvită domnie, ediția Sfântului Sinod. București: Tipografia cărților bisericești. Bible 1921 = Biblia sau Sfânta Scriptură, Traducerea Dumitru Cornilescu, Ediție de studiu Thompson (2002). Oradea: Editura Universității Emanuel. Bible 1939 = Biblia adică Dumnezeiasca Scriptură a Vechiului și a Noului Testament, tradusă după originale ebraice și grecești de preoții profesori Vasile Radu și Gala Galaction din înalta inițiativă a Majestății Sale Regelui Carol II [The Bible namely the Godly Scripture of the Old and the New Testament, translated from the Hebrew and Greek originals by the priest professors Vasile Radu and Gala Galaction by the lofty initiative of His Majesty King Carol II]. București: Fundația pentru Literatură și Artă “Regele Carol II.” Bible 2001 = Biblia sau Sfânta Scriptura, Ediţie Jubiliară a Sfântului Sinod […], redactată şi adnotată de Bartolomeu Valeriu Anania [The Bible or the Holy Scripture, Anniversary Edition of the Holy Synod […], written and annotated by Bartolomeu Valeriu Anania]. București: Editura Institutului Biblic şi de Misiune al Bisericii Ortodoxe Române. Biblia sacra 1690 = Biblia sacra Vulgatae Editionis (1690). Veneția. Coresi 1561 = Tetraevanghelul tipărit de Coresi: Brașov, 1560–1561 comparat cu Evangheliarul lui Radu de la Mănicești, 1574, ediție alcătuită de Florica Dimitrescu [The Four Gospels Printed By Coresi: Brașov, 1560–1561, Compared to Radu de la Mănicești’s Gospel] (1963). București: Editura Academiei Republicii Populare Române. NT 1648 = Noul Testament, tipărit pentru prima dată în limba română la 1648 de către Simion Ştefan, mitropolitul Transilvaniei, reeditat după 340 de ani din iniţiativa şi purtarea de grijă a Prea Sfinţitului Emilian, Episcopul Alba Iuliei [The New Testament, printed for the first time in Romanian in 1648 by Simion Ştefan, Metropolitan Bishop of Transylvania, re-edited after 340 years due to the initiative and care of the Holy Father Emilian, Bishop of Alba Iulia] (1988). Editura Episcopiei Ortodoxe a Alba Iuliei. NTGL 1611 = Novum Iesu Christi Testamentum Graece et Latine: Theodoro Beza interprete. Cum duplici interpretatione (1611). Geneva: Apud Samuelem Crispinum.

Lexical-Semantic Dynamics in Romanian Biblical Versions…

Dictionaries DA = Dicționarul limbii române (1913–1949). București. DLR = Dicționarul limbii române (serie nouă) (1965–). București. DSL = Angela Bidu Vrânceanu et al. (2005) Dicționar de științe ale limbii. București: Editura Nemira. Lewis, Charlton T., Charles Short (1879) A Latin Dictionary, founded on Andrews’ edition of Freund’s Latin dictionary. Bibleworks edition. Liddell, Henry G., Robert Scott (1996) A Greek–English Lexicon, compiled by Henry G. Liddell and Robert Scott, revised and augmented throughout by sir Henry S. Jones, with the assistance of Roderick Mckenzie. Oxford.

Studies and articles Anania, Bartolomeu V. (2009) “Biblia lui Șerban, monument de limbă teologică și literară românească” [Şerban’s Bible, A Monument of Romanian Theological and Literary Language]. [In:] TDR 2009; 25–36. Chindriş, Ioan (2000) “Secolele Bibliei de la Blaj” [The Centuries of The Bible From Blaj]. [In:] BIBLE 1795; 1–68. Chindriş, Ioan (2005) “Testamentul lui Petru Pavel Aron” [Petru Pavel Aron’s Testament]. [In:] BIBLE 1760; XI–LXXVIII. Chițimia, Ion C. (1988) “Un monument de valoare literară perenă: Biblia lui Șerban Cantacuzino (1688)” (postfață) [A Monument of Perennial Literary Value: Şerban Cantacuzino’s Bible (1688)]. [In:] BIBLE 1688; 978. Chivu, Gheorghe (1997) Civilizaţie şi cultură. Consideraţii asupra limbajului bisericesc actual [Civilization and Culture. Arguments About Contemporary Church Language]. Bucureşti: Editura Academiei Române. Chivu, Gheorghe (2012) “Les écrits religieux, une composante définitoire de la culture roumaine ancienne” [Religious Writings, A Defining Component of Old Romanian Culture]. [In:] TDR 2012; 19–35. Conțac, Emanuel (2011) “Influența versiunii Segond asupra versiunii Cornilescu 1921” [The Influence of The Segond Version On the Colrnilescu Version]. [In:] Eugen Munteanu (coord.) Receptarea Sfintei Scripturi: între filologie, hermeneutică și traductologie [The Reception of the Holy Scripture: Between Philology, Hermeneutics and Translation Science]. Lucrările Simpozionului Național “Explorări în tradiția biblică românească și europeană,” Iași, 28–29 octombrie 2010. Iași: Editura Universității “Alexandru Ioan Cuza”; 121–145. Coteanu, Ion, Lucia Wald (coord.) (1970) Sistemele limbii [The Systems of the Language]. Republicii Socialiste România. Dimitrescu, Florica (1973) Contribuții la istoria limbii române vechi [Contributions to the History of Old Romanian Language]. București: Editura Didactică și Pedagogică. Dimitrescu, Florica (1988) “Importanța lingvistică a Noului Testament de la Bălgrad.” [The Linguistic Importance of the New Testament From Bălgrad]. [In:] NT 1648; 77–96. Dimitrescu, Florica (1994) Dinamica lexicului românesc [Dynamics of the Romanian Vocabulary]. București: Editura Logos. Graur, Alexandru (1954) Încercare asupra fondului lexical principal al limbii române [An Attempt on the Basic Vocabulary of the Romanian Language]. București: Editura Academiei. Munteanu, Eugen (coord.) (2011) Receptarea Sfintei Scripturi: între filologie, hermeneutică și traductologie [The Reception of the Holy Scripture: Between Philology, Hermeneutics and Translation Science]. Lucrările Simpozionului Național “Explorări în tradiția biblică românească și europeană,” Iași, 28–29 octombrie 2010. Iași: Editura Universității “Alexandru Ioan Cuza.”

179

Dora Văetuș

180

Pavel, Eugen (2000) “Un monument de limbă literară: Biblia lui Samuil Micu.” [A Monument of Literary Language: Samuil Micu’s Bible]. [In:] Bible 1795; 1–22. Pavel, Eugen (2001) Carte și tipar la Bălgrad (1567–1702) [Book and Printing in Bălgrad]. Cluj-Napoca: Editura Clusium. Tudose, Claudia (1970) “Vocabularul fundamental al limbii române vechi” [Basic Vocabulary of Old Romanian Language]. [In:] Ion Coteanu, Lucia Wald (coord.) Sistemele limbii [The Systems of the Language]. Republicii Socialiste România; 119–164.

Online sources TDR 2009 = Text și discurs religios [Religious Text and Discourse]. Lucrările Conferinței Naționale “Text și discurs religios.” Iași, 5–6 decembrie 2008, ediția I, ed. Alexandru Gafton, Sorin Guia, Ioan Milică. Iași: Editura Universității “Alexandru Ioan Cuza.” Available at: http://www.cntdr.ro TDR 2012 = Text și discurs religios [Religious Text and Discourse]. Lucrările Conferinței Naționale “Text și discurs religios.” Iași, 10–12 noiembrie 2011, ediția a IV-a, ed. Alexandru Gafton, Sorin Guia, Ioan Milică. Iași: Editura Universității “Alexandru Ioan Cuza.” Available at: http://www.cntdr.ro

Academic Journal of Modern Philology e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) 181–189

Piotr Zazula Rezekne Higher Education Institution, Latvia

Intimate but Not Private: Deep Image and the Telluric Sublime in W. S. Merwin’s Poems

Abstract If we define a poet’s encounter with the sublime as an inherently religious experience, then many of W. S. Merwin’s poems can be considered as deeply religious. At its best, his poetry has an air of uncanny familiarity, a “familiar strangeness,” as one critic has put it. In this sense Merwin’s lyrics offer a modified approach to the concept of the sublime. Blending archetypal imagery with defamiliarized diction, the American poet tries to reconnect his readers with a long-gone religious paradigm – that of earth-oriented, pagan spirituality of Western Europe, filtered, though, through Merwin’s essentially Buddhist sensibility. Offering a close-reading analysis of selected poems (with an emphasis on Merwin’s use of what Robert Bly calls the deep image), this paper attempts to decode some of their more complex metaphorical meanings in the light of the poet’s spiritual affinities. These, though theologically unspecified, seem grounded in his both “pagan” and poignant awareness of nature’s self-contained status vis-á-vis the human condition. Thus, both Nature’s ultimate ontological status and Merwin’s private creed remain a riddle. Keywords: Merwin, sublime, spirituality, poetry.

Though “difficult” or “abstract” by common reading standards, many poems by W. S. Merwin have an air of uncanny familiarity, a “familiar strangeness” in Richard Howard’s apt phrase (1971: 376). Even if it is sometimes hard to say what they are actually about, one usually has a sense of an intuitive grasp of the poems’ otherwise inexpressible themes. This of course could be said of any good poetry, but in the case of Merwin’s lyrics, especially those featuring marine motifs and images (one of his favorite subjects was the sea), part of the author’s success may result from an ingenious blend of two staple components of poetry: archetypal imagery and defamiliarized diction. Tapping the natural world as a connotative resource of imagination, the poet creates verbal constructs meant to function as alternative realities, thus

Piotr Zazula

182

problematizing the relation between the natural and the artificial. Yet, paradoxically enough, Merwin is, by the same token, as Howard puts it, acknowledging “the world’s alterity, its endless alien force which makes of the poet no more than a channel for its energies” (Howard 1971: 366). Merwin’s world is strangely familiar to the reader not because we are, as a species, “naturally unnatural,” but, most likely, because the poet’s seemingly surreal or ostensibly contrived visions are, in fact, deeply imbedded in our collective unconscious. In this sense these modern American lyrics offer – however indirectly and regardless of their authors’ intentions – a modified approach to the concept of the sublime, “as it has been rediscovered in the works of Edmund Burke and Kant” (Jameson 1993: 326). The difference between the two thinkers’ understanding of the term itself is important here. As Fredric Jameson explains, The sublime was for Burke an experience bordering on terror, the fitful glimpse, in astonishment, stupor, and awe, of what was so enormous as to crush human life altogether: a description then refined by Kant to include the question of representation itself, so that the object of the sublime becomes not only a matter of sheer power and of the physical incommensurability of the human organism with Nature but also of the limits of figuration and the incapacity of the human mind to give representation to such enormous forces. (1993: 326)

In the context of modern American poetry, the problem of “the physical incommensurability of the human organism with Nature” recurs, for example, in Sylvia Plath’s nature poems, her understanding of the sublime being thus more akin to Burke’s. (Incidentally, her stance is also reminiscent of the medieval Gnostics’ and Schopenhauer’s ambivalent attitude towards organic matter, but these affinities, however intriguing, are of course way beyond the scope of the present paper.) In Jean-François Lyotard’s account of the Kantian concept one experiences the sublime when faced with the inexpressibility of one’s transcendental intuitions, or “the incommensurability of reality to concept” (Lyotard 1991: 79): The sublime sentiment, which is also the sentiment of the sublime, is, according to Kant, a strong and equivocal emotion: it carries with it both pleasure and pain. Better still, in it pleasure derives from pain. […] It takes place […] when the imagination fails to represent an object which might, if only in principle, come to match a concept. We have the Idea of the world (the totality of what is), but we do not have the capacity to show an example of it. We have the Idea of the simple (that which cannot be broken down, decomposed), but we cannot illustrate it with a sensible object which would be a “case” of it. We can conceive the infinitely great, the infinitely powerful, but every presentation of an object destined to “make visible” this absolute greatness or power appears to us painfully inadequate. Those are Ideas of which no presentation is possible. (1991: 77–78)

At this point a quote from William C. Williams’ famous poem “To Elsie” comes to mind: “It is only in isolate flecks that / something / is given off.” The irremediable fragmentariness of our perception of transcendent truths is a recurrent motif in Modernist verse. Williams’ point is that such fleeting moments of insight into the cosmic scheme are not cumulative in their effect, they do not add up, so to speak. In other words, they are not like scattered bits and pieces of a mosaic that can be put back together, however laboriously. Each glimpse into the truth constitutes an autonomous whole whose workings are therefore comparable to what Lyotard, speaking of various avant-gardes in modern painting, refers to as “making an allusion to the unpresentable by means of visible presentations” (1991: 78). It follows that such presentations cannot make up a coherent picture when viewed together as presentations.

Intimate but Not Private…

Kant’s understanding of the sublime seems particularly modern because of its emphasis on the limits of articulation or representation. Thus contextualized, the fragmentariness of truth is a modern challenge and ordeal per se, a cognitive determinant of a secularized and scientistic culture in which personal longings for transcendence on the part of sensitive intellectuals are, by and large, suspended in an axiological void. (Thus Eliot’s conversion to a highly institutionalized religion and Pound’s embracing of fascism can be regarded as two desperate acts of modern flight from modernity.) To be modern is to live with an axiological ambivalence on a daily basis. As John Jervis puts it, [M]odernity is served by renunciation, of that which is familiar, that which we love, in order to live in the unfolding of an uncertain future. Not surprisingly, this precipitates a deep ambivalence, characteristic of the modern attitude since Baudelaire, Marx, and their contemporaries, if not before. Modernity offers hope of progress, civilization and emancipation; but it has also been inseparable from nostalgia, rootlessness, fragmentation and uncertainty. The consolation of goals achieved can turn readily into dust; and, perhaps even worse, they can be revealed as empty, grandiose, absurd. This duality of response, corresponding to real tensions in modernity itself, makes ambivalence a feature not just of modernity but of attitudes to it. There is a reflexive dimension here: to be modern is, among other things, to see oneself in these terms, to be aware of oneself as modern. And the sources of this ambivalence and reflexivity must be sought deep in the modern experience. (1998: 4–5)

The speakers of most of the poems discussed in this paper are thus modern intellectuals negotiating, more or less successfully, their position vis-à-vis the kind of ambivalence Jervis writes about. Offering a close-reading analysis of selected poems by Merwin, I therefore attempt to decode some of their more complex metaphorical meanings in the light of the poet’s (self-consciously ambiguous) spiritual affinities. These, though theologically unspecified, seem grounded in Merwin’s both “pagan” and poignant awareness of nature’s self-contained status vis-á-vis the human condition. As Richard Howard notices in his comment on The Drunk in the Furnace, published in 1960, Landscapes (“In Stony Country,” “The Highway”) and sea pieces (“Fog-Horn,” “The Portland Going Out”) extend the impulse of Green with Beasts [Merwin’s third volume, published in 1956] to inflect the consciousness, to subdue the identity so utterly to the given scene that some other passion beyond the merely personal speaks out of observation. There is an enlarged sense of the menace of nature, of some obscure opposition to human life in the mere process of the universe […]. (1971: 367)

So, to repeat, abstruse and puzzling as his poems often seem on first reading, Merwin is clearly not a noncommittal aesthete absorbed in formal experiment for its own sake. For one thing he has taken a firm and quite explicit stand on environmental issues. The poem “For a Coming Extinction,” from The Lice volume, first published in 1967, testifies to Merwin’s highly developed ecological sensibility. Here is the text: Gray whale Now that we are sending you to The End That great god Tell him That we who follow you invented forgiveness And forgive nothing

183

Piotr Zazula I write as though you could understand

184

And I could say it One must always pretend something Among the dying When you have left the seas nodding on their stalks Empty of you Tell him that we were made On another day The bewilderment will diminish like an echo Winding along your inner mountains Unheard by us And find its way out Leaving behind it the future Dead And ours When you will not see again The whale calves trying the light Consider what you will find in the black garden And its court The sea cows the Great Auks the gorillas The irreplaceable hosts ranged countless And fore-ordaining as stars Our sacrifices Join your word to theirs Tell him That it is we who are important (Merwin 1993: 122–123)

The beginning sounds almost like a traditional Native American prayer, but Merwin quickly corrects this impression by stressing (in lines 7–10) the inherent artifice of his invocation to the whale: “I write as though you could understand / And I could say it / One must always pretend something / Among the dying.” This almost agonizing self-consciousness places Merwin squarely in the modern poetic tradition, itself a modification of the Romantic perspective. Odes to west winds, sky-larks, nightingales and waterfowls, if not to whales, were staple fare in Romantic poetry, but neither Shelley nor Keats (or William Cullen Bryant for that matter) would have bothered to acknowledge within the lyric itself the conventional character of the poet’s addressing natural elements or birds as if they could understand his words. Thus, though ostensibly tapping two poetic traditions – tribal Native American and modern Anglo-American – Merwin distances himself from both.

Intimate but Not Private…

Incidentally, the tone of “For a Coming Extinction” brings to mind some poems on animals written by Merwin’s American contemporaries, especially James Dickey and Gary Snyder. In Robert Bly’s words, “As a Dickey poem begins, we see a man sleeping in the suburbs dreaming he is a deer; it is possible this sleeper may be a deer dreaming it is a man” (1991: 164). Such implicit shifts of perspective, often accompanied by a shift of agency from the human to the animal, are also a trademark of Merwin’s style. In the whale poem the transition is foregrounded in lines 15–17 where the poet traces the fading echo “winding along” the whale’s “inner mountains.” The entrails-as-mountains metaphor, though simple enough, is poetically powerful because it merges successfully two types of analogy. The first one is descriptive – by human standards the whale’s internal organs may indeed seem mountainous. The second one is functional – the echo “unheard by us” and disappearing into the whale’s inner landscape, points out to the cosmic, as it were, scale of the whale’s being, allowing for a fleeting glimpse into an entirely different and self-contained reality, unfathomable by the human mind. The whale thus construed not only lives in a separate world: it is a world of its own. As Thomas B. Byers noted, “The [poem’s] message is the more poignant because it refuses the assimilation of the other that characterizes Whitman’s empathy” (1989: 169). Similarly, in Snyder’s Myths and Texts (published in 1960) one comes across poetic tributes, such as “This Poem Is for Bear” or “This Poem Is for Deer,” in which animals are presented as power-emanating creatures equipped with minds of their own. However, despite the shifts in perspective from the human to the feral, the texts’ central consciousness, so to speak, both in The Lice and in Myths and Texts, remains human. In “For a Coming Extinction” – permeated with ironic references to the Bible – the speaker is a representative of (self-)destructive mankind. In Snyder’s “This Poem Is for Bear” tribal myth is likewise employed as a paradigmatic frame of reference, the bear becoming an increasingly symbolic creature as the poem progresses. In this context what makes Merwin’s “Ancestral Voices” particularly intriguing – and in this respect more akin to some lyrics by Dickey in which animals “exist as if aware of their own stage of evolution” (Bly 1991: 170) – is the poet’s successful attempt to explore not only the ontological but also the epistemological otherness of the natural world (or, in Howard’s terms, “the world’s alterity”). A defamiliarized perspective is, to repeat, certainly one of Merwin’s favourite poetic devices. In “Ancestral Voices,” however, he complicates things more than usual by reversing the standard spatial and temporal relations between commonplace phenomena. Here is the poem: In the old dark the late dark the still deep shadow that had travelled silently along itself all night while the small stars of spring were yet to be seen and the few lamps burned by themselves with no expectations far down through the valley then suddenly the voice of the blackbird came believing in the habit of the light until the torn shadows of the ridges that had gone out one behind the other into the darkness began appearing again still asleep surfacing in their dream and the stars all at once were gone and instead the song of the blackbird flashed through the unlit boughs and far

185

Piotr Zazula out in the oaks a nightingale went on echoing

186

itself drawing out its own invisible starlight these voices were lifted here long long before the first of our kind had come to be able to listen and with the faint light in the dew of the infant leaves the goldfinches flew out from their nest in the brambles they had chosen all their colors for this day and they sang of themselves which was what they had wakened to remember (Merwin 1994: 23)

The poem begins and concludes with defamiliarized images of movement in which the standard spatial relations between the action’s agent and its environment, or between subject and object of action have been reversed. While in “real” life shadows – or any moving objects for that matter – can only travel along other things, in the poem the shadow “had traveled silently along itself all night.” This shifting of agency makes perfect sense, given the logic of the situation. If there is no source of light, there can be no shadow (the “small stars of spring” are not out yet and the “few lamps” are apparently insufficient). The “old dark” which Merwin probably meant to connote, among other things, the primordial night prior to the act of creation contains only a potential for facilitating the appearance of shadows. (It is, like in the poem “Any Time,” the darkness that is “thinking the light.”) Indeed, the very concept of darkness presupposes the contrasting presence of light, just as the concept of space presupposes the existence of physical objects. That is why the poem’s shadow could only travel along itself all night. Much in the same vein the nightingale in line 12 goes on “echoing itself,” and the goldfinches in line 17 sing “of themselves,” themselves being “what they had wakened to remember.” Waking up for the sole purpose of remembering “themselves,” the birds do not sing to communicate with the outer world. Their being – like that of the shadow in the dark – is totally turned upon itself. The realm of nature in “Ancestral Voices” is a self-contained riddle. The tenor of nature’s self-sufficiency recurs in a number of Merwin’s metaphors. This reversal of standard relations heralds a recurrent motif not only in “Ancestral Voices” but in many other nature poems by Merwin, namely the poet’s constant and self-conscious shifting of ontological points of reference. In “Ancestral Voices” the natural world does not need a supernatural sanction. Far from being a reflection of any transcendental reality, nature remains an inscrutably autonomous realm, existing in and of itself. A human being in a world thus construed must invariably appear to be an intruder, the poem’s speaker positing himself as a hyper-sensitive observer awed by this mind-boggling spectacle of nature’s self-sufficiency. (The implied question at this point for any human being is: What am I doing here?) The poem’s lack of punctuation constitutes an important part of the message. In standard texts punctuation functions as an organizing principle. Telling us, among other things, where to stop or pause, the dots, dashes and commas always imply some sort of hierarchy among the utterances they accompany. By contrast, in “Ancestral Voices” the reader is left on their own, the poet providing no guidelines whatsoever as to the boundaries between sentences and phrases. The text remains thus to a considerable degree an “open” book, like the natural world it describes. With the standard ordering hierarchies gone, Merwin’s nature appears as a hypertext of sorts, the poet acting as a temporary activator/interpreter of

