ZUKUNFT IST JETZT! >> Kulturelle Bildung für nachhaltige Entwicklung by BKJ e. V.

ZUKUNFT IST JETZT! >> Kulturelle Bildung für nachhaltige Entwicklung im deutsch-polnischen Jugendaustausch Dokumentation der Tagung vom 24. bis 27. Februar 2011 in Berlin

PRZYSZŁOŚĆ JEST TERAZ! >> Edukacja kulturalna na rzecz zrównoważonego rozwoju w polsko-niemieckiej wymianie młodzieży Dokumentacja kongresu od 24. do 27. lutego 2011 w Berlinie

> Index // Indeks

INHALTSÜBERSICHT / SPIS TREŚCI >> EINFÜHRUNG >> ZUKUNFT IST JETZT – Nachhaltigkeit ist zentrale Aufgabe des 21. Jahrhunderts Nachhaltige Entwicklung – was ist das eigentlich? Bildung für nachhaltige Entwicklung oder kurz BNE – was ist das? Warum Kulturelle Bildung und BNE? I. EIN PERSPEKTIVWECHSEL >> BEDEUTUNG VON BNE AUS LÄNDERSICHT Kultur in der nachhaltigen Entwicklung Prof. Dr. Sławomir Ratajski Die UN-Dekade „Bildung für nachhaltige Entwicklung“ Dr. Alexander Leicht II. ZWISCHEN THEORIE & PRAXIS >> REFLEXTIONSTOOL BNE-GENERATOR Wie macht man Bildung nachhaltig? – Eine deutsch-polnische Praxisanleitung Richard Häusler & Jerzy Węgrzynowski III. AUS DER PRAXIS >> BNE IN INTERNATIONALEN JUGENDKULTURBEGEGNUNGEN Bildung für nachhaltige Entwicklung im deutsch-polnischen Jugendaustausch – Stand, Tendenzen und Potentiale Dr. Steffen Grothe Internationale künstlerische Sommerwerkstatt „Stories from the water“ Katrin Gödeke „uferlos.oder.grenzlos“ – ein deutsch-polnisches Zirkusprojekt Iwona Chruśćińska & Olaf Schenkenberg „Wasser regional und doch international – ein ökologisches Kunstprojekt“ Dorota Kuczia & Wiltrud Betzler-Schellin

Seite 04 06 07 08

10 14

20 21 23 25

IV. METHODISCHE ZUGÄNGE >> INSPIRATION FÜR EINE KUTURELLE BILDUNG FÜR NACHHALTIGE ENTWICKLUNG Einleitung Workshop 1: Was die Natur von uns erzählt Workshop 2: LOCAL HEROES Workshop 3: Jeder zusammen und alle für sich – Eine Übung zum Kontextsinn Workshop 4: Crashkurs – Zeitreisen Workshop 5: Put the garbage back to work! Workshop 6: Das Projekt WASsERLEBNIS – Mit GPS-Bildungsrouten Nachhaltigkeit lernen Workshop 7: Das Klimafrühstück

28 30 31 33 34 35 37 39

V. KURZFILME

VI. LINKS >> Lesetipps und Materialien Fördermöglichkeiten

42 43

VII. TEILNEHMENDE ORGANISATIONEN UND REFERENTEN/INNEN

VIII. IMPRESSUM

> Index // Indeks

WSTĘP >> PRZYSZŁOŚĆ JEST TERAZ – Zrównoważony rozwój jest centralnym zadaniem 21 wieku Zrównoważony rozwój – co to właściwie jest? Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju, w skrócie EZR – co to takiego? Dlaczego edukacja kulturalna i EZR? I. ZMIANA PERSPEKTYWY >> ZNACZENIE EZR ZE STRONY KRAJOWEJ Kultura w zrównoważonym rozwoju Prof. dr Sławomir Ratajski Dekada ONZ „Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju“ dr Alexander Leicht

II. MIĘDZY TEORIĄ A PRAKTYKĄ >> GENERATOR ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU JAKO NARZĘDZIE REFLEKSJI Jak uczynić edukację zrównoważoną? – polsko-niemiecka instrukcja Richarda Häuslera & Jerzego Węgrzynowskiego

III. Z PRAKTYKI >> EZR W MĘDZYNARODOWYCH SPOTKANIACH MŁODZIEŻY Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju w polsko-niemieckiej wymianie młodzieży stan obecny, tendencje i potencjał dr Steffen Grothe Międzynarodowe letnie warsztaty artystyczne „Stories from the water“ Katrin Gödeke „uferlos.oder.grenzlos “ – niemiecko-polski projekt cyrkowy Iwonę Chruścińską & Olafa Schenkenberga „Woda regionalnie, a jednak międzynarodowo – ekologiczny projekt artystyczny“ Dorota Kuczia i Wiltrud Betzler-Schellin IV. METODOLOGIA >> INSPIRACJE DO EDUKACJI KULTURALNEJ NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU Wstęp Warsztat 1: Co mówi o nas natura Warsztat 2: LOCAL HEROES – tutaj są moje zasoby Warsztat 3: Każdy razem i wszyscy dla siebie –Ćwiczenie zmysłu kontekstualnego Warsztat 4: Szybki kurs – podróże w czasie Warsztat 5: Put the garbage back to work! Warsztat 6: Projekt „Wodne Przeżycie“ – Nauka zrównoważonego rozwoju z ścieżkami edukacyjnymi GPS Warsztat 7: Śniadanie klimatyczne V. FILMY KRÓTKIE >> VI. LINKI >> Porady czytelne i materiały Sposoby dofinansowania

> Index // Indeks

Seite 04 06 07 08

20 21 23 25

28 30 31 33 34 35 37 39 41 44 45

VII. ORGANIZACJE UCZESTNICZĄCE ORAZ REFERENCI

VIII. STOPKA REDAKCYJNA

EINFÜHRUNG / WSTĘP >>

ZUKUNFT IST JETZT – Nachhaltigkeit ist zentrale Aufgabe des 21. Jahrhunderts

PRZYSZŁOŚĆ JEST TERAZ – Zrównoważony rozwój jest centralnym zadaniem 21 wieku

Unsere Welt ist im Umbruch: Klimawandel, Umweltkatastrophen, Weltwirtschaftskrise, Globalisierung, Armut, demografischer und sozialer Wandel verändern unseren Planeten. Wie aber kann es gelingen, den Reichtum der Erde und damit die Lebensgrundlagen der Menschheit langfristig zu bewahren? Wie können Armut und soziale Ungerechtigkeit vermindert und Frieden langfristig gesichert werden? – Klar ist: So wie jetzt, kann es nicht ewig weiter gehen.

Nasz świat znajduje się w okresie przełomu: zmiana klimatu, katastrofy środowiskowe, kryzys światowej gospodarki, globalizacja, bieda, zmiany demograficzne i społeczne odmieniły naszą planetę. Jak więc może się udać długotrwałe zachowanie bogactwa Ziemi i tym samym podstaw egzystencji ludzkości? W jaki sposób można zmniejszyć biedę i niesprawiedliwość społeczną oraz zapewnić długotrwały pokój? – Jasne jest jedno: Sytuacja taka jak teraz, nie może trwać wiecznie.

Wir Menschen sind künftig herausgefordert, wirtschaftliche Leistungsfähigkeit, Umweltschutz, soziale Verantwortung und kulturelle Vielfalt ins Gleichgewicht zu bringen – lokal als auch global. Kinder und Jugendliche von heute sind dabei die Zukunft von morgen. Ihnen kommt eine zentrale Rolle bei der Gestaltung der zukünftigen Welt zu. Doch wie sollen wir für diese schwierige Aufgabe gewappnet sein?

Przed nami ludźmi stoi w przyszłości wyzwanie, aby znaleźć równowagę między wydajną gospodarką, ochroną środowiska, odpowiedzialnością socjalną i różnorodnością kulturową – zarówno lokalnie jak i globalnie. Dzisiejsze dzieci i młodzież są przy tym przyszłością jutra. To im przypada główna rola przy kształtowaniu przyszłego świata. Jednak jak powinniśmy się przygotować na to trudne zadanie?

Eine Antwort gibt das Bildungskonzept einer „Bildung für nachhaltige Entwicklung“ (BNE). Vor diesem Hintergrund haben die 192 Mitgliedsstaaten der Vereinten Nationen (UNO) von 2005 bis 2014 die UN-Dekade „Bildung für nachhaltige Entwicklung“ ausgerufen und sich zu einer Stärkung des Konzepts verpflichtet. Ziel ist es, Kindern, Jugendlichen und Erwachsenen ein nachhaltiges Denken und Handeln zu vermitteln, ihr Bewusstsein für aktuelle Herausforderungen zu schärfen und sie zu befähigen, die zukünftige Welt aktiv mitzugestalten. Damit dies gelingen kann, muss BNE als Querschnittsaufgabe aller Bildungsbereiche anerkannt werden, der formellen ebenso wie der informellen und außerschulischen Bildung, der Umweltbildung ebenso wie der kulturellen oder politischen Bildung.

Odpowiedź daje koncepcja kształcenia zawarta w „Edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju“ (EZR). Bazując na niej 192 państwa członkowskie Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) ogłosiły okres od 2005 do 2014 roku dekadą ONZ „Edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju” i zobowiązały się do rozwoju tej koncepcji. Jej celem jest przekazanie dzieciom, młodzieży i dorosłym sposobu myślenia i działania w sposób zrównoważony, zwrócenie ich uwagi na aktualne wyzwania oraz umożliwienie im aktywnego kształtowania przyszłego świata. Aby to się udało, EZR musi zostać uznana jako zadanie przekrojowe we wszystkich obszarach edukacji, w edukacji formalnej jak i nieformalnej czy pozaszkolnej, tak samo w nauce o środowisku jak i edukacji kulturalnej lub politycznej.

> Index // Indeks

>> DU BIST ZEITLEBENS FÜR DAS VERANTWORTLICH, WAS DU DIR VERTRAUT GEMACHT HAST. >> >> NA ZAWSZE PONOSISZ ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA TO, CO OSWOIŁEŚ. >> Antoine de Saint-Exupéry

Auf der BKJ-Fachtagung „Zukunft ist jetzt!“ vom 24. bis 27. Februar 2011 in Berlin wurden erstmals Ansätze und Chancen einer „Bildung für nachhaltige Entwicklung“ im Kontext von deutsch-polnischen Jugendkulturbegegnungen aufgezeigt, erprobt und diskutiert. Die Tagung wurde durchgeführt in Zusammenarbeit mit dem Tow. im. Edyty Stein. Dabei wurden folgende Leitfragen ins Blickfeld genommen: >> Welche Bedeutung hat BNE in Deutschland und in Polen? >> Wie kann das Bildungskonzept BNE mit den Methoden der Kulturellen Bildung kombiniert werden? >> Wie lässt sich dieser Ansatz im Kontext bi- oder multinationaler Jugendmaßnahmen einbeziehen? Wir hoffen, mit der vorliegenden Dokumentation möglichst vielen Fachkräften der internationalen Jugendarbeit und der Kulturellen Bildung sowie allen anderen Interessierten aus Deutschland und aus Polen einen Einblick in aktuelle Perspektiven und Praxisbeispiele geben zu können. Denn letztlich wird der Gedanke einer nachhaltigen Entwicklung seine breite Wirkung nur entfalten können, wenn er ein Maßstab für alltägliches Tun wird, und wenn die unterschiedlichen und internationalen Akteure/innen aus Bildung, Wirtschaft, Forschung etc. an einem Strang ziehen. Es liegt also an jedem Einzelnen, die Ziele einer nachhaltigen Entwicklung zu den eigenen zu machen.

Na fachowym kongresie BKJ „Przyszłość jest teraz!“, mającym miejsce od 24 do 27 lutego 2011 roku w Berlinie zostały po raz pierwszy przedstawione, wypróbowane i przedyskutowane założenia i szanse „Edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju” w kontekście polskichniemiecko spotkań młodzieży dotyczących kultury. Kongres został przeprowadzony we współpracy z Tow. im. Edyty Stein. Omawiane były następujące kwestie: >> Jakie znaczenie EZR ma w Polsce i Niemczech? >> W jaki sposób koncepcja EZR może zostać połączona z metodami edukacji kulturalnej? >> Jak można uwzględnić to założenie w kontekście dwu- lub wielostronnych spotkań młodzieży? Mamy nadzieję, że prezentowana dokumentacja zapewni możliwie wielu specjalistom z zakresu międzynarodowej pracy z młodzieżą i edukacji kulturalnej wgląd w aktualne perspektywy i praktyczne przykłady takich działań. Idea zrównoważonego rozwoju będzie miała szerokie oddziaływanie tylko wtedy, kiedy stanie się kryterium codziennego działania oraz kiedy różni i międzynarodowi aktorzy w dziedzinie edukacji, gospodarki, badań naukowych itd. będą dążyć do wspólnego celu. Uczynienie celów zrównoważonego rozwoju swymi własnymi zależy więc od każdego z osobna.

Bianca Fischer Bildungsreferentin der BKJ

Hildegard Bockhorst, Geschäftsfüherin der BKJ Programmflyer der Tagung als PDF-Download // ulotka z programem jako plik PDF-Download >> auf Deutsch >> w języku polskim > Index // Indeks

NACHHALTIGE ENTWICKLUNG – was ist das eigentlich?

ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ – co to właściwie jest?

Nachhaltigkeit ist in aller Munde. Der Begriff wird heutzutage nahezu inflationär in unterschiedlichen Kontexten gebraucht und dabei oft falsch verwendet.

Zrównoważony rozwój jest na ustach wszystkich. Pojęcie to jest jednak dzisiaj używane w coraz częściej w różnych kontekstach, przy tym często używa się go błędnie.

Ursprünglich stammt er aus der Forstwirtschaft und bezog sich auf eine regenerierbare Waldbewirtschaftung nach dem Prinzip: „Schlage nur soviel Holz, wie ein Wald verkraften kann! So viel Holz, wie nachwachsen kann!“ (Hans Carl von Carlowitz, 1713). Nachhaltige Entwicklung bezeichnet heute „(...) eine Entwicklung, die die Lebensqualität der gegenwärtigen Generation sichert und gleichzeitig zukünftigen Generationen die Wahlmöglichkeit zur Gestaltung ihres Lebens erhält.“ (Brundtland-Bericht, World Commission on Environment and Development / WCED, 1987). Ihr Ziel ist die Herstellung und Erhaltung der Zukunftsfähigkeit bei einer möglichst ausgewogenen Berücksichtigung der ökonomischen Wettbewerbsfähigkeit, der ökologischen Verträglichkeit, kultureller Vielfalt und der sozialen wie auch globalen Gerechtigkeit. Kurzum: Nachhaltige Entwicklung ist also >> genug, für alle, für immer >> heute auch an die Zukunft und zukünftige Generationen zu denken >> die Balance zwischen Geben und Nehmen zu halten >> das Gleichgewicht zwischen Ökologie, Ökonomie, Sozialem und Kultur zu erreichen; >> unsere Zukunft unter Beteiligung aller Menschen dieser Welt aktiv und nachhaltig mitzugestalten – egal ob arm oder reich, ob alt oder jung, ob weiß oder schwarz >> nachhaltige Innovationen zu entwickeln >> die Menschenrechte zu wahren >> den Schutz von biologischer und kultureller Vielfalt zu gewährleisten >> eine Zukunftsvision zu schaffen.

Pierwotnie pochodzi ono z dziedziny gospodarki leśnej i odnosi się do gospodarowania lasami w sposób odnawialny, zgodnie z zasadą: „Ścinaj tylko tyle drzewa, ile las zdoła wyprodukować! Tyle, ile może odrosnąć!” (Hans Carl von Carlowitz, 1713). Zrównoważony rozwój oznacza dziś „(…) rozwój, który zapewnia jakość życia obecnym pokoleniom, a jednocześnie daje możliwość przyszłym pokoleniom wyboru sposobu, w jaki będą kształtować swoje zycie.” (Brundtland report, World Commission on Environment and Development / WCED, 1987). Celem zrównoważonego rozwoju jest stworzenie i zachowanie systemu, który będzie w przyszłości wydolny, w wyważony sposób uwzględni konkurencyjną gospodarkę, zgodność z normami ekologicznymi, różnorodność kulturową oraz socjalną jak i globalną sprawiedliwość. W skrócie: Zrównoważony rozwój oznacza więc >> wystarczająco, dla wszystkich, na zawsze >> myślenie także dziś o przyszłości i przyszłych pokoleniach >> utrzymywanie równowagi między dawaniem i braniem >> osiągnięcie równowagi między ekologią, ekonomią, aspektem społecznym i kulturowym >> aktywne i trwało wspólne kształtowanie naszej przyszłości przy udziale wszystkich ludzi tego świata – obojętne czy są biedni czy bogaci, starzy czy młodzi, biali czy czarni >> rozwijanie zrównoważonych technologii >> przestrzeganie praw człowieka >> gwarancję ochrony różnorodności biologicznej i kulturowej >> stworzenie wizji przyszłości.

> Index // Indeks

BILDUNG FÜR NACHHALTIGE ENTWICKLUNG ODER KURZ BNE – was ist das?

EDUKACJA NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU, W SKRÓCIE EZR – co to takiego?

Bildung ist der Schlüssel zur Nachhaltigkeit. Sie bietet dem Einzelnen Gelegenheit zur Beschäftigung mit unserer Gegenwart, Vergangenheit und Zukunft, ermöglicht das Fragen nach dem Morgen und den Austausch mit anderen. Die zu einer nachhaltigen Entwicklung erforderlichen Kompetenzen, Verhaltensweisen und Einstellungen können in Bildungsangeboten gefördert und reflektiert werden. Bildung für nachhaltige Entwicklung ist daher Querschnittsaufgabe aller Bereiche und -orte, an denen Lernen stattfindet – dazu gehört die Schule ebenso wie außerschulische Zentren und Vereine, die Familie sowie auch das Internet. Eine nachhaltige und zukunftsfähige Entwicklung der Welt funktioniert nur, wenn alle Menschen beteiligt werden können.

Edukacja to klucz do zrównoważonego rozwoju. Oferuje każdemu z osobna okazję do zajęcia się naszą teraźniejszością, przeszłością i przyszłością, umożliwia pytanie o jutro i wymianę doświadczeń z innymi. Wymagane do zrównoważonego rozwoju kompetencje, zachowania i postawy mogą być dzięki w procesie nauczania wspierane i przemyślane. Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju jest w związku z powyższym zadaniem przekrojowym we wszystkich obszarach i miejscach, w których odbywa się nauczanie – należą do nich tak samo szkoła jak i pozaszkolne centra i stowarzyszenia, rodzina i Internet. Zrównoważony i przyszłościowy rozwój świata będzie funkcjonować tylko wówczas, gdy mogą zostać w niego zaangażowani wszyscy ludzie.

Zentrales Ziel einer Bildung für nachhaltigen Entwicklung (BNE) ist es, die Menschen zur aktiven Gestaltung einer ökologisch verträglichen, wirtschaftlich leistungsfähigen, sozial gerechten, kulturell vielfältigen Umwelt unter Berücksichtigung globaler Aspekte zu befähigen. Also Kindern, Jugendlichen und Erwachsenen nachhaltiges Denken und Handeln zu vermitteln. Dabei sollen sie in die Lage versetzt werden, Entscheidungen für die Zukunft zu treffen, und lernen abzuschätzen, wie sich das eigene Handeln auf künftige Generationen oder das Leben in anderen Weltregionen auswirkt. Wo kaufe ich Bananen oder Kleidung, ohne die Ausbeutung in Asien oder Afrika zu unterstützen? Wie fördern wir wirtschaftlichen Fortschritt, ohne die Umwelt zu zerstören? Solche und viele andere Fragen versucht Bildung für nachhaltige Entwicklung zu beantworten.

Głównym celem edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju (EZR) jest umożliwienie ludziom aktywnego kształtowania środowiska ekologicznie zgodnego, gospodarczo wydajnego, społecznie sprawiedliwego, kulturowo różnorodnego, przy uwzględnieniu aspektów globalnych. Innymi słowy przekazanie dzieciom, młodzieży i dorosłym myślenia i działania w sposób zrównoważony. Jednocześnie powinno promować ocenę podejmowanych decyzji oraz ich wpływ na przyszłość, refleksję nad pytaniem jak własne postępowanie oddziałuje na przyszłe pokolenia lub na życie w innych regionach świata. Gdzie kupię banany lub ubranie bez wspierania wyzysku w Azji lub Afryce? Jak utrzymać postęp gospodarczy, aby nie niszczyć środowiska? Na te jak i na wiele innych pytań edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju próbuje odpowiedzieć.

Weitere Informationen unter: >> www.bne-portal.de

Dalsze informacje pod adresem (niem.): >> www.bne-portal.de

Ergänzung zum deutschen Diskurs: Zur Umsetzung nachhaltiger Entwicklungsprozesse spielt in Deutschland – neben den Inhalten einer BNE – das Konzept der Gestaltungskompetenz eine zentrale Rolle. Entwickelt wurde es von Prof. Dr. Gerhard de Haan und Dr. Dorothee Harenberg. Gestaltungskompetenz bezeichnet im Kern: Entwicklungsprozesse mit Kopf, Herz und Hand nachhaltig gestalten zu können. Also „(...) die Fähigkeit (...), Wissen über nachhaltige Entwicklung anwenden und Probleme nicht nachhaltiger Entwicklung erkennen zu können.“ Um dies zu konkretisieren, wurden 8-12 Teilkompetenzen benannt. >> Die Gestaltungskompetenzen als PDF-Download

Uzupełnienie do niemieckiego dyskursu: Dla realizacji procesów zrównoważonego rozwoju – obok treści zawartych w EZR – centralną rolę odgrywa w Niemczech koncept kompetencji kształtowania rzeczywistości. Został on rozwinięty przez prof. dr G. de Haana i dr D. Harenberg. Kompetencja kształtowania rzeczywistości oznacza w istocie: umiejętność długotrwałego kształtowania procesów rozwojowych głową, sercem i ręką. A więc, „(…) potrafić zastosować umiejętności (…), wiedzę o zrównoważonym rozwoju, a także rozpoznać problemy rozwoju niezrównoważonego.” W celu konkretyzacji w punktach 8-12 nazwano kompetencje częściowe. >> Kompetencje kształtowania rzeczywistości jako plik PDF-Download

> Index // Indeks

WARUM KULTURELLE BILDUNG UND BNE?