Intimate but Not Private…

its potential message. The message, however, is – to repeat – only a potential one, its ontological status comparable to that of the shadow in the dark traveling along itself. Darkness is also a key image in Merwin’s short, cryptic poem “The Fishermen.” Here is the text: When you think how big their feet are in black rubber And it slippery underfoot always, it is clever How they thread and manage among the sprawled nets, lines, Hooks, spidery cages with small entrances. But they are used to it. We do not know their names. They know our needs, and live by them, lending them wiles And beguilements we could never have fashioned for them; They carry the ends of our hungers out to drop them To wait swaying in a dark place we could never have chosen. By motions we have never learned they feed us. We lay wreaths on the sea when it has drowned them. (Merwin 1956: 32)

As one goes through this puzzling little poem, one is forced to change the interpretive tactic at least twice. What starts as a fairly realistic description, halfway through the text begins to smack of an allegory (cf. lines 6 and 7: “They know our needs, and live by them, lending them wiles / And beguilements we could never have fashioned for them”). Should the reader follow on this track, the periphrastic logic of the net-casting metaphor from lines 8 and 9 (“They carry the ends of our hungers out to drop then / To wait swaying in a dark place we could never have chosen”) might be formulated as follows: the nets as “the ends of our hungers” stand for tools and technological devices that humankind utilizes so as to satisfy its desire (“hunger”) for something that remains undefined in the poem. It is at this point that the allegorical reading begins to crack. If we cannot define the poem’s “hunger,” it is hardly possible to determine who or what the fishermen stand for. (What is more, the “hunger” may simply stand for the fishermen’s clients’ craving for fish, no symbols attached.) And yet, despite its seeming inconclusiveness, the poem, most readers would probably agree, does communicate something, and – what is crucial to the specific character of poetic communication as such – stays with us; it is, in short, what a good poem ought to be – memorable. One explanation of the poem’s power is psychological and points out to the already-mentioned image of the “ends of our hungers” calmly swaying in the ocean’s dark, waiting for their catch. Replete with archetypal connotations, this metaphorical picture is a perfect example of what poets and critics inspired by Robert Bly’s work back in the 1960s defined as a “deep image.” What Howard argues about the The Moving Target (the volume published in 1963) seems perfectly applicable to “The Fishermen” as well: “The poems are intimate, of course - but they are not private, for they have worked their way down into the very hinges of the language, and by an interlocking system of ‘directorates,’ like some chthonic cartel, they have managed to control a tremendous range of experience by a very few figures” (1971: 376). Significantly, through this subterranean trope, the critic implies that the power of Merwin’s imagery resides in its connection to the collective unconscious of the readers. Far from being a mere collection of physical phenomena observable in real life, a deep image is not something one can see out of the window. Rather it is a mental picture resultant from the poet’s intuitive

187

Piotr Zazula

188

translation of his/her subconscious knowledge into visual forms. The knowledge to be thus accessed is archetypal and therefore vital not only to the poet. Owen Barfield in his book Poetic Diction claims that a good metaphor reveals the forgotten relationships between things, such as, for example, the relationship between the woman’s body and the tree celebrated by medieval alchemists (cf. Bly 1991: 274). Merwin’s fishermen, then, are those special individuals who, confronting the primordial, elemental reality of the sea on a daily basis, manage not only to survive the experience, but also profit from it. Living face to face with the ultimate truth, they mediate, as it were, between nature and culture, negotiating a precarious living and catering to the needs of the vast majority who live at many removes from the “dark place.” (Should the reader choose to return to the allegorical reading of the poem, the fishermen may stand for the priests of institutionalized religions, alleviating the laymen’s hunger for transcendence by their own theological tricks of the trade.) The point is that whatever reading one decides to pursue, all of them must remain in a way inconclusive. Admittedly, the original impulse behind the writing of the poem could have been Merwin’s careful observation of real fishermen at work. By the same token, it may have occurred to him that fishermen’s work has a potentially symbolic import. But the power of the poem’s central image clearly surpasses all such interpretive closures. As Robert Bly puts it in his discussion of the deep image, “Images of […] [this] sort carry us to conscious or superconscious matter […]. [Such] images work against the notion that human intelligence is alone in the universe, isolated, and unchangeably remote from the natural world” (1991: 280). Nowhere is the existence of such mysterious bonds between man and nature more consistently implied than in “Looking for Mushrooms at Sunrise.” Byers’ comment on the poem is apt: The mushrooms of the title live off decay and embody nature’s regenerative cycle. Hence they recall the grass from graves of “Song of Myself, 6” and the “sweet things out of such corruptions” from “This Compost.” For Whitman, however, nature depends for nourishment and realization on a human order, in which the earth “gives such divine materials to men, and accepts such leaving from them at last.” Merwin, on the other hand, seeks a place for the self - and a self for the place - in an essentially non-human order. Thus the poem begins with the speaker “walking on centuries of dead chestnut leaves / In a place without grief ” - a place not subjected to us. (1989: 79)

As Cary Nelson and Ed Folsome have put it, The soft, almost shapeless thrust of new mushrooms rising through darkness is a perfect image of the half-awakened consciousness. But the stanza goes further, hinting that our sleep is not exclusively human, that our sleep is the earth’s sleep. So the search for mushrooms is also part of a waning hope that mute, essential substances will continue speaking to us in the light. (1987: 27)

Charles Altieri stresses the inconclusive character of Merwin’s poem: The poem’s final question casts us back on other questions raised along its way. What is it that calls him to the mushrooms--is it some common life-process they share which the morning wakes in him, or is it a deep participation in the blankness of death only imaged in “a sleep that was not mine”? What is the other life he remembers--an instinctive childlike sharing in natural growth or a state of nonbeing before life? Do the mushrooms live in or live off the darkness and the decaying chestnut leaves in which they thrive? Finally, does the final question suggest that the speaker envisions those incomplete and fragmented parts of himself participating in a natural process by which the living feed off the dead, or do these fragments seek the complete identity of nonbeing? (1987: 162)

Intimate but Not Private…

Paradoxically enough, then, by creating the seemingly artificial and extravagant private realities of their own, deep-image poets such as W. S. Merwin reconnect us to the natural world as we perhaps once knew it.

References Altieri, Charles (1987) “Situating Merwin’s Poetry since 1970.” [In:] Cary Nelson, Ed Folsome (eds.) William S. Merwin: Essays on the Poetry. Urbana: University of Illinois Press; 159–197. Bly, Robert (1991) American Poetry: Wildness and Domesticity. New York: HarperPerennial. Byers, Thomas B. (1989) What I Cannot Say: Self, Word, and the World in Whitman, Stevens, and Merwin. Urbana: The University of Illinois Press. Howard, Richard (1971) Alone with America: Essays on the Art of Poetry in the United States Since 1950. New York: Atheneum. Jameson, Fredric (1993) “The Cultural Logic of Late Capitalism.” [In:] Joseph Natoli, Linda Hutcheon (eds.) A Postmodern Reader. Albany: State University of New York Press; 312–332. Jervis, John (1998) Exploring the Modern: Patterns of Western Culture and Civilization. Oxford, Malden, MA: Blackwell Publishers. Lyotard, Jean-François (1991) The Postmodern Condition: A Report on Knowledge. Minneapolis: University of Minnesota Press. Merwin, William S. (1956) “The Fishermen.” The New Yorker 1615, 31 (50); 32. Merwin, William S. (1993) The Second Four Books of Poems. Port Townsend: Copper Canyon Press. Merwin, William S. (1994) “Ancestral Voices.” [In:] The New York Review of Books 41 (16); 23. Natoli, Joseph, Linda Hutcheon (eds.) (1993) A Postmodern Reader. Albany: State University of New York Press. Nelson, Cary, Ed Folsome (eds.) (1987) William S. Merwin: Essays on the Poetry. Urbana: University of Illinois Press.

189

Academic Journal of Modern Philology

Academic Journal of Modern Philology e-ISSN 2353-3218 ISSN 2299-7164 Vol. 5 (2016) 191–226

ESSAYS, REVIEWS AND POLEMICS

Franciszek Grucza Społeczna Akademia Nauk, Warszawa

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji ze stanowiska komunikologii ogólnej1

Abstract Academic Matriculation and Inauguration from the Perspective of General Communicology The main goal of the essay is to discuss and elaborate on the communicative aspects of academic matriculation and inauguration ceremonies that take place at Polish universities. The word inauguration (lat. inauguratio) implies a ceremonial induction into something. Still, in Polish, it is very commonly used with an adjective ‘solemn’ or ‘ceremonious’ to mark the character of the official and ceremonial first day of the academic year. What is more, the ceremony is almost always organized in accordance with a commonly accepted prototypical program which divides the ceremony into two parts: the primary – traditional part and the additional – supplementary part. The careful analysis of the ceremony from the perspective of communication studies and communicology can shed a new light on the interpretation of the importance of such events. According to various representatives and supporters of the theory of speech acts, the ceremonies can be described as specific acts of communication that can

Tekst ten to mocno zmieniona i znacznie rozszerzona wersja wykładu wygłoszonego 3 października 2015 roku w ramach akademickiej uroczystości inauguracyjnej Wyższej Szkoły Filologicznej we Wrocławiu.

Franciszek Grucza

192

be considered as perlocution acts. The author of the essay tries to elaborate on the understanding of the ceremonies from a broader sociological, communicological perspective. Keywords: communicology, matriculation, inauguration, speech act, communication, meaning.

1. Na początku każdego roku akademickiego każda polska szkoła wyższa organizuje, jak wiadomo, specjalną uroczystość nazywaną „inauguracją nowego roku akademickiego”. Udział biorą w niej przede wszystkim rektorzy, dziekani i inni nauczyciele akademiccy oraz studenci uczelni, w której się ona odbywa. Często w charakterze gości honorowych uczestniczą w niej ponadto rektorzy „zaprzyjaźnionych” szkół wyższych oraz inni goście honorowi. Zdarza się, że organizatorom udaje się pozyskać do aktywnego udziału w ich inauguracyjnej uroczystości przedstawicieli najwyższych szczebli władz państwowych, regionalnych, samorządowych, jak również przedstawicieli polskich kościołów, w szczególności kościoła katolickiego, a także polskiego świata polityki, sztuki (z reguły nazywanego światem kultury) oraz świata gospodarki lub biznesu. Czasem imprezy te nazywa się „uroczystymi inauguracjami nowego roku akademickiego”. Jednakże nie ulega wątpliwości, że poprzedzanie ich nazwy przydawką „uroczysta” jest zbędne. Bowiem łaciński wyraz „inauguratio”, stanowiący prawzór polskiego wyrazu „inauguracja”, znaczył od początku posługiwania się nim tyle, co „uroczyste rozpoczęcie, zainicjowanie czy zapoczątkowanie czyjejś działalności albo pracy”, a nie tylko tyle, co „rozpoczęcie, zapoczątkowanie czyjejś działalności/pracy”. Wiele wskazuje poza tym na to, że również w wiekach średnich posługiwano się wyrazem „inauguratio” jako nazwą wyróżniającą przede wszystkim imprezę zorganizowaną dla nadania uroczystego charakteru ogłoszeniu początku czyjejś działalności czy pracy, a nie jedynie samo zapoczątkowanie tejże. I wreszcie mam poczucie, że również polskie wyrażenie „inauguracja nowego roku akademickiego” jest już od dłuższego czasu używane głównie w tej (że tak powiem) średniowiecznej funkcji znaczeniowej. Miedzy innymi wskazuje na to fakt, że dość często odbywanie tej uroczystości nie jest temporalnie zbieżne z faktycznym rozpoczęciem w danej uczelni pracy w ramach nowego roku akademickiego – niekiedy uroczystość inauguracyjna jest realizowana nawet dwa tygodnie później. Ale tak czy inaczej: w ramach tego tekstu będę wymienione uczelniane imprezy czasem wyróżniał za pomocą stosownych form nazwy „akademicka uroczystość inauguracyjna”, a nie za pomocą stosownych form nazw typu „inauguracja nowego roku akademickiego”. Wymieniane przeze mnie nazwy będę ujmował w cudzysłów, gdy moja wypowiedź będzie dotyczyła ich jako pewnych wyrażeń (fizycznych faktów), natomiast desygnaty wymienianych nazw (wyrażeń) będę wyróżniał za pomocą kursywy. Ale w cudzysłów będę ujmował też wyrażenia, które przytaczam w nieco innym znaczeniu niż to, w którym są wymieniane zwykle.

2. Podobnych do polskich akademickich uroczystości inauguracyjnych nie organizuje się, jak wiadomo, wszędzie – na całym świecie. Tak nie było nigdy. Stosunkowo powszechnie analogiczne uroczystości

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

odbywano kiedyś w europejskich uniwersytetach, tyle tylko, że kiedyś uczelni nazywanych „uniwersytetami” było w całej Europie niewiele – w średniowieczu było ich w najlepszym razie kilkanaście. Współcześnie w wielu, jeżeli nie w większości krajów europejskich, tego rodzaju uroczystości nie organizuje się wcale. Jednakże tam, gdzie się je jeszcze organizuje, odbywa się je nadal za sprawą tej samej akademickiej tradycji, na podstawie której są one organizowane w Polsce. Generalnie tradycja ta sięga nawet dalej wstecz niż tylko średniowiecza. Jej korzenie sięgają niewątpliwie czasów starożytnych. Polska akademicka tradycja organizowania i odbywania tych uroczystości jest równie wiekowa, co założony w 1364 roku Uniwersytet Jagielloński. W każdym razie polskie akademickie uroczystości inauguracyjne są realizowane według pewnego już dość dawno temu ukształtowanego prototypowego programu. Te, które zostały zorganizowane według tego programu, można, a nawet trzeba, podzielić najpierw na ich część zasadniczą oraz dodatkową, zwyczajowo nazywaną „(okolicznościową) lampką wina”, organizowaną po to, by uczestnikom głównej części tych uroczystości umożliwić nawiązanie, odświeżenie lub umocnienie osobistych kontaktów, jak również podzielenie się wrażeniami wyniesionymi z dopiero co zakończonej głównej części tych uroczystości lub jej różnych współczynników. Część zasadniczą tych uroczystości można następnie i trzeba podzielić na kilka „mniejszych” części, które będę nazywał ich „składnikami”. Generalnie wypada zasadniczą część uroczystości inauguracyjnych odbywanych zgodnie z wspomnianym tradycyjnym programem podzielić na trzy składniki. Będę je wyróżniał za pomocą przydawek – „inicjalny”, „główny” oraz „finalny”. Każdy z nich można i trzeba dalej podzielić na kilka „jeszcze mniejszych” części, które będę nazywał ich współczynnikami i dzielił na różne rodzaje lub kategorie. Inicjalny składnik (zasadniczych części) omawianych uroczystości można i trzeba następnie podzielić przynajmniej na dwa współczynniki – pierwszy z nich stanowi akt wejścia do pomieszczenia, w którym ma się odbyć główna część danej uroczystości inauguracyjnej, orszaku złożonego z członków senatu, prorektorów, kanclerza i rektora uczelni, ubranych w odpowiednie togi oraz birety i „przystrojonych” insygniami pełnionych funkcji akademickich; drugi z nich stanowi akt wniesienia (nazywany „wprowadzeniem”) do tego samego pomieszczenia sztandaru uczelni inaugurującej dany rok pracy akademickiej. Z kolei główny składnik polskich (realizowanych zgodnie z wspomnianą tradycją) akademickich uroczystości inauguracyjnych można i trzeba moim zdaniem najpierw podzielić na dwie kategorie współczynników – na zespół współczynników chóralnych i zespół współczynników mownych. Rzecz jasna, oba zespoły tych współczynników można też inaczej nazwać – pierwszy można na przykład równie słusznie wyróżnić jako współczynniki „śpiewne” lub „muzyczne”. Ważne nie jest jednak, jak się je nazwie, lecz przede wszystkim przypisanie im jakiejkolwiek nazwy (specjalistycznej), ponieważ dopiero po dokonaniu tego można poddać systematycznemu namysłowi takie pytania, jak te o istotę desygnatów wyróżnionych za pomocą „przypisanej” im nazwy lub o różnice dzielące jej desygnaty od desygnatów nazw innych części, składników, czy współczynników omawianych uroczystości. Zespół współczynników tych uroczystości, które wyróżniłem za pomocą przydawki „mowne”, dzielę następnie na dwa podzbiory współczynników drugiego stopnia – na podzbiór współczynników informacyjnych oraz podzbiór współczynników perlokucyjnych. Do pierwszego z nich zaliczam przede wszystkim wystąpienia rektorów uczelni inaugurujących nowy rok pracy akademickiej, przemówienia honorowych gości tych uroczystości oraz wygłaszane w ich ramach inauguracyjne wykłady. Pierwszy i ostatni z nich zaliczam do zbioru stałych współczynników polskich uroczystości inauguracyjnych.

193

Franciszek Grucza

194

Z kolei za pomocą nazwy „perlokucyjne współczynniki” akademickich uroczystości inauguracyjnych wyróżniam dwa współczynniki ich części głównej, które nazywam „aktami inauguracji sensu stricto” i „aktami immatrykulacji”. Obu aktów dokonuje (i ma prawo dokonywać tylko) rektor uczelni, w której odbywa się dana akademicka uroczystość inauguracyjna. Aktu inauguracji sensu stricto (w dalszym ciągu tego tekstu będę z reguły opuszczał determinantę „sensu stricto”) dokonuje rektor poprzez wygłoszenie (inauguracyjnego) tekstu/zdania na przykład o następującym brzmieniu: „Ogłaszam rok akademicki taki a taki (np. 2015/2016 )za otwarty”. Natomiast aktu immatrykulacji rektor dokonuje jakby dwuetapowo – pierwszy z tych etapów rektor realizuje poprzez dotknięcie prawego ramienia poszczególnych kandydatów na studenta/studentkę swoim berłem – materialnym symbolem (znakiem) swej władzy (swoich rektorskich kompetencji). Drugi – poprzez złożenie każdemu „nowemu” studentowi i każdej „nowej” studentce gratulacji oraz wręczenie mu/jej jakiegoś materialnego dowodu dokonania względem niego/niej aktu (skutecznej) immatrykulacji – dawniej dowód ten stanowiła książeczka nazywana „indeksem”, a teraz najczęściej dokument nazywany „legitymacją studencką”. Zdarza się, że rektor wygłasza inauguracyjny tekst zaraz po zakończeniu swojego inauguracyjnego wystąpienia, ale bywa i tak, że dopiero po wygłoszeniu inauguracyjnego wykładu. Moim zdaniem obie te opcje wypada uznać za niewłaściwe. Po pierwsze, rektor winien dokonać aktu inauguracji dopiero po dokonaniu aktu immatrykulacji, a w każdym razie dopiero w takim momencie, by perlokucyjne skutki (więcej na ten temat w dalszych częściach tego tekstu) dokonywanego przezeń aktu inauguracji „objęły” również „nowych” studentów „jego” uczelni. Po drugie, rektor winien wygłosić wymieniony inauguracyjny tekst przed inauguracyjnym wykładem, ponieważ ten (zgodnie z wspomnianą tradycją) spełnia (winien spełnić) funkcję pierwszego (nazwijmy go tak) „noworocznego” wykładu akademickiego. Dość często programy akademickich uroczystości inauguracyjnych przewidują udzielenie głosu niektórym zaproszonym gościom honorowym – czasem zaraz po wystąpieniu rektora, a czasem dopiero po dokonaniu przezeń aktu immatrykulacji. Drugie z tych rozwiązań oceniam jako właściwsze, ponieważ stwarza ono zabierającym głos możliwość złożenia stosownych życzeń także „nowym” studentom uczelni. Ale jako „niesprzeczne” z pierwotnym teleologicznym sensem akademickich uroczystości inauguracyjnych oceniam też rozwiązania pierwszego rodzaju. Żadne wygłoszone w czasie ich trwania przemówienie honorowego gościa, niezależnie od tego, kim jest i jak ważną pełni funkcję państwową lub polityczną, nie stanowi żadnego istotnego współczynnika omawianych uroczystości. Wbrew dość powszechnym opiniom żadnego istotnego współczynnika tych uroczystości nie stanowią nawet przemówienia wygłaszane w czasie tych uroczystości przez prezydentów Polski, premierów polskich rządów, prymasów czy kardynałów lub arcybiskupów polskiego kościoła katolickiego. W przeciwieństwie do przemówień rektora danej uczelni żadnemu przemówieniu honorowego gościa akademickiej uroczystości inauguracyjnej nie przysługuje nawet status jej współczynnika stałego. Przemówienia honorowych uczestników uroczystości inauguracyjnych wypada niezależnie od wagi, jak i rangi ich autorów zaliczyć do kategorii opcjonalnych współczynników akademickich uroczystości inauguracyjnych. Wspomniany już wykład inauguracyjny należy do stałych współczynników informacyjnych części akademickich uroczystości inauguracyjnych i jest z reguły realizowany jako ostatni punkt informacyjnoperlokucyjnej części tych uroczystości, czyli bezpośrednio przed drugim występem chóru zamykającym główną część uroczystości inauguracyjnej. Natomiast właściwa część każdej akademickiej uroczystości inauguracyjnej kończy się aktami wyprowadzenia sztandaru uczelni z pomieszczenia, w którym się

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

ona odbywa, oraz wyjścia z niego orszaku członków senatu, prorektorów, kanclerza i rektora uczelni realizującej daną uroczystość inauguracyjną.

3. Wymienionego na wstępie stwierdzenia, że wszystkie polskie szkoły wyższe organizują i odbywają na początku każdego nowego akademickiego roku inauguracyjne uroczystości, w żadnym razie nie należy rozumieć w taki sposób, jakby implikowało ono stwierdzenie, że coroczne odbywanie tych uroczystości jest powszechnie akceptowane. Taką akceptacją organizowanie tych uroczystości przestało się cieszyć już dość dawno temu. Nie jestem w stanie powiedzieć, kiedy rozpoczął się proces zanikania wiary w sens ich odbywania w opisanym kształcie, ale z całą pewnością mogę natomiast powiedzieć, że już od dłuższego czasu rośnie także w Polsce liczba członków akademickiej społeczności, a przede wszystkim liczba stanowiących ją nauczycieli akademickich, którzy coraz częściej i zarazem coraz mocniej powątpiewają w sens ich dalszego organizowania i odbywania, a zwłaszcza w sens „strojenia się” przy tej i różnych innych okazjach rektorów, prorektorów, dziekanów i profesorów w togi sporządzone według średniowiecznych wzorów, nakładania biretów itd. Członkowie polskiej wspólnoty akademickiej odmawiający sensu dalszemu organizowaniu i odbywaniu w naszych uczelniach akademickich uroczystości inauguracyjnych zgodnych ze wspomnianą akademicką tradycją najczęściej uzasadniają swój pogląd w sposób mniej więcej taki: trzeba rozstać się z tą tradycją i upodobnić nasze zachowania akademickie również pod tym względem do tych, które są praktykowane w większości tzw. zachodnich krajów, zwłaszcza w tych, które traktujemy jako najwyżej rozwinięte. Bez większego trudu można się przekonać, że faktycznie w tych krajach niemal bez wyjątku już sporo lat temu zaprzestano organizować tradycyjne uroczystości inauguracyjne2. W okresie mojej młodości akademickiej całkowicie „przekonywał” też mnie wymieniony „argument” przeciwników tych uroczystości. Jednakże już od dłuższego czasu oceniam go bardzo krytycznie. Ale nie z jakichś „patriotycznych” powodów. Krytycznie zacząłem go oceniać, gdy „do końca” zrozumiałem najpierw, że należy on do zbioru argumentów emocjonalnych, a nie do zbioru argumentów racjonalnych, a następnie, że z faktu, iż inni mają inny pogląd iż ja, w żadnym razie nie wynika w sposób automatyczny konieczność uznania, że mój pogląd jest błędny – że wobec tego stwierdzenia, iż w wielu innych krajach przestano organizować tradycyjne uroczystości inauguracyjne, nie należy traktować jako stwierdzenia automatycznie uzasadniającego konieczność uznania za słuszny poglądu, że w takim razie należy przestać odbywać je we wszystkich krajach3. Dodam, że statusu racjonalnego argumentu nie przyznaję też „typowym” argumentom zwolenników kontynuowania omawianej tradycji. Przede wszystkim nie przyznają takiego statusu „argumentom” typu: 2

W takich krajach jak Francja lub ówczesne tzw. Zachodnie Niemcy przeciw podtrzymywaniu tej tradycji zdecydowanie zwróciła się akademicka młodzież, która w tych krajach w drugiej połowie lat 60. poprzedniego wieku zapoczątkowała tzw. akademickie bunty, czasem nazywane też akademicką rewolucją.

Za słuszny nadal uważam natomiast pogląd, że każde stwierdzenie typu „gdzie indziej postępują inaczej” w połączeniu ze stwierdzeniem typu „owo „inne” postępowanie jest efektywniejsze niż „nasze”” trzeba potraktować jako wystarczający powód do poddania wziętego pod uwagę naszego postępowania możliwie gruntownej analizie – systematycznego skonfrontowania „naszego” z owym „innym” postępowaniem.

195

Franciszek Grucza

196

„Warto, a nawet trzeba, kontynuować tradycję odbywania akademickich uroczystości inauguracyjnych dlatego, bo jest to tradycja piękna”, ani „argumentom” typu: „Warto, a nawet trzeba, kontynuować tradycję odbywania akademickich uroczystości inauguracyjnych, bo jest to tradycja tak niezwykle wielowiekowa”. Słowem: argumenty przedstawiane przez zwolenników inauguracyjnych uroczystości traktuję też jako wyłącznie emocjonalne, a nie racjonalne, i jako równie powierzchowne, co argumenty przedstawiane przez przeciwników dalszego ich odbywania. Argumenty wysuwane przez obie opcje nazywam „powierzchownymi”, ponieważ nie można o nich zasadnie powiedzieć, że zostały wyprowadzone z jakiejś systematycznej analizy pytania, skąd wzięła się „wspierana” lub „kwestionowana” akademicka tradycja – dokładniej: z jakiegokolwiek namysłu nad pytaniem o pierwotny sens odbywania tych uroczystości; albo inaczej mówiąc: z namysłu nad pytaniem o powody, z uwagi na które ktoś gdzieś kiedyś zaczął organizować i odbywać tego rodzaju akademickie uroczystości w sposób zasadniczo podobny do tego, który dziś nazywamy „sposobem zgodnym z odpowiednią akademicką tradycją”. Myślę, że nie popełnię większego błędu, jeśli powiem, że na razie ani zwolennicy, ani przeciwnicy kontynuowania omawianej tradycji nie tylko nie zastanawiają się nad wymienionymi pytaniami, lecz w ogóle ich nie stawiają. Po prostu i jedni, i drudzy na ogół „zadowalają się” samym oświadczeniem, że są „za” lub „przeciw” dalszemu odbywaniu omawianych uroczystości w zgodzie z wymienioną tradycją. Wygląda na to, że nawet uczestnicy tych uroczystości nie stawiają sobie takich pytań jak: „Dlaczego rektor uczelni wypowiada w ramach omawianych uroczystości przytoczone wyżej zdanie inauguracyjne?”, „Dlaczego akty immatrykulacji są dokonywane przez rektora w ramach tychże uroczystości w opisany wyżej sposób?”. To te oceny odnośnego stanu rzeczy wywołały we mnie poczucie, że wprawdzie akademickie uroczystości inauguracyjne są u nas nadal odbywane w opisany „niezwykły” sposób, niemniej już od dłuższego czasu dzieje się tak w konsekwencji pewnego rodzaju zinstytucjonalizowanego przyzwyczajenia czy zinstytucjonalizowanej rutyny, a nie z powodów, dla realizacji których został gdzieś kiedyś przez kogoś ukonstytuowany ich prototyp. Mówiąc krótko: w miarę upływu czasu w obrębie akademickiej (ale nie tylko polskiej) społeczności coraz bardziej zanikała pamięć (wiedza) dotycząca pierwotnych powodów organizowania i odbywania w poszczególnych szkołach wyższych (uniwersytetach) uroczystości inauguracyjnych i jednocześnie w coraz większej mierze organizowano je na zasadzie „trzeba je nadal organizować, ponieważ tak „nakazuje” stosowna tradycja”, albo inaczej mówiąc: w konsekwencji odnośnej pamięci ceremonialnej. Według mnie to ten proces spowodował, że w już dość odległym momencie zarówno organizatorzy, jak i uczestnicy akademickich uroczystości inauguracyjnych przestali odczuwać potrzebę stawiania pytań o pierwotny (głębszy) sens ich odbywania i/lub uczestniczenia w nich. Sam też do niedawna takiej potrzeby nie odczuwałem. Do wniosku, że wymienione pytania koniecznie trzeba nie tylko postawić, lecz też możliwie gruntownie rozważyć, doszedłem dopiero kilka lat temu w konsekwencji podjętych wówczas rozważań nad tekstami nazywanymi „ustawami” (zob. Grucza 2010a). Otóż w rozważaniach tych wziąłem pod uwagę miedzy innymi też niektóre paragrafy ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, w tym między innymi te, które dotyczą interesujących nas tu szczególnie akademickich aktów inauguracyjnych i immatrykulacyjnych. Ponieważ natychmiast zauważyłem ich różne „lingwistyczne deficyty”, już wówczas skonfrontowałem ich treści z treściami odpowiednich objaśnień zamieszczonych w różnych słownikach. Po stwierdzeniu, że te ostatnie są pod niejednym względem „ułomne”, postanowiłem przy tzw. najbliższej okazji poddać jedne i drugie gruntowniejszej

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

analizie niż ta, którą byłem w stanie wykonać wówczas. Za dobrą okazję ku temu uznałem otrzymane wiosną tego (2015) roku zaproszenie do wygłoszenia inauguracyjnego wykładu we wrocławskiej Wyższej Szkole Filologicznej. W każdym razie zaproszenie to spowodowało, że niebawem zacząłem podejmować coraz dalej idące próby racjonalnej rekonstrukcji pierwotnego sensu odbywania uroczystości, o których tu mowa. Ale najpierw próby te wykonywałem z uwzględnieniem jedynie odpowiednich kognitywnych instrumentów współczesnej lingwistyki, w szczególności lingwistyki antropocentrycznej. Natomiast to, że chcąc w sposób wyczerpujący zrekonstruować pierwotny sens odbywania tych uroczystości, trzeba od razu uwzględnić nie tylko lingwistyczne, lecz także odpowiednie kognitywne instrumenty kulturologiczne, spostrzegłem w nieco późniejszym momencie zajmowania się tym zagadnieniem. Ale podjęte przeze mnie próby praktycznego zastosowania tego spostrzeżenia szybko „przekonały” mnie, że nie uda mi się „wykorzystać” kognitywnych instrumentów obu tych dziedzin w sposób skuteczny, zanim nie zdołam odpowiednio pogłębić już wcześniej zaczętego integrowania bazowych tez/ zdań i tzw. punktów widzenia antropocentrycznej lingwistyki oraz antropocentrycznej (komunikacyjnej) kulturologii. W konsekwencji tego przekonania zająłem się najpierw tym zadaniem i dopiero po jego wykonaniu powróciłem do rozwiązywania problemu zasygnalizowanego w tytule tego tekstu. W każdym razie: rozwiązanie tej kwestii nie jest jedynym, lecz tylko jednym z rezultatów rozważań podjętych w związku z analizą zagadnienia wymienionego w tytule tej rozprawy. Kolejny z nich stanowi znaczne pogłębienie integracji obu wymienionych dziedzin. Jeden z rezultatów tego „pogłębienia” zasługujących moim zdaniem na specjalne wyróżnienie stanowi zarysowane po raz pierwszy w dalszych częściach tego tekstu „zintegrowane” rozumienie desygnatów nazwy „tekst(y)”, oraz „zintegrowane” rozumienie desygnatów nazwy „akty mowne” – przedstawię je w następnej części tego tekstu. Dopowiem: pierwotną wersję tego tekstu, przedstawioną we Wrocławiu jako inauguracyjny wykład, napisałem w konsekwencji namysłu nad omawianymi uroczystościami ze stanowiska lingwistyki. Jego niniejszą wersję „opisałem” w komentarzu do jego tytułu (por. s. 191) jako „mocno zmienioną i znacznie rozszerzoną” wersję tamtego tekstu. Uczyniłem to przede wszystkim z uwagi na fakt, że prezentuje on rezultaty mojego o wiele „szerzej zakrojonego” namysłu nad wymienionymi uroczystościami niż tamten – rezultaty osiągnięte już nie tylko za pomocą odpowiednich kognitywnych instrumentów lingwistyki i/lub komunikologii, lecz za pomocą (wytworzonej drogą kognitywnej integracji tych dziedzin, czyli słowem: zintegrowanej) komunikologii ogólnej. Ale określiłem niniejszy tekst jako „mocno zmienioną i znacznie rozszerzoną” wersję tamtego tekstu również dlatego, że pytanie o (pierwotny) komunikacyjny sens stawiam w nim już nie tylko wobec konstytutywnych współczynników wymienionych uroczystości, lecz także wobec całości tych uroczystości oraz wszystkich ich części, składników i współczynników odrębnie. Poza tym: ten tekst prezentuje nie tylko wyniki mojego namysłu nad wymienionymi uroczystościami, lecz także, jak już wspomniałem, niektóre wyniki moich „intelektualnych wysiłków” wykonanych w celu pogłębienia wspomnianej integracji poznawczych założeń antropocentrycznej lingwistyki i komunikacyjnej kulturologii. Jednakże oba teksty całkowicie łączą ich teleologiczne aspekty, a w szczególności to, że zostały napisane dla możliwie ścisłego i zarazem transparentnego wyrażenia możliwie dogłębnie (analitycznie) i systematycznie uzasadnionych odpowiedzi na wymienione pytania, a nie dla przedstawienia „jakichkolwiek” odpowiedzi, sformułowanych w jakimkolwiek języku.

197

Franciszek Grucza

198

Już na samym początku mojego poszukiwania analitycznie uzasadnionej odpowiedzi na pytanie o pierwotne powody (sensy) corocznego organizowania i odbywania w polskich uczelniach uroczystości inauguracyjnych, realizowanego z punktu widzenia „samej tylko” lingwistyki, spostrzegłem, że chcąc znaleźć tego rodzaju odpowiedź, trzeba najpierw (a) możliwie dokładnie zrekonstruować prototypową strukturę tych uroczystości, czyli dokonać ich odpowiedniego podziału zarówno linearnego, jak i wertykalnego, a następnie (b) zastanowić się nad pytaniem, które z wyróżnionych współczynników wypada/należy uznać za konstytutywne współczynniki tych uroczystości, czyli za współczynniki, ze względu na które ktoś gdzieś kiedyś zaczął uroczystości te organizować i odbywać. W każdym razie zrozumiałem już wówczas, że dopiero po wykonaniu tych zadań można przystąpić do (c) systematycznego zbadania zasadności odpowiedzi udzielonej na pytanie (b), czyli do systematycznego rozważenia kwestii, dlaczego ktoś gdzieś kiedyś uznał konstytutywne współczynniki tych uroczystości za na tyle ważne, aby realizować je w odpowiednio uroczystych okolicznościach, w tym także w możliwie „uroczystych” pomieszczeniach. Natomiast dopiero w pewnym późniejszym momencie zajmowania się tą kwestią doszedłem, jak już wspomniałem, do wniosku, że nawet samego tylko zadania (b), a tym bardziej zadania (c), nie da się wykonać w sposób zadowalający za pomocą samych tylko „czysto” lingwistycznych instrumentów kognitywnych; że chcąc tego dokonać, trzeba, że tak powiem, „przenieść” punkt obserwowania (rozważania) tych uroczystości i namysłu nad dotyczącymi ich zagadnieniami „z terenu” wyłącznie lingwistycznego „na teren” wspomnianej (zintegrowanej) komunikologii ogólnej. Zadanie (a) już wykonałem, a wyniki wykonanej przeze mnie racjonalnej rekonstrukcji całości (polskich) inauguracyjnych uroczystości już przedstawiłem w 1. i 2. części tego tekstu. W tej części spróbuję uporać się z zadaniem (b), czyli przedstawić moją odpowiedź na pytanie, które z wyróżnionych przeze mnie współczynników tych uroczystości wypada ze stanowiska (zintegrowanej) komunikologii ogólnej uznać za ich współczynniki konstytutywne. Natomiast zadaniem (c), czyli przedstawieniem analitycznie uzasadnionej odpowiedzi na pytanie (b), czyli odpowiedzi, dlaczego akurat te, a nie inne współczynniki tych uroczystości wypada uznać za ich współczynniki konstytutywne, nie zajmę się zaraz po wykonaniu zadania (b), lecz dopiero w dalszych częściach tego tekstu. Bowiem po to, by móc to zadanie wykonać należycie, muszę najpierw przynajmniej zarysować moje wspomniane już „zintegrowane” rozumienie aktów mownych oraz odpowiedzi na pytanie o sens dokonywania aktów perlokucyjnych w ogóle. W każdym razie: wykonanie zadania (c) – przedstawienie analitycznie uzasadnionych odpowiedzi na pytanie o teleologiczną genezę tradycji, na podstawie której (choć niekoniecznie ze świadomością tej genezy) polskie uczelnie po dzień dzisiejszy corocznie organizują i odbywają inauguracyjne uroczystości – nie jest możliwe bez uprzedniego wyjaśnienia przynajmniej najważniejszych bazowych (pierwotnych) tez/zdań wspomnianej komunikologii ogólnej. Nie jest to możliwe przede wszystkim dlatego, ponieważ są to tezy/zdania, które nie tylko „wyrażają” pewne treści, lecz zarazem w poważnej mierze „wyznaczają” czy determinują tzw. denotatywne znaczenia najważniejszych leksykalnych elementów specjalistycznego języka, w którym wymienione odpowiedzi zamierzam przedstawić4. 4

Wyrażeniem „tezy/zdania bazowe” posługuję się w znaczeniu podobnym do tego, dla wyrażenia którego neopozytywiści posługiwali się wyrażeniem „Erstsätze”; co się tyczy tego ostatniego, zob. np. Geier (1998) i Haller (1993).

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

Z wymienionych powodów następną (4.) część tego tekstu poświęcę prezentacji najważniejszych bazowych (pierwotnych) tez/zdań komunikologii ogólnej, a prezentacją wyników moich analiz mających na celu racjonalne zrekonstruowanie teleologicznej genezy polskich akademickich uroczystości inauguracyjnych zajmę się dopiero w dalszej części tekstu. Teraz przejdę do prezentacji (a) mojej odpowiedzi na pytania o konstytutywne współczynniki (polskich) akademickich uroczystości inauguracyjnych oraz (b) kilku konsekwencji uznania tych, a nie innych współczynników tychże uroczystości za konstytutywne, które trzeba brać pod uwagę w równej mierze przy ocenie całości tych uroczystości i ich pozostałych współczynników. Zwięzła postać mojej odpowiedzi sformułowanej ze stanowiska komunikologii ogólnej brzmi tak oto: Za konstytutywne współczynniki akademickich uroczystości inauguracyjnych organizowanych w zgodzie z akademicką tradycją (metodyczną i instrumentalną) można uznać te i tylko te, które nazwałem „aktami immatrykulacji” oraz „aktami inauguracji”. Natomiast nieco dokładniejszą wersję tej odpowiedzi można wyrazić następująco: Wyniki dokonanej rekonstrukcji teleologicznej genezy polskich akademickich uroczystości inauguracyjnych wręcz zmuszają do uznania za najbardziej prawdopodobne: • po pierwsze, że akademickie uroczystości inauguracyjne zaczęto organizować i odbywać po to, by rektorzy szkół wyższych nazywanych „uniwersytetami” mogli w uroczystych okolicznościach w obecności świadków dokonać aktów immatrykulacji kandydatów na studentów oraz aktu inauguracji nowego roku akademickiej pracy; • po drugie, że poza współczynnikiem wyróżnianym za pomocą nazwy „inauguracyjny wykład” wszystkie pozostałe współczynniki tych uroczystości trzeba traktować jako dokonywane „przy okazji” realizacji współczynników konstytutywnych, przede wszystkim w celu stworzenia uroczystej i/lub podniosłej oprawy dla dokonania aktów „immatrykulacji” i „inauguracji”; • po trzecie, że żadnej akademickiej uroczystości inauguracyjnej zorganizowanej przez jakąkolwiek uczelnię po to przede wszystkim, by stworzyć jej rektorowi albo któremuś z jej honorowych gości lub autorowi wykładu inauguracyjnego możliwość wygłoszenia w podniosłej atmosferze stosownego przemówienia lub wykładu, nie sposób uznać za uroczystość zorganizowaną w zgodzie ani z omawianą akademicką tradycją, ani z pierwotnym sensem ich dokonywania. Również na pytanie, dlaczego żadnego wystąpienia rektora jakiejkolwiek uczelni odbywającej akademicką uroczystość inauguracyjną i też żadnego wystąpienia gościa honorowego tych uroczystości (niezależnie od tego, kim jest i jak ważne są jego funkcje państwowe, polityczne czy kościelne), ani żadnego wygłoszonego w ich ramach inauguracyjnego wykładu nie można uznać za konstytutywny współczynnik tego rodzaju uroczystości odbywanej w całkowitej zgodzie z ich pierwowzorem, odpowiem w dalszych częściach tego tekstu. Na razie mogę dopowiedzieć tylko tyle, że stwierdzenie, iż żadnego z dopiero co wymienionych współczynników tych uroczystości nie sposób uznać za ich jakikolwiek współczynnik konstytutywny, nie jest równoznaczne stwierdzeniu, że te współczynniki tych uroczystości można potraktować jako w ogóle nieistotne lub nawet zbędne. Każdy z nich wypada uznać (o ile spełnia on odpowiednie kryteria kwalitatywne) za współczynnik wzbogacający już to informacyjną, już to impresywną wartość (funkcję) realizowanej uroczystości. Do zbioru współczynników wzbogacających te uroczystości pod względem impresywnym wypada zaliczyć rzecz jasna przede wszystkim inicjalne i finalne wystąpienia akademickich chórów, ale w jakiejś

199

Franciszek Grucza

200

mierze również wystrój sali, w której odbywa się dana uroczystość, „wejście (akademickiego) orszaku” oraz „wprowadzenie pocztu sztandarowego”. Jednakże na specjalne podkreślenie zasługuje na razie to, że żaden występ chóru akademickiego nie stanowi konstytutywnego współczynnika tych uroczystości – niezależnie od jego artystycznej wartości, rangi czy wagi. Żadnego konstytutywnego współczynnika akademickich uroczystości inauguracyjnych nie stanowi też żaden wykład inauguracyjny, niemniej każdy wykład inauguracyjny należy zaliczyć do zbioru istotnych współczynników tych uroczystości. Ale zarazem trzeba wykłady inauguracyjne kategorialnie inaczej potraktować niż wszystkie pozostałe współczynniki głównych składników inauguracyjnych uroczystości. Wykład inauguracyjny spełnia bowiem funkcję „pierwszego” akademickiego wykładu „noworocznego”. Ponieważ w programach tych uroczystości realizowanych w różnych polskich uczelniach umieszcza się jego wygłoszenie w różnych miejscach i nie ma na razie jednomyślności co do tego, komu należy (lub nie należy) powierzać jego wygłoszenie, spróbuję pokrótce przedstawić moje stanowisko w tych sprawach. Otóż wygłoszenie inauguracyjnego wykładu powinno stanowić ostatni punkt programu mownej części akademickich uroczystości inauguracyjnych – w każdym razie po zrealizowaniu przez rektora danej uczelni obu jej konstytutywnych współczynników, czyli po dokonaniu przezeń zarówno aktu immatrykulacji, jak i aktu inauguracji. Trzeba tak koniecznie postąpić, jeśli chcemy, by uroczystość inauguracyjną można było zasadnie uznać za (z)realizowaną zgodnie z odnośną tradycją akademicką, ponieważ wykład inauguracyjny „otwiera” realizację akademickich wykładów, których studenci danej uczelni mają „wysłuchać” w nowym roku pracy akademickiej. Na drugie pytanie odpowiadam następująco: Po pierwsze, za całkowicie zgodny z wspomnianą akademicką tradycją wypada uznać zwyczaj, w myśl którego wyboru osoby mającej wygłosić wykład inauguracyjny dokonują naczelne organy danej uczelni (rektor, senat). Ale na uznanie ich wybór zasługuje tylko w przypadkach, w których wykonanie tego zadania powierzają profesjonalnym nauczycielom akademickim. A jeśli powierzają jego wykonanie nauczycielowi akademickiemu będącemu zarazem wybitnym uczonym, to ich wybór zasługuje na jeszcze wyższe uznanie. Żadnego znaczenia nie ma natomiast to, czy jest to osoba zatrudniona w charakterze nauczyciela akademickiego w uczelni, w której inauguracja się odbywa, czy w jakiejkolwiek innej. Dodam, że za wykład par exellence akademicki można uznać tylko wykład spełniający przynajmniej w jakiejś mierze podstawowe kryteria wykładu (tekstu) naukowego. Po drugie, za niezgodną z przywoływaną tu akademicką tradycją (i tym samym za niegodną pochwały) wypada uznać nasilającą się od pewnego czasu tendencję władz niektórych uczelni do powierzania wygłoszenia wykładu inauguracyjnego osobom nie zajmującym się wykonywaniem pracy naukowej rozumianej jako pewien specyficzny rodzaj pracy poznawczej, a nawet osobom, które nigdy nie wykonywały „zawodowo” żadnych funkcji nauczycieli akademickich. Po trzecie, w szczególności upowszechnia się zwyczaj powierzania wygłoszenia wykładu inauguracyjnego politykom lub osobom zatrudnionym na tzw. wyższych poziomach administracji państwowej lub samorządowej. Moim zdaniem nie jest to zwyczaj godny poparcia też dlatego, że z reguły osoby te wygłaszają mowy niespełniające kryteriów wykładów naukowych, a fakt, że dzieje się to pod szyldem „wykładu inauguracyjnego”, może wywołać, i zapewne wywołuje, u nowo immatrykulowanych studentów uczestniczących w inauguracyjnych uroczystościach fałszywe wyobrażenia o istocie akademickich wykładów – o tym, co je odróżnia (powinno odróżniać) od przemówień, oświadczeń, okolicznościowych wystąpień czy pogadanek.