DLACZEGO EDUKACJA KULTURALNA I EZR?

>> ein Hip-Hop-Workshop Kinderrechte >> ein Workshop im kreativen Schreiben zum Thema Energie der Zukunft >> eine Filmwerkstatt „Was ist Abfall?“ Alle diese Projekte weisen Anknüpfungspunkte zu einer Bildung für nachhaltige Entwicklung auf.

>> warsztat hip-hopowy praw dzieci >> warsztat kreatywnego pisania energii przyszłości >> warsztat filmowy „Czym są odpady?” Wszystkie te projekty zawierają punkty zbieżne z tematyką edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Eine Kulturelle Bildung für nachhaltige Entwicklung bietet vielversprechende Bildungsansätze und Chancen zur Verankerung und Reflexion des Nachhaltigkeitsgedankens. Durch die attraktiven und niedrigschwelligen Angebotsformen, Methoden und Zugänge der Kulturellen Kinder- und Jugendbildung können alle Kinder und Jugendlichen erreicht und für das komplexe Thema einer nachhaltigen Entwicklung sensibilisiert werden. Verkürzt gesagt: Kulturelle Bildung befähigt Kinder und Jugendliche, etwas zu tun bzw. etwas zu gestalten. Eine Kulturelle Bildung für nachhaltige Entwicklung kann Kinder und Jugendliche in ihrem künstlerischen Tun und in der Auseinandersetzung mit Kunst und Kultur motivieren, die Zukunft und ihre Lebenswelt aktiv mitzugestalten und etwas zu verändern. Kompetenzen für eine nachhaltige Entwicklung schließen dabei ein hohes Maß an Kreativität, Empathie, Ambiguitätstoleranz und Teamfähigkeit ein, die mithilfe der verschiedenen Genres von Musik, Tanz, Theater, Film, Malerei, Design, Literatur erworben werden können.

Edukacja kulturalna na rzecz zrównoważonego rozwoju oferuje atrakcyjne metody edukacji oraz jest szansą na ugruntowanie tej idei refleksję nad zrównoważonym rozwojem. Uzywając atrakcyjnych i dostępnych dla każdego form i metod edukacji kulturalnej dzieci i młodzieży można dotrzeć i uwrażliwić wszystkie dzieci i młodzież na kompleksowy temat zrównoważonego rozwoju. Mówiąc krótko: edukacja kulturalna wykształca w dzieciach i młodzieży zdolności kreacji, tworzenia. Edukacja kulturalna na rzecz zrównoważonego rozwoju może zmotywować dzieci i młodzież do działań artystycznym i do kontaktów ze sztuką i kulturą, a tym samym przekonać ich, aby aktywnie współtworzyli przyszłość i swoje środowisko a także dokonywali w nim zmian. Do kompetencji istotnych dla zrównoważonego rozwoju wliczają się w dużym stopniu kreatywność, empatia, tolerancja wieloznaczności i umiejętność pracy w grupie, które można rozwinąć za pomocą różnego rodzaju muzyki, tańca, teatru, filmu, malarstwa, design, literatury.

„Kulturelle Bildung soll die Wahrnehmungsfähigkeit für komplexe Zusammenhänge entwickeln, das Urteilsvermögen junger Menschen stärken und sie zur aktiven und verantwortlichen Mitgestaltung der Gesellschaft ermutigen. (...) Bildung ist der Schlüssel sowohl zu Nachhaltigkeit als auch zu individueller Zukunftsfähigkeit. (...) – Kulturelle Bildung bietet in allen Lebensphasen die Möglichkeit, sich kritisch und kreativ mit dem eigenen Selbstverständnis, dem kulturellen Erbe sowie mit der politischen und gesellschaftlichen Situation und den Zukunftsperspektiven Deutschlands, Europas und der Welt auseinanderzusetzen. Damit können die eigene Rolle in globalen Fragen neu definiert und die Formen des weltweiten Zusammenlebens mit gestaltet werden.“

(>> BKJ-Positionspapier 2011) Die Bundesvereinigung Kulturelle Kinder und Jugendbildung setzt sich als bundesweiter Dachverband (mit 55 bundesweit agierenden Institutionen, Fachverbänden und Landesvereinigungen) der Kulturellen Bildung in Deutschland für eine „Kulturelle Bildung für nachhaltige Entwicklung“ ein. Aber was meint das konkret? In den folgenden Beiträgen aus Theorie und Praxis werden Sie konkrete Ansätze und Anregungen zur Umsetzung einer Bildung für nachhaltige Entwicklung bekommen. 8 > Index

„Edukacja kulturalna winna rozwijać zdolność postrzegania kompleksowych powiązań, wzmacniać rozsądek młodych ludzi i zachęcać ich do aktywnego i odpowiedzialnego współtworzenia społeczeństwa. (...) Edukacja stanowi klucz zarówno do zrównoważonego rozwoju, jak i indywidualnej zdolności kształtowania własnej przyszłości. (...) – Edukacja kulturalna we wszystkich fazach życia oferuje możliwość krytycznej i kreatywnej dyskusji z własną samoświadomością, dziedzictwem kulturowym jak i polityczną i społeczną sytuacją oraz przyszłymi perspektywami Niemiec, Europy i świata. Dzięki temu jednostkowa rola w kwestach globalnych może być zdefiniowana na nowo podobnie jak formy światowego współistnienia.

(>> BKJ- Statut 2011) Federalne Stowarzyszenie Kulturalnego Kształcenia Młodzieży jako ogólnokrajowa organizacja parasolowa (z 55 działającymi w całym kraju instytucjami, specjalistycznymi związkami i zrzeszeniami krajowymi) edukacji kulturalnej w Niemczech wspiera „Edukację kulturalną na rzecz zrównoważonego rozwoju”. Co to konkretnie oznacza? W kolejnych artykułach dotyczących teorii i praktyki poznają Państwo konkretne metody i sugestie odnośnie przeprowadzania projektów edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju.

> Index // Indeks

I. EIN PERSPEKTIVWECHSEL – Bedeutung von BNE aus Ländersicht ZMIANA PERSPEKTYWY – Znaczenie EZR ze strony krajowej >> KULTUR IN DER NACHHALTIGEN ENTWICKLUNG

Prof. Dr. Sławomir Ratajski, Generalsekretär der Polnischen UNESCO-Kommission >> www.unesco.pl Als ein Hauptelement der nachhaltigen Entwicklung fand die Rolle der Kultur vor verhältnismäßig kurzer Zeit Eingang in internationale Dokumente. Die „Bonner Deklaration” aus dem Jahr 2009 ist in diesem Zusammenhang ein äußerst wichtiges und richtungsweisendes Dokument für die Bildung für nachhaltige Entwicklung in der zweiten Hälfte der Dekade für nachhaltige Entwicklung. Sie reduziert jedoch die Bedeutung der Kultur auf einen bestimmten Wissensvorrat lokaler Bräuche und traditioneller Kulturen. Die Kultur findet hier als eine die Entwicklung motivierende Achse noch nicht ihre Berücksichtigung. Einen bedeutenden Schritt für das Verständnis ihrer Bedeutung stellte die Annahme der Resolution während der 65. UN-Hauptversammlung im Oktober 2010 dar. Dieses Dokument erkennt die wichtige Rolle der Kultur unter den zahlreichen unabdinglichen Handlungen für das Erreichen der Millenniumsziele der Entwicklung deutlich an. Im vorliegenden Beitrag stelle ich die verschiedenen Bereiche vor, in denen Kultur mit der gesellschaftlichen und wirtschaftlichen Entwicklung zusammenspielt: die Rolle der Kultur als eine Bedingung für nachhaltige Entwicklung, Kultur als lokale Identität, Kultur als ein integraler Bestandteil einer biologisch vielfältigen kulturellen Umwelt, Kultur als wesentliches Entwicklungskapital oder als ein Entwicklungsfaktor der Demokratie, insbesondere der lokalen Demokratie. Im gesellschaftlichen Bewusstsein sind diese unterschiedlichen Aspekte von Kultur jedoch noch nicht angekommen. Kultur als Bedingung der nachhaltigen Entwicklung 2008 ratifizierte Polen die „Konvention zum Schutz und zur Förderung der Vielfalt kultureller Ausdrucksformen“, die im Jahre 2005 von der UNESCO angenommen worden ist. Sie verweist in besonderer Weise auf ein weites Verständnis von Kultur für die Umsetzung der staatlichen Politik. Die Einführung der von ihr berührten Problematik auf der Planungsebene und der praktischen Umsetzung der Entwicklung auf allen Ebenen der staatlichen Administration 10

KULTURA W ZRÓWNOWAŻONYM ROZWOJU

Prof. dr Sławomir Ratajski, Sekretarz Generalny Polskiego Komitetu ds.UNESCO >> www.unesco.pl Rola Kultury, jako istotnego elementu zrównoważonego rozwoju stosunkowo niedawno znalazła swoje odzwierciedlenie w dokumentach międzynarodowych. Jeszcze w „Deklaracji z Bonn” z 2009 r., niezwykle ważnym dokumencie wyznaczającym kierunki edukacji dla zrównoważonego rozwoju na drugą połowę Dekady dla Zrównoważonego Rozwoju, znaczenie kultury jest zredukowane do pewnego zasobu wiedzy i zwyczajów lokalnych kultur tradycyjnych. Kultura nie odnajduje tu jeszcze swego wymiaru jako osi motywującej rozwój. Znaczącym krokiem w rozumieniu jej znaczenia było przyjęcie w październiku 2010 roku Rezolucji z 65 - tej sesji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych. Dokument ten wyraźnie uznaje ważną rolę kultury pośród wielu działań niezbędnych dla osiągnięcia Milenijnych Celów Rozwoju. W niniejszym wystąpieniu przedstawiam różnorodne obszary, w których następuje szczególne zespolenie kultury z rozwojem społeczno-gospodarczym. Rola kultury jako warunek zrównoważonego rozwoju, tożsamości lokalnej, jako integralna część różnorodnego środowiska biokulturowego czy jako istotnego kapitału rozwojowego oraz czynnika rozwoju demokracji w tym szczególnie demokracji lokalnej, nie funkcjonuje jeszcze powszechnie w świadomości społecznej. Kultura warunkiem zrównoważonego rozwoju W roku 2008 Polska ratyfikowała „Konwencję w sprawie ochrony różnorodności form wyrazu kulturowego” przyjętą na forum UNESCO w 2005 r. W sposób szczególny wskazuje ona na udział szeroko rozumianej kultury w realizacji polityki państwa. Wprowadzenie poruszanej w niej problematyki na poziom planowania i praktycznej realizacji rozwoju na każdym szczeblu administracji państwowej może przyczynić się min. do pogłębienia procesów społecznych w duchu demokracji. Znajdujemy tu zapisy o lokalnej tożsamości kulturowej i udziale kultury w polityce państwa „jako elementu strategicznego”. Konwencja z jednej strony uwypukla rolę różnorodności kulturowej jako „głównej siły > Index // Indeks

kann dazu beitragen, dass die gesellschaftlichen Prozesse im Geiste der Demokratie zumindest vertieft werden. Hier findet man die Darstellung der lokalen kulturellen Identität und des Anteils von Kultur in der Politik eines Staates „als ein strategisches Element“. Die Konvention verdeutlicht einerseits die Rolle der kulturellen Vielfalt als „Hauptantriebskraft für die nachhaltige Entwicklung” – wie man dem Vorwort entnehmen kann. Andererseits verweist sie wiederum als eine der Bedingungen auf die Komplementarität und Gleichrangigkeit der ökonomischen und kulturellen Aspekte. Kultur als Bedingung lokaler Identität Im Vorwort der „Allgemeinen Erklärung zur kulturellen Vielfalt”, die auf der 31. Generalkonferenz im Jahre 2001 angenommen worden ist, liest man „(…) dass Kultur im Mittelpunkt aktueller Debatten über Identität, sozialen Zusammenhalt und die wirtschaftliche Entwicklung einer Wissensgesellschaft steht (…)“. Insbesondere die EU stimuliert die Kreativität und Innovation des vereinten Europas, das die Kraft und Attraktivität der Zivilisation des alten Kontinents bewahren möchte. Sie sieht ihre Chance in der Förderung lokaler kultureller Vielfalt, die der Aufrechterhaltung eines kreativen Dialogs einerseits und der Stärkung der Integrationsprozesse andererseits dient. Ein gut gefestigtes Bewusstsein der eigenen kulturellen Identität ist ein grundlegender Faktor, der den Menschen gegenüber anderen Kulturen öffnet. Einen Dialog ermöglicht sie unter der Voraussetzung, dass man die Verschiedenheit akzeptiert. Die UNESCO-Konvention von 2005 berücksichtigt die Förderung kultureller Entwicklung auf allen Ebenen, indem sie die entsprechenden Entwicklungsbedingungen künstlerischer Handlungen absichert, den Unternehmergeist und die Kulturindustrien fördert und die technischen, finanziellen und institutionellen Möglichkeiten von Organisationen stärkt. Dies schafft eine Perspektive für eine multikulturelle Welt, die sich auf den Dialog, die Nachhaltigkeit verschiedener Ausdrucksformen und das Erbe stützt. > Index // Indeks

napędowej trwałego i zrównoważonego rozwoju” – jak czytamy w preambule, z drugiej zaś jako jedną z zasad wskazuje na komplementarność i równoważność jego ekonomicznych i kulturowych aspektów. Kultura warunkiem tożsamości lokalnej W preambule „Deklaracji UNESCO o różnorodności kulturowej” przyjętej na 31 sesji Konferencji Generalnej w 2001 r. czytamy, że „kultura znajduje się w sercu współczesnej debaty o tożsamości, spójności społecznej i rozwoju gospodarki opartej na wiedzy...”. Szczególnie UE poszukując mechanizmów stymulujących kreatywność i innowacyjność współczesnej Europy, pragnącej zachować siłę i atrakcyjność cywilizacji starego kontynentu widzi swoją szansę także we wspieraniu różnorodności kultur lokalnych służących podtrzymaniu twórczego dialogu z jednej strony, a z drugiej wzmocnieniu procesów integracyjnych tam zachodzących. Dobrze ugruntowana świadomość własnej tożsamości kulturowej jest zasadniczym czynnikiem usposabiającym człowieka na otwartość w stosunku do innych kultur. Sprzyja ona możliwości prowadzenia dialogu przy postawie akceptacji odmienności. Konwencja UNESCO z 2005 r. mając na uwadze wspieranie rozwoju kultury na wszelkich poziomach poprzez zapewnienie odpowiednich warunków rozwoju działalności twórczej, wspierania przedsiębiorczości związanej z przemysłami kultury, wzmacnianie możliwości technicznych, budżetowych i kadrowych organizacji kulturalnych tworzy perspektywę świata wielokulturowego opartego na dialogu, równoważności różnych ekspresji oraz dziedzictwa. Środowisko człowieka jednością kultury i natury Dziedzictwo kulturalne materialne i niematerialne w duchu omawianych konwencji tworzy nieodłączny element środowiska człowieka w powiązaniu ze środowiskiem przyrodniczym. Tak rozumiane komplementarnie środowisko powinno podlegać ochronie jako warunek zrównoważonego rozwoju z myślą o przyszłych pokoleniach. 11

Die Umwelt des Menschen als Einheit von Kultur und Natur Vor dem Hintergrund der oben besprochenen Konventionen sind das materielle und immaterielle Kulturerbe ein fester Bestandteil der natürlichen menschlichen Umwelt. Allerdings werden diese beiden Parameter zumeist getrennt und als Gegensätze behandelt. Im Mittelpunkt dieser Papiere steht daher vor allem der Schutz der Umwelt als eine Bedingung für eine nachhaltige Entwicklung der zukünftigen Generationen. Die „Konvention zum Schutz des Kultur- und Naturerbes der Welt“ hat sich in gewissem Umfang dieses Problems seit 1972 angenommen und denkt erstmals Naturund Kulturschutz zusammen. Trotz dieser Konvention und des Erfolgs der Welterbe-Liste gelang es nicht, die Nachhaltigkeit von Kultur und Natur als Bestandteil der menschlichen Umwelt im allgemeinen Bewusstsein zu verankern. Räumliche Ordnung als integraler Bestandteil der menschlichen Umwelt Die polnischen Erfahrungen aus den häufig chaotischen räumlichen Veränderungen der Städte, Gemeinden und Dörfer in den letzten Jahrzehnten konzentrieren sich eher auf das Problem der räumlichen Ordnung. Diese ist ein Ausdruck einer besonderen Art von Kultur, die in der menschlichen Umwelt ihre Spuren hinterlässt. Umso mehr, wenn man berücksichtigt, dass sich eine lokale Identität herausbildet, die so wichtig ist für den Aufbau einer modernen demokratischen Gesellschaft. Dabei beeinflusst der materiell greifbare Raum, in dem sich diese Gemeinschaften gründen, die Entwicklung von zwischenmenschlichen Beziehungen und emotionalen Bindungen zum Wohnort erheblich. Raumordnungspläne eines Landes als auch regionale Pläne, lokale Raumplanungspolitik sowie Stadtplanung sollten diesen Sachverhalt berücksichtigen.

W pewnym stopniu zagadnieniem tym zajęła się „Konwencja o ochronie dziedzictwa kulturalnego i naturalnego“ z 1972 r., ale mimo sukcesu Listy Światowego Dziedzictwa nie zdołała ona wprowadzić do powszechnej świadomości równoważności kultury i natury jako składowych środowiska człowieka. Ład przestrzenny integralną częścią środowiska człowieka Polskie doświadczenia, wynikłe z często chaotycznych przemian przestrzeni miast, miasteczek i wsi zachodzących w minionych dziesięcioleciach, skłaniają do skoncentrowania się także na problemie ładu przestrzennego jako szczególnego wyrazu wpisywania się kultury w środowisko człowieka. Tym bardziej, że w kontekście rozważań dotyczących kształtowania się tożsamości lokalnej, tak istotnej w budowie nowoczesnych społeczeństw demokratycznych, przestrzeń materialna – dotykalna, w której tworzą się owe społeczności, ma niebagatelny wpływ na rozwój relacji międzyludzkich i emocjonalnych związków z miejscem zamieszkania. Udział tej problematyki powinien dotyczyć zarówno koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju, jak i planów regionalnych, lokalnych polityk przestrzennych oraz planów miejscowych. Kultura i natura kapitałem zrównoważonego rozwoju Dziedzictwo kultury i natury uważane były tradycyjnie za pozaekonomiczny czynnik zagospodarowania przestrzennego. Traktowane jednak jako zasób, mogą zostać przekształcone w kapitał, który może odegrać istotną rolę w strategii zrównoważonego rozwoju zarówno na poziomie lokalnym jak i całego kraju. Z jednej strony może on stać się podstawą działań promocyjnych, poczynając od szczebla gminnego, z drugiej strony, na fali głodu różnorodności, który ogarnia zglobalizowa-

> Index // Indeks

Kultur und Natur als Kapital für eine nachhaltige Entwicklung Kulturelles Erbe und Natur wurden seit jeher als außerwirtschaftliche Faktoren der Raumordnungsplanung angesehen. Als Ressource können sie jedoch in Kapital umgewandelt werden, das eine wichtige strategische Rolle für eine nachhaltige Entwicklung sowohl lokal als auch auf Landesebene spielen kann. Einerseits kann dieses Kapital die Basis für Förderaktivitäten werden, die auf kommunaler Ebene beginnen, andererseits kann es auf der Vielfalts-Welle – die die globalisierte Welt umfasst – ein Motor für Wachstum, Tourismus und kulturelle Dienstleistungen werden. Das wichtigste Kapital jedoch sind die Menschen, deren Kreativität, Ansichten, Sensibilität für Werte, Leistungsfähigkeiten ein Entwicklungspotenzial darstellen, das in herausragendem Ausmaß von der kulturellen und natürlichen Umwelt abhängt. Bildung für nachhaltige Entwicklung Das Ziel einer permanenten Bildung auf verschiedenen Ebenen sollten langfristige Vorteile für die Gemeinden, die Stärkung des Zusammenhalts und der sozialen Aktivität, die Vertiefung der demokratischen Prozesse und ein Nutzen für die Wirtschaft des Landes sein. Diese entstehen durch die nachhaltige Entwicklung, in der die Kultur eine bindende Rolle spielt, die im materiellen und immateriellen Erbe und in der zeitgenössischen Kultur zum Ausdruck kommt. Eine zusammenhängende Vision einer nachhaltigen Entwicklung, in der die Kultur eine bedingende Rolle einnimmt, sollte das Bildungssystem von der Grundschule und Sekundarstufe an durchdringen. Diese sollten sie in ihre Curricula aufnehmen, um durch Formen der künstlerischen und kulturellen Bildung bereichert zu werden und ästhetische Sensibilität und ein Gefühl der kulturellen Identität zu gestalten.

ny świat, może stać się motorem rozwoju przemysłów turystycznego i kulturalnego, usług. Najistotniejszym kapitałem jednak są ludzie, których kreatywność, postawy, wrażliwość na wartości, zdolności produkcyjne stanowią potencjał rozwoju, uzależniony w wybitnym stopniu od środowiska kulturowo-przyrodniczego. Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju Celem edukacji prowadzonej ustawicznie na różnych poziomach powinno być ukazanie długofalowej korzyści dla społeczności lokalnych, wzrostu spójności i aktywności społecznej, pogłębienie procesów demokratycznych oraz korzyści dla gospodarki kraju, płynących ze zrównoważonego rozwoju, w którym wiążącą rolę odgrywa kultura, wyrażona w dziedzictwie materialnym i niematerialnym oraz dobrach kultury współczesnej. Spójna wizja zrównoważonego rozwoju, w którym kultura odgrywa warunkującą rolę, winna przeniknąć system edukacyjny począwszy od szkoły na poziomie podstawowym i średnim, które powinny włączać ją do swoich programów, nasycając je edukacją artystyczną i kulturalną, kształtując wrażliwość estetyczną i poczucie tożsamości kulturowej. Publikacja „Kultura a zrównoważony rozwój“ Polskiego Komitetu ds. UNESCO (2009): >> www.unesco.pl/sources

Publikation „Kultur und Nachhaltige Entwicklung“ der Polnischen UNESCO-Kommission (2009, pl.): >> www.unesco.pl/sources

> Index // Indeks

DIE UN-DEKADE „BILDUNG FÜR NACHHALTIGE ENTWICKLUNG“

Dr. Alexander Leicht, Sekretariatsleiter der UN-Dekade „Bildung für nachhaltige Entwicklung“, Deutsche UNESCO-Kommission >> www.unesco.de

DEKADA ONZ „EDUKACJA NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU“

dr Alexander Leicht, kierownik sekretariatu Dekady ONZ „Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju“, Niemiecki Komitet ds. UNESCO >> www.unesco.de

Zukunftsfähige Bildung muss Menschen mit dem Rüstzeug ausstatten, um an der Bewältigung globaler Herausforderungen – wie z. B. den Klimawandel – mitzuwirken. Damit Bildung diesem Anspruch gerecht wird, haben die Vereinten Nationen für die Jahre 2005 bis 2014 die UN-Dekade „Bildung für nachhaltige Entwicklung“ ausgerufen. „Das übergreifende Ziel der Dekade ist die Integration der Prinzipien, Werte und Praktiken der nachhaltigen Entwicklung in alle Bereiche der Bildung und des Lernens“ (UNESCO 2005). Die UNESCO koordiniert die Umsetzung der Dekade weltweit. Die Umsetzung dieses Ziels unterscheidet sich national und obliegt den jeweiligen Ländern und ihrem Engagement.