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

5. Zgodnie z poczynioną zapowiedzią poświęcam tę część tego tekstu przedstawieniu najważniejszych tez/zdań (założeń) bazowych komunikologii ogólnej – po pierwsze, przede wszystkim tych, za pomocą których racjonalnie zrekonstruowałem teleologiczną genezę tradycji, na podstawie której (choć niekoniecznie zdając sobie z niej sprawę) organizuje się i odbywa u nas corocznie akademickie uroczystości inauguracyjne w „opisany” wyżej sposób (zadanie c); po drugie tych, na bazie których uformowałem znaczenia najważniejszych elementów specjalistycznego języka, za pomocą którego zamierzam sformułować tekst(y) prezentujące najważniejsze rezultaty wymienionej analizy. Inaczej mówiąc: w tej części spróbuję przedstawić przede wszystkim te bazowe tezy/zdania komunikologii ogólnej, którymi „posłużyłem się” w trakcie wymienionej analizy jako pewnymi kognitywnymi instrumentami, jak również te, które „wykorzystałem” w trakcie formowania tzw. znaczeń najważniejszych leksykalnych elementów specjalistycznego języka, w którym zamierzam sformułować odpowiedzi na pytanie, dlaczego za konstytutywne współczynniki akademickich uroczystości inauguracyjnych można/trzeba uznać tylko ich współczynniki wyróżnione jako „akty immatrykulacyjne” i jako „akty inauguracyjne”, oraz dlaczego nie można uznać za taki żadnego innego współczynnika tychże uroczystości5. Prezentację tych (nazwijmy je tak) komunikologicznych tez/zdań bazowych poprzedzę kilkoma uwagami metakomunikologicznymi, czyli uwagami „wstępnie” objaśniającymi moje rozumienie nazwy „komunikologia ogólna”, bowiem różni się ono w sposób zasadniczy od wszystkich przedstawionych dotychczas. Otóż posługuję się nazwą „komunikologia ogólna” jako nazwą wyróżniającą pewną nową dziedzinę poznawania (nauki), ale ukonstytuowaną głównie w konsekwencji wspomnianej już integracji kognitywnych instrumentów i dokonań przede wszystkim antropocentrycznej lingwistyki oraz antropocentrycznej (komunikacyjnej) kulturologii. Z kolei przekonanie o potrzebie, a nawet konieczności integracji tych dziedzin stanowi swoistą pochodną następujących faktów i/lub przekonań: • (wszyscy) ludzie porozumiewają się nie tylko za pomocą materialnych lub energetycznych sygnałów (bodźców) spełniających funkcje znakowe, lecz także za pomocą sygnałów (bodźców) nie spełniających funkcji znakowych; • (wszyscy) ludzie porozumiewają się nie tylko za pomocą znaków językowych, które nazywa się „językowymi tekstami”, lecz także za pomocą znaków kulturowych, które nazywam „tekstami kulturowymi”; • z reguły (wszyscy) ludzie porozumiewają się za pomocą jednych i drugich zarazem; niemniej często (wszyscy) ludzie posługują się tekstami kulturowymi w celu już to wzmocnienia, już to osłabienia komunikacyjnych funkcji prezentowanych jednocześnie tekstów językowych; ale bywa też, że posługują się nimi w funkcji ich pewnego rodzaju zastępników; • żaden tekst/znak – ani językowy, ani kulturowy – nie zawiera w sobie ani nie transportuje niczego poza stanowiącą go substancją – poza stanowiącą go materią lub energią; jest tak niezależnie od tego, dla spełnienia jakiej funkcji został on wytworzony; • a skoro jest tak, to nie sposób „do końca” zrozumieć i tym samym też wytłumaczyć w sposób wyczerpujący sensu wszystkich (rodzajów) dokonywanych przez konkretnych ludzi aktów komunikacyjnych za pomocą samych tylko lingwistycznych instrumentów kognitywnych. 5

Czytelników zainteresowanych dokładniejszym poznaniem reprezentowanej przeze mnie komunikologii ogólnej odsyłam do moich odnośnych publikacji wymienionych w zamieszczonym na końcu tego tekstu spisie publikacji.

201

Franciszek Grucza

202

Wniosek końcowy: chcąc zrozumieć dogłębnie to, co nazywa się „porozumiewaniem się ludzi”, trzeba już na samym początku badania (poznawania) zarówno desygnatów, jak i denotatów tego wyrażenia „posłużyć się” zespolonym instrumentarium lingwistyki i (komunikacyjnej) kulturologii; inaczej mówiąc: w tym celu konieczne jest uprzednie zintegrowanie lingwistyki, w szczególności lingwistyki antropocentrycznej, oraz antropocentrycznej (komunikacyjnej) kulturologii, a następnie wzbogacenie tego zespolonego kognitywnego instrumentarium o kognitywne instrumenty takich dziedzin jak komunikacyjna pragmatyka czy tekstologia oraz o propozycje badawcze przedstawione przez takich uczonych jak Karl Bühler (1934, 2004), jak również o odnośne propozycje kognitywne jego następców, a przede wszystkim o instrumenty kognitywne zaproponowane przez twórców tzw. teorii aktów mownych (zob. np. Austin 1962; Searle 1969). Zapowiedzianą prezentację bazowych tez/zdań (założeń) rozwijanej przeze mnie komunikologii ogólnej zacznę od objaśnienia znaczeń kilku najważniejszych elementów specjalistycznego języka tej dziedziny, którym posłużę się w dalszych częściach tekstu, lub doprecyzowania znaczeń kilku elementów tegoż języka, którymi już się posłużyłem w jego poprzednich częściach, czyli takich jak na przykład nazwa „tekst(y)”. A oto połączona lista tych (metajęzykowych) objaśnień oraz wybranych komunikologicznych tez/zdań bazowych: 1. Za pomocą nazwy „tekst(y)” wyróżniam pewne rodzaje/kategorie konkretnych wyrażeń (ciągów wyrażeń) wytworzonych (przedstawionych) w funkcji pewnych znaków, czyli w funkcji zastępników czegoś, czym one nie są. Same wyrażenia (ciągi wyrażeń) przedstawione lub potraktowane przez kogoś zamiast czegoś, czym one nie są, wyróżniam za pomocą nazw „substancjalna postać tekstu/znaku” lub „substancjalna podstawa tekstu/znaku”, a to, zamiast czego została ona wytworzona/przedstawiona, wyróżniam za pomocą nazwy „treść tekstu”; z kolei „samą” zastępczą funkcję dowolnej substancjalnej podstawy tekstu, polegającą na tym, że jest ona przedstawiana zamiast czegoś, czym sama nie jest, nazywam „(jej) funkcją znaczeniową” lub „znakową”. 2. Innymi słowy: systematycznie odróżniam (a) substancjalną postać (podstawę) dowolnego konkretnego desygnatu nazwy „tekst(y)”, (b) „przypisaną” substancjalnej postaci/podstawie danego tekstu znakową (zastępczą) funkcję oraz treść danego tekstu. Podkreślam mocno, że to, zamiast czego wzięty pod uwagę konkretny tekst został przedstawiony przez jego twórcę, albo inaczej mówiąc: dla wyrażenia czego jego autor przedstawił jego substancjalną podstawę, nazywam „nadawczą treścią” danego tekstu i (również zdecydowanie) odróżniam od tego, co dowolny konkretny odbiorca (słuchacz lub czytelnik) zrekonstruował jako („uznał” za) treść „wyrażoną” przez autora odebranego tekstu. W odniesieniu do (mentalnych) rzeczy drugiego rodzaju używam nazw typu „odbiorcza treść tekstu”, „(odbiorcze) rozumienie tekstu” lub „odbiorcza interpretacja (egzegeza) tekstu”. Podkreślam też, po pierwsze, że w związku z tekstami nie posługuję się nazwą „znaczenie tekstu” lecz nazwą „treść tekstu” i, po drugie, że desygnacyjną funkcję nazwy „znaczenie” z góry ograniczam do wyróżniania znakowej (zastępczej) funkcji tzw. znaczących elementów (jednostek) rzeczywistych języków lub kultur konkretnych ludzi. 3. Każdą substancjalną postać/podstawę dowolnego konkretnego tekstu rozważam jako pewien uporządkowany ciąg odpowiednich materialnych lub energetycznych elementów/ jednostek wyrażeniowych – jako pewien ciąg tego rodzaju elementów/jednostek wytworzony

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

przez kogoś na podstawie któregoś z jego („opanowanych” przez niego) tekstotwórczych (tekstogeneratywnych) środków (komunikacyjnych systemów). Konkretne ciągi wyrażeń spełniające funkcje substancjalnych podstaw tekstów dzielę na materialne i energetyczne – inaczej mówiąc: generalnie odróżniam dwie kategorie substancjalnych postaci podstaw tekstów. 4. Konkretne teksty, czyli konkretne desygnaty nazwy „tekst(y)”, zdecydowanie odróżniam od desygnatów nazwy „wzorce/formy tekstów”, a te od desygnatów nazw typu „opis/ prezentacja (dowolnego) wzorca/formy tekstów”. Tylko desygnaty pierwszej nazwy zaliczam do zbioru substancjalnych wytworów konkretnych ludzi. Desygnaty nazw drugiego rodzaju stanowią pewne elementy (rzeczywistych) języków/kultur konkretnych ludzi, na podstawie których ci ostatni wytwarzają i/lub rozumieją konkretne teksty, tzn. desygnaty pierwszej nazwy. Z kolei desygnaty nazw trzeciego rodzaju to pewne (czyjeś) wytwory intelektualne (kognitywne), mające na celu odwzorowanie lub projektowanie (rzeczywistych) języków/ kultur konkretnych ludzi. Desygnaty tego rodzaju nazw (wyróżniane jako „paradygmaty”, „wzorce” lub „modele”) dzielę najpierw na językowe i kulturowe, a następnie każdy z tych podzbiorów na odwzorowujące oraz projektujące. 5. Zdecydowanie nie podzielam poglądu, w myśl którego desygnacyjną funkcję znaczeniową nazwy „tekst(y)” trzeba koniecznie z góry ograniczyć do wyróżniania odpowiednich ciągów sygnałowych wytworzonych przez ludzi na podstawie ich (rzeczywistych) języków. Ludzie niewątpliwie tworzą też pewne rodzaje tekstów i przedstawiają innym ludziom na podstawie (za pomocą) swoich (rzeczywistych komunikacyjnych) kultur. Zarazem kategorycznie odróżniam desygnaty nazw typu „czyjś rzeczywisty język” lub „czyjaś rzeczywista kultura” od desygnatów nazw typu „język polski”, „język niemiecki” czy „język polski”. Za pomocą nazw pierwszego rodzaju wyróżniam pewne zakresy wiedzy konkretnych ludzi, których posiadanie umożliwia im wytwarzanie i/lub rozumienie konkretnych tekstów. 6. Zarówno wiedzę stanowiącą rzeczywisty język dowolnej konkretnej osoby, jak i wiedzę stanowiącą rzeczywistą kulturę dowolnej osoby dzielę na (a) wiedzę fundującą wzorce podstawowych językowych lub kulturowych jednostek (aa) wyrażeniowych i (ab) znaczeniowych oraz na (b) wiedzę fundującą tzw. generatywne reguły (ba) wyrażeniowe oraz (bb) znaczeniowe, czyli reguły „składania” odpowiednich większych jednostek (ciągów) z jednostek mniejszych (w tym z jednostek podstawowych). Oznacza to zarazem, że trzeba również kategorycznie odróżniać funkcje rzeczywistych języków i/lub rzeczywistych kultur konkretnych ludzi od funkcji spełnianych przez konkretne osoby za pomocą konkretnych tekstów wytworzonych przez nie za pomocą (na podstawie) ich rzeczywistych języków (idiolektów) i/lub ich rzeczywistych kultur (idiokultur). 7. Konkretne teksty dzielę najpierw na teksty językowe i teksty kulturowe. Dokładniej mówiąc: całkowity zbiór desygnatów nazwy „tekst(y)” dzielę na podzbiór desygnatów nazwy „teksty językowe” oraz podzbiór desygnatów nazwy „teksty kulturowe”. W konsekwencji na dwa odpowiednie podzbiory dzielę też ogólny zbiór desygnatów nazwy „wzorce/formy tekstów”. Za pomocą nazwy „teksty językowe” wyróżniam przede wszystkim tego typu ciągi wyrażeń, jak na przykład ciągi energetyczne konkretnych dźwięków lub liter, o których wiem (względem których zakładam), że zostały one wytworzone przez konkretne osoby na podstawie (za pomocą) ich rzeczywistych języków (ich idiolektów). Za pomocą nazwy „teksty kulturowe”

203

Franciszek Grucza

204

wyróżniam tego typu konkretne rzeczy, jak na przykład konkretne ciągi gestów, ruchów oczu lub twarzy, o których wiem (względem których zakładam), że zostały one wytworzone przez konkretne osoby za pomocą (na podstawie) ich rzeczywistych kultur (ich idiokultur) w zastępstwie czegoś, czym one nie są. 8. Ludzie wytwarzają konkretne teksty z różnych powodów, ale przede wszystkim dlatego, że wielu rzeczy nie są w ogóle w stanie przedstawić innym ludziom bezpośrednio, a następnie dlatego, że wielu rzeczy nie są w stanie przedstawić innym ludziom bezpośrednio w powodu okoliczności, w których się aktualnie znajdują, na przykład z powodu przestrzennego i/lub czasowego dystansu dzielącego ich od ich odbiorców. Inaczej mówiąc: ludzie prezentują innym ludziom konkretne teksty zamiast rzeczy, których nie są w stanie przedstawić im bezpośrednio w ogóle lub w danych okolicznościach. 9. Różne są też cele czy potrzeby, dla spełnienia których ludzie wytwarzają konkretne teksty i przedstawiają innym ludziom – swoim obiorcom. W ślad za stosowną sugestią Bühlera można je podzielić najpierw na trzy kategorie i nazwać odpowiednio „(celami/potrzebami) informacyjnymi”, „ekspresywnymi” i „impresywnymi”, a następnie odpowiednio podzielić funkcje konkretnych tekstów. Informacyjne teksty to teksty przedstawiane tylko lub głównie po to, by ich odbiorcom umożliwić zrekonstruowanie (odtworzenie) tego, zamiast czego zostały one przedstawione. Ekspresywne teksty to teksty wytworzone przez ich autora tylko lub głównie po to, by „się wygadać” czy „wykrzyczeć”. Impresywne teksty to teksty wytworzone przez ich autora tylko lub głównie po to, by wpłynąć na zachowania, postawy itd. innych ludzi, w tym także na ich myślenie lub ich poglądy. 10. Wbrew temu, co się zwykle na ten temat sądzi, żaden tekst (dokładniej: żadna substancjalna podstawa tekstu) nie jest tożsamy (tożsama) z żadną wiedzą, myślą, poglądem itd., ani nie zawiera w sobie żadnej wiedzy, myśli itd. i też nie transportuje (w dosłownym sensie tego wyrazu) żadnej wiedzy, myśli itd. Żaden tekst też nie zawiera i też nie transportuje żadnego z powodów, ani żadnego z celów, ze względu na które tekst ten został wytworzony/ przedstawiony. Z gruntu błędne są wszelkiego rodzaju sugestie, jakoby mówiący wypowiadali jakieś treści – swoją wiedzę, swoje myśli, życzenia, poglądy itd., a piszący przelewali swoją wiedzę, swoje myśli lub inne tego rodzaju rzeczy na papier. Faktycznie mówiący wypowiadają jedynie odpowiednio uformowane ciągi dźwięków, a piszący jedynie „nakładają” na papier odpowiednie ciągi liter. 11. W ogóle nikt nie jest w stanie przekazać (w dosłownym sensie tego wyrazu) nikomu ani „swoich” umiejętności, ani żadnych elementów swojej wiedzy, żadnej ze swoich myśli, żadnego ze swoich wyobrażeń i też żadnej ze swoich emocji (bólu, radości czy smutku). Ludzie są w stanie przedstawić innym ludziom jedynie wytworzone przez nich zastępniki (znaki) swojej wiedzy, swoich myśli, wyobrażeń itd. Gdyby nawet ktoś posiadł jakąś „cudowną” zdolność przekazania komuś swojej wiedzy lub swoich umiejętności, to nie powinien z niej skorzystać, ponieważ po dokonaniu tego sam pozostałby bez przekazanej wiedzy i/lub bez przekazanych umiejętności. Poza tym zauważmy, że nawet z tej zdolności mógłby skorzystać tylko raz i tylko względem jakiejś jednej innej osoby. 12. Wyrażenia typu „ktoś przekazuje komuś swoją wiedzę i/lub swoje umiejętności” prezentują w sposób z gruntu fałszywy między innymi teleologiczny sens aktywności nazywanych

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

„akademickim nauczaniem”. A wyrażenia typu „ktoś przejmuje lub przyswaja sobie czyjąś wiedzę i/lub czyjeś umiejętności” dają między innymi asumpt do fałszywego z gruntu rozumienia tego, co zwykle nazywa się „studiowaniem”. Faktycznie każdy człowiek, a więc również każdy student, musi sam wytworzyć zarówno swoją wiedzę, jak i swoje umiejętności. Nawiasem mówiąc: główne zadanie każdego nauczyciela, także akademickiego, polega na systematycznym wspieraniu „powierzonych” mu uczniów lub studentów w wykonywaniu pracy mającej na celu wytworzenie (ewentualnie odtworzenie) przez nich odpowiedniej wiedzy i/lub umiejętności. 13. Z gruntu mylne jest zarówno traktowanie desygnatów nazw typu „wiedza”, „myśl”, „pogląd”, „przekonanie”, „umiejętność” itd. w taki sposób, jak gdyby były one jakimiś bytami autonomicznymi posiadającymi zdolność przestrzennego „przemieszczania się”, jak i traktowanie ich w taki sposób, jak gdyby były one bytami, które można przemieszczać, przekazywać komuś lub nadawać i tym samym odbierać. Faktycznie desygnaty tych nazw to (przede wszystkim) pewne współczynniki konkretnych ludzi (dokładniej: ich mózgów), których (podkreślam to mocno) nie są w ogóle w stanie bezpośrednio przedstawić żadnej innej osobie. 14. Generalnie można powiedzieć, że do zbioru rzeczy, których żaden człowiek nie jest w stanie nikomu innemu przedstawić bezpośrednio, należą przede wszystkim wszelkiego rodzaju współczynniki mentalnych sfer mózgów konkretnych ludzi – zarówno ich współczynniki kognitywne, jak i emocjonalne. Pozostawiając te drugie na uboczu, można to stwierdzenie uściślić następująco: do ogólnego zbioru faktów mentalnych, których żaden człowiek nie jest w stanie nikomu przedstawić bezpośrednio, należą takie rzeczy, jak (a) rezultaty dokonanej przez danego człowieka analizy (segmentacji) zarówno siebie samego, jak i otaczającego go świata, jak też rezultaty dokonanej przezeń kategoryzacji wyróżnionych segmentów; (b) wszystkie elementy wszelkiego rodzaju pozyskanej przezeń wiedzy, wytworzonych myśli, poglądów itd. o wyróżnionych rzeczach, istotach, w tym o innych ludziach; (c) rezultaty dokonanych przezeń ocen wyróżnionych rzeczy lub istot, w tym innych ludzi, czyli „przyznanie” im jakichś wartości dodatnich lub ujemnych.

6. Ta część niniejszego tekstu jest poświęcona przede wszystkim próbie uzasadnienia przedstawionego w czwartej części (zadanie b) przekonania, że za konstytutywne współczynniki akademickich uroczystości inauguracyjnych można uznać wyłącznie dokonywane w ich ramach akty immatrykulacji oraz akty inauguracji sensu stricto. Innymi słowy: część tę poświęcam głównie prezentacji wyników moich „poszukiwań” analitycznie uzasadnionej odpowiedzi na pytanie o pierwotne powody organizowania i odbywania tych uroczystości, czyli na pytanie, z jakich powodów ktoś gdzieś kiedyś uznał zarówno akty immatrykulacji, jak i akty inauguracji za aż tak niezwykłe czy ważne, że doszedł do przekonania, iż akty te trzeba/powinno się dokonywać w ramach uroczystości specjalnie po to organizowanych – w odpowiednio uroczystych kontekstach. Wcześniej przedstawione uwagi o powodach/celach, ze względu na które ludzie formułują i prezentują innym ludziom swoje wytwory naz(y)wane „tekstami”, albo inaczej mówiąc: o komunikacyjnych funkcjach spełnianych przez ludzi za pomocą odpowiednich konkretnych tekstów,

205

Franciszek Grucza

206

uzupełnię teraz o kilka dalszych uwag. Bowiem w moich dotąd przedstawionych wypowiedziach na ich temat uwzględniłem jedynie odnośne rezultaty (tak można je dziś nazwać) komunikologicznych badań K. Bühlera. Okazuje się bowiem, że należyte wykonanie zadania (c) nie jest możliwe wyłącznie za pomocą kognitywnych instrumentów zaproponowanych przez tego badacza, że w tym celu trzeba najpierw ich zbiór koniecznie wzbogacić o instrumenty kognitywne „wytworzone” w konsekwencji rozważań zrealizowanych przez badaczy, którzy później zajmowali się komunikowaniem (porozumiewaniem) się ludzi za pomocą (konkretnych) tekstów, a w szczególności o stosowne wnioski, do jakich doszli twórcy wspomnianej już teorii aktów mownych oraz ich następcy. Ale przed „włączeniem” tych kognitywnych propozycji i/lub praktycznych wniosków do zbioru komunikologicznych instrumentów kognitywnych, które mają umożliwić analityczne uzasadnienie (przedstawionej w 4. części) odpowiedzi, trzeba zarówno propozycje K. Bühlera, jak i innowacje reprezentantów teorii aktów mownych poddać krytycznemu oglądowi i ewentualnie „przetworzyć” tak, by stały się one kompatybilne przynajmniej z najważniejszymi bazowymi tezami czy zdaniami (zintegrowanej) komunikologii. A oto nieco uszczegółowiona wersja mojego poglądu w tej sprawie: 1. Nie ulega wątpliwości, że z punktu widzenia wyników stosownych (komunikologicznych) rozważań uzyskanych przez reprezentantów teorii aktów mownych wygenerowany na podstawie poznawczych dokonań K. Bühlera podział powodów/celów wytwarzania przez ludzi (odpowiednich rodzajów) tekstów i prezentowania ich innym ludziom na informacyjne, ekspresywne i impresywne można uznać w najlepszym razie za „trafny z grubsza”, a nie za odzwierciedlający ich różnorodności w sposób wyczerpujący czy finalny. 2. Jednakże wyniki analizy, jakiej poddałem zarówno badania (rozważania) zrealizowane przez reprezentantów teorii aktów mownych, jak i uzyskane przez nich kognitywne rezultaty nie pozostawiają żadnej wątpliwości co do tego, że ani tych badań, ani ich wyników, w tym zaproponowanej przez reprezentantów teorii aktów mownych kategoryzacji interesujących nas tu powodów/celów lub komunikacyjnych funkcji tekstów, również nie sposób uznać za wyczerpujący czy finalny. A skoro jest tak, to należałoby teraz poddać szczegółowej analizie nie tylko odnośne kognitywne propozycje K. Bühlera oraz reprezentantów teorii aktów mownych, lecz także innych badaczy, którzy wnieśli do tych badań jakieś innowacje, i je odpowiednio uzupełnić. Jednakże na to nie ma w ramach tego tekstu miejsca. Tu omówię pokrótce przede wszystkim te powody i/lub cele wytwarzania i wyrażania przez ludzi (odpowiednich rodzajów) tekstów, które moim zdaniem trzeba koniecznie wziąć pod uwagę „dodatkowo”, jeśli chce się nie tylko „ustalić” wspomniane już pierwotne powody realizowania aktów immatrykulacji i inauguracji w ramach odpowiednich uroczystości, lecz także je „zrozumieć” i tym samym być w stanie racjonalnie uzasadnić ich przedstawioną rekonstrukcję. A co się tyczy wyników mojego krytycznego oglądu badań zrealizowanych przez K. Bühlera oraz reprezentantów teorii aktów mownych, to tu powiem o nich tylko tyle: 1. Wprawdzie K. Bühler wziął pod uwagę fakt, że każdy konkretny twórca każdego konkretnego tekstu wytwarza, a każdy odbiorca „odbiera” (w tym rozumie, interpretuje itd.) go w ramach jakiejś konkretnej sytuacji i jakiegoś konkretnego komunikacyjnego kontekstu, tym niemniej traktował konkretne teksty w taki sposób, jakby spełniały one przypisane im funkcje niezależnie zarówno od sytuacji, jak i od kontekstu, w ramach której/którego są „nadawane” lub zostały „nadane”, albo są „odbierane” lub zostały „odebrane”.

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

2. K. Bühler postępował tak moim zdaniem głównie w konsekwencji (jakby) automatycznego uznania za słuszne powszechnie „wyznawanego” wówczas przekonania, jakoby teksty (jakoś) zawierały w sobie lub transportowały nie tylko swoje treści informacyjne, lecz także swoje zadania ekspresywne i/lub impresywne. Ale ten sam błąd notorycznie popełniali i nadal popełniają także jego następcy, w tym również reprezentanci rzeczonej teorii aktów mownych, co między innymi „zaświadcza” nazwa „akty illokucyjne”, zaproponowana przez nich, jak wiemy, dla wyróżniania pewnej kategorii aktów mownych. 3. Nie oznacza to jednak, że wobec tego za błędne wypada uznać wszystkie kognitywne propozycje zarówno K. Bühlera, jak i jego następców. Jest zdecydowanie inaczej: zarówno on, jak i ci ostatni, a w szczególności reprezentanci teorii aktów mównych wnieśli sporo istotnych komunikologicznych innowacji kognitywnych. Jako najważniejszą kognitywną innowację tych ostatnich traktuję rezultaty ich spostrzeżenia, (a) że każdy konkretny tekst jest prezentowany w konsekwencji jakichś komunikacyjnych presupozycji i że każdy wywołuje jakieś następstwa – jakieś skutki u jego odbiorców; i (b) że wobec tego, chcąc zrozumieć komunikacyjne funkcje dowolnego tekstu, trzeba wziąć pod uwagę nie tylko ten tekst, lecz, że tak powiem, cały akt mowny, w ramach którego został on wytworzony, przedstawiony i (ewentualnie) odebrany. Uwzględniając zarówno te bezsprzecznie cenne kognitywne innowacje, jak i „wytworzone” na ich podstawie kognitywne instrumenty, doszedłem do wniosku, że: • trzeba kategorialnie odróżnić informacyjną treść dowolnego konkretnego tekstu od (komunikacyjnego) sensu jego wytwarzania lub wytworzenia przez jego autora w danej konkretnej sytuacji oraz danym konkretnym kontekście, albo dokładniej mówiąc: od sensu dokonywania za pomocą tegoż tekstu danego konkretnego aktu komunikacyjnego (na przykład mownego); • tak rozumiany sens każdego komunikacyjnego aktu trzeba traktować jako swego rodzaju porcję wiedzy obejmującej (a) presupozycje wytworzenia/prezentacji danego tekstu, (b) jego formę i jego treść, (c) jego skutki oraz (d) kontekst i sytuację, w ramach którego/której dany akt komunikacyjny jest dokonywany lub został dokonany; • skutki dowolnego aktu komunikacyjnego trzeba „z góry” podzielić na „zakładane” czy „planowane” oraz faktycznie wywołane, a sensy konkretnych aktów komunikacyjnych, podobnie jak treści konkretnych tekstów, na „nadawcze” oraz „odbiorcze”. Teraz możemy przejść do sformułowania odpowiedzi na pytanie: Dlaczego za konstytutywne współczynniki (polskich) akademickich uroczystości inauguracyjnych realizowanych w sposób zgodny z opisanym na początku tego tekstu można uznać tylko dokonywane w ich ramach akty immatrykulacji oraz akty inauguracji sensu stricto? Otóż wstępną wersję mojej odpowiedzi na to pytanie można ująć tak oto: • po pierwsze, ponieważ dokonywanie tych współczynników ma charakter dokonywania pewnych specyficznych aktów komunikacyjnych wyróżnianych (w ślad za odpowiednią propozycją reprezentantów teorii aktów mownych) za pomocą takich nazw jak „akty perlokucji”, „akty perlokucyjne” albo „akty perlokutywne”; i, • po drugie, ponieważ zarówno akty immatrykulacji, jak i akty inauguracji sensu stricto należą do podzbioru (subkategorii) aktów perlokucyjnych, które wyróżnia specyfika powodów ich dokonywania i/lub celów, dla „osiągnięcia” których są one realizowane.

207

Franciszek Grucza

208

Nie wchodząc w tym miejscu w szczegóły, powiem najpierw, że chcąc zrozumieć, na czym polega (ogólny) sens odbywania akademickich uroczystości inauguracyjnych, trzeba w pierwszej kolejności zrozumieć (pierwotny, właściwy) sens dokonywania aktów perlokucyjnych w rodzaju tych, do których wypada zaliczyć miedzy innymi zarówno akty immatrykulacji, jak i akty inauguracji sensu stricto, a chcąc z kolei te zrozumieć, trzeba najpierw zdać sobie sprawę z tego, że należą one (trzeba je zaliczyć) do zbioru (kategorii) aktów perlokucyjnych dokonywanych z powodów (że tak powiem) „zakotwiczonych”: • już to (a) w odwiecznej wierze ludzi (w „drzemiącym” w ludziach od wieków przekonaniu), że poprzez wyrażenie (uzewnętrznienie) odpowiedniego tekstu (poprzez spełnienie odpowiedniego aktu mownego) są w stanie zmienić istniejące lub wywołać jakieś nowe stany rzeczy, i też zmieniają istniejące stany rzeczy i wywołują nowe, powodują ich zaistnienie; • już to (b) w równie odwiecznej wierze ludzi (w „drzemiącym” w ludziach od wieków przekonaniu), że poprzez wypowiedzenie odpowiedniego tekstu (poprzez spełnienie odpowiedniego aktu mownego) są w stanie zmienić i też zmieniają dotychczasowy stan lub status rzeczy albo osób, wobec których dany tekst wypowiedzą; i że w dodatku „dokonują” tego niezależnie od tego, czy jest to zgodne z życzeniem ich pacjensów, czy nie jest. W sprawie powodów/celów dokonywania aktów komunikacyjnych wyróżnionych w punkcie (a) dopowiem tu tylko tyle: po pierwsze, że do ich zbioru zaliczam (między innymi) wypowiadanie zarówno wszelkiego rodzaju tekstów o charakterze tzw. zaklęć, jak też tekstów o charakterze modlitw; po drugie, że z tych samych powodów ludzie nie tylko wypowiadają pewne rodzaje tekstów (realizują pewne akty mowne), lecz też unikają ich wypowiadania oraz oceniają jedne wypowiedzenia pozytywnie, a inne negatywnie; i, po trzecie, że z tych samych powodów ludzie dokonują tzw. tabuizacji wypowiadania niektórych leksykalnych elementów swoich rzeczywistych języków – kwalifikują je jako grzech. Do tego rodzaju elementów należą np. leksemy „szatan” i „diabeł”, a gdzieniegdzie także leksemy fundujące odpowiedniki polskich wyrazów typu „niedźwiedź”. Nieco więcej „dopowiem” natomiast w sprawie komunikacyjnych aktów dokonywanych (głównie) z powodów i/lub celów wymienionych w punkcie (b), ponieważ do zbioru tego rodzaju komunikacyjnych aktów wypada (trzeba) zaliczyć między innymi dokonywane w ramach omawianych akademickich uroczystości akty immatrykulacji i akty inauguracji sensu stricto. A oto moje dotyczące ich dodatkowe uwagi: 1. Zaliczenie wymienionych konstytutywnych współczynników akademickich uroczystości inauguracyjnych do drugiej z wymienionych wcześniej subkategorii perlokucyjnych aktów komunikacyjnych oznacza zarazem, że generalnie trzeba je potraktować tak samo jak akty udzielania chrztu lub święceń kapłańskich, akty święcenia potraw lub jakichkolwiek przedmiotów (samochodów, domów itd.) i również tak samo jak akty nazywane „udzieleniem ślubu”, „wcieleniem do wojska” czy „przyznaniem komuś stopnia wojskowego” bądź „przyznaniem komuś stopnia lub tytułu naukowego” albo „zaprzysiężeniem kogoś” (np. prezydenta, premiera, ministra, sędziego, burmistrza czy wójta). Jako pewne rodzaje aktów perlokucji trzeba potraktować ponadto akty mowne realizowane poprzez wypowiedzenie tekstów w rodzaju „Niech Bóg ma cię w swojej opiece!”, czy też „Przeklinam cię!”, a także tzw. akty przemienienia dokonywane w czasie odprawiania mszy świętych. 2. Uznanie dowolnego aktu komunikacyjnego (wziętej pod uwagę aktywności komunikacyjnej) za pewien akt perlokucji typu (b) zależy, po pierwsze, od tego, czy w jego (jej) ramach ktoś

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

(tzn. podmiot tego aktu – tej czynności) bezpośrednio lub pośrednio, werbalnie lub w sposób zastępczy wypowiada wobec kogoś innego (jakiegoś pacjensa tego aktu – tej czynności) odpowiedni tekst o strukturze zdania oznajmującego i mniej więcej o następującym brzmieniu: „Niniejszym nadaję tobie (pani/panu) imię, status chrześcijanina, księdza, biskupa, męża, żony, żołnierza, oficera, profesora itd.”, lub o mniej więcej takim brzmieniu: „Niniejszym czynię ciebie (pana/panią) chrześcijaninem, księdzem, biskupem, mężem, żoną, żołnierzem, oficerem, profesorem itd.”. 3. Jednakże tym, co wyróżnia każdy z tych aktów perlokucji jako pewien specyficzny akt perlokucji nie jest to, że w ich ramach ktoś wypowiada/prezentuje odpowiedni tekst językowy lub kulturowy. Z tym mamy do czynienia w obrębie dokonywania wszelkiego rodzaju aktów komunikacyjnych (mownych). Faktycznie akty perlokucyjne typu (b) wyróżnia najpierw i przede wszystkim to, że są one dokonywane w konsekwencji pewnych specyficznych presupozycji – w konsekwencji pewnej specyficznej wiary lub pewnego specyficznego przekonania, że wyraźne przedstawienie (w tym wypowiedzenie) przez ich podmioty odpowiedniego tekstu językowego lub kulturowego wobec pacjensa/pacjensów tych aktów (lub wobec wybranej rzeczy czy wybranego przedmiotu) wywoła skutki oznajmiane za pomocą tego tekstu. 4. Jako pewien specyficzny rodzaj aktów perlokucyjnych warto wyróżnić te, które są realizowane w konsekwencji wiary/przekonania, że poprzez prezentację odpowiedniego tekstu językowego lub kulturowego (np. gestycznego) zmienia się dotychczasowy stan lub status ich pacjensów, że podmioty tych aktów „wyposażają” pacjensy tych aktów w pewne nowe właściwości, kompetencje i/lub „nakładają” na nie pewne nowe obowiązki (o czym za chwilę powiem nieco więcej) oraz „upoważniają” je do uwidoczniania skutków dokonanej na nich perlokucji poprzez przywdziewanie odpowiedniego stroju (np. togi, munduru lub sutanny), odpowiedniego nakrycia głowy (w tym studenckiego), „wzbogacenie” swojego munduru o różnego rodzaju epolety, odpowiednie łańcuchy itd. Warto tę kategorię aktów perlokucyjnych wyróżnić, ponieważ do niej niewątpliwie należą akty dokonywane w ramach akademickich uroczystości inauguracyjnych. 5. Jako pewien specyficzny rodzaj aktów perlokucji warto wyróżnić poza tym komunikacyjne akty dokonywane w konsekwencji presupozycji (założenia, wiary), że ich dokonanie zmienia (także) fizyczny czy biologiczny stan poddanych im osób lub rzeczy. Do tego rodzaju aktów należą przede wszystkim akty wszelkiego rodzaju „zaklinania rzeczy” lub „zaczarowania osób”, a także dokonywane kiedyś akty tzw. pasowania na rycerza czy nadawania szlachectwa. Na specjalne podkreślenie zasługuje fakt, że zgodnie z ich (pierwotną) presupozycją podmioty aktów pasowania na rycerza czy nadawania szlachectwa „wyposażały” ich pacjensy „nawet” w zdolność genetycznego przekazywania swoim potomkom „nadanej” im osobniczej rycerskości czy osobniczej szlacheckości. Do tego rodzaju aktów perlokucyjnych należały również niektóre (zwłaszcza dokonywane przez papieży) akty tzw. koronacji – niektóre, ponieważ nie należały do nich akty koronacji królów elekcyjnych. Ale, nawiasem mówiąc, zadziwia w tym związku przede wszystkim fakt, że wiara w skuteczność perlokucyjnego „nadania” komuś kiedyś przez kogoś szlacheckości jest w obrębie pewnych wspólnot „żywa” po dzień dzisiejszy.

209

Franciszek Grucza

210

6. Pytania, czy akty perlokucji dokonywane w ramach akademickich uroczystości inauguracyjnych były kiedyś (przez ich agensy i/lub pacjensy) traktowane na podstawie swoistej wiary jako akty „nadające” ich pacjensom także jakieś nowe właściwości somatyczne, nie sposób dziś rozstrzygnąć jednoznacznie, ponieważ brak odpowiednich świadectw pisemnych. Jeśli jednak weźmie się pod uwagę fakt, że współcześnie nierzadko zdarzają się zarówno agensy, jak i pacjensy analogicznych rodzajów aktów perlokucyjnych mający poczucie, a nawet przekonanie, jakoby wskutek dokonania „na kimś” odpowiedniego aktu perlokucyjnego pewnej zmianie uległa także substancja pacjensa tego aktu – jakby dokonała się w nim swoista substancjalna internalizacja czegoś, co dość często nazywa się „godnością”, jakby nowy status nadany pacjensowi danego aktu wzbogacił go o jakąś nową właściwość somatyczną – nowy współczynnik somatyczny, to za wysoce prawdopodobną można uznać nie tylko tezę, że odnośna wiara funkcjonowała również kiedyś, lecz także tezę, że była ona kiedyś mocniej i powszechniej wyznawana niż współcześnie. 7. Pewien istotny współczynnik presupozycji „specyficznych” aktów perlokucyjnych typu (b) stanowi też wiara/przekonanie, że skutecznie funkcje (role) ich podmiotów mogą spełnić tylko osoby do tego upoważnione z natury lub przez jakąś istotę pozaziemską, w tym zwłaszcza przez Boga; że, inaczej mówiąc, skutecznie funkcje podmiotów tych aktów perlokucji mogą spełniać tylko osoby posiadające pewne nadprzyrodzone kompetencje; i ponadto, jak gdyby skuteczność ich dokonania zależała też od tego, czy zostały one zrealizowane w obecności osób trzecich nazywanych ich świadkami. 8. Poza tym pewien „dodatkowy” współczynnik presupozycji niektórych tego rodzaju aktów perlokucyjnych stanowi przekonanie, że trzeba je realizować w ramach uroczystości specjalnie w tym celu zorganizowanych; że ich skuteczność, czyli „faktyczne” wywołanie pożądanych skutków, zależy od zrealizowania ich w odpowiednich ramach, zgodnie z odpowiednim rytuałem, czyli w pewien z góry określony sposób. Wszystkie wymienione współczynniki zarówno presupozycji aktów perlokucyjnych, jak i sposobów (rytuałów) ich dokonywania razem wzięte składają się na pewne zakresy kultur odpowiednich wspólnot ludzkich. Inaczej mówiąc: jako pewne specyficzne części ogólnych kultur ludzkich wspólnot można (i trzeba) wyróżnić między innymi składające się na nie kultury aktów perlokucyjnych lub kultury perlokucji. Pewien specyficzny rodzaj kultury perlokucji niektórych wspólnot stanowią składające się na nie akademickie kultury fundujące przekonanie o potrzebie organizowania i odbywania akademickich uroczystości inauguracyjnych. Jednakże każda (parcjalna) kultura od zawsze stanowiła i nadal stanowi nie tylko pewien zespół zasad determinujących odpowiedzi na pytania, czy lub jak należy jakąś czynność (jakieś działanie – jakiś akt perlokucji) wykonać, lecz także pewien zespół warunków pozwalających ocenić, czy wykonanie danej czynności (danego działania – danego aktu perlokucji) można/należy uznać za prawomocne (skuteczne), czy za nieprawomocne (nieskuteczne). Zachodząca w tym zakresie różnica między „kiedyś” i „dziś” polega na tym, że dziś dokonuje się o wiele więcej rodzajów aktów perlokucyjnych niż kiedyś na podstawie nie tylko odpowiedniej kultury, lecz także odpowiednich paragrafów ustanowionego prawa. Różnica ta polega także na tym, że dziś częściej niż kiedyś ich skuteczność traktuje się jako „zależną” nie tyle od tego, czy zostały zrealizowane zgodnie z odpowiednią kulturą, ile od tego, czy zostały one dokonane zgodnie z odpowiednim prawem, a przede wszystkim od tego, czy pacjensy danych aktów perlokucji „poddały” się im dobrowolnie.

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

Ale tak czy inaczej, analizując jakąkolwiek aktualnie praktykowaną kulturę jakiejkolwiek wspólnoty, w tym także jej jakąkolwiek kulturę dokonywania aktów perlokucyjnych, trzeba odróżnić jej postać współczesną nie tylko od jej postaci pierwotnej, lecz także od jej innych postaci (mutacji) historycznych. Trzeba tak postąpić zwłaszcza wtedy, gdy analizuje się ich współczynniki wyróżniane za pomocą nazw typu „presupozycje aktów perlokucji”. Poza tym trzeba odróżnić odpowiednie stany współczynników aktów perlokucji u podmiotów, pacjensów oraz świadków tych aktów. Jeszcze jedna uwaga: zajmując się jakimkolwiek pytaniem dotyczącym nie tylko jakiejś historycznej, lecz także współczesnej perlokucyjnej kultury jakiejkolwiek wspólnoty, trzeba mieć świadomość, że nie sposób jej „opisać” w dosłownym znaczeniu tego wyrazu, że można ją jedynie zrekonstruować już to na podstawie stosownych zeznań czy wyznań uczestników tych aktów, już to drogą racjonalnych domniemań – „wysuwania” stosownych hipotez. A jest tak przede wszystkim dlatego, ponieważ, jak już podkreślałem, ani żadna presupozycja żadnego perlokucyjnego aktu, ani jego dokonywanie się, a także żaden skutek jego dokonania w żaden sposób nie uwidacznia się, nie nabiera żadnej postaci dającej się zaobserwować zmysłami. Powtórzę: zarówno ich presupozycje, jak i skutki tego rodzaju aktów należą do zbioru mentalnych rzeczy głęboko zanurzonych (ukrytych) w strukturze umysłów (mózgów) ich aktorów.