Kształcenie zdolności na przyszłość musi wyposażać ludzi w arsenał środków, pozwalających im na współdziałanie przy przezwyciężaniu globalnych wyzwań – takich jak np. zmiany klimatyczne. Aby edukacja sprostała temu wymogowi, Organizacja Narodów Zjednoczonych ogłosiła okres między rokiem 2005 a 2014 Dekadę ONZ – „Edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju”. „Zakrojonym na szeroką skalę celem dekady jest integracja zasad, wartości i praktyk zrównoważonego rozwoju we wszystkich obszarach kształcenia i nauczania” (UNESCO 2005). UNESCO koordynuje realizację dekady na całym świecie. Wdrażanie tego celu różni się na płaszczyźnie narodowej i należy do różnych krajów i ich zaangażowania.

In Deutschland koordiniert die Deutsche UNESCO-Kommission (DUK) die Umsetzung der Dekade „Bildung für nachhaltige Entwicklung“ auf der Grundlage eines einstimmigen Bundestagsbeschlusses und mit Mitteln des Bundesministeriums für Bildung und Forschung. Für die Begleitung der Dekade und Unterstützung der Akteure aus Politik und Zivilgesellschaft wurde eigens eine Koordinierungsstelle in Bonn und Berlin eingerichtet. Zu den Aufgaben der Deutschen UNESCO-Kommission und ihren Gremien in der Dekade gehören die Politikberatung und politische Fürsprache für BNE, die Schaffung einer Plattform für Akteure sowie die Förderung von Kooperationen und Netzwerken. Darüber hinaus ist die DUK inhaltlicher und konzeptioneller Impulsgeber der Dekade und setzt sich dafür ein, die Sichtbarkeit und den Informationsfluss zu BNE zu erhöhen. Zentrales Kommunikationsinstrument ist dabei die Internetplattform >> www.bneportal.de. Hier erfahren interessierte Leser/innen mehr über die zahlreichen Aktivitäten rund um die UN-Dekade BNE, ihre Hintergründe, neue Entwicklungen, aktuelle Termine und Veranstaltungen, Literaturtipps, Materialien. Und sie erhalten Einblicke in die BNE-Praxis.

W Niemczech realizację dekady „Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju“ koordynuje Niemiecki Komitet ds. UNESCO na podstawie jednogłośnej uchwały Bundestagu oraz za pomocą środków ministerialnych przeznaczonych na edukację i badania naukowe. Aby towarzyszyć dekadzie, a także wesprzeć inicjatorów z polityki i społeczeństwa obywatelskiego specjalnie utworzono wydział koordynacji w Bonn i Berlinie. Do zadań Niemieckiego Komitetu ds. UNESCO (DUK) i jej gremiów w czasie dekady należą konsultacja polityczna i polityczne wstawiennictwo za ERZ, stworzenie platformy dla inicjatorów, jak i wspieranie kooperacji i sieci. Ponadto DUK jest merytorycznym i koncepcyjnym podmiotem tworzącym impulsy dekady oraz angażuje się w zwiększenie widoczności i informacyjnego przepływu do EZR. Centralny instrument komunikacji stanowi przy tym internetowa platforma (niem.) >> www.bne-portal.de.Tutaj zainteresowani czytelnicy dowiedzą się więcej o licznych aktywnościach dookoła dekady ONZ, o jej realiach, nowych rozwojach, aktulanych terminach i wydarzeniach, znajdą wskazówki w dziedzinie literatury i materiałów oraz uzyskają wgląd w praktykę EZR.

Nachhaltigkeit lässt sich nur realisieren, wenn alle mitwirken. Dem deutschen Nationalkomitee der UN-Dekade ist deshalb die Wertschätzung und Unterstützung zahlreicher Akteure auf lokaler Ebene besonders wichtig. Aus diesem Grund wurden mittlerweile über 1.400 innovative Bildungsinitiativen als offizielle Dekade-Projekte

Długotrwałość może zostać zrealizowana tylko wtedy, gdy wszyscy współdziałają. Dlatego dla niemieckiego Narodowego Komitetu dekady ONZ szczególnie ważne jest uznanie i wspieranie licznych inicjatorów na płaszczyźnie lokalnej. W międzyczasie zostało z tego powodu wyróżnionych ponad 1.400 innowacyjnych > Index // Indeks

ausgezeichnet. Darunter befinden sich z. B. Kindergärten, Schulen, Bildungsstätten, lokale Aktionsgruppen sowie Kommunen (Frankfurt, Hamburg, Bonn u. a.). Die Auszeichnung steht für die vorbildliche Vermittlung eines ganzheitlichen und nachhaltigen Denkens und Handelns. Zudem soll sie dazu beitragen, die Sichtbarkeit von BNE in der Öffentlichkeit zu erhöhen und weitere gute Praxis zu fördern.

projektów edukacyjnych jako oficjalne projekty dekady. Wśród nich znajdują się np. przedszkola, szkoły, ośrodki kształcenia, lokalne grupy działania jak i komuny (Frankfurt, Hamburg, Bonn i in.). Wyróżnienie oznacza wzorowe przekazanie całosciowego i zrównoważonego myślenia i działania. Poza tym powinno przyczyniać się do zwiększania widoczności EZR w opinii publicznej oraz popierania dalszej dobrej praktyki.

Die zentralen Kriterien für die Auszeichnung eines Projektes sind: >> Verfolgt es ein breites BNE-Konzept bzw. werden Aspekte von Ökologie, Ökonomie, Sozialem und kultureller Vielfalt sowie globaler Gerechtigkeit gleichermaßen berücksichtigt? >> Gewährleistet es Partizipation? >> Weist es Modellcharakter auf? >> Berücksichtigt es den Aspekt der Langfristigkeit?

Centralnymi kryteriami dla wyróżnienia projektu są: >> Czy dąży on do szerokiego konceptu EZR, względnie czy zostają w równej mierze uwzględnione aspekty ekologii, ekonomii, społecznej i kulturowej różnorodności i globalnej sprawiedliwości? >> Czy gwarantuje partycypację? >> Czy wykazuje charakter modelowy? >> Czy uwzględnia aspekt długotrwałości?

Ein Projekt muss zudem Bezüge zu den vier strategischen Zielen des >> Nationalen Aktionsplans (NAP) aufweisen. Das sind: >> Die Weiterentwicklung und Bündelung der Aktivitäten sowie Transfer der guten Praxis in die Breite >> Vernetzung der Akteure der BNE >> Verbesserung der öffentlichen Wahrnehmung von BNE >> Verstärkung internationaler Kooperationen Eine Übersicht über alle ausgezeichneten Praxisprojekte sowie der >> Wegweiser zum Bewerbungsverfahren befinden sich auf dem BNE-Portal. Zu den ausgezeichneten Projekten zählen auch einige wenige aus dem Kulturbereich, wie z. B.: >> Unter dem Slogan „Arte - Sustenibile Uno - Die Kunst der Nachhaltigkeit“ veranstaltet der Verein für Kunst, Gesundheit und Bildung (KGB) seit 1990 Kunstprojekte, die den sperrigen Nachhaltigkeits begriff in Ausstellungen erlebbar machen. Künst ler/innen, Designer/innen und Hochschulgruppen aus verschiedenen Ländern stellen ihre Werke aus. Sie setzen sich in Videos, Installationen, Gemälden und vielen anderen Kunstformen mit dem Thema Nachhaltigkeit auseinander. Neben > Index // Indeks

Projekt musi poza tym wykazywać związki z czterema celami strategicznymi >> Narodowego Planu Działania (NAP). Są to: >> dalszy rozwój i zawiązanie aktywności jak i szeroki transfer dobrej praktyki >> osieciowanie inicjatorów EZR >> polepszenie publicznego postrzegania EZR >> wzmocnienie międzynarodowych kooperacji Przegląd wszystkich wyróżnionych projektów praktycznych jak i >> drogowskaz dla postępowania rekrutacyjnego znajdują się na portalu EZR. Do wyróżnionych projektów zaliczają się również niektóre z obszaru kultury, jak np.: >> Pod sloganem „Arte - Sustenibile Uno – Sztuka długotrwałości“ Związek Sztuki, Zdrowia i Kształ cenia (KGB) organizuje od roku 1990 projekty artystyczne, które na wystawach czynią żywym skomplikowane pojęcie długotrwałości. Artyści, designerzy i grupy ze szkół wyższych z różnych krajów wystawiają swoje prace. Poprzez filmy, instalacje, obrazy i inne formy sztuki konfrontują się z tematem długotrwałości. Obok sztuki recyklin gu i innowacyjnego designu mebli do elementów wystawy „Sustainable Arts Project” należą także sztuka solarna, kinetyka wiatru, społeczny plastik, innowacyjne rowery, dzieła z surowców odnawi15

Recycling Art und innovativem Möbeldesign gehören zu den Ausstellungsstücken des „Sustainable Arts Project“ auch Solarkunst, Windkinetik, soziale Plastiken, innovative Fahrräder, Werke aus nachwachsenden Rohstoffen u. v. m. Nach den als Dekade-Projekt ausgezeichneten Ausstellungen RE-ART ONE und Arte Sustenibile UNO entstand die Ausstellung „Kunst im Klimawandel“. Derzeit wächst dieses Projekt weiter und geht internationale Kooperationen ein. So konnte die Ausstellung bereits sowohl in Dubai als auch bei der UNESCO-Weltkonferenz „Bildung für nachhaltige Entwicklung“ in Bonn gezeigt werden. Zudem werden verstärkt internatinale Künstler beteiligt. Inzwischen wirken über 100 Künstler aus 17 Ländern mit. Weitere Informationen unter: >> www.arte-sustenibile.org

>> Bei dem Projekt „Burkina Hands“ haben die ecosign/ Akademie für Gestaltung und das Team von Corpo rate FairCraft® gemeinsam mit angehenden Textil ingenieuren Einsatzmöglichkeiten für Stoffe aus Burkina Faso erarbeitet. In Westafrika werden in einer Kooperative traditionell hochwertige Textilien aus Biobaumwolle entworfen und auf Handwebstüh len gewebt. Studierende der ecosign zeigen für diese edlen Stoffe Anwendungsbeispiele im Inte rior-Design. Die Idee ist, die Wertschöpfung wieder in das Ursprungsland zurückzubringen (angelehnt an das Fair-Trade-Konzept). Auch wenn Burkina Faso zu den ärmsten Ländern der Welt gehört, verfügt es über eine unglaubliche Kultur, die faszi nierende Stoffe im Premiumbereich hervorbringt. Zudem ist die Webkunst der Burkinabés wichtiger Bestandteil der kulturellen Tradition. Die Zusam menarbeit mit den Burkinabés fördert den interkul turellen Austausch. Zudem werden für den Färbe prozess Solarkocher anstelle von Holzfeuern ein gesetzt. Weitere Informationen unter: >> www.corporatefaircraft.com

alnych i wiele innych. Po wyróżnionych jako projekty dekady wystawach RE-ART. ONE i Arte Sustenibile UNO powstała ekspozycja „Sztuka w zmianie klimatu”. Obecnie projekt ten rozrasta się i wchodzi w międzynarodowe współprace. I tak wystawa mogła zostać już pokazana w Dubaju jak i przy okazji światowej konferencji UNESCO „Edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju“ w Bonn. Poza tym dla wzmocnienia będą w niej uczestniczyć międzynarodowi artyści. W międzyczasie przy projekcie współdziała ponad 100 artystów z 17 krajów. Dalsze informacje pod adresem (niem.): >> www.arte-sustenibile.org

Przy projekcie „Burkina Hands“ ecosign/ Akademia Projektowania i zespół z Corporate FairCraft® wspólnie z przyszłymi inżynierami tekstylii opracowywali możliwości użycia materiałów z Burkina Faso. W Afryce Zachodniej projektowane są we współpracy tradycyjne wysokowartościowe tekstylia z biobawełny i tkane na ręcznych krosnach. Studiujący ecodesign pokazują przykłady zastosowania tych szlachetnych materiałów w designie wnętrz. Idea ta polega na przywróceniu tworzenia wartości z powrotem do kraju pierwotnego (w oparciu o koncepcję uczciwego handlu czyli Fair-Trade). Nawet jeśli Burkina Faso należy do najbiedniejszych krajów świata, dysponuje niewiarygodną kulturą, która wydaje fascynujące materiały w pierwszorzędnej dziedzinie. Poza tym sztuka tkactwa mieszkańców Burkina Faso stanowi ważną część ich kulturowej tradycji. Współpraca z nimi wspiera międzykulturową wymianę. Ponadto dla procesu farbowania używane są piece solarne zamiast drewna opałowego. Dalsze informacje pod adresem (niem.): >> www.corporatefaircraft.com

>> Dziecięca Karawana Kulturowa to projekt Biura Mediów i Projektów Kulturowych gGmbH, który

> Index // Indeks

Die KinderKulturKarawane ist ein Projekt des Büros für Medien- und Kulturprojekte gGmbH, das bereits im zehnten Jahr Kinder- und Jugendkulturgruppen aus den Ländern Afrikas, Asiens und Lateinamerikas mit Gleichaltrigen in Deutschland und anderen europäischen Ländern zusammenbringt. Diese Gruppen stellen ihre künstlerischen Produktionen (Theater-, Musik-, Tanz- und Zirkusveranstaltungen) in Schulen, Jugend- und Kulturzentren, Theater, Festivals oder bei anderen Kulturereignissen vor und veranstalten Workshops. Sie erzählen so über sich und ihr Leben, ihre Ängste, Wünsche und Hoffnungen für die Zukunft. Pro Jahr werden fünf bis sieben Gruppen eingeladen, die Teil sozialer Projekte sind. Durch die KinderKulturKarawane werden mittel- und langfristige Partnerschaften angeregt, die an einigen Schulen bereits gepflegt werden. Weitere Informationen unter: >> www.kinderkulturkarawane.de

In den Praxisbeispielen wird deutlich, welches Potential in der Kombination von den Künsten und einer Auseinandersetzung mit dem Thema Nachhaltigkeit bzw. einem Beitrag zu einer nachhaltigen Entwicklung liegt – sowohl in der Sichtbarmachung und Reflexion als auch in der Vermittlung. Eine Verknüpfung von Kultureller Bildung und Bildung für nachhaltige Entwicklung liegt auch aufgrund der sich teilweise überschneidenden Bildungsziele nahe. Beide fördern: autonomes Handeln, kreative Lösungen, Lebensweltbezug, Experimentieren, Teilhabe, Perspektivwechsel, Freiräume für Reflexion, Sinneserfahrungen etc. All diese Kompetenzen sind zentral, um auf die aktuellen Herausforderung einer nachhaltigen Entwicklung aktiv eingehen zu können, und wesentlich für ein verantwortliches Handeln und Mitgestalten der Welt. Kulturelle Bildung kann dabei neben anderen Bildungsbereichen eine zentrale Rolle spielen.

> Index // Indeks

umożliwia zapoznanie się kulturowych grup dzieci – już w wieku dziesięciu lat – i młodzieży z krajów Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej z ich rówieśnikami z Niemiec i innych krajów europejskich. Grupy te przedstawiają swoje artystyczne produkcje (wydarzenia teatralne, muzyczne, taneczne i cyrkowe) w szkołach, centrach młodzieżowych i kulturalnych, teatrach, na festiwalach czy przy okazji innych wydarzeń kulturalnych oraz organizują warsztaty. W ten sposób opowiadają o sobie i swoim życiu, lękach, życzeniach i nadziejach na przyszłość. Co roku zostaje zaproszonych od pięciu do siedmiu grup, które są częścią projektów społecznych. Poprzez Dziecięcą Karawanę Kulturową zostały zainicjowane średnio- i długookresowe współprace, które są już pielęgnowane w kilku szkołach. Dalsze informacje pod adresem (niem.): >> www.kinderkulturkarawane.de

Na przykładach praktyki staje się jasne, jaki potencjał leży w kombinacji sztuk i konfrontacji z tematem długotrwałości, względnie wkładem do zrównoważonego rozwoju – zarówno gdy chodzi o jego unaocznianie i refleksję, jak i o jego przekaz. Połączenie edukacji kulturowej i edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju nasuwa się również na podstawie częściowo przecinających się celów kształcenia. Obie wspierają: niezależne działanie, kreatywne rozwiązania, związek ze światem żywym, eksperymentowanie, udział, zmianę perspektywy, swobodę refleksji, doświadczenia zmysłowe itd. Wszystkie te kompetencje są centralne, aby aktywnie włączać się w aktualne wyzwania zrównoważonego rozwoju, a także są istotne dla odpowiedzialnego działania i współkształtowania świata. Edukacja kulturalna może przy tym obok innych obszarów kształcenia odgrywać główną rolę.

II. ZWISCHEN THEORIE & PRAXIS – Reflextionstool BNE-Generator MIĘDZY TEORIĄ A PRAKTYKĄ – generator zrównoważonego rozwoju jako narzędzie refleksji >> WIE MACHT MAN BILDUNG NACHHALTIG? Eine deutsch-polnische Praxisanleitung

JAK UCZYNIĆ EDUKACJĘ ZRÓWNOWAŻONĄ? Polsko-niemiecka instrukcja

Was verstehen Sie unter „Nachhaltigkeit“? Können Sie sich für eine der folgenden Antworten entscheiden? Geht es um ... a. bessere Lösungen für eine komplexe Welt? b. eine verlässliche Zukunft? c. unsere Verantwortung für mehr Gerechtigkeit und Lebensqualität? d. eine neue Form der Zivilisation auf dem globalisierten Planeten?

Co rozumieją Państwo pod pojęciem „Zrównoważony rozwój“? Czy mogą Państwo zdecydować się na jedną z poniższych odpowiedzi? Oznacza on ... a. lepsze rozwiązania dla całego złożonego świata? b. przyszłość godną zaufania? c. naszą odpowiedzialność za większą sprawiedliwość i jakość życia? d. nową formę cywilizacji na zglobalizowanej planecie?

Sie meinen, alles trifft zu? – Das stimmt. Stellt man einer Reihe von Menschen diese Frage, wird man dennoch unterschiedlichste Antworten bekommen. Denn hinter jeder dieser vier Antworten stehen aus lernpsychologischer Sicht unterschiedliche menschliche Herangehensweisen und Motive, die die jeweilig favorisierte Definition begründen und für plausibel oder wünschenswert erscheinen lassen: a. Wahrheit, Logik, Fortschritt b. Sicherheit, Harmonie c. Vertrauen, Beziehung d. Erlebnis, Innovation, Veränderung Die Grundlagen für menschliches Denken, Lernen und Handeln sind also individuell unterschiedlich.

Jeśli sądzą Państwo, że wszystkie odpowiedzi są właściwe, mają Państwo rację. Jeśli jednak zadać to pytanie ludziom osobno, udzielą oni najróżniejszych odpowiedzi. Za każdą z tych czterech odpowiedzi stoją, z punktu widzenia psychologii nauczania, różne ludzkie podejścia i motywy, które uzasadniają każdą wybraną definicję i przedstawiają ją jako przekonywującą i pożądaną: a. Prawda, logika, postęp b. Bezpieczeństwo, harmonia c. Zaufanie, związek d. Przeżycie, innowacja, zamiana Podstawy ludzkiego myślenia, uczenia się i działania są więc indywidualnie zróżnicowane.

Die Bedeutung von unterschiedlichen Lerntypen für BNE Wenn Bildung für nachhaltige Entwicklung (BNE) die Menschen erreichen und Bewusstseins- und Verhaltensänderungen bewirken soll, ist ein ganzheitliches Bildungskonzept gefragt. Dabei ist es auch von Bedeutung, welche Motive und Bedürfnisse wir in Bildungsangeboten ansprechen und berücksichtigen. Wen können wir mit welchen Zugängen und Methoden erreichen, motivieren oder überzeugen? Und wen haben wir bisher nicht berücksichtigt?

Znaczenie różnych typów uczenia się dla EZR Jeśli edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju (EZR) ma dotrzeć do ludzi i oddziaływać na zmiany w ich podejściu i zachowaniu, to potrzebna jest całościowa koncepcja edukacyjna. Istotne jest tu także, jakie motywy i potrzeby uwzględniamy w ofertach edukacyjnych. Do kogo i jakimi ścieżkami mamy docierać, kogo motywować i przekonywać? Kogo nie uwzględniliśmy do tej pory?

Auf der Tagung vorgestellt von: Richard Häusler, Entwickler des BNE-Generators, stratum GmbH >> www.stratum-consult.de & Jerzy Węgrzynowski, Umweltpädagoge, Spohns Haus >> www.spohnshaus.de/spohnsHaus

Im pädagogischen Kontext entsprechen die vier genannten Grundmotive bestimmten Lernformen, nämlich:

Zaprezentowana na kongresie przez: Richarda Häuslera, twórcę generatora zrównoważonego rozwoju, stratum GmbH >> www.stratum-consult.de & Jerzego Węgrzynowskiego, pedagoga ds. ochrony środowiska, Spohns Haus >> www.spohnshaus.de/spohnsHaus

W kontekście pedagogicznym cztery wyżej wymienione motywy główne odpowiadają czterem określonym formom uczenia się, mianowicie:

> Index // Indeks

a. b. c. d.

Fakten und Werte vermitteln, Probleme analysieren, technische Lösungen suchen (kognitives Lernen) Regeln und Verfahren anwenden und kontrollieren, erprobte Wege gehen, systematisch vorgehen (praktisches Lernen) kooperieren, kommunizieren, Gemeinschaftsgefühl stärken (soziales Lernen) Kreativität anregen, Eigenaktivität fördern, Erlebnismöglichkeit (experimentelles Lernen)

Deshalb hat Richard Häusler den Versuch gemacht, die zentralen Inhalte und Forderungen von Nachhaltigkeit und die acht Gestaltungskompetenzen (nach Prof. Dr. G. de Haan) mit den beschriebenen psychologischen Lernformen zu verknüpfen. Dabei ist ein dreidimensionales Raster zur Konstruktion von BNE-Angeboten herausgekommen – der BNE-Generator. Der BNE-Generator – Maßstab, Konstruktionshilfe und Reflexionstool Aber was verbirgt sich konkret hinter dem BNE-Generator? Und wie kann man damit BNE-Angebote generieren, die unterschiedlichste Lerntypen erreichen? Der BNEGenerator basiert auf zwei Fragebogenrastern: dem Modulgenerator und dem Systemgenerator. Beide fragen systematisch ab, inwieweit die drei Dimensionen – die inhaltliche Ebene der Nachhaltigkeit, die pädagogische Ebene der Gestaltungskompetenz und die (lern-)psychologische Ebene der Lernformen – in dem Bildungsangebot berücksichtigt wurden. Das Fragebogenraster des BNE-Generators ist ein Werkzeug für zweierlei: Es kann sowohl dazu genutzt werden, eigene Bildungsangebote zu planen und gestalten als auch die eigene Praxis zu reflektieren, zu bewerten und im Hinblick auf eine BNE zu professionalisieren. Anhand dieser beiden Raster lassen sich vielfältige Kombinationsmöglichkeiten einer BNEPraxis generieren, ausloten und sichtbar machen. Dabei wird deutlich, wie hoch der „BNE-Gehalt“ ist, also welche Dimensionen im Rahmen der Bildungsmaßnahme abgedeckt werden und ob das Angebot einen ganzheitlichen Bildungsansatz verfolgt. Der BNE-Generator lässt sich sowohl im schulischen wie auch im außerschulischen Bereich einsetzen und ist inzwischen mehrfach praktisch erprobt worden u. a. von Herrn Węgrzynowski vom Spohns Haus. Wie der BNE-Generator ganz konkret funktioniert, und wie mit ihm neue Ideen entwickelt werden können, erfahren Sie hier: >> Präsentation als PDF-Download

a. b. c. d.

przekazywanie faktów i wartości, analizowanie problemów, szukanie rozwiązań technicznych (kognitywne uczenie się); stosowanie i kontrolowanie reguł i procedur, stosowanie wypróbowanych metod, postępowanie systematyczne (praktyczne uczenie się); współpraca, komunikowanie się, wzmacnianie poczucia wspólnoty (społeczne uczenie się); pobudzanie kreatywności, wspieranie własnej aktywności, możliwość doświadczenia (eksperymentalne uczenie się).

Dlatego też Richard Häusler przeprowadził próbę połączenia głównych treści i postulatów zrównoważonego rozwoju i ośmiu kompetencji kształtowania (za prof. dr. G. de Haan`em) z opisanymi psychologicznymi formami uczenia się. Tym sposobem powstał trójwymiarowy schemat, który pomaga tworzyć ofert edukacyjne EZR – zrównoważonego rozwoju. Generator zrównoważonego rozwoju – kryterium, pomoc w opraconwaniu i narzędzie refleksji Co jednakże kryje się pod pojęciem generatora zrównoważonego rozwoju? I jak można z jego pomocą generować oferty EZR, docierać do osób o różnych typów uczenia się? Generator zrównoważonego rozwoju bazuje na dwóch zestawach pytań: generatorze modułowym i generatorze systemowym. Oba służą sprawdzeniu, na ile te trzy wymiary – treści zrównoważonego rozwoju, poziom pedagogiczny kompetencji kształtowania oraz poziom psychologiczny (psychologii uczenia) – są uwzględnione w ofercie edukacyjnej. Zestaw pytań generatora zrównoważonego rozwoju jest podwójnym narzędziem: Może być zarówno wykorzystywany do planowania i tworzenia własnych ofert edukacyjnych, jak i do refleksji i oceny własnej praktyki i jej profesjonalizacji w odniesieniu do EZR. Na podstawie tych dwóch schematów można wygenerować, zmierzyć i uwidocznić różnorodne możliwości kombinacji praktyki EZR. Metoda określa jak wysoka jest „zawartość EZR”, a więc które z wyżej wymienionych wymiarów zostały użyte w ramach działań edukacyjnych oraz czy oferta bliska jest całościowym podejściem do edukacji. Generator zrównoważonego rozwoju nadaje się do użycia zarówno w obszarze szkolnym, jak i pozaszkolnym, w międzyczasie został z sukcesem wypróbowany, m. in. przez pana Węgrzynowskiego z Spohns Haus. Informacje o tym, jak dokładnie działa generator zrównoważonego rozwoju i jak można dzięki niemu rozwijać nowe pomysły, znajdą Państwo tutaj: >> Prezentacja jako plik Download

> Index // Indeks

III. AUS DER PRAXIS – BNE in internationalen Jugendkulturbegegnungen Z PRAKTYKI – EZR w międzynarodowych spotkaniach kulturalnych młodzieży >> BILDUNG FÜR NACHHALTIGE ENTWICKLUNG IM DEUTSCH-POLNISCHEN JUGENDAUSTAUSCH – Stand, Tendenzen und Potentiale

EDUKACJA NA RZECZ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU W POLSKO-NIEMIECKIEJ WYMIANIE MŁODZIEŻY – stan obecny, tendencje i potencjał

Seit seiner Gründung durch die Regierungen Polens und Deutschlands 1991 fördert das Deutsch-Polnische Jugendwerk (DPJW) Jugendbegegnungen zwischen beiden Ländern und trägt dazu bei, dass sich die Jugendlichen besser kennenlernen und Vorurteile überwinden können. Jährlich fördert das Jugendwerk rund 3.000 Projekte unterschiedlichsten Charakters. Mehr als 2 Mio. Jugendliche aus Deutschland und Polen haben sich so in den vergangenen 20 Jahren kennengelernt. Das DPJW förderte immer wieder auch Begegnungsprojekte zur Umweltbildung, gesunden Ernährung oder der Europäisierung. Das DPJW will nun gezielt Begegnungsprojekte mit dem Fokus BNE fördern. Das Jugendwerk verspricht sich von dieser Initiative, dass sich deutschpolnische Zukunftsperspektiven in der globalisierten Welt eröffnen und Jugendliche beider Länder sich verstärkt gemeinsam mit den Herausforderungen des 21. Jahrhunderts auseinandersetzen. Dazu will das DPJW das Thema Nachhaltigkeit ins Blickfeld seiner rund 120 Partnerorganisationen und der Organisatoren von deutsch-polnischen Jugendbegegnungen rücken. Es will Info- und Fortbildungsangebote zum Thema BNE anbieten und fördern sowie entsprechende Lehr- und Infomaterialien für Praktiker/innen entwickeln. Seit 2010 wird das DPJW dabei durch eine Gruppe von deutschen und polnischen Pädagogen/innen unterstützt. Diese Arbeitsgruppe begleitet auch den DeutschPolnischen Jugendpreis 2011-2013. Unter dem Titel „Treffpunkt übermorgen“ ruft das DPJW auf, deutschpolnische Jugendbegegnungen zum Thema Nachhaltigkeit zu organisieren. Neben der Qualifizierung will das DPJW ein enges Netzwerk von Anbietern deutsch-polnischer Projekte zur nachhaltigen Entwicklung entstehen lassen. Nur durch das gemeinsame Wirken verschiedenster Träger der internationalen Jugendarbeit kann BNE eine Vielzahl von Jugendlichen über verschiedenste Zugänge erreichen. Die kulturelle Jugendarbeit kann nachhaltige Entwicklung in besonderer Weise für Jugendliche greifbar und erlebbar machen.

Polsko-niemiecka współpraca młodzieży (PNWM) od momentu swojego utworzenia w 1991 r. przez rządy państw Polski i Niemiec wspiera kontakty młodzieżowe między dwoma państwami i przyczynia się do tego, że młodzież może lepiej się poznać i przezwyciężyć uprzedzenia. Organizacja wspiera corocznie około 3.000 projektów o zróżnicowanym charakterze. Już ponad 2 miliony młodych ludzi z Polski i z Niemiec poznało się w ciągu minionych 20 lat dzięki temu. PNWM nieustannie wspiera również projekty spotkań, dotyczące edukacji ekologicznej, kwestii zdrowego odżywiania lub europeizacji. Poprzez zwrócenie uwagi na EZR PNWM chce celowo wspierać realizację projektów spotkań z naciskiem na tą kwestię. PNWM ma nadzieję, że poprzez tę inicjatywę otworzy się polsko-niemiecka perspektywa na przyszłość w zglobalizowanym świecie i młodzież obu państw wspólnymi siłami zmierzy się z wyzwaniami 21. wieku. Ponadto PNWM chce zwrócić uwagę na kwestię zrównoważonego rozwoju swoim ponad 120 organizacjom partnerskim i organizacjom zajmującym się pol.-niem. spotkaniami młodzieży. PNWM chce zaproponować i wspierać ofertę informacyjną i dokształcającą na temat EZR, jak i opracowywać odpowiednie materiały dydaktyczne i informacyjne dla multiplikatorów. Od 2010 r. PNWM jest wspierana przez grupę pol. i niem. pedagogów. Ta grupa robocza zajmuje się także Polsko-Niemiecką Nagrodą Młodzieży 2011-2013. Pod hasłem „Spotkajmy się pojutrze” PNWM zachęca do organizowania pol.-niem. spotkań o tematyce zrównoważonego rozwoju. Poza kształceniem PNWM chce stworzyć ścisłą polskoniemiecką sieć organizatorów pol.-niem. projektów na rzecz zrównoważonego rozwoju. Jedynie poprzez wspólne działanie różnorodnych podmiotów zajmujących się międzynarodową pracą z młodzieżą EZR może dotrzeć do dużej ilości osób, wykorzystując najróżniejsze ścieżki. Kulturalna praca z młodzieżą może w szczególny sposób przybliżyć młodym ludziom zrównoważony rozwój, będą mogli tę ideę nie tylko pojąc, ale także wprowadzić w zycie.

Dr. Steffen Grothe, Koordinator im DPJW Büro Warschau >> www.dpjw.org/de

dr Steffen Grothe, Koordynator PNWM – biuro w Warszawie >> www.pnwm.org

> Index // Indeks

INTERNATIONALE KÜNSTLERISCHE SOMMERWERKSTATT „Stories from the water“ Auf der Tagung vorgestellt von: Katrin Gödeke, wannseeFORUM >> www.wannseeforum.de

MIĘDZYNARODOWE LETNIE WARSZTATY ARTYSTYCZNE „Stories from the water“ Katrin Gödeke, wannseeFORUM >> www.wannseeforum.de

„Ich habe mich ins Wasser verliebt. Ich respektiere es jetzt mehr, habe mich mit ihm angefreundet.” „Die internationale Sommerwerkstatt (...) ist ein hervorragendes Instrument der Völkerverständigung.“ (Zitat eines Teilnehmers)

„Zakochałam się w wodzie. Teraz mam wobec niej większy respekt, zaprzyjaźniłam się z nią.” „Międzynarodowe warsztaty letnie (…) to wspaniały instrument służący porozumieniu między narodami.“ (Cytat uczestnika)

Zwischen dem 24. und 31. Juli 2010 trafen sich 48 Jugendliche aus fünf verschiedenen Regionen Europas zu einer internationalen Sommerwerkstatt zum Thema Wasser am Berliner Wannsee. Die Jugendlichen stammen alle aus Gegenden, die vom Wasser geprägt sind: aus Berlin am Wannsee, aus Petrozavodsk vom Ladogasee in Russisch-Karelien, aus Murcia am spanischen Mittelmeer, aus Ohrid am Ohridsee in Mazedonien und aus Rožnov am Rožnov-Stausee in Tschechien. Im Gepäck hatten sie Geschichten und Fakten von ihren heimischen Gewässern. All diese Gewässer sind geprägt von den Bewohnern/innen ihrer Küsten, sind besondere Lebensräume im Spannungsfeld ökologischer und wirtschaftlicher Interessen, bergen alte Mythen und neue Verheißungen. Ein Austausch von Wassergeschichten, gemeinsamen Recherchen und visionären Zukunftsideen führte in verschiedenen künstlerischen Workshops (Theater, Tanz, Art-Performance, Musik und Malerei) zu eignen Projekten der Jugendlichen, die am Ende der Begegnung öffentlich präsentiert wurden.

Między 24 a 31 lipca 2010, 48 młodych ludzi z pięciu różnych regionów Europy spotkało się w ramach międzynarodowych letnich warsztatów artystycznych na temat wody, nad berlińskim jeziorem Wannsee. Wszyscy młodzi pochodzili z okolic ukształtowanych przez wodę: z Berlina przy Wannsee, z Pietrozawodska nad Ładogą w Rosyjskiej Republice Karelii, z Murcji nad hiszpańskim Morzem Śródziemnym, z Ochrydy nad Jez. Ochrydzkim w Macedonii i z Rožnowa nad zbiornikiem retencyjnym Rožnów w Czechach. Przywieźli ze sobą historie i fakty dotyczące ich rodzimych wód. Wszystkie akweny są naznaczone przez mieszkańców/ nki swoich wybrzeży, stanowią szczególne przestrzenie życiowe, ale są także przedmiotem konfliktu interesów między ekologią a gospodarką, kryją stare mity i nowe obietnice. Wymiana wodnych opowieści, wspólnych poszukiwań i wizjonerskich idei na przyszłość doprowadziła na różnych warsztatach artystycznych (teatralnych, tanecznych, art-performance, muzycznych i malarskich) do własnych projektów młodzieży, które na końcu zostały publicznie zaprezentowane.

Die Theatergruppe zeigte ein Stück, inspiriert vom Mythos Atlantis: die Geschichte einer Gesellschaft, die die Ureinwohner einer unberührten Insel vertreibt, die Ressourcen des Wassers und des Landes missbraucht und schließlich an Umweltschädigungen, Korruption, Macht und Habgier zugrunde geht. In der Malereiwerkstatt entstanden kollektiv gemalte und collagierte, großformatige Bilder zu unterschiedlichen Themen: Mythen und Seewesen, das Verhältnis zwischen Wasser und Mensch, Gefährdung von Gewässern durch Umweltschäden, die Vision vom sauberen Wasser. Die Musikgruppe nahm die Zuschauer mit auf eine Wasserreise: von der Quelle in den Fluss, durch Leitungen in die Haushalte > Index // Indeks

Grupa teatralna wystawiła sztukę zainspirowaną mitem Atlantydy: historią społeczeństwa, które przepędza pierwotnych mieszkańców dziewiczej wyspy, nadużywa jej zasobów wodnych i lądowych, aby w końcu zginąć w rezultacie zniszczenia środowiska naturalnego, korupcji, żądzy władzy i chciwości. Na warsztacie malarskim powstały namalowane wspólnie, techniką kolażu, wielkoformatowe obrazy o zróżnicowanej tematyce: legendy i istota wody, stosunek między wodą a człowiekiem, zagrożenie wód przez katastrofy ekologiczne, wizja czystej wody. Grupa muzyczna zabrała audytorium w wodną podróż: od ujęcia wody w rzece, przez wodociągi 21

und Fabriken bis ins Meer. Streifzüge durch vertonte Wasserkulturen, Fragmente von Gefahren, verursacht durch das Wasser oder den Menschen. Die Tanzgruppe begann ihre Performance im Pohlesee – auch hier ging es um die zunächst unberührte Natur und den problematischen Eingriff von Menschen in das empfindliche Ökosystem von Gewässern. Und zum Schluss stiegen alle auf das Schiff „Por que no“, reisten zu verschiedenen Ufern und Kreaturen und erlebten poetische, politische, unterhaltsame und seltsame Wassergeschichten. Die Begegnung ermöglichte den Jugendlichen zum einen, mehr über andere Länder und Gewässer und deren Bedeutung und Problematiken zu erfahren. Zum anderen bot sie ihnen die Möglichkeit, in multinationalen Gruppen über die Bedeutung des Wassers zu diskutieren und sich über eine gemeinsame künstlerische Aussage zu verständigen, auf deren Grundlage sie ein gemeinsames Werk, Stück oder eine Performance schufen. Anhand der gemeinsamen Auseinandersetzung mit den ökologischen, ökonomischen und sozialen Gegegbenheiten an den Gewässern und im gemeinsamen künstlerischen Schaffen erfuhren die Jugendlichen exemplarisch, wie man in internationalen Gruppen über wichtige Zukunftsfragen diskutiert, gemeinsame Zukunftsvisionen entwickelt und schließlich, wie man zu einem gemeinsamen Handeln kommt. Weitere Informationen zum Projekt sowie einen Kurzfilm zur Begegnung finden Sie hier: >> www.wannseeforum.de/internationalsummerworkshop/2010/08/01/dokublog

i rury w gospodarstwach domowych i fabrykach, aż do morza. Wędrówki przez udźwiękowione kultury wody, fragmenty niebezpieczeństw, spowodowane przez wodę lub człowieka. Grupa taneczna rozpoczęła swój performance w jeziorze Pohlesee – także w nim chodziło najpierw o nienaruszoną naturę i problematyczną ingerencję człowieka, która ma wpływ na wrażliwy ekosystem wód naturalnych. Na koniec wszyscy weszli na statek „Por que no”, podróżowali ku przeróżnym brzegom i stworzeniom oraz doświadczyli poetyckich, politycznych, zabawnych i osobliwych wodnych opowieści. Spotkanie pozwoliło młodzieży dowiedzieć się więcej o innych krajach i zbiornikach wodnych oraz ich znaczeniu i problemach. Poza tym było to dla nich okazją do porozumienia w wielonarodowych grupach, za pomocą ekspresji artystycznej jak i krytycznej refleksji, na podstawie których stworzyli wspólne dzieło, sztukę lub performance. W oparciu o wspólne rozważania na temat ekologicznych, ekonomicznych i społecznych uwarunkowania wód oraz dzięki wspólnemu tworzeniu młodzież doświadczyła tego, w jaki sposób można dyskutować w grupach międzynarodowych istotne pytania, dotyczące przyszłości, jak rozwijać wspólną wizję przyszłości i w końcu, jak dochodzi się do wspólnego działania. Raporty oraz krótki film z tego spotkania znajdą Państwo tu: >> www.wannseeforum.de/internationalsummerworkshop/2010/08/01/dokublog

Fotoalbum// album fotograficzny © wannseeFORUM

> Index // Indeks

„UFERLOS.ODER.GRENZLOS“ – ein deutsch-polnisches Zirkusprojekt

„UFERLOS.ODER.GRENZLOS “ – niemiecko-polski projekt cyrkowy

Der Zirkus Zack aus Berlin, der Stowarzyszenie Słubfurt e. V. und der Verein Klanza aus Lublin veranstalteten zwischen dem 17. und 23. August 2009 ein deutsch-polnisches Zirkuscamp für Kinder. Dabei verknüpften sie die Themen Natur- und Umweltschutz, Ernährung und Verbraucherverhalten mit Zirkuskunst. Das Camp fand auf dem ökologischen Bauernhof „Uferloos“ in Kienitz an der Oder statt. Die binationale Gruppe setzte sich aus deutschen Kindern zusammen, die regelmäßig die Kurse des Zirkus Zack in Berlin besuchen, sowie Kindern aus der näheren Umgebung des Oderbruchs, und aus polnischen Schüler/innen der Stefan-Czarniecki-Grundschule Nr. 3 in Słubice. Neben Kennenlernspielen, Sprachanimationen und zirzensischen Workshops in Jonglage, Akrobatik, Clownerie und Luftakrobatik u. v. m. hatten die Kinder außerdem die Gelegenheit, in Naturworkshops das Ökosystem „Mittlere Oder” zu erforschen. Dabei konnten sie gemeinsam über die Bedeutung von lokalem aber auch globalem Umweltund Naturschutz nachdenken und ihre unterschiedlichen Wahrnehmungen und Vorstellungen dazu austauschen. Die Oder als Grenzfluss zwischen Polen und Deutschland eignete sich dazu besonders gut. Zudem konnten die Kinder auf dem Bio-Bauernhof mehr über Tierhaltung, den Anbau von und das Kochen mit gesunden, lokalen Lebensmitteln erfahren. Abgesehen von den mehrstündigen Trainings und Workshops gab es aber auch Zeit für Lagerfeuer, Kajakfahren, Baden im Altarm der Oder, Backen von Stockbrot oder Filmvorführungen. Alle Angebote fanden in binationalen Gruppen satt und animierten die Kinder, sich mit der jeweils fremden Sprache zu beschäftigen oder nonverbale Wege der Kommunikation zu suchen: Es wurde eine Übersetzungswand aufgestellt, Alltagsgegenstände und Küchenutensilien wurden zweisprachig gelabelt, und die nonverbale Verständigung wurde durch geeignete spielpädagogische Elemente gefördert. Zudem fand jeden Morgen ein spielerisches Warming-up statt, durch das die Kinder neue Wörter im Deutschen oder Polnischen lernten.