7. Zastanówmy się teraz nad pytaniem: Jak wypada „ocenić” z punktu widzenia „zintegrowanej” komunikologii ogólnej najpierw realizację każdej akademickiej uroczystości inauguracyjnej jako pewnej całości, a następnie także realizację każdego z wyróżnionych na początku tego tekstu współczynników tych uroczystości, w tym także tych, które, jak się okazuje, stanowią ich historyczne współczynniki konstytutywne. Wyniki mojego komunikologicznego namysłu nad tym pytaniem przedstawiają się następująco: 1. Każdą konkretną realizację zarówno całości akademickich uroczystości inauguracyjnych, jak i każdego z jej pozostałych współczynników można (i trzeba) również traktować (rozważać) jako zdarzenie o pewnej wartości/funkcji komunikacyjnej. Zarazem każdą z nich wypada zaliczyć do kategorii zdarzeń, których komunikacyjne wartości są w istotny sposób konstytuowane nie tylko przez nie same (jako takie), lecz także przez sytuacje oraz konteksty, w których się one dokonują czy dzieją. 2. Sytuację odbywania się (dokonywania) zarówno całości każdej z tych uroczystości, jak i każdego z jej współczynników stanowią między innymi takie rzeczy jak renoma uczelni, elegancja lub wystrój sali, w której się one odbywają/odbyły, a także prestiż czy ranga i liczba jej uczestników. Z kolei kontekst realizacji każdej (całej) tego rodzaju uroczystości i każdego z jej współczynników konstytuują takie współczynniki jak „wniesione” przez jej/ich uczestników pamięci (a) o „zaliczonych” przez nich wcześniejszych realizacjach tej uroczystości i/lub (b) dotyczące ich oczekiwania lub wyobrażenia o nich. 3. Pewnego rodzaju dodatkowy kontekst realizacji każdego współczynnika tych uroczystości stanowią realizacje współczynników poprzedzających ją i następujących po niej. W każdym razie: każdą realizację całości każdej tego rodzaju uroczystości można (i trzeba) traktować jako realizację odpowiednio uporządkowanego ciągu odpowiednich współczynników – jako

211

Franciszek Grucza

212

pewien akt komunikacyjny złożony z pewnego ciągu parcjalnych aktów komunikacyjnych, ale o różnej komunikacyjnej wartości. 4. Pewne specyficzne funkcje komunikacyjne spełnia w ramach każdego z tych aktów komunikacyjnych każdy uczestnik tych uroczystości – każdy z nich wyraża w czasie ich trwania pewne treści: po pierwsze, poprzez samo „swoje” uczestniczenie w nich, po drugie, poprzez swój strój. Ale niektórzy uczestnicy wyrażają pewne dodatkowe komunikacyjne wartości, odgrywając pewne role aktorów tych uroczystości – poprzez swój występ na ich scenie. Dodam, że dzieje się tak niezależnie od tego, czy mają tego świadomość, czy jej nie mają. 5. Podkreślam: nie wszyscy uczestnicy tych uroczystości spełniają w ich ramach równie ważne/istotne funkcje komunikacyjne – wyrażają równie ważne treści; ważniejsze funkcje komunikacyjne spełniają ci, którzy „odgrywają” jakieś role na scenie tych uroczystości, a mniej ważne ci, którzy na ich scenie nie występują w ogóle. A co się tyczy aktorów tych uroczystości, to ważniejsze funkcje komunikacyjne spełniają ci, którzy prezentują w ramach tych uroczystości jakieś specjalne teksty językowe i/lub kulturowe, a mniej ważne ci, którzy tego nie czynią. Ale najważniejsze role komunikacyjne spełniają w ramach tych uroczystości niewątpliwie rektorzy uczelni, w obrębie których się one dokonują. Jednakże nie, jak się często sądzi, w momencie wygłaszania swoich przemówień, lecz w momentach dokonywania przez nich aktów immatrykulacji i/lub inauguracji sensu stricto. 6. Do ogólnego zbioru aktorów akademickich uroczystości inauguracyjnych trzeba zaliczyć nie tylko ich uczestników wygłaszających w ich ramach jakieś teksty językowe, lecz także wszystkich uczestników tych uroczystości prezentujących jakieś specjalnie z powodu tychże uroczystości „przygotowane” teksty kulturowe, czyli zarówno członków wspomnianego na początku „uroczystego” orszaku, jak i członków sztandarowego pocztu uczelni, a także wygląd akademickiego chóru; dodam, że do zbioru aktorów tych uroczystości trzeba zaliczyć zarówno ów orszak, jak poczet oraz chór jako pewien zespół osób, jako każdą ze stanowiących go osób z osobna. I że trzeba wszystkie osoby stanowiące te zespoły zaliczyć do zbioru aktorów tych uroczystości niezależnie od tego, czy prezentują „swoje” teksty kulturowe świadomie i celowo, czy też nie. 7. Prawdą jest jednakże nie tylko to, że pewne wartości komunikacyjne uczestnicy tych uroczystości wyrażają poprzez swój strój, lecz zarazem też to, że niektóre elementy stroju wszystkich uczestników, ale przede wszystkim aktorów tych uroczystości spełniają też pewne komunikacyjne funkcje same przez się; i że do tego rodzaju elementów stroju należą nie tylko odpowiednie togi, birety czy insygnia „władzy”, lecz także tego rodzaju rzeczy jak przypisane różnym strojom kategorialne właściwości wynikające z ich podziałów na „damskie”/„męskie”, „eleganckie”/„robocze” itd. Słowem: każdą prezencję każdej rzeczy dokonującą się (dokonaną) na scenie tych (ale nie tylko tych) uroczystości trzeba traktować jako prezentację pewnego tekstu kulturowego. Niektóre elementy stroju niektórych uczestników uroczystości inauguracyjnych „komunikują” (wyrażają) między innymi to, że noszące je osoby zostały gdzieś kiedyś przez kogoś poddane aktom perlokucji i w ich konsekwencji nabyły odpowiedniej godności. Podsumowując: ani nadawczego, ani odbiorczego komunikacyjnego sensu dokonywania któregokolwiek współczynnika omawianych uroczystości (ale też żadnej innej) nie należy w żadnym razie

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

automatycznie utożsamiać z informacyjną treścią prezentowanych w jego ramach tekstów językowych i/lub kulturowych, a ogólnego komunikacyjnego sensu organizowania lub odbywania całości omawianych uroczystości nie należy (a nawet nie wolno) traktować w taki sposób, jakby był on czymś, co ma jedynie pewien wymiar linearny – co można w sposób wyczerpujący zinterpretować jako swego rodzaju sumę sensów realizacji ciągu jego współczynników. Choć nie sposób tego dostrzec jakimkolwiek zmysłem, to jednak faktycznie każda realizacja tego rodzaju uroczystości ma swój wymiar zarówno linearny, jak i wertykalny. Każdą można bowiem potraktować jako następczą realizację ciągu jej współczynników, jednakże żadnej nie można potraktować jako realizacji jakiegoś ciągu współczynników równoważnych. Krótko mówiąc: z punktu widzenia spełnianej przez nie komunikacyjnej funkcji trzeba każdą tego rodzaju uroczystość potraktować/ rozważać jako zdarzenie „posiadające” nie tylko „swoją” strukturę powierzchniową, ale też „swoją” strukturę głęboką. Druga z nich odzwierciedla prototypowe (pierwotne) zależności zachodzące pomiędzy poszczególnymi współczynnikami tych uroczystości. Stwierdzenie, że z punktu widzenia pierwotnego sensu ich dokonywania za najważniejsze (konstytutywne) współczynniki tych uroczystości wypada uznać akty immatrykulacji i inauguracji sensu stricto, oznacza zarazem (implikuje), że sensy tych aktów trzeba potraktować jako współczynniki konstytuujące najgłębszą warstwę (jądro) ogólnego sensu odbywania omawianych uroczystości. Z kolei stwierdzenie, że akty te to pewne specyficzne akty perlokucji, implikuje, że (całego) sensu ich dokonywania w żadnym razie nie wolno automatycznie utożsamiać z informacyjną treścią prezentowanych w ich ramach tekstów. Powtórzmy: informacyjne treści tekstów prezentowanych w ramach aktów immatrykulacyjnych i aktów inauguracji sensu stricto stanowią jedynie pewien składnik sensu, z powodu którego ktoś gdzieś kiedyś zaczął je realizować w ramach uroczystości podobnych do omawianych uroczystości inauguracyjnych. W gruncie rzeczy nie stanowią one nawet najważniejszych (głównych) współczynników sensu, z powodu którego ktoś akty te zaczął gdzieś kiedyś realizować. Zaczęto odbywać inauguracyjne uroczystości w mniej więcej opisany wcześniej sposób przede wszystkim po to, by u ich uczestników wywołać wrażenie lub umocnić przekonanie (wiarę), że biorą udział w czymś niezwykłym, nadzwyczajnym i tajemnym – w pewnego rodzaju misterium. Wniosek: całość akademickich uroczystości inauguracyjnych spełnia (ma do spełnienia) w pierwszej kolejności funkcje impresywne, a nie informacyjne. Tego rodzaju funkcje spełniają też (mają do spełnienia) takie współczynniki tych uroczystości jak wejście akademickiego orszaku czy wystąpienia chóru. Natomiast „głównie” informacyjne funkcje (cele) spełniają współczynniki tych uroczystości wyróżniane jako „przemówienia”, „wystąpienia” albo „inauguracyjne wykłady”. Ale w jakiejś mierze informacyjne funkcje spełniają rzecz jasna też akty immatrykulacyjne oraz inauguracyjne6. Z kolei informacyjna funkcja komunikacyjna spełniana przez podmioty aktów immatrykulacyjnych i/lub inauguracyjnych za pomocą wyrażanych w ich ramach tekstów językowych i/lub kulturowych sensu stricto polega w gruncie na oznajmianiu wszem i wobec, że oto dokonują takiego, a nie innego aktu perlokucji, czyli na ich dookreślaniu. Dodam, że uznanie za trafne założenia, jakoby ktoś gdzieś 6

Biorąc ten fakt pod uwagę, można niektóre akty wypowiadania inauguracyjnych tekstów językowych potraktować też jako realizacje pewnego rodzaju aktów mownych wyróżnianych za pomocą nazwy „akty illokucyjne”. Ale w ten sposób można potraktować te i tylko te z nich, o których można powiedzieć z całą pewnością, że realizujące je podmioty zdają sobie sprawę z ich presupozycji.

213

Franciszek Grucza

214

kiedyś zaczął organizować specjalne uroczystości tylko lub głównie po to, by podmioty tych aktów mogły uczestników tych uroczystości poinformować o tym, że te lub inne osoby zostały „wpisane na listę studentów” tej lub innej uczelni i że oto zaczyna się nowy rok akademicki, traktuję jako zupełnie nieuzasadnione. Z analizy zrealizowanej ze stanowiska (za pomocą kognitywnych instrumentów) zintegrowanej komunikologii (ogólnej) wynika w sposób zdecydowany, że ktoś gdzieś kiedyś zaczął organizować omawiane uroczystości akademickie przede wszystkim po to, by rektorzy uczelni mogli zrealizować w odpowiednio „uroczystej” sytuacji i zarazem odpowiednio bogatym (tak pod względem informacyjnym, jak i impresywnym) kontekście akty immatrykulacji i inauguracji w funkcji pewnych aktów perlokucyjnych wyposażających pacjensy tych aktów w pewne nowe właściwości (przymioty, zdolności) i zarazem nakładających na nie pewne nowe obowiązki/zadania – by dokonać przemiany (przekształcenia) poddanych im osób zgodnie z tym, co „przewidują” presupozycje tych aktów i co zostało dookreślone „za pomocą” treści wyrażanych w ich ramach tekstów. Problem jednakże w tym, że podobnie jak w przypadku większości aktów perlokucji, tak też w przypadku zarówno aktów immatrykulacyjnych, jak i aktów inauguracyjnych nie sposób ich presupozycji, w szczególności teleologicznych elementów tychże, i tym samym całego sensu tych aktów, zrekonstruować na podstawie samego tylko (nawet najdokładniejszego) oglądu „obserwowalnych” zachowań ich podmiotów i/lub wyrażanych/wyrażonych przez nie tekstów. Co się tyczy tych ostatnich, to nie jest to możliwe dlatego, że nie zawierają w sobie ani nie transportują (w dosłownym sensie wyrazu „transportować”) nie tylko „swych” treści, lecz żadnego współczynnika żadnej presupozycji żadnego aktu perlokucji – a nawet więcej: z powodu swej fizycznej natury nie są w stanie spełnić żadnej z tych funkcji. Słowem: problem w tym, że na podstawie samego tylko oglądu (analizy) realizacji tych aktów nikt nie jest w stanie zrozumieć (całości) sensu ich dokonywania. Dowolny uczestnik, jak również dowolny obserwator tych uroczystości jest w stanie zrozumieć komunikacyjne funkcje (sens realizacji) całości akademickich uroczystości inauguracyjnych tylko w tej mierze, w jakiej po pierwsze, posiadł wcześniej wiedzę „umożliwiającą” mu zdanie sobie sprawę z tego, które z ich współczynników spełniają funkcje współczynników konstytutywnych; po drugie, skądinąd zna presupozycje dokonywania tych ostatnich – wie dla wyrażenia czego były/są one realizowane; i, po trzecie, rozumie komunikacyjne funkcje „spełniane” przez wszystkie pozostałe współczynniki tych uroczystości. Ogólnie można powiedzieć, że to, w jakiej mierze ktoś rozumie ww. funkcje czy sensy, zależy od stopnia zbieżności jego języka (stanowiących go zakresów wiedzy) z językami (stanowiącymi je zakresami wiedzy), na podstawie których podmioty różnych współczynników omawianych uroczystości realizują swoje zadania/role, lecz także od stopnia zbieżności jego komunikacyjnej kultury (stanowiącego go zakresu wiedzy) z komunikacyjnymi kulturami (stanowiącymi je zakresami wiedzy), na podstawie których podmioty różnych współczynników omawianych uroczystości realizują powierzone im zadania/role. Dająca się zmysłami (okiem i/lub uchem) dostrzec różnica pomiędzy realizacją aktów inauguracji i aktów immatrykulacji, polegająca na tym, że pierwsze z nich rektor wykonuje wyłącznie poprzez wypowiedzenie odpowiedniego tekstu językowego, a drugie głównie poprzez prezentację odpowiedniego tekstu kulturowego (poprzez wykonanie odpowiednich gestów), dotyczy „jedynie” ich warstwy powierzchniowej, dokładniej: tylko ich warstwy wyrażeniowej, a nie znaczeniowej – w szczególności nie dotyczy ona ich perlokucyjnych sensów (treści).

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

„Głębszy” sens kulturowego tekstu, wyrażanego przez rektora w trakcie dokonywania konkretnego aktu immatrykulacyjnego, jest w stanie zrozumieć tylko ktoś, kto skądinąd wie, że rektor wykonuje opisane immatrykulacyjne gesty zamiast wypowiedzenia odpowiedniego tekstu językowego, brzmiącego (jak już wspomniałem) mniej więcej tak: „Niniejszym nadaję tobie (pani/panu) – mocą moich kompetencji – status studenta (uczelni, którą reprezentuję) i zobowiązuję do wykonywania stosownych obowiązków”, lub: „Niniejszym czynię ciebie (pana/panią) studentem”, albo: „Niniejszym włączam ciebie (pana/panią) do wspólnoty studentów (uczelni, która reprezentuję)”7. Podkreślam: W każdym razie: z punktu widzenia zlokalizowanego na obserwacyjnym polu komunikologii ogólnej jest rzeczą wręcz oczywistą, że rektor dokonujący konkretnego aktu immatrykulacji wyraża za pomocą odpowiedniego tekstu kulturowego pewną treść, którą można wyrazić także za pomocą odpowiedniego tekstu językowego, dokładniej: za pomocą któregoś z wymienionych tekstów językowych. Nie oznacza to jednak, że pierwotny komplet treści (sensu) gestycznego aktu immatrykulacyjnego można wobec tego uznać za całkowicie zbieżny z treścią (sensem) immatrykulacyjnego aktu zrealizowanego za pomocą wypowiedzenia „tylko” odpowiedniego tekstu językowego. Rezultaty tak wykonanej racjonalnej rekonstrukcji teleologicznej genezy immatrykulacyjnych aktów dają mocną podstawę twierdzeniu, że całkowity sens każdego gestycznego aktu immatrykulacyjnego był kiedyś o wiele bogatszy niż całkowita treść analogicznego aktu zrealizowanego wyłącznie za pomocą odpowiedniego tekstu (czysto) językowego; że całkowita treść wyrażana przez rektora za pomocą opisanego tekstu kulturowego (gestycznego) implikowała kiedyś także, a może nawet przede wszystkim, współczynnik treści kulturowych (gestycznych) aktów (komunikacyjnych) realizowanych przez ich podmioty poprzez dotknięcie kogoś tzw. magiczną różdżką. Zarazem wyniki tej rekonstrukcji „każą” uznać, że z całkiem podobnym stanem rzeczy mieliśmy kiedyś do czynienia w przypadku dokonywania takich aktów perlokucyjnych jak na przykład akty tzw. pasowania na rycerza poprzez dotknięcie szablą ramienia kandydata na rycerza. Tezę, że pierwotne presupozycje akademickich aktów inauguracyjnych implikowały przekonanie, iż ich podmioty dokonują mocą swoich kompetencji czy specyficznych uzdolnień czegoś magicznego – pewnego specyficznego misterium, w poważnej mierze uzasadnia etymologia nazwy „inauguracja”. Otóż nie ulega żadnej wątpliwości, że: (a) nazwa ta stanowi pewną pochodną łacińskiej (rzymskiej) nazwy „inauguro”, a ta pewną pochodną nazwy „augura”, (b) wyrażenie „inauguro” znaczyło najpierw tyle, co wyrażenie „(z)organizować augurę”, a następnie tyle, co wyrażenie „wyświęcić coś/kogoś w ramach uroczystości wyróżnianej (wyróżnianego misterium) jako augura”, (c) nazwa „augura” stanowi pewną pochodną nazwy „augur”, (d) ta ostatnia znaczyła pierwotnie tyle mniej więcej, co wyrażenia „wróżbita”, „czarownik”, „prorok”. Na pytanie, czy współczesne podmioty, pacjensy, a także świadkowie akademickich aktów inauguracyjnych sensu stricto i immatrykulacyjnych mają pełną świadomość pierwotnych supozycji ich dokonywania, odpowiadam, że moim zdaniem tak nie jest – że już od dłuższego czasu są one dokonywane prawie wyłącznie w konsekwencji przekonania o potrzebie kultywowania stosownej akademickiej tradycji, a nie dostatecznej znajomości ich presupozycji. Z tego powodu twierdzenie, iż uroczystości inauguracyjne 7

Zastępowanie przez komunikujących się ludzi tekstów językowych sensu stricto tekstami kulturowymi nie jest niczym nadzwyczajnym – ludzie notorycznie zastępują na przykład teksty w rodzaju „zgadzam się”, „tak jest” albo „nie zgadzam się” odpowiednimi ruchami głową, a teksty w rodzaju „jestem zdziwiony” odpowiednimi „wyrazami” twarzy – tekstami mimicznymi.

215

Franciszek Grucza

216

są u nas dokonywane na podstawie pewnej tradycji, z reguły „oznajmia” według mnie tylko tyle, że dzieje się tak w konsekwencji przywiązania do pewnego tradycyjnego rytuału, a nie z tych samych powodów, z których dokonywano ich pierwotnie. Na wszelki wypadek dopowiem, że analizując funkcje współczesnych realizacji aktów immatrykulacji, trzeba wziąć pod uwagę też fakt, że od pewnego czasu są one dokonane przez rektora zarazem w funkcji pewnych aktów immatrykulacji indywidualnej i kolektywnej, konkretnej i symbolicznej, naocznej i zaocznej. Naocznie rektor dotyka swym berłem ramion tylko niektórych kandydatów na studentów i wręcza indeksy, legitymacje lub jakieś inne zaświadczenie też tylko niektórym z nich. Ale wykonując te gesty, dokonuje zarazem aktu symbolicznej immatrykulacji wszystkich osób, które zostały dopuszczone do rozpoczęcia studiów w zakresie wybranych przez nie kierunków studiów. W każdym razie: poprzez spełniony przezeń akt immatrykulacji nadaje tu i teraz status studenta „jego” uczelni nie tylko tym osobom, względem których wykonał odpowiednie gesty, lecz wszystkim osobom, które zostały indywidualnie powiadomione o dopuszczeniu do podjęcia studiów. Jako kwestię otwartą pozostawię na razie pytanie, czy realizacje aktów immatrykulacyjnych i inauguracyjnych można uznać za realizacje odpowiednich aktów perlokucyjnych zupełnie niezależnie od tego, czy ich podmioty oraz pacjensy zdają sobie sprawę z ich presupozycji (z sensu ich dokonywania) oraz czy akceptują treści tych presupozycji, czy też nie. Wątpliwości nie mam natomiast co do tego, że za akty perlokucyjne można uznać odpowiednie akty komunikacyjne tylko pod warunkiem, że: (a) są one dokonywane w pewien z góry określony sposób, (b) treści tekstów prezentowanych w ich ramach przez ich podmioty mają charakter oznajmień i (c) treści tych tekstów są wyraźnie „kierowane” tylko do osób tak czy inaczej „wybranych”. Do prawomocnego (skutecznego) spełniania tak aktów immatrykulacji, jak i aktów inauguracji upoważnia rektorów uczelni wspomniana już nie raz akademicka tradycja, a rektorów polskich uczelni dodatkowo ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym. Natomiast do spełniania tych aktów w opisany sposób upoważnia ich „tylko” polska kultura (tradycja) akademicka. Wobec tego każdą realizację interesujących nas tu i teraz aktów perlokucji można oceniać w zależności od tego, czy zostały one zrealizowane zarówno w zgodzie z odpowiednią ustawą lub odpowiednim uczelnianym statutem, jak i w zgodzie z odpowiednią akademicką tradycją. Zbiór pacjensów dokonanego dziś przez rektora naocznego i zaocznego kolektywnego aktu immatrykulacji stanowią, jak już powiedziałem, wszystkie osoby dopuszczone do rozpoczęcia studiów w ramach tejże uczelni. Natomiast zbiór pacjensów dokonanego przez rektora aktu inauguracji sensu stricto stanowią wszystkie osoby konstytuujące akademicką wspólnotę tej uczelni, czyli wszyscy studenci i wszyscy zatrudnieni w niej pracownicy posiadający status nauczycieli akademickich. W przypadku aktu immatrykulacji zbiór świadków tego aktu stanowią wszyscy uczestnicy inauguracyjnej uroczystości, w ramach której został on dokonany, nienależący do zbioru osób „dopiero” rozpoczynających studia w ramach tej uczelni. Natomiast zbiór świadków dokonanego aktu inauguracji stanowią tylko ci uczestnicy danej akademickiej uroczystości inauguracyjnej, którzy nie są ani pracownikami, ani studentami uczelni, której rektor dokonuje tego aktu. Podkreślam: rola spełniana przez uczestników dowolnej uroczystości inauguracyjnej stanowiących jej tzw. publiczność nie polega jedynie na uświetnianiu tej uroczystości, lecz także, a może nawet przede wszystkim, na przyjęciu na siebie obowiązku zaświadczenia w razie potrzeby prawomocności (skuteczności) aktów perlokucji dokonanych przez rektora uczelni podczas tej uroczystości. Inna sprawa, że rola spełniana przez świadków aktów perlokucji nie jest dziś aż tak istotna jak w czasach, w których

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

zdecydowanej większości ludzi nie było jeszcze stać na sporządzanie odpowiednich dokumentów, a zwłaszcza w czasach, w których mało kto potrafił zrealizować akt nazywany „złożeniem podpisu”.