Cyrk Zack z Berlina, Stowarzyszenie Słubfurt e. V. i Stowarszyszenie Klanza z Lublina zorganizowali w dniach 17-23 sierpnia 2009 r. niemiecko-polski obóz cyrkowy dla dzieci. Przy tej okazji połączyli oni temat ochrony natury i środowiska, odżywiania i zachowań konsumpcyjnych ze sztuką cyrkową. Obóz miał miejsce w ekologicznym gospodarstwie rolnym „Uferloos” w Kienitz nad Odrą. Dwunarodowa grupa składała się z niemieckich dzieci, które regularnie uczęszczały na kursy w Cyrku Zack w Berlinie, z dzieci z bliskiego otoczenia w załamaniu Odry oraz z polskich uczniów/uczennic Szkoły Podstawowej Nr 3 im. Stefana Czarnieckiego w Słubicach. Obok zabaw zapoznawczych, animacji językowych i cyrkowych warsztatów żonglerki, akrobatyki, klaunady i akrobatyki powietrznej oraz wielu innych, dzieci miały także okazję zbadania ekosystemu „Środkowej Odry“ na warsztacie z naturą. Przy tym mogły wspólnie rozmyślać nad znaczeniem lokalnej, ale i globalnej ochrony środowiska i natury oraz wymienić się różnymi punktami widzenia i wyobrażeniami. Odra jako rzeka graniczna między Polską a Niemcami nadawała się do tego szczególnie dobrze. Poza tym dzieci mogły w biogospodarstwie dowiedzieć się więcej o hodowli zwierząt, uprawie i gotowaniu zdrowych, lokalnych produktów żywnościowych. Niezależnie od wielogodzinnych treningów i warsztatów znalazł się również czas na ogniska, przejażdżki kajakami, kąpiele w starorzeczu Odry, pieczenie chleba na patyku lub seanse filmowe. Wszystkie oferty miały miejsce w grupach binacjonalnych i zachęcały dzieci do zajmowania się językiem obcym lub do poszukiwania niewerbalnych dróg komunikacji: ustawiono ścianę tłumaczeń, przedmioty codziennego użytku i przybory kuchenne opatrzono etykietkami w dwóch językach, a niewerbalne porozumienie wspierane było za pomocą odpowiednich rozrywkowo-pedagogicznych elementów. Poza tym każdego ranka odbywała się rozgrzewka w formie zabawy, poprzez którą dzieci uczyły się nowych słów po niemiecku lub polsku.

Auf der Tagung vorgestellt von: Iwona Chruśćińska, Stowarzyszenie Słubfurt e. V. >> www.slubfurt.net/pl_start.html & Olaf Schenkenberg, Zirkus Zack, Verein zur Überwindung der Schwerkraft >> www.vuesch.org/zack/

> Index // Indeks

Na kongresie przedstawiony przez: Iwonę Chruścińską, Stowarzyszenie Słubfurt e. V. >> www.slubfurt.net/pl_start.html & Olafa Schenkenberga, Cyrk Zack, Stowarzyszenie dla Przezwyciężenia Siły Ciężkości >> www.vuesch.org/zack/

Das deutsch-polnische Zirkuscamp mit Zirkuskunst und Ökologie ermöglichte es den Kindern, unterschiedlichste körperliche, sinnliche, interkulturelle und praktische Erfahrungen zu sammeln, Grenzen auszuloten, Toleranz zu üben, die eigene Ernährungsweise und das Umweltbewusstsein zu reflektieren, sich sportlich-künstlerisch zu betätigen und sich auszudrücken – ganz im Sinne eines ganzheitlichen Bildungsgedankens einer Bildung für nachhaltige Entwicklung mit Kopf, Herz und Hand. Die Einbeziehung all dieser Sinne und Emotionen und neu gewonnenen Kompetenzen garantierte auch den Erfolg der zweisprachigen Abschlusspräsentation im Zirkuszelt, die von den Eltern und den Einwohnern des Ortes besucht wurde. Der interdisziplinäre Ansatz stieß nicht nur bei den Kindern auf viel Begeisterung und Zufriedenheit, sondern führte auch zur langfristigen Zusammenarbeit zwischen den Partnern, den mitwirkenden Pädagogen/ innen und des Bio-Bauernhofes. Darüber hinaus hat das Projekte bei Kindern, Teamern/innen und Lehrern/ innen das Umwelt- und Naturbewusstsein gestärkt und nach der Begegnung zu weiteren nationalen, lokalen Vorhaben geführt. Da die polnischen Teilnehmer/ innen aus einer Grundschulklasse stammten, konnten sie sich mit den Inhalten auch im schulischen Kontext weiterbeschäftigen. Weitere Informationen zum Projekt finden Sie hier: >> Artikel „uferlos.oder.grenzlos“ als PDF-Download

Niemiecko-polski obóz cyrkowy ze sztuką cyrkową i ekologią umożliwił dzieciom zebrnie najprzeróżniejszych fizycznych, zmysłowych, międzykulturowych i praktycznych doświadczeń, zbadanie granic, ćwiczenie tolerancji, zastanowienie się nad własnym sposobem odżywiania i świadomością środowiska, udzielanie się w aspekcie sportowym i artystycznym oraz wyrażenie siebie – całkiem w sensie całościowego myślenia kształceniowego edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju, głową, sercem i ręką. Uwzględnienie wszystkich tych zmysłów i emocji oraz nowo nabyte kompetencje zagwarantowały sukces dwujęzykowej prezentacji końcowej w cyrkowym namiocie, którą obejrzeli rodzice i mieszkańcy miejscowości. Założenie interdyscyplinarne napotkało nie tylko na duży entuzjazm i zadowolenie u dzieci, ale doprowadziło również do długoterminowej współpracy między partnerami, współdziałającymi pedagogami/pedagożkami i biogospodarstwem. Ponadto projekt umocnił u dzieci, członków/członkiń zespołów i nauczycieli/cielek świadmość o naturze i środowisku, a po spotkaniu doprowadził do dalszych krajowych, lokalnych zamiarów. Ponieważ polscy/kie uczestnicy/czki pochodzili z klasy szkoły podstawowej, mogli/ły zajmować się poruszonymi treściami dalej w kontekście szkolnym. Dalsze informacje o projekcie (w j. niem.) znajdziecie Państwo tutaj: >> artykuł „uferlos.oder.grenzlos“ jako plik PDF

Fotoalbum // album fotograficzny © Stowarzyszenie Słubfurt e. V.

> Index // Indeks

„WASSER REGIONAL UND DOCH INTERNATIONAL – ein ökologisches Kunstprojekt“

„WODA REGIONALNIE, A JEDNAK MIĘDZYNARODOWO – ekologiczny projekt artystyczny“

Das ökologische Kunstprojekt „Wasser regional und doch international“ mit deutschen und polnischen Schülern/innen bestand aus einer Hinbegegnung in Deutschland und einer Rückbegegnung in Polen. Der erste Teil fand vom 1. bis zum 10. Mai 2008 in Pasewalk, Mecklenburg-Vorpommern, statt und der zweite Teil vom 15. bis zum 24. August 2008 in Pszczyna, Oberschlesien. Die Projekttage drehten sich rund um das Thema Wasser. Durch verschiedene Workshops und Aktivitäten lernten die Jugendlichen unterschiedliche Gewässer in Deutschland und in Polen – Flüsse, Seen, Binnenmeer – als Gegenstand naturwissenschaftlicher und künstlerischer Auseinandersetzung kennen, als Wirtschaftsfaktor, als Naturgut, als Freizeit- und Erholungsort.

Ekologiczny projekt artystyczny „Woda regionalnie, a jednak międzynarodowo” w którym udział wzięli polscy i niemieccy uczniowie, składał się ze spotkania wstępnego w Niemczech i kolejnego spotkania w Polsce. Pierwsza część odbyła się w dniach 1-10 maja 2008 w Pasewalk w landzie Meklemburgia Pomorze Przednie, zaś druga część miała miejsce w Pszczynie na Górnym Śląsku między 15 a 24 sierpnia 2008. Dni projektowe były poświęcone tematowi wody. Dzięki różnym warsztatom i aktywnościom młodzież poznawała rozmaite zasoby wodne Niemiec i Polski – rzeki, jeziora, morze – były przedmiotem dyskusji przyrodniczej i artystycznej, jako czynnik ekonomiczny, jako dobro naturalne, jako miejsce odpoczynku i spędzania wolnego czasu.

Bei der Begegnung in Deutschland untersuchten die Jugendlichen im mobilen Labor den Fluss Uecker chemisch, physikalisch und biologisch und werteten die Ergebnisse der Wasserproben schriftlich und graphisch aus. Die Untersuchungen ergaben, dass die Uecker eine gute Wasserqualität besitzt, nur die Phosphatwerte waren durch die Landwirtschaft in der Gegend etwas erhöht. In den künstlerischen Workshops kamen unterschiedliche Techniken zum Einsatz: Es wurden Fische und Libellen aus Natur- und aus Recyclingmaterialien erstellt, große Stofffahnen zum Thema ruhiges-bewegtes Wasser gedruckt, Wassertiere aus Ytongsteinen gearbeitet und vieles mehr. Bei einem Besuch der Hansestadt Greifswald, des Ueckermünder Haffs, des Greifswalder Boddens oder dem Paddelausflug auf der Uecker hatten die Jugendlichen auch die Gelegenheit, die Region und die Bedeutung des Wassers als Handels- und Tourismusfaktor kennen zu lernen.

Podczas spotkania w Niemczech młodzież badała w mobilnych laboratoriach rzekę Uecker pod kątem chemicznym, fizykalnym i biologicznym i analizowała wyniki testu wody pisemnie i graficznie. Badania wykazały, że Uecker ma dobrą jakość wody, jedynie poziom fosforanu był nieco podwyższony z powodu okolicznych gospodarstw rolnych. Podczas artystycznego warsztatu wykorzystywano różne techniki: z naturalnych i recyklingowych materiałów powstawały ryby i ważki, drukowane zostały wielkie flagi na temat spokojnej - ruchomej wody, tworzono wodne zwierzęta z YTONG kamienia i dużo więcej. Podczas wizyty w hanzeatyckim mieście Greifswaldzie, w porcie przy ujściu rzeki Uecker, zwiedzania Zatoki Geifswaldzkiej czy wycieczce kajakami po Uecker młodzież miała okazję poznać region i znaczenie wody jako czynnika handlowego i turystycznego.

Auf der Tagung vorgestellt von: Dorota Kuczia & Wiltrud Betzler-Schellin, Verein für Ökologie und Umweltbildung Osnabrück >> www.umweltbildung.uni-osnabrueck.de/Verein/ Startseite

Bei der Begegnung in Polen fanden wie beim ersten Treffen wieder naturwissenschaftliche, künstlerische, sportliche und touristische Aktivitäten statt. Die Wasseruntersuchungen der Pszczynka, dem Stadtfluss von Pszczyna, ergaben auch hier gute Messwerte, allerdings > Index // Indeks

Na kongresie przedstawiony przez: Dorotę Kuczia i Wiltrud Betzler-Schellin, Stowarzyszenie na rzecz ekologii i edukacji ochrony środowiska, Osnabrück >> www.umweltbildung.uni-osnabrueck.de/Verein/ Startseite

Podczas spotkania w Polsce również miały miejsce, podobnie jak za pierwszym razem, działania artystyczne, sportowe i turystyczne. Badanie wody Pszczynki, miejskiej rzeki Pszczyny, także tu dały dobre pomiary. Pszczynka jest jednakże zmącona przez glony w zbiorniku retencyjnym, który spiętrza jej wody. Wizyta w nowoczesnym przedsiębiorstwie wodociągowym, w 25

getrübt durch Algenblüte im Stausee, der das Wasser der Pszczynka aufstaut. Die Besichtigung des modernen Wasserwerks, in dem aus Oberflächenwasser des Stausees der Weichsel gutes Trinkwasser für die Region produziert wird, führte den Jugendlichen das Untersuchen von Wasser in einem professionellen Labor vor Augen. Dabei hatten sie auch die Möglichkeit, einfache Analysen eigenständig auszuführen. Im Mittelpunkt des künstlerischen Arbeitens standen diesmal eine Fotorallye, das Schöpfen von Papier als Gestaltungsgrundlage einer Ausstellung und die Herstellung der Wanderausstellung über Projektergebnisse sowie der Bau von zwei Figuren zur deutsch-polnischen Freundschaft. Sportliche und touristische Programmpunkte waren eine Kanutour auf der Pszczynka und das eigenständige Befahren des Stausees, eine Gebirgswanderung in den nahen Beskiden sowie Besichtigungen der Städte Pszczyna und Kraków. Die gemeinsame Auseinandersetzung mit dem Thema Wasser sowohl in Pasewalk als auch in Pszczyna, sowie die unterschiedlichen Herangehensweisen und Reflexionsmöglichkeiten des Erforschens des Gegenstands sowie auch das gemeinsame Erleben und Kennenlernen, ermöglichte den Jugendlichen einen internationalen und interdisziplinären Perspektivwechsel. Dieser führte auch dazu, dass sich die Jugendlichen bewusst wurde, das Wasser Grundlage von Mensch und Natur und Wirtschafts- sowie Tourismusfaktor zugleich und damit über Ländergrenzen hinweg ein kostbares, schützenswertes Gut ist. Der Verein ist mit all seinen Projekten offizielles Projekt der UN-Weltdekade BNE und wurde zweimal ausgezeichnet (2009/ 2010 und 2011/ 2012).

którym z wód powierzchniowych zbiornika retencyjnego Wisły jest produkowana dobra woda pitna dla regionu, umożliwiła młodzieży przyjrzenie się badaniu wody w profesjonalnym laboratorium. Mogli oni tam również samodzielnie przeprowadzić proste analizy. W centrum pracy artystycznej tym razem znajdowały się: rajd fotograficzny, tworzenie papieru jako podstawy do wystawy i sama wystawa o wynikach projektu jak i budowa dwóch figur symbolizujących polsko-niemiecką przyjaźń. Do sportowych i turystycznych punktów programu zaliczały się wyprawa kajakiem po Pszczynce i samodzielny spływ, wycieczka górska w pobliskich Beskidach jak i zwiedzanie miast Pszczyny i Krakowa. Wspólna konfrontacja z tematem wody, zarówno w Pasewalk, jak i w Pszczynie, podobnie jak różne koncepcje i możliwości refleksji nad badaniem przedmiotu, jak i wspólne doświadczenia i poznanie się, umożliwiło młodzieży międzynarodową i interdyscyplinarną zmianę perspektywy. Doprowadziła ona również do tego, że młodzież uświadomiła sobie, że woda stanowi podstawę człowieka i natury, i jednocześnie jest czynnikiem ekonomicznym i turystycznym i przez to jest przekraczającym granice państw bezcennym i wartym ochrony dobrem. Stowarzyszenie i jego projekty stanowią oficjalny projekt światowej dekady ONZ n.r. EZR, który został dwa razy wyróżniony (2009/ 2010 i 2011/ 2012). Więcej informacji na temat projektu znajdą Państwo tutaj: >> www.umweltbildung.uni-osnabrueck.de/Verein/Polen

Mehr Informationen zum Projekt finden Sie hier: >> www.umweltbildung.uni-osnabrueck.de/Verein/Polen

Fotoalbum // album fotograficzny © Verein für Ökologie und Umweltbildung Osnabrück

> Index // Indeks

IV. METHODISCHE ZUGÄNGE – Inspiration für eine Kulturelle Bildung für nachhaltige Entwicklung METODOLOGIA – Inspiracje do edukacji kulturalnej na rzecz zrównoważonego rozwoju >> EINLEITUNG

WSTĘP

In diesem Kapitel stellen wir Ihnen sieben methodische Zugänge für eine „Kulturelle Bildung für nachhaltige Entwicklung“ vor, die die Teilnehmerinnen und Teilnehmer auf der Tagung „Zukunft ist Jetzt!“ selbst in Workshops ausprobieren konnten. Ziel war es, den Fachkräften der internationalen Jugendkulturarbeit Anregungen für die eigene Projektplanung mit auf den Weg zu geben. Die unterschiedlichen Herangehensweisen verschiedener Künstlerinnen und Künstler sowie Praktiker aus der Umwelt- und Klimabildung verdeutlichen, dass das Bildungskonzept einer BNE sowohl im Hinblick auf den künstlerischen Schaffensprozess, die Projektorganisation, Materialverwendung als auch die Schärfung der eigenen Wahrnehmung, Reflexionsfähigkeit und Handlungskompetenz mitgedacht werden kann. Eine Kulturelle Bildung für nachhaltige Entwicklung bietet mehr Zugänge zur Nachhaltigkeit als die alleinige thematische Auseinandersetzung.

W tym rozdziale przedstawiamy Państwu siedem metodologicznych koncepcji „edukacji kulturalnej na rzecz zrównoważonego rozwoju“, które uczestnicy konferencji „Przyszłość jest teraz!” mogli sami wypróbować podczas warsztatów. Celem było zainspirowanie specjalistów w dziedzinie międzynarodowej pracy kulturalnej z młodzieżą do planowania własnych projektów. Rozmaite pomysły różnych artystów jaki i praktyków z zakresu edukacji o środowisku naturalnym i klimacie ukazują, że koncepcja edukacyjna EZR może być zastosowana zarówno w odniesieniu do artystycznego procesu twórczego, organizacji projektów, używania materiałów, jak i do wyostrzenia własnego postrzegania, zdolności refleksji i kompetencji w działaniu. Edukacja kulturalna na rzecz zrównoważonego rozwoju oferuje więcej podejść metodologicznych niż tylko zrównoważony rozwój jako temat dyskusji.

Acht Künstlerinnen und Künstler des Projektes ÜBER LEBENSKUNST.SCHULE zeigten in vier Workshops, wie künstlerische Auseinandersetzungsformen – wie Fotografie und Film, Tanz- und Lautimprovisation, Malerei oder performatives handwerkliches Arbeiten – mit dem Konzept „Bildung für nachhaltige Entwicklung“ Hand in Hand gehen können. Dr. Corinna Vosse und Michèle Biesen von KunstStoffe – Zentralstelle für wiederverwendbare Materialien veranschaulichten in dem Workshop „Put the garbage back to work!“, warum Abfall kein Müll ist, und wie man daraus Kunst macht. Martin Malkmus von der BUNDJugend lud die Teilnehmer/innen zu einer modernen Form der Schatzsuche – auch Geocaching genannt – in den Grunewald ein. Der Workshop zeigte, wie man Kindern und Jugendlichen mit modernster GPS Technik auf zeitgemäße Weise etwas über Natur- und Umweltschutz vermitteln kann. Dr. Turgut Altuğ vom Türkisch-Deutschen Umweltzentrum in Berlin verdeutlichte den Teilnehmern/innen, was Frühstücken mit dem Klimawandel zu tun hat, und wie ein umweltgerechtes, klimaverträgliches und fair gehandeltes Frühstück aussehen kann. Lassen Sie sich inspirieren von den unterschiedlichen Methoden!

Ośmiu artystów projektu ÜBER LEBENSKUNST.SCHULE (O SZTUCE ŻYCIA.SZKOŁA) podczas czterech warsztatów udowadniało, jak formy artystycznego wyrazu, takie jak fotografia i film, taniec i improwizacja głosem, malarstwo i performatywne działanie rękodzielnicze mogą współgrać z koncepcją „Edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju”. Dr Corinna Vosse i Michèle Biesen z Kunst-Stoffe – Zentralstelle für wiederverwendbare Materialien (Centrala materiałów powtórnego użytku) podczas warsztatu „Put the garbage back to work!“ pokazały, dlaczego odpady nie są śmieciami i jak można zrobić z nich instalacje artystyczne. Martin Malkmus z BUNDJugend (Młodzieżowy Związek Ochrony Środowiska naturalnego w Niemczech) zaprosił uczestników do nowoczesnej formy poszukiwania skarbów, zwanej Geocaching, w lesie. Warsztat ten pokazał, jak można zgodnie z duchem czasu wykorzystując najnowocześniejszą technikę GPS przekazać dzieciom i młodzieży coś nowego na temat ochrony środowiska naturalnego. Dr. Turgut Altuğ z Türkisch-Deutsches Umweltzentrum (Niemiecko-tureckie centrum ochrony środowiska) udowodnił uczestnikom, co śniadanie ma wspólnego ze zmianą klimatu i jak może wyglądać przyjazne dla środowiska, znośne dla klimatu i zgodne z zasadami Fair Trade śniadanie. Życzymy inspiracji opisywanymi metodami! > Index // Indeks

HINTERGRUND ZU WORKSHOP 1 - 4 Die Workshops wurden von Künstlerinnen und Künstlern des Projektes ÜBER LEBENSKUNST.SCHULE angeboten. >> „ÜBER LEBENSKUNST.SCHULE“ ist ein Kooperationsprojekt der Freien Universität Berlin, der Kulturstiftung des Bundes und des Haus der Kulturen der Welt. Mit dem Projekt werden 18 Künstler/innen und Kulturschaffende aus verschiedenen Teilen Deutschlands in zehn berufsbegleitenden Modulveranstaltungen zu Expertinnen und Experten für BNE qualifiziert und auf eine Zusammenarbeit mit Schulen vorbereitet. Im Laufe der zehnmonatigen Ausbildung (Sep. 2010 bis Juli 2011) entwickeln die Teilnehmer/innen gemeinsam mit Partnerschulen eigene Kultur- und Nachhaltigkeitsprojekte, um mit Kindern und Jugendlichen einen positiven Entwurf anderer Lebensmodelle zu wagen und nachhaltige Lebensführung zu erproben. Ziel ist es, die Wahrnehmung junger Menschen zu verändern, ihren Blick zu schärfen, ihre Kreativität zu entfalten und sie zu selbstbewussten und engagierten Problemlösungen zu ermutigen. Die Projektvorhaben werden im August 2011 im Rahmen des ÜBER LEBENSKUNST.Festival präsentiert und ab dem Schuljahr 2011/2012 umgesetzt.

> Index // Indeks

INFORMACJE DOT. WARSZTATY 1 - 4 Warzstaty zostały przygotowane przez artystki i artystów w ramach projektu ÜBERLEBENSKUNST.SCHULE. >> „ÜBERLEBENSKUNST.SCHULE “ jest wspólnym projektem Wolnego Uniwersytetu w Berlinie, Federalną Fundacją Kultury oraz Domu Kultur Świata. W projekcie 18 artystek/ artystów i twórców kultury z różnych części Niemiec zdobywa kwalifikacje podczas dziesięciu modułów dokształcających, dzięki którym stają się ekspertami EZR oraz przygotowują się do współpracy ze szkołami. Podczas dziesięciomiesięcznego kursu (wrzesień 2010 – lipiec 2011) uczestnicy wraz ze szkołami partnerskimi realizują własne projekty, dotyczące kultury i zrównoważonego rozwoju, aby pokazać dzieciom i młodzieży propozycję innego modelu życia, w którym mogą spróbować żyć zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju. Celem projektu jest zmiana postrzegania wśród młodych ludzi, wyostrzenie ich spójrzenia, rozwój kreatywności oraz zachęcenie ich do świadomego i zaangażowanego rozwiązywania problemów. Plan projektu zostanie zaprezentowany w sierpniu 2011 w ramach festiwalu ÜBERLEBENSKUNST. Festiwal i zrealizowany od roku szkolnego 2011/2012.

WORKSHOP 1 Was die Natur von uns erzählt

WARSZTAT 1 Co mówi o nas natura

>> „Was die Natur von uns erzählt“ ist ein WorkshopFormat, in dem mit Hilfe der Breathlines-Technik, die Aufmerksamkeit auf die eigene Wahrnehmung gelenkt wird. Diese Technik wurde in den 90er Jahren von Laurie Edwards in Toronto entwickelt. Sie ist nicht nur eine Methode zur Meditation und Einkehr; vor allem ist sie – ähnlich der Wolkenbetrachtung – eine Technik, sich assoziativ den eigenen Themen zuzuwenden. Den Auftakt des Tagungsworkshops bildete eine reflexive Auseinandersetzung mit den Fragen: Was bedeutet Natur für dich? Gibt es eine Abgrenzung zwischen Natürlichem und Künstlichen? Und woran kann man diese erkennen? Der Auseinandersetzung folgte eine Spurensuche in der Umgebung des wannseeFORUMs – im Garten, am See, im Wäldchen. Die Teilnehmer/innen sollten in der Natur nach Spuren von Menschen suchen. Anhand der gefundenen Beispiele für Übergänge von Natur und Kultur konnten sie erfahren, was die Natur über uns erzählt. Bei der anschließenden Vorstellung der Fundstücke gab es gute und schlechte Geschichten. Ausgestattet mit Pinsel und Papier verwandelte die Gruppe diese Geschichten mittels der Breathlines-Technik in abstrakte Bilder, die zum Ausgangspunkt der eigenen Geschichten und Assoziationen wurden. Der Workshop veranschaulicht, wie Kinder, Jugendliche und Erwachsene mittels Besinnung, Assoziation, und künstlerischem Ausdruck sich und ihren individuellen Standpunkt in und zur Umwelt wahrnehmen und kreativ erzählen können.

>> „Co mówi o nas natura“ jest warsztatem, w którym za pomocą techniki „breathlines” uwaga uczestników zostaje skupiona na własnym postrzeganiu. Technika ta została stworzona w Toronto w latach 90-tych przez Laurie`go Edwards`sa. Jest ona nie tylko metodą medytacji i kontemplacji; przede wszystkim stanowi – podobnie jak obserwacja chmur – technikę skojarzeniowego poświęcania się ważkim tematom. Preludium warsztatu było refleksyjne zmierzenie się z pytaniami: Co znaczy dla mnie natura? Czy istnieje podział między tym, co naturalne, a tym, co sztuczne? Po czym można go rozpoznać? Po tych rozważaniach uczestnicy zaczęli poszukwiać śladów w otoczeniu wannseeFORUM – w ogrodzie, nad jeziorem, w lasku. Uczestniczki i uczestnicy mieli odnaleźć w naturze ślady człowieka. Na podstawie odnalezionych przykładów form przejścia między naturą a kulturą mogli się przekonać, co opowiada o nas natura. Podczas późniejszej prezentacji znalezisk można było usłyszeć złe i dobre historie. Wyposażona w pędzle i papier grupa przeobrażała te historie za pomocą techniki breathlines w abstrakcyjne obrazy, które stały się punktem wyjścia własnych historii i skojarzeń. Warsztat ten unaocznił, w jaki sposób dzieci, młodzież i dorośli dzięki skupieniu, skojarzeniu i artystycznym metodom mogą postrzegac i kreatywnie opowiadać własne podejście do środowiska naturalnego.

Miriam Chouaib & Katia Klose, Künstlerinnen des Projektes ÜBER LEBENSKUNST.Schule >> www.ueber-lebenskunst.org

„Eine sehr interessante Konzeption, unglaublich inspirierend und eine Vielzahl an Ideen für die Arbeit mit Jugendlichen.“ *

* *

Miriam Chouaib i Katia Klose, artystki projektu ÜBERLEBENSKUNST.SCHULE >> www.ueber-lebenskunst.org

„Bardzo ciekawa koncepcja, szalenie inspirująca i dostarczająca mnóstwo pomysłów do pracy z młodzieżą.“ *

Zitate von Teilnehmenden, im restlichen Kapitel ebenfalls blau dargestellt. Cytaty uczestniczących w pozostałym rozdziale również na niebiesko. Fotoalbum // album fotograficzny © Miriam Chouaib, Katia Klose

> Index // Indeks

WORKSHOP 2 LOCAL HEROES – meine Ressource ist hier

Claudia Stiefel, Isabelle Dechamps & Nicole Noack, Künstlerinnen des Projektes ÜBER LEBENSKUNST.SCHULE >> www.ueber-lebenskunst.org „Lokale Ressourcen dienen als Grundlagen für ein künstlerisch-soziales Projekt.“ (nach Joseph Beuys ) >> „Welche Ressourcen nutze ich in meiner Arbeit? Was ist mein Material? Wie gestalte ich meine Produktion nachhaltig? Dies waren zentrale Fragen des Workshops „LOCAL HEROES – meine Ressource ist hier“. Es wurde schnell deutlich, das lokale Ressourcen nicht nur Güter sind, sondern auch Räume und menschliche Fähigkeiten, Netzwerke, Wissen, Handlungsspielräume, zwischenmenschliche Beziehungen und vieles mehr. Ausgehend von der Klärung eigener und lokaler Ressourcen, wurden Produktionsprozesse und Ressourcennutzung in Bezug auf kulturelle und künstlerische Arbeit untersucht. Berichte von anderen künstlerischen Projekten, die sich mit dem Schutz der Artenvielfalt, Vorratshaltung und lokalen Ressourcen beschäftigen, gaben zunächst einen Einblick, wie solche Kunst- und Kulturprojekte aussehen können. Eines ist z. B. das Projekt „sevengardens“ . Es basiert auf dem alten Kulturgut der Färbergärten, in denen Pflanzen angebaut, gepflegt und verarbeitet werden, um natürliche Farbstoffe zu gewinnen und (ungiftige) Malmittel herzustellen. Mit dem Vorwissen der von den Workshopleiterinnen vorgestellten Praxisbeispiele nahmen die Teilnehmer/ innen selbst an einem praktischen Versuchslabor teil, in dem sie ihre eigenen Seifen herstellten – ausschließlich aus regionalen, saisonalen Zutaten. Die Seifenproduktion diente als Ausgangspunkt, um den Prozess des Lernens im Körper zu verankern. Tänzer, Schauspieler, Akrobaten greifen in ihrer Arbeit auf den eigenen Körper als Material zurück. Bildende und angewandte Künste sowie herstellende Berufe sind meist auf „externes“ Material angewiesen. Ein bewusster Umgang mit dem verwendeten Material, woher wir es nehmen, und wie wir es benutzen, eröffnet neue Zugänge zur eigenen Arbeit. > Index // Indeks

WARSZTAT 2 LOCAL HEROES – tutaj są moje zasoby Claudia Stiefel, Isabelle Dechamps i Nicole Noack, artystki projektu ÜBER LEBENSKUNST.SCHULE >> www.ueber-lebenskunst.org

Lokalne zasoby służą jako podstawy projektu artystyczno-społecznego. (za Joseph`em Beuys`em) >> Jakie zasoby wykorzystuję w mojej pracy? Jaki jest mój materiał? Jak w sposób zrównoważony kształtuję moją produkcję? Oto centralne pytania warsztatu „LOCAL HEROES – tu są moje zasoby”. Szybko stało się jasne, że lokalne zasoby to nie tylko dobra, lecz także przestrzeń i ludzkie zdolności, sieci, wiedza, możliwości działań, stosunki międzyludzkie i dużo więcej. Zaczynając od zdefiniowania własnych i loklanych zasobów, analizowane były procesy produkcji i wykorzystywanie zasobów w pracy kulturalnej i artystycznej. Kilka przywołań innych projektów artystycznych, które zajmowały się ochroną różnorodności gatunkowej, zachowaniem zasobów, także tych lokalnych, na poczatku dało obraz tego, jak mogą wyglądać takie projekty artystyczne i kulturalne. Jednym z nich jest projekt „sevengardens“ . Bazuje on na starym dobrze kulturowym, ogrodach farbiarzy, w których sadzi się, pielegnuje i przetwarza rośliny, aby zdobyć naturalne barwniki i wytworzyć (nietrujące) środki do malowania. Opierając się na przedstawionych przez prowadzące warsztat przykładach, uczestniczki i uczestnicy sami brali udział w praktycznym laboratorium eksperymentalnym, w którym wytwarzali swoje własne mydło – wyłącznie z regionalnych, sezonowych składników. Produkcja mydła służyła jako punkt wyjścia do zakotwiczenia procesu uczenia w praktyce. Tancerze, aktorzy, akrobaci odwołują się w swojej pracy do własnego ciała jako materiału. Sztuki piękne i stosowane jak i zaowody, w których się wytwarza, są najczęściej skazane na materiał „zewnętrzny”. Świadome obchodzenie się z używanym materiałem, to, skąd go bierzemy i jak go wykorzystujemy, otwiera nowe podejścia do własnej pracy. Warsztat pokazał, jak na podstawie produkcji mydła można uwrażliwić uczestników podczas pracy ze sztuką na to, w jaki sposób można traktować naturalny materiał

Der Workshop zeigte, wie man anhand der Herstellung von Seife die Teilnehmenden bei der Arbeit in und mit Künsten dafür sensibilisieren kann, auf welche Weise mit natürlichem Material nachhaltig umgegangen werden kann. Dieser Ansatz verdeutlicht zudem, dass die alleinige künstlerische Auseinandersetzung von Kindern und Jugendlichen mit Themen wie dem Klimawandel u. a. nicht ausreicht, sondern dass ebenso die Prozesse, Materialen und Rahmenbedingungen des künstlerischen Schaffens mitgedacht werden sollten. Das Rezept zur Seifenherstellung: >> Seifenrezept als PDF-Download

zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju. Ta koncepcja pokazała także, że samo artystyczne zajmowanie się przez dzieci i młodzieży tematami, takimi jak zmiana klimatu, nie wystarcza, jednak powinny być uwzględnione także procesy, materiały i inne uwarunkowania tworzenia artystycznego. Przepis dla produkcji mydła: >> Przepis na mydło jako plik PDF „Uświadomiłam sobie, że odpowiedzialne i ekologiczne przejście przez życie wcale nie jest tak trudne.”

„Mir wurde bewusst, das ein verantwortungsvoller und ökologischer Lebenswandel gar nicht schwer ist.“

Fotoalbum // album fotgraficzny © Claudia Stiefel, Isabelle Dechamps, Nicole Noack

> Index // Indeks

WORKSHOP 3 JEDER ZUSAMMEN UND ALLE FÜR SICH – Eine Übung zum Kontextsinn

WARSZTAT 3 KAŻDY RAZEM I WSZYSCY DLA SIEBIE – Ćwiczenie zmysłu kontekstualnego

>> Ressourcenbewusstsein, Verteilungsgerechtigkeit, an die Zukunft denken – eigentlich verstehen wir das doch alles. Wir nehmen die globale Lage ernst und versuchen, etwas zu tun. Doch was sind Voraussetzungen, um sinnvoll und gezielt zu handeln? Und wer ist eigentlich gemeint, wenn wir „Wir“ sagen? Ein verantwortungsvoller Umgang mit der Welt und uns selber ist abhängig vom Verständnis für unseren Kontext. Neben theoretischem und praktischem Wissen gehören dazu auch Wachheit und die Fähigkeit zu sinnlicher Reflexion, die solches Wissen ermöglichen. Über die Arbeit mit Körper, Stimme, Raum, Zeit und Sprache erkundete die Gruppe im Workshop die Verhältnisse zu sich selber, den Anderen und der Umwelt und schärfte ihren Sinn für das Wechselspiel von einzeln sein und Gemeinschaftlichkeit. In einzelnen Blöcken wurden das Ich und Wir, Ruhe und Aktivität unterschiedlich gewichtet. In diesem Workshop konnten die deutschen und polnischen Teilnehmer/innen auch das „Wir“ und das „Ich“ jenseits von Sprache spüren und der körperlichen und akustischen Kommunikation Raum geben. Der Workshop endete mit einer performativen akustischen Inszenierung, bei der jede/r Workshopteilnehmer/in seine eigene Rolle fand und für seinen eigen Beitrag an der Performance verantwortlich war. Ähnlich einer Traumreise band die Performance im Plenum auch die übrigen Tagungsteilnehmer/innen mit ein. So konnten auch diese ihre Wahrnehmung im Kontext der Tagung auf eindrucksvolle Weise schärfen.

>> Świadomość zasobów, sprawiedliwy rozdział dóbr, myślenie o przyszłości – właściwie wszyscy to rozumiemy. Poważnie traktujemy sytuację globalną i próbujemy coś zrobić. Jakie są jednakże warunki, umożliwiające działanie sensowne i celowe? I o kogo chodzi, gdy mówimy „My“? Odpowiedzialne traktowanie środowiska naturalnego i samych siebie jest uzależnione od zrozumienia naszego kontekstu. Obok wiedzy teoretycznej i praktycznej potrzebna jest także jasność umysłu i zdolność do zmysłowej refleksji, które umożliwiają taką wiedzę. Poprzez pracę z ciałem, głosem, przestrzenią, czasem i językem członkowie grupy dowiadywali się więcej o stosunku do samych siebie, innych i środowiska oraz skupiali się na wymianie perspektywy pomiędzy sobą samym a tym, co wspólnotowe. W blokach pojedynszych różnie rozpatrywane były pojęcia Ja i My, spokoju i działania. W omawianym warsztacie polscy i niemieccy uczestnicy mogli poczuć „My” i „Ja” poza granicami języka i stworzyć miejsce komunikacji ciałem i dźwiekami. Warsztat zakończył się performatywną akustyczną inscenizacją, w kórej każdy uczestnik/uczestniczka odnalazł/a swoją własną rolę i był/a odpowiedzialny/a za swój wkład w performans. Do podróży na granicy snu włączeni zostali także pozostali uczestnicy konferencji. W ten sposób także oni mogli wyostrzyć swoje postrzeganie w kontekście konferencji na wyjątkowy sposób.

Christin Schmidt & Arne Vogelgesang, Künstlerin & Künstler des Projektes ÜBER LEBENSKUNST.SCHULE >> www.ueber-lebenskunst.org

Christin Schmidt i Arne Vogelgesang, Artystka i artysta projektu ÜBER LEBENSKUNST.SCHULE >> www.ueber-lebenskunst.org

„Bardzo otwarta, intensywna praca wszystkimi zmysłami, (...) Dla niektórych uczestników praca była nieco irytująca, ponieważ ta koncepcja zakładała bardzo duże „wypuszczenie się“.“

„Sehr offenes, intensives Arbeiten mit allen Sinnen, (...) . Für manche Teilnehmenden war die Arbeit unter Umständen etwas irritierend, weil das Konzept ein sehr großes „sich einlassen“ voraussetzte.

> Index // Indeks

WORKSHOP 4 CRASHKURS – Zeitreisen

Dennis Feser, Künstler des Projektes ÜBER LEBENSKUNST.SCHULE >> www.ueber-lebenskunst.org „Dauerhafte Entwicklung ist Entwicklung, die die Bedürfnisse der Gegenwart befriedigt, ohne zu riskieren, daß künftige Generationen ihre eigenen Bedürfnisse nicht befriedigen können.“ (Brundtland-Bericht, 1987) >> Bildung für nachhaltige Entwicklung hat das Ziel, Sensibilität dafür zu entwickeln, dass wir jetzt für die Zukunft von Anderen handeln. Das stellt uns vor gewisse Probleme: Was wissen wir über die Bedürfnisse unserer Enkel? Und wie können wir ein Gespür dafür entwickeln, was nachfolgende Generationen benötigen, um ihre Bedürfnisse zu befriedigen? Beim Lösen dieser gewaltigen Aufgabe hilft das Zeitreisen. In diese Kunst führte der Workshop ein: Die Teilnehmenden untersuchten die Ausgangssituation im Jahr 2011, in Berlin, im wannseeFORUM. Dabei stellten sie sich Fragen wie: Welche Bedürfnisse führten mich zur Tagung, und wie befriedige ich diese? Woher kommen diese Wünsche, wie entstanden sie, und wie verändern sie sich? Und nur für den Fall, dass sie nicht in Erfüllung gehen: Was dann? Mit den Mitteln des Inszenierens, Bewegens, Erzählens, Filmens und Fotografierens reiste die Gruppe in die Vergangenheiten und entwickelte Zukunftsvarianten. Im Rahmen des Workshops wurden die Teilnehmer/innen dafür sensibilisiert, dass hinter einer nachhaltigen Entwicklung vor allem die Bedürfnisse künftiger Generationen stehen. In binationalen Teams konnten sie sich mit ihren eigenen und den gemeinsamen Interpretationen, Fragen und Zukunftsvisionen einer nachhaltigen Entwicklung bildnerisch auseinandersetzen.

WARSZTAT 4 SZYBKI KURS – podróże w czasie

Dennis Feser, artysta projektu ÜBER LEBENSKUNST.SCHULE >> www.ueber-lebenskunst.org >> Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju ma na celu rozwój świadomości tego, że już teraz działamy dla przyszłości innych. Ten fakt stawia nas jednak przed pewnymi problemami: Co wiemy o potrzebach naszych wnuków, i jak możemy wyczulić się na to, co będzie ważne dla przyszłych pokoleń, aby zaspokoić ich potrzeby? W rozwiązaniu tego ogromnego zadania mogą pomóc podróże w czasie. W tę metodę wprowadził uczestników warsztat: Grupa analizowała sytuację w 2011 r., w Berlinie, w wannseeFORUM. Przy tej okazji uczestnikom nasunęły się następujące pytania: Jakie potrzeby zaprowadziły mnie na tę konferencję i jak mogę je zaspokoić? Skąd biorą się te życzenia, jak powstały i jak się zmieniają? A w przypadku, gdy się nie spełnią: co dalej? Za pomocą inscenizacji, ruchu, opowiadania, filmowania i fotografowania grupa przeniosła się w przeszłości i rozwinęła pewne jej wersje. W ramach warsztatu uczestniczki i uczestnicy zostali uwrażliwieni na fakt, iż za zrównoważonym rozwojem stoją przede wszystkim potrzeby przyszłych pokoleń. W dwunarodowych zespołach mogli prowadzić podlądowe dyskusje na temat swoich własnych interpretacji, punktów wspólnych, postawionych pytań i wizji przyszłości zrównoważonego rozwoju. „Praca w terenie, brainstorming – super warsztat, pomógł mi pogłębić sens koncepcji zrównoważonego rozwoju.

„Arbeit im Raum, Brainstorming – ein super Workshop, der mir half, den konzeptionellen Sinn von nachhaltiger Entwicklung zu vertiefen.“

> Index // Indeks

WORKSHOP 5 Put the garbage back to work!