8. Zarówno objaśnienie skutków aktów immatrykulacyjnych, które nazwałem „ustawowym”, jak i ich objaśnienia „słownikowe” zaliczyłem na początku tego tekstu do zbioru objaśnień niezadowalających, a poniekąd nawet do zbioru objaśnień całkiem mylnych. Teraz chcę nieco pogłębić przedstawioną tam odpowiedź. Ale tej sprawie poświęcę tylko początek tej części niniejszego tekstu – jej resztę wypełnię próbą doprecyzowania tego, co dotąd powiedziałem na temat skutków aktów immatrykulacyjnych dokonywanych w ramach akademickich uroczystości inauguracyjnych. Co się natomiast tyczy skutków aktów inauguracyjnych sensu stricto, to dodam tu jeszcze tylko: • po pierwsze, że w przeciwieństwie do perlokucyjnych skutków aktów immatrykulacyjnych dotyczą one, i zawsze dotyczyły, wszystkich członków akademickiej wspólnoty danej uczelni, ale współcześnie skutki tych aktów rozumie się (są pojmowane) na ogół inaczej niż kiedyś; • po drugie, że kiedyś najważniejszy skutek ich dokonania pojmowano (choć niekoniecznie w sposób całkiem wyraźny) jako przekazanie ich pacjensom lub nabycie przez nich „prawa” do zajmowania się w ramach uczelni czymś, co kiedyś było „owiane” swoistą tajemnicą; • po trzecie, że kiedyś do „nadzwyczajnych” czy „tajemnych” zakresów ludzkiej działalności, mających na celu wykrywanie tajemnic czy prawd dostępnych jedynie nielicznym „wybranym”, zaliczano nie tylko uprawianie tzw. alchemii, lecz także studiowanie teologii; • po czwarte, że to z tego powodu (choć niekoniecznie z jego świadomością) także współcześnie akademickie kształcenie wyróżnia się dość często za pomocą wyrażeń typu „wprowadzanie kogoś w tajniki nauki”; • po piąte, że współcześnie dominujące rozumienie skutków aktów inauguracji sensu stricto można opisać jako „dydaktyczną aktywizację wszystkich członków akademickiej wspólnoty uczelni, w której są one dokonywane” i/lub jako „nałożenie na wszystkich członków akademickiej wspólnoty uczelni, w której są one dokonywane, obowiązku niezwłocznego przystąpienia do systematycznego wykonywania pracy, do której zobowiązali się w momencie wstąpienia do tejże wspólnoty”. Moją odpowiedź na pytanie, dlaczego jako niezadowalające, a poniekąd zarazem jako mylne, oceniam zarówno objaśnienia „słownikowe”, jak też przedstawione w tekście ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, chcę w tym miejscu uzupełnić przede wszystkim o następujące uwagi: 1. Autorzy wszystkich wziętych przeze mnie pod uwagę odnośnych objaśnień słownikowych sugerują, jakoby skutki aktów immatrykulacji można było w sposób wyczerpujący wyjaśnić poprzez stwierdzenie, że polegają one na „wpisaniu kogoś na listę studentów”. Z kolei autorzy wspomnianego „ustawowego” objaśnienia skutków aktów immatrykulacji sugerują, jakoby w wyczerpujący sposób wyjaśniało je stwierdzenie, że „akt immatrykulacji” znaczy tyle samo, co „akt przyjęcia w poczet studentów uczelni”. 2. Drugie z tych objaśnień jest niewątpliwie trafniejsze, niemniej również i tego objaśnienia nie sposób uznać za zadowalające całkowicie. Za trafniejsze uznaję je dlatego, że nazwa

217

Franciszek Grucza

218

„immatrykulacja” została w nim potraktowana jako nazwa wyróżniająca pewien rodzaj aktów ludzkich czynności/aktywności czy działań. Natomiast za całkiem zadowalające nie sposób go uznać już choćby dlatego, że owe akty nie zostały wyraźnie określone jako pewne akty perlokucji. 3. Ale „słownikowe” objaśnienie skutków immatrykulacji uznaję nie tylko za niezadowalające, lecz zarazem za z gruntu błędne: po pierwsze dlatego, że wbrew temu, co ono sugerują, na tzw. listę studentów nie wpisuje się kogoś, lecz jedynie czyjeś dane osobowe; po drugie dlatego, że wpisanie czyichś danych osobowych na jakąkolwiek listę nie jest rezultatem jakiegokolwiek aktu perlokucji, lecz jest skutkiem pewnego „wtórnego” aktu decyzyjnego, a mianowicie aktu zrealizowanego w celu pisemnego utrwalenia (potwierdzenia czy zaświadczenia) skutków dokonanego aktu perlokucji, czyli faktu, że osoba o takich a takich danych osobowych została skutecznie poddana aktowi immatrykulacji. 4. Przytoczone „ustawowe” wyrażenie „przyjęcie kogoś w poczet studentów uczelni” faktycznie wyróżnia tylko pewien powierzchniowy i w dodatku wtórny skutek dokonania aktu immatrykulacji, natomiast całkowicie „przemilcza” najważniejszy – właściwy – rezultat ich dokonania. Otóż ten („zapowiedziany” w jego pierwotnej presupozycji) skutek jakiegokolwiek aktu immatrykulacji zrealizowanego w funkcji pewnego aktu perlokucyjnego polega na dokonaniu przez jego podmiot swoistej przemiany (indywidualnego lub zbiorowego) pacjensa tego aktu, albo inaczej mówiąc: na pewnego rodzaju przelaniu nań określonych nowych właściwości oraz nowych obowiązków. Słowem: najważniejszy skutek każdego aktu immatrykulacji polega na tym, że w konsekwencji dokonania tego aktu kandydat na studenta staje się studentem. 5. Akt włączenia immatrykulowanej osoby w poczet studentów danej uczelni czy w obręb jej studenckiej wspólnoty wypada uznać za wtórny względem właściwego aktu immatrykulacji, bowiem, ściśle rzecz ujmując, rektor może go dokonać „dopiero” po dokonaniu tego ostatniego, tzn. po (uprzednim) (a) wyposażeniu kandydata/kandydatki na członka odpowiedniej wspólnoty studenckiej we właściwości (przymioty) wyróżniające jej członków oraz po (b) „nałożeniu” na nią obowiązków, do wykonywania których osoby już będące jej członkami zobowiązały się w momencie (dobrowolnego) poddania się stosownym aktom immatrykulacji. Krótko mówiąc: ani najważniejszym celem, ani najważniejszym skutkiem dokonania jakiegokolwiek aktu immatrykulacji w myśl jego pierwotnych presupozycji nie jest przyjęcie czy włączenie kogoś w poczet studentów, lecz dokonanie przemiany kandydata na studenta w studenta. 6. Do zbioru „immatrykulacyjnie nadanych” kandydatowi na studenta obowiązków należy nie tylko sumienne wykonywanie określonych działań i/lub zachowań, lecz także niewykonywanie określonych działań i/lub zachowań, zwłaszcza takich, które mogłyby na szwank narazić godność (etos) wspólnoty, do której został on włączony. Ale „ustawową sugestię”, jakoby skutki aktów immatrykulacyjnych można było w sposób wyczerpujący wyjaśnić za pomocą wyrażenia „przyjęcie kogoś w poczet studentów uczelni”, uważam za niezadowalające ponieważ: • każda osoba poddana aktowi immatrykulacyjnej perlokucji zostaje włączona nie tylko do wspólnoty (pocztu) studentów odpowiedniej uczelni, lecz najpierw i przede

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

wszystkim do wspólnoty studentów odpowiedniej katedry lub odpowiedniego instytutu i/lub wydziału, a poza tym każda immatrykulowana osoba staje się zarazem członkiem całej studenckiej wspólnoty miasta i regionu, w którym zlokalizowana jest „jej” uczelnia, jak również całej polskiej, europejskiej i uniwersalnej (globalnej) wspólnoty studenckiej; • w konsekwencji dokonania jakiegokolwiek aktu immatrykulacji zmienia się nie tylko status osób immatrykulowanych, lecz także dotychczasowy stan wszystkich wymienionych rodzajów studenckich wspólnot, jak również dotychczasowy stan wszystkich odpowiednich wspólnot akademickich; • żadna wspólnota studencka nie jest bowiem żadną wspólnotą autonomiczną – każda stanowi pewien konstytutywny współczynnik jakiejś wspólnoty należącej do zbioru wspólnot wyróżnianych przeze mnie za pomocą wyrażenia „wspólnoty akademickie”; • można powiedzieć, że finalnym skutkiem każdego aktu immatrykulacji jest włączenie immatrykulowanej osoby nie tylko do odpowiedniego zbioru zbiorów wspólnot studenckich, lecz także do odpowiedniego zbioru zbiorów wspólnot akademickich. Choć jest to rzeczą wiadomą, to jednak dopowiem, po pierwsze, że drugi współczynnik każdej wspólnoty akademickiej stanowi odpowiednia wspólnota nauczycieli akademickich, a dokładniej: odpowiednia wspólnota osób spełniających funkcje podmiotów nazwanych przez autorów tekstu omawianej ustawy „nauczycielami akademickimi”; i po drugie, że całkiem autonomiczna nie jest (wbrew przekonaniu wielu ich członków) również żadna wspólnota nauczycieli akademickich – że egzystencjalny sens istnienia każdej z nich jest (w sposób całkiem zasadniczy) uwarunkowany współistnieniem odpowiedniej wspólnoty studenckiej oraz odpowiednim współdziałaniem ze wspólnotami, w obrębie których funkcjonują one – są niejako „zanurzone”; inaczej mówiąc: egzystencjalny sens każdej z nich jest uwarunkowany też wymiarem czy wagą korzyści, jakie „utrzymywanie” tych pierwszych „przynosi” tym drugim, czyli tzw. społeczeństwu. Akademicka wspólnota dowolnej szkoły wyższej rozumiana jako wspólnota obejmująca „tylko” jej nauczycieli akademickich i studentów to wspólnota akademicka sensu stricto. Odróżniam ją od szeroko rozumianej akademickiej wspólnoty danej szkoły wyższej, obejmującej prócz członków tej pierwszej wszystkich pozostałych pracowników danej szkoły wyższej, w tym przede wszystkim członków jej wspólnoty akademickiej administracji. Rzecz jasna, że również dokonując dokładniejszej analizy desygnatów nazwy „wspólnota akademickiej administracji”, trzeba by je najpierw podzielić na odpowiednie wspólnoty wydziałowe, instytutowe itd. Ale tu pozostawię tę sprawę na marginesie. W tym miejscu dopowiem jeszcze to tylko, że inaczej niż w przypadku desygnatu nazwy „polska wspólnota akademicka” w obręb najszerzej zakreślonego desygnatu wyrażenia „polska wspólnota akademickiej administracji” trzeba włączyć nie tylko odpowiednie administracje instytutowe, wydziałowe czy uczelniane, lecz także odpowiednie administracje rządowe, w tym przede wszystkim ministerialne. Natomiast zarówno w przypadku nauczycieli akademickich, jak i w przypadku pracowników akademickiej administracji jako pewnego rodzaju ekwiwalenty aktów immatrykulacji można potraktować akty wyróżniane za pomocą wyrażeń typu „przyjęcie do pracy”, „nominacja” lub „wybór”. Poza tym dokonywanie tak jednych, jak i drugich można (a nawet trzeba) rozważać między innymi jako dokonywanie pewnych (rodzajów) aktów perlokucji. Dodam również, że moim zdaniem jeden z najpoważniejszych mankamentów polskiej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym stanowi utożsamianie, a w każdym razie nie dość wyraźne rozróżnianie,

219

Franciszek Grucza

220

aktywności podmiotów pracy nazywanych „nauczycielami akademickimi” i aktywności podmiotów pracy nazywanych „naukowcami”. Podejrzewam, że do mieszania, a nawet utożsamiania obu tych rodzajów aktywności/pracy i ich podmiotów dochodzi głównie w konsekwencji faktu, że wiele osób zatrudnionych w instytucjach wyróżnianych za pomocą nazw „uniwersytet”, „szkoła wyższa” czy „uczelnia” występuje w nich zarówno w rolach podmiotów nauki, jak i nauczania (tzw. dydaktyki). Wspólnotę uczonych (badaczy, naukowców) poszczególnych uczelni trzeba traktować jako „tylko” pewną parcjalną wspólnotę ich wspólnoty uczelnianej, ale nie jako pewną parcjalną wspólnotę ich akademickiej wspólnoty w jej tu przedstawionym rozumieniu. Wspólnotom uczonych wypada przyznać status wspólnot o wiele bardziej autonomicznych niż wspólnotom akademickim.

9. Z kilku istotnych powodów należałoby teraz poddać możliwie gruntownej analizie pytanie, na jakiej podstawie niemal powszechnie za słuszne (przynajmniej milcząco) uznawane jest przekonanie, iż nauczycieli akademickich i studentów każdej uczelni, dowolnego wydziału itd. wypada (a nawet trzeba) traktować jako członków (odpowiedniej) jednej i tej samej wspólnoty. Jeden z nich stanowi fakt, że we wziętej przeze mnie pod uwagę literaturze przedmiotu nie znalazłem niczego, co można by zasadnie nazwać choćby tylko „próbą racjonalnego uzasadnienia tego przekonania”, a cóż dopiero mówić o czymś, co zasadnie można by nazwać „próbą jego analitycznego (naukowego) uzasadnienia”. Na wszelki wypadek dodam, że ani dość często wyrażanych w odnośnych dyskursach stwierdzeń typu „Nauczycieli akademickich i studentów trzeba traktować jako członków tej samej wspólnoty akademickiej danej uczelni, bo tak stanowi ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym, ani równie często prezentowanych w nich stwierdzeń typu „Nauczycieli akademickich i studentów trzeba traktować jako członków wspólnoty akademickiej danej uczelni, ponieważ jedni i drudzy tworzą/konstytuują jej podmiot”, nie sposób zaliczyć nie tylko do zbioru uzasadnień o jakimkolwiek stopniu analityczności, lecz także do zbioru jakichkolwiek uzasadnień racjonalnych. Postawione na początku pytanie należałoby teraz możliwe gruntownie rozważyć z dwóch następujących powodów: po pierwsze dlatego, że tradycyjne opisy zadań nauczycieli akademickich i studentów, prezentowane z „pominięciem” sprawy omawianej wspólnoty, raczej podważają niż uzasadniają słuszność traktowania jednych i drugich jako równoważnych członków jakichkolwiek wspólnot; a po drugie (co może jeszcze ważniejsze) dlatego, że opisy te są z gruntu błędne. Problem jednak w tym, że również na gruntowne rozważenie tej kwestii nie ma w ramach tej rozprawy miejsca. W każdym razie przedstawię tu jedynie kilka następujących uwag na ten temat: Otóż w sytuacjach, w których jakby pomija się kwestie akademickiej wspólnoty, główne zadanie nauczycieli akademickich przedstawia się przeważnie jako „wykonywanie pracy mającej na celu przekazanie studentom (odpowiedniego zasobu odpowiedniej specjalistycznej) wiedzy”, a ich zadanie dodatkowe jako wykonywanie pracy mającej na celu „przekazanie studentom odpowiedniego zasobu odpowiednich umiejętności specjalistycznych”. Z kolei główne zadanie studentów zwykle określa się w analogicznych sytuacjach jako „przyswajanie sobie odpowiedniego zasobu specjalistycznej wiedzy”, a ich zadanie dodatkowe jako „przyswajanie sobie odpowiedniego zasobu (wyróżnionych) specjalistycznych umiejętności”.

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

Dodam, że czasem w opisach „dodatkowych” zadań zarówno nauczycieli akademickich, jak i studentów wyraźnie wymienia się tylko „przekaz(yw)anie” lub „przyswojenie sobie” pewnych umiejętności intelektualnych, a czasem „przekaz(yw)anie” lub „przyswojenie” zarówno pewnych umiejętności intelektualnych, jak i pewnych umiejętności instrumentalnych, głównie manualnych, ale bywa, że również określonych umiejętności głosowych, gestycznych, a także mimicznych. Ale tak czy inaczej „gołym okiem widać”, że wszystkie tego rodzaju opisy zadania nauczycieli akademickich i „ich” studentów przedstawiają je jako zadania z gruntu odmienne, a poniekąd nawet przeciwstawne. Można, rzecz jasna, opisy te pozostawić na marginesie i założyć, że nauczycieli akademickich i „ich” studentów łączy relacja analogiczna do tej, jaka łączy przedsiębiorców nazywanych „kupcami” oraz „ich” tzw. klientów. Ale również z żadnego tego rodzaju założenia nie da się wyprowadzić żadnego argumentu „zmuszającego” do uznania, że nauczycieli akademickich i „ich” studentów należy dlatego traktować jako podmioty stanowiące jedną i tę samą wspólnotę, że jedne i drugie mają obowiązek wykonywać jakiś jeden i ten sam rodzaj czynności czy aktywności – słowem: pracy. Poza tym: uznanie „tradycyjnych” opisów zadań nauczycieli akademickich i studentów za trafne wywołuje w sposób zgoła automatyczny konieczność uznania, że dowolne dwa zbiory podmiotów wykonujących w ramach jakiejkolwiek instytucji analogiczne zadania względem tych, które wykonują nauczyciele akademiccy i studenci, czyli zadania polegające już to na przekazywaniu, już to na przyswajaniu (sobie) wiedzy albo jakichś umiejętności, stanowią również odpowiednie wspólnoty – że każdy dowolny zbiór nauczycieli oraz zbiór „ich” uczniów trzeba traktować jako stanowiące jedną i tę samą wspólnotę szkolną, a nawet, że podobnie wypada potraktować zbiór tzw. przedszkolanek i zbiór „ich” przedszkolaków. Jednakże główny deficyt wszelkiego rodzaju tradycyjnych opisów zadań zarówno nauczycieli akademickich, jak i studentów polega na tym, że bazują one na dwóch z gruntu błędnych założeniach, a mianowicie: (a) jakoby istnieli ludzie posiadający umiejętność (zdolność) przekazywania innym ludziom swojej wiedzy i/lub swoich umiejętności i (b) jakoby istnieli ludzie posiadający umiejętność (zdolność) przyswajania sobie cudzej wiedzy i/lub cudzych umiejętności. Tymczasem nie ulega żadnej wątpliwości, że faktycznie (jak już wspomniałem) nikt nie jest w stanie nikomu przekazać ani żadnej swojej wiedzy, ani żadnych swoich umiejętności i nikt nie jest też w stanie przyswoić sobie żadnej cudzej wiedzy, ani żadnych cudzych umiejętności. Oznacza to zarazem, że faktycznie każdy człowiek musi sam wytworzyć zarówno swoją wiedzę, jak i swoje umiejętności. Zarysowany stan rzeczy rodzi między innymi pytania następującego typu: Czy w ogóle istnieje jakiś współczynnik teleologiczny, o którym można by zasadnie powiedzieć, że wyróżnia on w równej mierze (czy zarazem) wszystkich członków dowolnego zbioru nauczycieli akademickich oraz wszystkich członków zbioru „ich” studentów? Czy przekonanie o tym, że nauczyciele akademiccy i studenci dowolnej uczelni stanowią jedną i tę samą wspólnotę, da się w ogóle teleologicznie uzasadnić? Moje stanowisko w tej sprawie „wyłożę” w następujący sposób: Po pierwsze, przekonanie, jakoby nauczycieli akademickich i „ich” studentów trzeba traktować jako podmioty stanowiące jedną i tę samą wspólnotę dlatego, że jedni i drudzy mają obowiązek zajmowania się głównie wykonywaniem jakiegoś jednego i tego samego rodzaju czynności, aktywności czy pracy, uważam nie tylko za z gruntu mylne, lecz zarazem za kontra produktywne. Krótko mówiąc: uznanie tego przekonania za zasadne „niweczy” w sposób zgoła automatyczny zasadność teleologicznego