>> Der Berliner Verein „Kunst-Stoffe – Zentralstelle für wiederverwendbare Materialien“ ist eine Sammelstelle für Rest-, Abfall- und Gebrauchtmaterialien, die sich für die Weiternutzung als künstlerisches Material eignen: Farben, Stoffe, Pappe, Acrylglas, Metall- und Holzreste, Fliesen, Schrauben, Knöpfe, Folien etc. Außerdem bietet Kunst-Stoffe offene Werkstätten für Metall-, Holz- und Textilverarbeitung sowie Ateliers an. Im Rahmen von Workshops werden unterschiedliche Zielgruppen mit der Praxis ökologischer Gestaltung vertraut gemacht. Seit der Gründung im Jahr 2006 konnten so Tonnen von als Abfall deklarierten Stoffen kreativ weiterverarbeitet werden. Ziel des Vereins ist sowohl die Förderung einer kreativen Auseinandersetzung mit Wieder- und Weiterverwendungsstrategien sowie die Sensibilisierung für Abfallvermeidung. Materialien von Kunst-Stoffe werden zu Kunstwerken, Designobjekten, Bühnenbildern und Dekorationen verarbeitet. Zum Kreis der regelmäßigen Nutzer/innen gehören Kindergärten, Schulen, Theater und zahlreiche bildende Künstler/innen.

>> Berlińskie Stowarzyszenie „Kunst-Stoffe – centrala materiałów możliwych do ponownego przetworzenia” to punkt zbiorczy resztek, odpadów i materiałów zużytych, które nadają się do dalszego zastosowania jako tworzywo artystyczne: farb, tkanin, kartonów, szkła akrylowego, płytek, śrub, resztek metalu i drewna, guzików, folii, itp. „Kunst-Stoffe oferują poza tym otwarte warsztaty obróbki metalu, drewna i tekstylii oraz atelier. W ramach warsztatów różne grupy docelowe poznają sposoby ekologicznego tworzenia. Od czasu założenia stowarzyszenia, czyli roku 2006 zostały w ten kreatywny sposób poddane dalszej przeróbce tony materiałów uznanych za odpadki. Celem stowarzyszenia jest zarówno wspieranie kreatywnego zajmowania się strategiami ponownego i dalszego użycia jak i zwracanie uwagi społeczeństwa na zmniejszanie ilości odpadów. Materiały z tworzyw sztucznych zostają przetwarzane na dzieła sztuki, obiekty wzornictwa, scenografie i dekoracje. Ich regularnymi użytkownikami są przedszkola, szkoły, teatry i liczni artyści zajmujący się sztukami plastycznymi.

Dr. Corinna Vosse & Michèle Biesen, Kunst-Stoffe Berlin >> www.kunst-stoffe-berlin.de

>> Der Workshop bot sowohl theoretische als auch praktische Einblicke in Möglichkeiten der kreativen Verwendung von lokal verfügbaren Abfallmaterialien wie z. B. Verpackungsabfällen, im öffentlichen Raum hinterlassenen Objekten sowie gezielt bei Unternehmen zusammengetragenen Resten oder Produktionsabfällen. Dr. Corinna Vosse präsentierte die Wegwerfkultur als Gebrauchtmaterial-Lager und zeigte zahlreiche Beispiele für künstlerisches „Upcycling“ aus verschiedenen Ländern. Die Teilnehmer/innen sollten dabei auch das eigene Wegwerf- und Kaufverhalten überprüfen und reflektieren: >> Was gibt es für Abfälle, die eigentlich noch gut nutzbar wären? Wo fallen sie an? Wie kommt man an solche Materialien? >> Welche Umweltwirkungen entstehen durch unsere Abfälle? Wie lassen sie sich durch individuelles Handeln reduzieren? Anschließend machten sich die Teilnehmer/innen Gedanken über eine konzeptionelle Einbettung der Thematik in internationale Jugendkulturprojekte sowie die möglichen Bildungsziele im Sinne einer BNE. In Klein-

> Index // Indeks

Dr. Corinna Vosse & Michéle Biesen, Kunst-Stoffe Berlin >> www.kunst-stoffe-berlin.de

>> Warsztat dał uczestnikom możliwość teoretycznego i praktycznego spojrzenia na możliwości kreatywnego użycia dostępnych lokalnie odpadów np. starych opakowań, pozostawionych w przestrzeni publicznej przedmiotów, ale także celowo zgromadzonych przy przedsiębiorstwach resztek i odpadów powstałych w procesie produkcji. Dr Corinna Vosse zaprezentowała „kulturę wyrzucania” jako składowsko zużytych materiałów i pokazała liczne przykłady artystycznego „upcyclingu” z różnych krajów. Uczestnicy/czki mieli przy tej okazji sprawdzić i przemysleć własne zachowania podczas zakupów i wyrzucania śmieci: >> Co dzieje się z odpadami, które właściwie nadają się jeszcze do użycia? Gdzie są zbierane? Jak można dotrzeć do tego typu materiałów? >> Jakie efekty w środowisku powstają poprzez nasze odpady? Jak można je zredukować w indywidual nym działaniu? Na końcu uczestnicy zastanawiali się nad koncepcjonalnym wprowadzeniem powyższej tematyki do międzynarodowych projektów kulturalnych młodzieży,

gruppen konnten sie aus Gebrauchtmaterialien zudem eigene Upcycling-Werke selbst gestalten.

jak i nad możliwymi celami kształcenia w sensie EZR. Poza tym mieli okazję aby w małych grupach wykonać samemu z zużytych materiałów własne dzieła upcyclingu.

>> Der Verein auf dem BNE-Portal >> Stowarzyszenie na portalu EZR (niem.) „Besonders haben mich die theoretischen Überlegungen darüber interessiert, was Abfälle sind und wie unsere persönliches Verhältnis zu ihnen ist. Ich achte vor allem darauf, was ich anhäufe und was ich wegwerfe und weshalb.“

„Bardzo zainteresowały mnie teoretyczne rozważania nad tym czym są śmieci i jaki jest nasz osobisty do nich stosunek. Zwracam większą uwagę na to co gromadzę i na to co wyrzucam i dlaczego.”

> Index // Indeks

WORKSHOP 6 Das Projekt WASsERLEBNIS – Mit GPS-Bildungsrouten Nachhaltigkeit lernen

WORKSHOP 6 PROJEKT „WODNE PRZEŻYCIE“ – Nauka zrównoważonego rozwoju z ścieżkami edukacyjnymi GPS

>> Die „BUNDJugend“ ist die Jugendorganisation des Bund für Umweltschutz und Naturschutz Deutschland. Der Jugendverband setzt sich erfolgreich und öffentlichkeitswirksam in Kampagnen, Protestaktionen und Projekten für die Umwelt ein. Die dort engagierten Kinder und Jugendlichen kämpfen für gentechnikfreies Essen, eine giftfreie Umwelt, machen sich stark für die Erhaltung der Natur, für eine gerechte Globalisierung und für 100 Prozent erneuerbare Energien. Die BUNDJugend glaubt an eine positive Zukunft, die Kinder und Jugendliche mit lokalen und bundesweiten Projekten zu den Themen Globalisierung, Konsum, Klimawandel und Umweltbildung und durch öffentlichkeitswirksame Aktionen mitgestalten können.

>> „BUNDJugend“ to organizacja młodzieżowa Ligi na Rzecz Ochrony Środowiska i Natury – Niemcy. Ta organizacja młodzieży włącza się z powodzeniem w kampanie, akcje protestacyjne i projekty na rzecz środowiska, które odbijają się echem opinii publicznej. Zaangażowane w tę działalność dzieci i młodzież walczą o jedzenie wolne od modyfikacji genetycznej, czyste środowisko, odpowiadają się za zachowania przyrody naturalnej, sprawiedliwej globalizacji i energii odnawialnych w 100 procentach. BUNDjugend wierzy w pozytywną przyszłość, którą będą mogły kształtować dzieci i młodzież dzięki lokalnym i ogólnokrajowym projektom, dotyczącym takich tematów jak globalizacja, konsumpcja, zmiana klimatu i edukacja o środowisku oraz poprzez skuteczne akcje przemawiające do opinii publicznej.

Martin Malkmus, BUNDjugend Berlin >> www.berlin.bundjugend.de

>> Der Workshop „WASsERLEBNIS – Mit GPS-Bildungsrouten Nachhaltigkeit lernen“ fand in der freien Natur im Grunewald in der Nähe des Naturschutzzentrums Ökowerk Berlin e. V. statt. In diesem Workshop konnten die Fachkräfte der internationalen Jugendarbeit die ursprünglich für Jugendliche entwickelte GeocachingBildungsroute zum Thema WASsERLEBNIS und Nachhaltigkeit selbst ausprobieren. Geocaching, oder auch GPS-Schnitzeljagd genannt, ist eine Art elektronische Schatzsuche. Die Verstecke („Geocaches“ oder kurz „Caches“) werden anhand geografischer Koordinaten im World Wide Web veröffentlicht und können anschließend mithilfe eines Global Positioning System (GPS)Empfängers gesucht werden. Eine Route besteht aus mehreren Stationen. Ausgerüstet mit einen GPS-Gerät, einem Bohrstock und einem Riesenhammer machten sich die Teilnehmer/innen rund um den Teufelssee auf den Weg, den Schatz zu suchen. Auf der Route konnten sie den Lebensraum Wasser sowie dessen Verbrauch erkunden und eigene Ideen für den Schutz der Ressource Wasser entwickeln. Mithilfe eines Roadbooks, mussten sie an verschiedenen Stationen dazu Aufgaben lösen, Rätsel knacken, Hinweise finden, Bodenproben entnehmen etc., bevor sie letztlich den Schatz heben konnten. In diesem Workshopformat geht es darum aufzuzeigen,

> Index // Indeks

Martin Malkmus, BUNDjugend Berlin >> www.berlin.bundjugend.de

>> Warsztat „Wodne przeżycie – Nauka zrównoważonego rozwoju ze ścieżkami edukacyjnymi GPS“ miał miejsce na łonie natury w Grunewald w pobliżu Centrum Ochrony Środowiska Ökowerk Berlin e. V. Podczas tego warsztatu specjaliści międzynarodowej pracy z młodzieżą mogli sami wypróbować stworzone pierwotnie właśnie dla młodzieży ścieżki edukacyjne Geocaching na temat WODNE PRZEŻYCIE i zrównoważony rozwój. Geocaching, zwany też „podchodami z GPS”, to rodzaj elektronicznego poszukiwania skarbów. Kryjówki („Geocaches“ lub krótko „Caches“) są upubliczniane w sieci www (World Wide Web), na podstawie współrzędnych geograficznych i mogą następnie zostać odszukane za pomocą odbiornika GPS (Global Positioning System). Trasa składa się z wielu stacji. Wyposażeni w urządzenie GPS, wiertło i ogromny młot uczestnicy wyruszyli w drogę wokół Jeziora Teufel, aby odnaleźć skarb. W drodze mogli dowiedzieć się o wodzie jako przestrzeni życiowej oraz o jej wykorzystaniu, jak również rozwinąć własne pomysły służące ochronie zasobów wodnych. Używając Roadbooka musieli oprócz tego rozwiązywać na różnych stacjach zadania, zagadki, odnajdywać wskazówki, pobierać próbki gleby itd.,

wie wertvoll saubere Flüsse, Quellen und Meere für uns alle sind, und wie Wasser genutzt und verbraucht werden kann, ohne damit anderen Menschen und Tieren auf dieser Welt die Lebensgrundlage zu entziehen. Der Workshop verdeutlichte den Fachkräften nicht nur, wie Jugendliche per GPS-Schnitzeljagd motiviert werden können, raus in die Natur zu gehen, sondern auch, wie man ihnen auf zeitgemäße Weise nachhaltiges Denken und Handeln vermitteln kann: Eigenständig lernen die Teilnehmenden, die Natur zu entdecken, Zusammenhänge zu verstehen und als Team Aufgaben zu lösen. Dieser Bildungsansatz aus der Umweltbildung zeigte beispielhaft auf, wie sich Jugendliche in binationalen Jugendkulturprojekten – neben künstlerischen Auseinandersetzungsformen – mit ihrer Umgebung und Themen einer nachhaltigen Entwicklung auseinandersetzen können. Das Projekt WASsERLEBNIS wurde als offizielles UN-Dekade Projekt 2011/2012 ausgezeichnet. Weitere Informationen zum Projekt unter: >> www.wasserlebnis.de „Interessante Form und Kontakt zur Natur; GPS ist eine interessante Inspiration – vor allem für Jugendliche – und bietet Ideen zur weiteren Nutzung.“

zanim skarb ostatecznie znalazł się w ich rękach. W tym formacie warsztatu chodzi o pokazanie, jaką wartość mają dla nas wszystkich czyste rzeki, źródła i morza, oraz jak woda może zostać użyta i zużywana, tak aby nie pozbawiać tym samym innych ludzi i zwierząt na tym świecie ich podstawy życiowej. Warsztat pokazał specjalistom nie tylko jak za pomocą „podchodów z GPS“ można zmotywować młodzież do wyjścia na zewnątrz, do na łono natury, lecz również jak w zgodny z duchem czasu sposób przekazać im zrównoważone myślenie i działanie: Uczestnicy uczyli się samodzielnie odkrywać naturę, rozumieć zależności oraz rozwiązywać zadania jako zespół. To założenie edukacyjne z zakresu kształcenia o środowisku pokazało w sposób wzorcowy, jak młodzież w dwustronnych projektach kulturalnych – obok artystycznych form wyrazu– może konfrontować się ze swym otoczeniem i tematami zrównoważonego rozwoju. Projekt WODNE PRZEŻYCIE został wyróżniony jako oficjalny projekt Dekady ONZ 2011/2012. Dalsze informacje o projekcie (niem.) pod adresem: >> www.wasserlebnis.de „Ciekawa forma i kontakt z naturą; GPS – ciekawe inspirujące Album (c) Wszystkie prawa zastrzeżone szczególne dla młodzieży – i pomysł do dalszego wykorzystania”

> Index // Indeks

WORKSHOP 7 DAS KLIMAFRÜHSTÜCK

WARSZTAT 7 ŚNIADANIE KLIMATYCZNE

>> Der Anteil von Menschen mit Migrationshintergrund in Deutschland steigt. Vor diesem Hintergrund ist es längst überfällig, sie bezüglich des Umwelt-, Klima- und Naturschutzes anzusprechen und einzubeziehen. Nur so kann eine aktive Teilhabe an der Gesellschaft und der Verantwortung für die Umwelt und Zukunft erreicht werden. Das Türkisch-Deutsche Umweltzentrum (TDZU) Berlin ist seit 2009 Anlaufstelle für Beratung, Information, Austausch und Projektarbeit für Migrantinnen und Migranten zu Umwelt-, Natur- und Klimaschutz. Das TDZU bietet sowohl für Kinder und Jugendliche als auch für Erwachsene zahlreiche Informationsmaterialien, Bildungsangebote wie z. B. das Klimafrühstück, Umweltund Kulturprojekte oder das Mitmachangebot in einem interkulturellen Bio-Garten.

>> W Niemczech wyrasta udział procentowy ludzi migrantów w społeczeństwie. Z tego powodu już najwyższy czas włączyć ich w debatę związaną z ochroną środowiska naturalnego, klimatu i przyrody . Tylko w ten sposób umożliwe jest aktywne uczestnictwo w społeczeństwie i branie odpowiedzialności za środowisko naturalne oraz przyszłość. Turecko-niemieckie centrum ochrony środowiska w Berlinie (TDZU) jest od 2009 r. instytucją doradczą, miejscem informacji, wymiany i pracy projektowej migrantek i migrantów na rzecz ochrony środowiska, ochrony przyrody i klimatu. TDZU oferuje liczne materiały informacyjne zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych, oferty edukacyjne, na przykład śniadanie klimatyczne, projekty dotyczące ochrony środowiska i kultury czy oferta współtworzenia wielokulturowego bio-ogródku.

>> Welchen Anteil hat unser Ess- und Konsumverhalten am Klimawandel? Welche Lebensmittel beeinflussen den Treibhauseffekt negativ? Und was können wir tun? Das Klimafrühstück widmet sich dem Thema, wie unser Essen das Klima beeinflusst. Der Zusammenhang zwischen Lebensmittelkonsum und Klimawandel steht dabei im Vordergrund. Durch eigenes Handeln und Denken, Mitmachen und Erleben können die Teilnehmerinnen und Teilnehmer viele neue Erfahrungen sammeln. Im Mittelpunkt des Bildungsangebots steht das gemeinsame Frühstück. Die Lebensmittel des Frühstücksbuffets sind mit Schildern versehen, die Auskunft über Herkunft, Anbauweise und Saisonalität geben. So kann jede/r nun selbst entscheiden, was auf den Teller kommt. Während des Frühstücks, erhalten die Teilnehmenden Informationen, Zahlen und Fakten zum Klimawandel, Treibhauseffekt und dessen Folgen.

>> Jaki udział mają nasze nawyki żywieniowe i konsumenckie w zmianie klimatu? Które produkty spożywcze mają negatywny wpływ na efekt cieplarniany? I co możemy w tej sprawie zrobić? Śniadanie klimatyczne skupia się na kwestii, jak nasze jedzenie wpływa na klimat. Na pierwszym planie widać związek między konsumcją produktów spożywczych i zmianą klimatu. Poprzez własne działanie i myślenie, uczestnictwo i przeżywanie uczestnicy mogą zdobyć wiele nowych doświadczeń. Głównem punktem oferty edukacyjnej jest wspólne śniadanie. Składniki bufetu śniadaniowego są oznaczone tabliczkami, które podają informacje o pochodzeniu produktu, sposobie uprawy i czy jest sezonowy. W ten sposób każdy może sam zdecydować, co trafi na jego talerz. Podczas śniadania uczestnikom przekazywane są informacje, liczby i fakty na tematy zmiany klimatu, efektu cieplarnianego i ich skutkach.

Dass Auto und Flugzeug gewaltige CO2-Schleudern und damit Klimakiller sind, weiß inzwischen jeder. Aber auch die Erzeugung und der Vertrieb unserer Lebensmittel verursachen 15 bis 20 Prozent unserer jährlichen CO2Emissionen. Die Produktion von tierischen Lebensmitteln wie Rinder- und Schweinefleisch oder Milch- und Käseprodukten erzeugen dabei den höchsten Anteil. Auch der Anbau von Obst und Gemüse in beheizten Gewächs-

W zasadzie każdy wie, że samochód i samolot emitują szkodliwe CO2, i przez to zabijają klimat. Jednak także produkcja i dystrybucja naszych produktów spożywczych powoduje 15 do 20 procent naszej rocznej emisji CO2. Przy produkcji żywności pochodzenia zwierzęcego, takiego jak wołowina i wieprzowina oraz nabiału wytwarzane jest najwięcej dwutlenku węgla. Także uprawa owoców i warzyw w ogrzewanych szklarniach emituje

Dr. Turgut Altuğ, Türkisch-Deutsches Umweltzentrum >> www.umweltzentrum.tdz-berlin.de

> Index // Indeks

dr Turgut Altuğ, Turecko-niemieckie centrum ochrony środowiska >> www.umweltzentrum.tdz-berlin.de

häusern stösst im Vergleich zum Freilandanbau ein Vielfaches an CO2 aus. Welchen Einfluss Lebensmittel auf das Klima haben, hängt zudem davon ab, ob sie regional oder international angebaut und transportiert und ob sie konventionell oder ökologisch angebaut werden. Umso ökologischer und saisonaler der Anbau und umso kürzer die Transportwege, desto besser fürs Klima.

w porównaniu do wolnej uprawy wielokrotnie wiecej CO2. To, jaki wpływ na klimat mają produkty spożywcze, zależy także od tego, czy są one uprawiane lokalnie czy gdzieś za granicą a nastepnie transportowane oraz czy tradycyjnymi lub ekologicznymi metodami. Im uprawa jest bardziej ekologiczna i sezonowa, tym krótszy jest transport, i tym lepiej dla klimatu.

Vor dem Hintergrund der Fakten reflektieren und überdenken die Teilnehmenden beim Klimafrühstück ihr eigenes Ess- und Einkaufsverhalten und diskutieren diese in der Gruppe. Sie erkennen den Zusammenhang zwischen dem Frühstücken bzw. der eigenen Ernährung und dem Klimaschutz. Ziel des Klimafrühstücks ist nicht etwa, den moralischen Zeigefinger zu erheben und die Teilnehmenden mit einem schlechten Gewissen nachhause zu schicken. Vielmehr möchte es sensibilisieren und zu einem gesunden, umweltund klimafreundlichem Konsumverhalten motivieren und aufzeigen, wie man ganz einfach einen Beitrag zum Klimaschutz leisten kann.

Biorąc to pod uwagę uczestnicy podczas śniadania klimatycznego konfrontują i zastanawiają się nad własnymi zwyczajami żywieniowymi i konsumenckimi i dystkutują o nich w grupach. Rozpoznają związek między śniadaniem i własnym odżywianiem się a ochroną środowiska naturalnego. Celem śniadania klimatycznego nie jest prawienie morałów i odsyłanie uczestników z wyrzutami sumienia do domu. Powinno ono ich raczej uwrażliwić i zmotywować do zdrowych, przyjaznych dla środowiska i klimatu nawyków konsumenckich oraz pokazać, jak łatwo można samemu przyczynić się do ochrony klimatu.

Das Klimafrühstück wurde im Rahmen der Tagung für Multiplikatoren/innen der deutsch-polnischen Jugendkulturarbeit angeboten, um Anwendungsmöglichkeiten bei der nächsten Jugendbegegnung aufzuzeigen.

Śniadanie klimatyczne zostało zaoferowane w ramach konferencji dla multiplikatorów wymiany polsko-niemieckiej współpracy kulturalnej młodzieży, by uzmysłowić możliwośći zastosowania przy kolejnym spotkaniu młodzieży.