221

Franciszek Grucza

222

podziału jakiejkolwiek wspólnoty akademickiej na odpowiednie dwie parcjalne wspólnoty nauczycieli akademickich i „ich” studentów. Po drugie, poprzednie stwierdzenie nie oznacza jednak, że nie widzę żadnej możliwości zasadnego uznania nauczycieli akademickich i „ich” studentów zarazem za członków dwóch odrębnych wspólnot („nauczycielskiej” i „studenckiej”) oraz jednej i tej samej wspólnoty akademickiej – że nie widzę niczego, co „pozwoliłoby” akademickich nauczycieli i studentów dowolnej uczelni traktować/rozważać jako równoważnych członków jednej i tej samej wspólnoty zadaniowej. Jest przeciwnie: moim zdaniem taka możliwość istnieje. Po trzecie, żadnej wątpliwości nie mam co do tego, że ani główna, ani dodatkowa rola żadnego nauczyciela akademickiego faktycznie nie polega na przekazywaniu studentom czegokolwiek oraz ani podstawowa, ani dodatkowa rola żadnego studenta nie polega na przyswajaniu sobie wiedzy/umiejętności swoich (akademickich) nauczycieli. Po czwarte, za zasadne można natomiast uznać następujące twierdzenia: (a) że główne zadanie studentów polega na wytworzeniu (wygenerowania) w swoich głowach (mózgach, umysłach) – dodajmy od razu: przy pomocy „ich” nauczycieli akademickich – „opisanego” w programie ich studiów zasobu specjalistycznej wiedzy i specjalistycznych umiejętności, między innymi odpowiednich umiejętności naukowego analizowania i rozumienia otaczającego świata i innych ludzi, a w miarę możliwości także umiejętności wykonywania odpowiedniej pracy naukowej, i (b) że główne zadanie nauczycieli akademickich polega na umożliwianiu lub ułatwianiu „ich” studentom wykon(yw)ania postawionego im zadania. Po piąte, twierdzenia (a) i (b) wprawdzie „otwierają” możliwość uznania wymienionego współdziałania nauczycieli akademickich i studentów za współczynnik „przekształcający” jednych i drugich w członków jednej i tej samej wspólnoty zadaniowej, ale zarazem wyraźnie wykazują, że wbrew dość rozpowszechnionym opiniom prymarny współczynnik dowolnej (tak rozumianej) wspólnoty akademickiej stanowi jej parcjalna wspólnota studentów, a nie jej parcjalna wspólnota nauczycieli akademickich. Faktycznie każdy student jest w stanie zarówno swoje główne, jak i swoje poboczne zadanie przynajmniej w pewnej mierze wykonać bez pomocy „swoich” akademickich nauczycieli, natomiast żaden (akademicki) nauczyciel nie jest w stanie w żadnej mierze zrealizować swojego podstawowego zadania bez współdziałania z jakimś konkretnym studentem. Podsumujmy: tradycyjne „opisy” zadań nauczycieli akademickich i studentów w żadnej mierze nie uzasadniają traktowania jednych i drugich jako równoważnych członków jednej i tej samej wspólnoty zadaniowej, czyli wspólnoty, której wszyscy członkowie mają do wykonania jakieś wspólne zadanie. „Opisy” te prezentują zadania nauczycieli akademickich i studentów z reguły jako zadania z gruntu odmienne, a nawet przeciwstawne. Jednych i drugich można potraktować jako członków jednej i tej samej wspólnoty zadaniowej tylko pod warunkiem, że całkowicie odrzuci się tradycyjne rozumienia (opisy) ich zadań i zarazem jako „łączący” ich współczynnik potraktuje się ich współpracę realizowaną w celu odtworzenia przez studentów odpowiedniego zakresu specjalistycznej wiedzy i/lub specjalistycznych umiejętności. Kończąc dodam, że każda konkretna wspólnota akademicka stanowi pewną parcjalną wspólnotę specjalistyczną ogólnej wspólnoty akademickiej, a ta z kolei pewną parcjalną wspólnotę zadaniową ogólnej wspólnoty narodowej, państwowej czy regionalnej, na rzecz której pracuje (powinna pracować) i która ją finansuje; i że niektóre konkretne wspólnoty akademickie wykonują analogiczne, a inne komplementarne rodzaje pracy specjalistycznej.

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

Literatura Adamzik, Kirsten (2004) Textlinguistik. Eine einführende Darstellung. Tübingen: Max Niemeyer Verlag. Arystoteles ([ur. 384 p.n.e., zm. 322 p.n.e.] 1975) Kategorie. Tłum. Kazimierz Leśniak. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Austin, John L. (1962) How to Do Things with Words. Oxford: Oxford University Press. Bach, Kent, Robert Harnish (1979) Linguistic Communication and Speech Acts. Cambridge, MA: The MIT Press. Baudouin de Courtenay, Jan I. N. (1903) „Język i języki; językoznawstwo”. [W:] Wielka Powszechna Encyklopedia Ilustrowana. T. 33. Warszawa: Saturnin Sikorski; 266–296. Baudouin de Courtenay, Jan I. N. (1909) „Zarys historii językoznawstwa czyli lingwistyki (glottologii)”. [W:] Poradnik dla Samouków. Seria 3, t. 2, z. 2. Warszawa: Aleksander Heflich, Stanisław Michalski; 35–302. Beaugrande, Robert de (1996) New Foundations for a Science of Text and Discourse. Norwood: Ablex. Beaugrande, Robert de, Wolfgang Dressler (1981) Einführung in die Textlinguistik. Tübingen: Max Niemeyer Verlag. Berdychowska, Zofia (2003) Personaldeixis. Typologie, Interpretation und Exponenten im Deutschen und Polnischen. Kraków: Universitas. Bilut-Homplewicz, Zofia (2013) Prinzip Perspektivierung. Germanistische und polonistische Textlingiuistik – Entwicklungen, Probleme, Desiderate. Teil I: Germanistische Textlinguistik. Frankfurt a. M.: Peter Lang. Bonacchi, Silvia (2009) „Zur Vieldeutigkeit des Ausdrucks „Kultur“ und zur anthropozentrischen Kulturtheorie”. [W:] Kwartalnik Neofilologiczny 56 (1); 25–45. Bonacchi, Silvia (2010) „Zum Gegenstand der anthropozentrischen Kulturwissenschaft”. [W:] Lingwistyka Stosowana / Applied Linguistics / Angewandte Linguistik 2; 69–81. Bonacchi, Silvia (2013) (Un)Höflichkeit. Eine kulturologische Analyse: Deutsch – Italienisch – Polnisch. Warszawa, Frankfurt a. M.: Peter Lang. Boniecka, Barbara (1999) Lingwistyka tekstu. Teoria i praktyka. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej. Bühler, Karl (1934) Sprachtheorie. Die Darstellungsfunktion der Sprache. Jena: Gustav Fischer. Cackowski, Zdzisław (1979) Człowiek jako podmiot działania praktycznego i poznawczego. Warszawa: Książka i Wiedza. Chomsky, Noam (1968) Language and Mind. New York: Hartcourt Brace Jovanovich, Inc. Chomsky, Noam (1975) Reflections on Language. New York: Pantheon Books. Chruszczewski, Piotr (2003) American Presidential Discourse. An Analysis. Berlin: Logos Verlag. Chruszczewski, Piotr (2011a) Językoznawstwo antropologiczne. Zagadnienia i metody. Wrocław: Oddział Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu. Dijk, Teun van (1977) Text and Context. Explorations in the Semantics and Pragmatics of Discourse. London: Addison-Wesley Longman Limited. Dijk, Teun van (1980) Textwissenschaft. Eine interdisziplinäre Einführung. München: Max Niemeyer Verlag. Dobrzyńska, Teresa (1993) Tekst. Próba syntezy. Warszawa: Instytut Badań Literackich. Duszak, Anna (1998) Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Duszak, Anna, Norman Fairclough (2008) Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej. Kraków: Universitas. Fodor, Jerry (1983) The Modularity of Mind. An Essay on Faculty Psychology. Cambridge, MA: The MIT Press. Gajda, Stanisław (1988) „Język osobniczy jako przedmiot badań lingwistycznych”. [W:] Jerzy Brzeziński (red.) Język osobniczy jako przedmiot badań lingwistycznych. Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Zielonej Górze; 23–34.

223

Franciszek Grucza

224

Gajda, Stanisław (1990) Współczesna polszczyzna naukowa. Język czy żargon. Opole: Instytut Śląski w Opolu. Geier, Manfred (1998) Der Wiener Kreis. Reinbek: Rowohlt. Głodowski, Włodzimierz (1999) Bez słowa. Komunikacyjne funkcje zachowań niewerbalnych. Warszawa: Hansa Communication. Grabias, Stanisław (1997) Język w zachowaniach społecznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii CurieSkłodowskiej. Greenberg, Joseph (1968) Anthropological Linguistics. An Introduction. New York: Random House. Grucza, Franciszek (1983) Zagadnienia metalingwistyki. Lingwistyka – jej przedmiot, lingwistyka stosowana. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Grucza, Franciszek (1989) „Język a kultura, bilingwizm a bikulturyzm: Lingwistyczne i glottodydaktyczne aspekty interlingwalnych i interkulturowych różnic oraz zbieżności”. [W:] Franciszek Grucza (red.) Bilingwizm, bikulturyzm – implikacje glottodydaktyczne. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego; 9–49. Grucza, Franciszek (1997) „Języki ludzkie a wyrażenia językowe. Wiedza a informacja. Mózg a umysł ludzki”. [W:] Franciszek Grucza, Maria Dakowska (red.) Podejścia kognitywne w lingwistyce, translatoryce i glottodydaktyce. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego; 7–21. Grucza, Franciszek (2010a) „O tekstach nazywanych “Ustawami”, językowych brakach ustawy “Prawo o szkolnictwie wyższym” oraz lingwistyce legislatywnej”. [W:] Lingwistyka Stosowana / Applied Linguistics / Angewandte Linguistik 2; 8–39. Grucza, Franciszek (2010b) „Antropocentryczna a paradygmatyczna (tradycyjna) lingwistyka (stosowana) i kulturologia (stosowana)”. [W:] Lingwistyka Stosowana / Applied Linguistics / Angewandte Linguistik 6; 5–43. Grucza, Franciszek (2010c) Stratyfikacyjny model budowy i diakryzy języków ludzkich. Warszawa: EuroEdukacja. Grucza, Franciszek (2012) „Kulturologia antropocentryczna a kulturoznawstwo”. [W:] Katarzyna Grzywka (red.) Kultura – Literatura – Język. Pogranicza komparatystyki. Prace ofiarowane Profesorowi Lechowi Kolago w 70 rocznicę urodzin. Warszawa: Instytut Germanistyki Uniwersytetu Warszawskiego; 79–102. Grucza, Sambor (2004) Od lingwistyki tekstu do lingwistyki tekstu specjalistycznego. Warszawa: Katedra Języków Specjalistycznych, Uniwersytet Warszawski. Grucza, Sambor (2008) Lingwistyka języków specjalistycznych. Warszawa: Euro-Edukacja. Grucza, Sambor (2009) „Fachwissen, Fachsprachen und Fachtexte”. [W:] Franciszek Grucza, Magdalena Olpińska, Hans-Jörg Schwenk (red.) Diskurse als Mittel und Gegenstände der Germanistik. Warszawa: Stowarzyszenie Germanistów Polskich; 15–28. Grucza, Sambor (2010) „Główne tezy antropocentrycznej teorii języków”. [W:] Lingwistyka Stosowana / Applied Linguistics / Angewandte Linguistik 2; 41–68. Haller, Rudolf (1993) Neopositivismus. Eine historische Einführung in die Philosophie des Wiener Kreises. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft. Hansen, Klaus (2000) Kultur und Kulturwissenschaft. Tübingen, Basel: Francke. Heinemann, Wolfgang, Margot Heinemann (2002) Grundlagen der Textlinguistik. Tübingen: Max Niemeyer Verlag. Hymes, Dell (1972) “On Communicative Competence”. [W:] J. P. Pride, Janet Holmes (red.) Sociolinguistics: Selected Readings. Harmondswoth: Penguin; 269–293. Hymes, Dell (1985) “Toward Linguistic Competence”. [W:] AILA Review 2, 9–23. Jäger, Ludwig (red.) (1979) Erkenntnistheoretische Grundfragen der Linguistik. Stuttgart: Kohlhammer.

Akademickie akty immatrykulacji i inauguracji…

Kamp, Rudolf (1977) Axiomatische Sprachtheorie. Wissenschaftstheoretische Untersuchungen zum Konstitutionsproblem der Einzelwissenschaften am Beispiel der Sprachwissenschaftstheorie Karl Bühlers. Berlin: Ducker & Humblot. Katz, Jerrold (1977) Propositional Structure and Illocutionary Force: A Study of the Contribution of Sentence Meaning to Speech Act. New York: Crowell. Kleiber, Georges (2003) Semantyka prototypu. Kategorie i znaczenie leksykalne. Kraków: Universitas. Kotarbiński, Tadeusz (1972) „Pojęcia i zagadnienia metodologii ogólnej i metodologii nauk praktycznych”. [W:] Studia Filozoficzne 1 (74); 5–12. Kraft, Victor (1997) Der Wiener Kreis. Der Ursprung des Neopositivismus. Wien, New York: Springer. Krąpiec, Mieczysław (1995) Dzieła. T. 13: Język i świat realny. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Krzeszowski, Tomasz (1997) „O znaczeniu przymiotnika „kognitywny””. [W:] Franciszek Grucza, Maria Dakowska (red.) Podejścia kognitywne w lingwistyce, translatoryce i glottodydaktyce. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego; 23–34. Kulczycki, Emanuel (2012) Teoretyzowanie komunikacji. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Kulczycki, Emanuel, Michał Wendland (red.) (2012) Komunikologia. Teoria i praktyka komunikacji. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Langacker, Ronald (1991) Concept, Image and Symbol: The Cognitive Basis of Grammar. Berlin, New York: Mouton de Gruyter. Leont’ev, Alexei (1979) „Kommunikation und Kommunikationstätigkeit”. [W:] Linguistische Studien 6; 96–151. Mangaser-Wahl, Margaret (2000) Von der Prototypentheorie zur empirischen Semantik. Frankfurt a. M.: Peter Lang. Miczka, Ewa (2000) „Prototyp w lingwistyce tekstu”. [W:] Danuta Ostaszewska (red.) Gatunki mowy i ich ewolucja. T. 1: Mowy piękno wielorakie. Katowice: Uniwersytet Śląski; 20–31. Nowak, Leszek (1977) Wstęp do idealizacyjnej teorii nauki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Oksaar, Els (2000) „Idiolekt als Grundlage der variationsorientierten Linguistik”. [W:] Sociolinguistica 14; 37– 42. Searle, John (1969) Speech Acts. Cambridge: Cambridge University Press. Sperber, Dan, Deirdre Wilson (1986) Relevance: Communication and Cognition. Oxford: Blackwell. Szubka, Tadeusz (2009) Filozofia analityczna. Koncepcje, metody, ograniczenia. Wrocław: Fundacja na rzecz Nauki Polskiej. Taylor, James (2001) Kategoryzacja w języku. Prototypy w teorii językowej. Kraków: Universitas. Thagard, Paul (2005) Mind: Introduction to Cognitive Science. Cambridge, MA: The MIT Press. Trembrock, Gunter (1975) Biokommunikation. Informationsübertragung im biologischen Bereich. Reinbek: Rowohlt. Vater, Heinz (1990) Einführung in die Textlinguistik. Köln: Universität zu Köln. Wawrzyniak, Zdzisław (1986) „Rozumienie i zrozumienie tekstu”. [W:] Franciszek Grucza (red.) Problemy translatoryki i dydaktyki translatorycznej. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego; 131– 137. Wąsik, Elżbieta (2006) „Porozumiewanie się językowe jako gatunkowo-specyficzna właściwość człowieka uwarunkowana rozwojem ekologiczno-społecznym ludzkości”. [W:] Scripta Neophilologica Posnaniensia 8; 223–234. Wąsik, Elżbieta (2007) Język – narzędzie czy właściwość człowieka? Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

225

Franciszek Grucza

226

Wąsik, Zdzisław (1986) „W sprawie koncepcji antropocentrycznej języka na potrzeby lingwistyki stosowanej. Na marginesie książki Franciszka Gruczy Zagadnienia metalingwistyki”. [W:] Acta Universitatis Wratislaviensis. Studia Linguistica 10; 91–102. Wąsik, Zdzisław (1987) Semiotyczny paradygmat językoznawstwa. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Whorf, Benjamin (1982) Język, myśl i rzeczywistość. Tłum. Teresa Hołówka. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. Wierlacher, Alois, Andrea Bogner (2003) Handbuch Interkulturelle Germanistik. Stuttgart: Metzler. Woleński, Jan (2005) Epistemologia. Poznanie, prawda, wiedza i realizm. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Yngve, Victor (1986) Linguistics as a Science. Bloomington, Indianapolis: Indiana University Press. Yngve, Victor (1991) „Concepts of Text and Knowledge”. [W:] Angela Della Volpe (red.) The 17th Lacus Forum, 1990, Linguistic Association of Canada and the United States. Bluff: Linguistic Association of Canada and the United States; 539–550. Yngve, Victor (1996) From Grammar to Science: New Foundations for General Linguistics. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins. Zabrocki, Ludwik (1975) Kybernetische Modele der sprachlichen Kommunikation. Wrocław et al.: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Zabrocki, Ludwik (1980) U podstaw struktury i rozwoju języka = At the Foundation of Language Structure and Development. Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Źródła internetowe Bobran, Marian (2006) „Mój głos w dyskusji o językoznawstwie kognitywnym”. [W:] www.kognitywistyka.net [DW 5.08.16].

SUBMISSION GUIDELINES: To make a submission send an email to ajmp.pan@gmail.com For further details regarding stylesheet please follow the guidelines and article outline within this volume. A submission of a paper is taken to mean an original work which has not been published elsewhere.

All submitted papers undergo a double-blind review, where neither the author nor the reviewers know each other’s names. The procedure itself seeks to answer several questions: 1. How does the article contribute to a field or discipline? 2. Which elements are particularly valuable to readers? 3. How does the author’s methodology fit into the study? 4. What is the quality of presented bibliographical entries? 5. Does the article qualify for publishing without any further corrections? 6. Does the article qualify for publishing with minor corrections? If so, what corrections are necessary? 7. Does the article qualify for publishing with major corrections? If so, what corrections are necessary? 8. Does the article not qualify for publishing? Please justify your opinion. 9. Other remarks. Notes for the authors: 1. All articles should be submitted as MS Word 97/2003 *.doc file. The authors should use Times New Roman 12pt type in the main text. Long citations (over 60 words), notes and references should be made using 10pt type. If you are using a different text processor (i.e. OpenOffice, LibreOffice, Pages) please make sure that the text retains its formatting in MS Word. 2. Articles should fit between 20 000 and 33 000 characters including spaces and bibliography. 3. Authors are to include a 200–300 word abstract, 12pt type, 1.5 spacing, centred. 4. 1.5 spacing should be used throughout the text, excluding long citations, references and notes (single spacing). 5. The author’s name and affiliation should be placed in the top left corner. Typeface Times New Roman 12pt, single spacing. 6. The article title should be made using 16pt type, centred. 7. Notes are to be placed under a regular text page. 8. Please do not use underlining and keep boldface to a minimum. Important terms can be italicized. 9. Tables and diagrams should be numbered sequentially. Their numbering along with table title should be placed under a table or diagram. 10. Diagrams and/or illustrations are to be inserted as images. Please do not use the built-in MS Word diagram drawing function. To reduce publishing costs, please use greyscale for images and diagrams. 11. Authors are obliged to secure in written form any third-party copyright permissions for republishing images and/or diagrams. 12. If you are not a native speaker of English, please have your contribution carefully checked by a native speaker. 13. References within the text should include a name, the year of publication and page(s), i.e. (Baker 2003: 24–76). For translated works use square brackets: (Stevenson [1975] 2001: 87–90). If you wish to include a newer edition, include the date of the original work: (Brown & Smith [1999] 2004: 12). The same analogies apply when creating bibliography. 14. Please double check whether only the cited works appear in bibliography and vice versa.

Publishing procedures: 1. Paper submissions: December 17, by the latest, prior to the year of publication. 2. A preliminary decision about accepting articles is made by the editorial board. The board appoints reviewers. 3. Papers are sent to reviewers. Each article undergoes a double-blind review. 4. Articles reviewed and accepted for publication are sent back to their authors to introduce any necessary changes or improvements. 5. The corrected articles undergo a second review by the editorial board. 6. Final copies are sent back to authors. 7. The volume is printed. 8. An example of selected references: Adams, Karen L., Anne Winter (1997) “Gang Graffiti as a Discourse Genre.” [In:] Journal of Sociolinguistics. Vol. 1/3; 337–360. Adamska-Sałaciak, Arleta ([1998] 2001) “Jan Baudouin de Courtenay’s Contribution to General Linguistics.” [In:] Ernst F. K. Koerner, Aleksander Szwedek (eds.) Towards a History of Linguistics in Poland. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins; 175–208. Adelung, Johann C. (1782) Versuch einer Geschichte der Cultur des menschlichen Geschlechts. Leipzig: Christian Gottlieb Hertel. Adler, Max K. (1977) Pidgins, Creoles and Linguas Francas. Hamburg: H. Buske Verlag. Aitchison, Jean (1995) “Tadpoles, Cuckoos, and Multiple Births: Language Contact and Models of Change.” [In:] Jacek Fisiak (ed.) Linguistic Change under Contact Conditions. Berlin, New York: Mouton de Gruyter; 1–13. Bańczerowski, Jerzy (1980) “Ludwik Zabrocki as a Theorist of Language.” [In:] Ludwik Zabrocki. U podstaw struktury i rozwoju języka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe; 9–27. Boas, Franz (1930) “Anthropology.” [In:] Encyclopaedia of the Social Sciences. New York. Vol. 2; 73–110. Bühler, Karl ([1934] 2004) [Sprachtheorie. Die Darstellungsfunktion der Sprache. Jena.] Translated into Polish by Jan Koźbiał. Teoria języka. O językowej funkcji przedstawiania. Kraków: Universitas. Campbell, Lyle (1997) American Indian Languages: The Historical Linguistics of Native America. New York: Oxford University Press. Fisiak, Jacek ([1975] 1985) Wstęp do współczesnych teorii lingwistycznych. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Gallatin, Albert H. (1836) “Synopsis of North American Indian Languages.” [In:] Archaeologica Americana. Transactions and Collections of the American Antiqarian Society. Vol. 2; 1–422.

ADDRESSES OF THE EDITORS: COMMITTEE FOR PHILOLOGY PHILOLOGICAL SCHOOL OF HIGHER EDUCATION POLISH ACADEMY OF SCIENCES, IN WROCŁAW PUBLISHING WROCŁAW BRANCH Podwale 75

Sienkiewicza 32

50-449 Wrocław

50-335 Wrocław

Poland