Weitere Informationen unter: >> www.tdz-berlin.de >> KLIMAKochbuch als PDF-Download

Więcej informacji (niem.) na: >> www.tdz-berlin.de >> Książka KLIMATyczna w formacie PDF do pobrania

„Ich achte (jetzt) auf die Herkunft der Produkte, ich achte darauf, lokal einzukaufen. Ich habe vor, Samen zu züchten.“

„Zwracam (teraz) uwagę na kraj pochodzenia produktów spożywczych, staram się kupować lokalne produkty. Zamierzam hodować kiełki.

> Index // Indeks

V. KURZFILME / FILMY KRÓTKIE >>

Die Kurzfilme geben einen Einblick, wie man sich Themen nachhaltiger Entwicklung und Zukunftsfragen filmisch nähern kann. Viele von ihnen sind mit oder von Jugendlichen gedreht. Wir danken dem Kolleg für Management und Gestaltung nachhaltiger Entwicklung gGmbH, Herrn Ehrmantraut und den Grundschülern aus St. Ingbert, der „Schulischen Filmothek. Aktion!“ des Zentrums für Bürgerbildung und der SocialDesignSite.com für das zur Verfügung stellen der Filme.

Filmy krótkometrażowe dają wgląd, jak można się zbliżyć tematom zrównoważonego rozwoju i kwestiom przyszłości w sposób filmowy. Wiele z nich nakręcono z lub przez młodzież. Dziękujemy Międzynarodowym Kolegium Zarządzania i  Projektowania Zrównoważonego Rozwoju gGmbH, panu Ehrmantraut i uczniom szkół podstawowych z St Ingbert, „edukacyjnej filmotece. Akcja“ z Centrum Edukacji Obywatelskiej i SocialDesignSite.com za papewnienie filmów.

>> Die genauen Quellenangaben sowie weitere Kurzfilm- links als PDF-Download.

>> Dokładne źródła informacjine, jak również inne linki filmowe w formacie PDF do pobrania.

> Index // Indeks

VI. LINKS / LINKI >> LESETIPPS UND MATERIALIEN DEUTSCHE INSTITUTIONEN, DIE SICH FÜR EINE BNE EINSETZEN: >> Deutsche UNESCO-Kommission (dt.): www.unesco.de >> Deutsches Institut für nachhaltige Entwicklung (dt.): www.dine-heilbronn.de POLNISCHE INSTITUTIONEN, DIE SICH FÜR EINE BNE EINSETZEN: >> Polnische UNESCO-Kommission (pl.): www.unesco.pl >> Polnisches Institut für nachhaltige Entwicklung (pl.): www.ine-isd.org.pl NACHHALTIGE ENTWICKLUNG IM DEUTSCH-POLNISCHEN / INTERNATIONALEN DIALOG: >> Deutsch-Polnisches Netzwerk „Wissenschaftler für nachhaltige Entwicklung“ (dt., pl.): www.deutsch-polnisches-netzwerk.de >> BUCHREIHE: von Prof. Dr. Gerhard Banse u. a. zu nachhaltiger Entwicklung in MOE (dt., pl.): www.itas.fzk.de/deu/lit/2005/lit05.htm >> ARTIKEL: „Vorbilder im Norden und Westen – BNE-Ansätze im europäischen Vergleich“, 2005, Autor: Walter Leal Filho (dt.): www.diezeitschrift.de/42005/filho05_01.htm >> TAGUNGSDOKU: „Bildung für Nachhaltigkeit: Erfolgsfaktoren und -Strategien“ Dokumentation einer deutsch-polnischen Konferenz im Deutsch-Polnischen Jahr, 2006, herausgegeben vom Instytut na rzecz Ekorozwoju und Wuppertal Institut für Klima, Umwelt und Energie (dt., pl.): PDF-Download BNE IN DER INTERNATIONALEN JUGENDARBEIT: >> BUCH: „Bildung für nachhaltige Entwicklung: interkulturelle Erfahrungen“, 2009, herausgegeben von Gerhard Becker, Nina Dagbaeva (dt., ru., eng.): www.umweltbildung.uni-osnabrueck.de/Baikal/Basic Im Mittelpunkt stehen die Erfahrungen internationaler Zusammenarbeit von russischen und deutschen Schülern/innnen, Organisatoren/innen, Pädagogen/innen und Wissenschaftlern/innen in den Bereichen Natur, Umwelt und Kultur der zwei Regionen Republik Burjatien (südöstlicher Teil Russlands) und Niedersachsen (nordwestlicher Teil Deutschlands). >> TAGUNGSDOKU: „Jugend global 2020 – Nachhaltigkeit als Leitmotiv internationaler Jugendarbeit“, IJAB – Fachstelle für internationale Jugendarbeit der Bundesrepublik Deutschland e. V. (dt., eng.): www.jugend-global-2020.de/content2/dokumentation.html >> JOURNAL: „Bildung für nachhaltige Entwicklung“, IJAB-Journal 1/2010 (dt.): www.ijab.de/uploads/tx_ttproducts/datasheet/ijab-journal-2010-1-100720-web.pdf >> FORTBILDUNG:„Das geht uns alle an!“ (Fort-)Bildung für nachhaltige Entwicklung im internationalen Kontext vom 08. – 15. Oktober 2011 in Saint Cyr sur Mer/Marseille // 26. Mai – 02. Juni 2012 in Berlin und Brandenburg, Organisator: bapob - Berliner Arbeitskreis für Politische Bildung (dt., fr.),: http://bapob.org/angeb-int-fortbildung/ib-2021-10.html Hier ein kleiner filmischer Einblick in die Fortbildung: www.dfjw.org/fortbildung-fur-nachhaltige-entwicklung BNE-INITIATIVEN UND PRAXIS: >> BNE-Portal (dt.): www.bne-portal.de Initiative „Mehr wissen! Mehr tun!“ (dt.): www.mehr-wissen-mehr-tun.de Ideen Initiative Zukunft (dt.): www.ideen-initiative-zukunft.de

> Index // Indeks

MATERIALIEN UND TIPPS ZUR PÄDAGOGISCHEN PRAXIS: >> MATERIALIEN + LEITFÄDEN: Programm „Transfer-21 – Bildung für eine nachhaltige Entwicklung“ für die Kinder- und Jugendbildung v. a. im Kontext Schule (dt.): www.transfer-21.de >> HÖRSPIEL + LIEDERBUCH: „Umweltmusical für Kinder“, LBV – Landesbund für Vogelschutz in Bayern e. V. (dt.): www.lbv-shop.de >> FORTBILDUNG: BNE-Generator bei TuWas e. V. (dt.): www.tuwas.net KLIMARECHNER >> CO2-Rechner für Ihr Ernährungs- und Einkaufsverhalten (dt.): www.berlin.verbraucherfuersklima.de >> KlimAktiv.de (dt.): www.co2.klima-aktiv.com/uba.html >> Fundacja Aeris Futuro (pl.): www.aeris.eko.org.pl/kalkulator/kalkulator.html

FÖRDERMÖGLICHKEITEN DEUTSCH-POLNISCHE JUGENDKULTURBEGEGNUNGEN >> Bundesvereinigung Kulturelle Kinder- und Jugendbildung (BKJ) (Zentralstelle des DPJW für deutsche Antragsteller): www.bkj.de >> Deutsch-Polnisches Jugendwerk (DPJW): www.dpjw.org >> Stiftung für Deutsch-Polnische Zusammenarbeit: www.sdpz.org BNE-WETTBEWERBE >> Deutsch-Polnischer Jugendpreis 2011–2013 „Treffpunkt übermorgen“: www.dpjw.org/a301.deutsch_polnischer_jugendpreis_treffpunkt_uebermorgen.html Mit dem Preis „Treffpunkt Übermorgen“ lädt das DPJW dazu ein, deutsch-polnische Jugendbegegnungen zum Thema„nachhaltige Entwicklung“ zu organisieren. Die interessantesten Projekte, die für die Idee der nachhaltigen Entwicklung werben oder/und sie in die Tat umsetzen erhalten eine Förderung von 100% des Festbetrags. Außerdem wird das DPJW einige von ihnen mit dem Deutsch-Polnischen Jugendpreis 2011–2013 auszeichnen, die Hauptpreise erhalten ebenfalls ein Preisgeld. Bewerber sollten bis spätestens zum 16. September 2011 das ausgefüllte und unterschriebene Anmeldeformular einsenden, in dem Sie Ihre Idee für ein gemeinsames Projekt zum Thema der nachhaltigen Entwicklung beschreiben. Die Projekte werden im Zeitraum Januar – September 2012 realisiert. >> Schüler- und Jugendwettbewerb „Entdecke die Vielfalt!“ der Deutschen Bundesstiftung Umwelt (DBU): www.entdecke-die-vielfalt.de Der Wettbewerb möchte Jugendliche ermuntern, die biologische Vielfalt zu entdecken und Projekte zum Schutz und Erhalt von biologischer Vielfalt umzusetzen. Mit ihren Aktionen können sich die Jugendlichen in drei thematischen Kategorien bewerben: 1. Natur erforschen; 2. Global Handeln; 3. Kreativ Kommunizieren. Die Kategorie „Kreativ kommunizieren“ ist dabei für Jugendkulturprojekte und -begegnungen besonders geeignet. Wie können wir uns kreativ mit Filmen, Theaterstücken, Ausstellungen, Musik, etc. für die biologische Vielfalt einsetzen? Bewerben können sich sowohl Kinder und Jugendliche zwischen 9 und 16 Jahren, als auch Schulklassen und Jugendgruppen – gerne auch deutsch-polnische oder internationale Jugendgruppen. Es gibt Preise im Gesamt wert von 20.000 Euro zu gewinnen. Allgemeiner Bewerbungsschluss 2011 ist der 7. Dezember 2011. Weitere Wettbewerbe und Preise im Bereich Bildung für nachhaltige Entwicklung: www.bne-portal.de/coremedia/generator/unesco/de/04__Aktuelles/14__Wettbewerbe__und__Preise/Wettbewerbe.html

> Index // Indeks

PORADY CZYTELNE I MATERIAŁY NIEMIECKIE INSTYTUCJE WSPIERAJĄCE EZR: >> Niemiecki Komitet ds. UNESCO (niem.): www.unesco.de >> Niemiecki Instytut na rzecz zrównoważonego rozwoju (niem.): www.dine-heilbronn.de POLSKIE INSTYTUCJE WSPIERAJĄCE EZR: >> Polski Komitet ds. UNESCO (pol.): www.unesco.pl >> Fundacja Instytut na rzecz Ekorozwoju (pol.): www.ine-isd.org.pl ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ W POLSKO-NIEMIECKIM / MIĘDZYNARODOWYM DIALOGU: >> Polsko-niemiecka sieć „Naukowcy na rzecz zrównoważonego rozwoju“ (niem., pol.): www.deutsch-polnisches-netzwerk.de >> SERIA WYDAWNICZA: autorstwa prof. dr Gerharda Banse i. in. o zrównoważonym rozwoju w Europie Środkowo-Wschodniej (niem., pol.): www.itas.fzk.de/deu/lit/2005/lit05.htm >> ARTYKUŁ: „Wzory na północy i zachodzie – założenia EZR w zestawieniu europejskim”, 2005, Autor: Walter Leal Filho (niem.): www.diezeitschrift.de/42005/filho05_01.htm >> DOKUMENTACJA KONGRESU: „Edukacja na rzecz długotrwałości: czynniki i strategie suksesu“ Dokumentacja polsko-niemieckiego kongresu w roku polsko-niemieckim, 2006, wydana przez Instytut na rzecz Ekorozwoju i Wuppertal Institut für Klima, Umwelt und Energie (niem., pol.): PDF-Download EZR W MIĘDZYNARODOWEJ WSPÓŁPRACY MŁODZIEŻY: >> KSIĄŻKA: „Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju: doświadczenia międzykulturowe“, 2009, wydana przez Gerharda Beckera, Ninę Dagbaevą (niem., ros., ang.): www.umweltbildung.uni-osnabrueck.de/Baikal/Basic W centrum rozważań znajdują się doświadczenia międzynarodowej współpracy rosyjskich i niemieckich uczniów/uczennic, organizatorów, pedagogów i naukowców w obszarze natury, środowiska i kultury dwóch regionów Republiki Buriacji (południowo-wschodnia część Federacji Rosyjskiej) i Dolnej Saksonii (północno zachodnia część Niemiec). >> DOKUMENTACJA KONGRESU:„Młodzież globalnie 2020 – Zrównoważony rozwój jako motyw przewodni między narodowej współpracy młodzieży“, IJAB – Departament międzynarodowej współpracy młodzieży Republiki Federalnej Niemiec e. V. (niem., ang.): www.jugend-global-2020.de/content2/dokumentation.html >> MAGAZYN: „Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju“, IJAB-Magazyn 1/2010 (niem.): www.ijab.de/uploads/tx_ttproducts/datasheet/ijab-journal-2010-1-100720-web.pdf >> SZKOLENIE: „To dotyczy nas wszystkich!“ Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju w kontekście międzynarodowym od 8-15 października 2011 w Saint Cyr sur Mer/Marsylia // 26 maja - 02 czerwca 2012 w Berlinie i Brandenburgii, organizator: bapob – Berliński grupa na rzecz edukacji obywatelskiej (niem., fr.): http://bapob.org/angeb-int-fortbildung/ib-2021-10.html Tu krótka forma filmowa o tym szkoleniu : www.dfjw.org/fortbildung-fur-nachhaltige-entwicklung EZR- INICJATYWY I PRAKTYKA: >> Portal EZR (niem.): www.bne-portal.de Inicjatywa „Więcej wiedzieć! Więcej działać!“ (niem.): www.mehr-wissen-mehr-tun.de Pomysły Inicjatywa Przyszłość (niem.): www.ideen-initiative-zukunft.de

> Index // Indeks

MATERIAŁY I WSKAZÓWKI DLA PRAKTYKÓW: >> MATERIAŁY+PRZEWODNIK: program „Transfer-21 – Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju“ edukacji dzieci i młodzieży przede wszystkim w kontekście szkoły (niem.): www.transfer-21.de >> SŁUCHOWISKO + ŚPIEWNIK: „Musical na temat środowiska dla dzieci“, LBV – Landesbund für Vogelschutz in Bayern e. V. (niem.): www.lbv-shop.de >> SZKOLENIE: Generator EZR w TuWas e. V. (niem.): www.tuwas.net KALKULATOR KLIMATYCZNY >> KlimAktiv.de (niem.): www.co2.klima-aktiv.com/uba.html >> Fundacja Aeris Futuro (pol.): www.aeris.eko.org.pl/kalkulator/kalkulator.html

SPOSOBY DOFINANSOWANIA POLSKO-NIEMIECKIE SPOTKANIA KULTURALNE MŁODZIEŻY >> Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży (PNWM): www.pnwm.org >> Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej: www.fwpn.org.pl KONKURSY NA TEMAT EZR >> Polsko-niemiecka nagroda młodzieży 2011–2013 „Spotkajmy się pojutrze“: www.dpjw.org/a301.deutsch_polnischer_jugendpreis_treffpunkt_uebermorgen.html „Spotkajmy się pojutrze“ – pod takim hasłem PNWM zachęca do organizowania spotkań młodzieżowych poświę conych tematyce zrównoważonego rozwoju. Najciekawsze projekty, wcielające w życie lub popularyzujące ideę zrównoważonego rozwoju, otrzymają dofinansowanie w wysokości 100 procent stawek zryczałtowanych. Ponadto PNWM nagrodzi kilka z nich Polsko-Niemiecką Nagrodą Młodzieży 2011–2013. Główne nagrody zawierają nagrody pieniężne. Aby wziąć udział w konkursie, należy najpóźniej do dnia 16 września 2011 r. przesłać wypełniony i podpisany formularz zgłoszeniowy, w którym przedstawią Państwo pomysł na wspólny projekt poświęcony tematyce zrównoważonego rozwoju. Projekty będą realizowane w terminie styczeń – wrzesień 2012 r. >> Konkurs uczniów i młodzieży „Odkryj różnorodność“ Niemieckiej Fundacji Federalnej Ochrony Środowiska (DBU): www.entdecke-die-vielfalt.de Celem konkursu jest zachęcenie młodzieży do odkrycia różnorodności biologicznej i realizacji projektów na rzecz ochrony i zachowania różnorodności biologicznej. Poprzez swoje działania, młodzież może się ubiegać w trzech kategoriach tematycznych: 1 Badanie przyrody, 2 Działanie w skali globalnej, 3 Komunikowanie twórczo. Kategoria „Komunikowanie twórczo“ jest szczególnie przydatna dla projektów oraz spotkań kulturalnych młodzieży – Jak możemy twórczo korzystać z filmów, sztuki teatralne, wystawy, muzyka, itp. dla różnorodności biologicznej? Aplikacja jest otwarta zarówno dla dzieci i młodzieży od 9 do 16, jak i klas szkolnych i grup młodzieży – także polsko niemieckich i międzynarodowych grup młodzieżowych. Można wygrać nagrody o łącznej wartości 20.000 €. Ogólne Termin składania zgłoszeń upływa 7-go grudnia 2011 r. Więcej konkursów i nagród na temat edukacji na rzecz zrównoważonego rozwoju: www.bne-portal.de/coremedia/generator/unesco/de/04__Aktuelles/14__Wettbewerbe__und__Preise/Wettbewerbe.html

> Index // Indeks

VII. TEILNEHMENDE ORGANISATIONEN UND REFERENTEN/INNEN / ORGANIZACJE UCZESTNICZĄCE ORAZ REFERENCI >> TEILNEHMENDE ORGANISATIONEN / ORGANIZACJE UCZESTNICZĄCE >> A Amateurtheaterverband NRW >> B Baf e. V. Bemowskie Centrum Kultury w Dzielnicy Bemowo m.st. Warszawy >> C Centrum Wolonatriatu Circus Rambazotti Circus Schatzinsel Vuesch Cyrk Heca / Brodnicki Dom Kultury

>> N Niepubliczne Gimnazjum dla Młodzieży w Lubsku NRW KULTURSekretariat >> O Offener Kunstverein Potsdam OW PSPiA KLANZA

>> D Drübberholz e. V.

>> P PSPiA KLANZA, Koło w Lublinie

>> E Ev. Kreuzgymnasium Expedition Metropolis

>> S Staromiejskie Centrum Kultury Młodzieży Starostwo Powiatowe STiC-er Theater Stowarzyszenie Słubfurt Stowarzyszenie Teatralno-Lingwistyczne Stowarzyszenie Wspierania Działań Młodzieży CZ-ART Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw. „Kladka”

>> H Haus der Familie, KIZ >> J Jugendkulturarbeit e. V. Jugendkunstschule Atrium >> K Kindervereinigung Weimar e.V. Kinderhaus Weimar Klub Kultury Filmowej Kunstschule Lingen

MDK im. Andrzeja Bursy MDK Myszków Migranten-Projekt Młodzieżowe Centrum Kultury i Edukacji „Dom Harcerza” im. Janusza Korczaka w Zielonej Górze

>> T Theaterbündnis Blumenstrauß Transformator Kultury Stowarzyszenie Träumer, Tänzer und Artisten

>> L LKJ Niedersachsen

>> W wannseeFORUM Wrocławskie Centrum Twórczości Dziecka

>> M MACHmit! Museum für Kinder gGmbH

>> Z Zirkus Zack Vuesch e.V.

> Index // Indeks

REFERENTINNEN UND REFERENTEN / REFERENTKI I REFERENCI >> A Altuğ, Dr. Turgut // Türkisch-Deutsches Umweltzentrum // t.altug[@]tdz-berlin.de >> B Betzler-Schellin, Wiltrud // Verein für Ökologie und Umweltbildung Osnabrück // w.schellin[@]web.de Briesen, Michèle // Kunst-Stoffe Berlin e. V.// info[@]kunst-stoffe-berlin.de >> C Chouaib, Miriam // ÜBER LEBEBSKUNST.SCHULE // mirchouai[@]googlemail.com Chruścińska, Iwona // Stowarzyszenie Słubfurt // iwawyprawa[@]wp.pl >> D Dechamps, Isabelle // ÜBER LEBENSKUNST.SCHULE // isabelledechamps[@]gmail.com >> F Feser, Dennis // ÜBER LEBENSKUNST.SCHULE // dfeser[@]gmail.com >> G Gil, Karoline // Stiftung für deutsch-polnische Zusammenarbeit // karoline.gil[@]sdpz.org Gödeke, Katrin // wannseeFORUM // goedeke[@]wannseeforum.de Grothe, Steffen // DPJW // steffen.grothe[@]pnwm.org >> H Häusler, Richard // stratum® // r.haeusler[@]stratum-consult.de Hetzer, Thomas // DPJW // thomas.hetzer[@]dpjw.org >> K Klose, Katia // ÜBER LEBENSKUNST.SCHULE // katiaklose[@]gmx.de

> Index // Indeks

Kuczia, Dorota // Verein für Ökologie und Umweltbildung Osnabrück // pu[@]uos.de >> L Leicht, Dr. Alexander // Deutsche UNESCO-Kommission // info(@)unesco.de >> M Malkmus, Martin // Jugend im Bund für Umwelt und Naturschutz Deutschland // martin.malkmus[@]bundjugend.de >> N Noack, Nicole // ÜBER LEBENSKUNST.Schule // fraunoack[@]gmx.de >> R Ratajski, Prof. Dr. Sławomir // Polski Komitet d.s. UNESCO // komitet(@)unesco.pl Schenkenberg, Olaf // Zirkus Zack – Verein zur Überwindung der Schwerkraft // knolliolaf[@]web.de Schmidt, Christin // ÜBER LEBENSKUNST.SCHULE // christinschmidt[@]live.de Stiefel, Claudia // ÜBER LEBENSKUNST.SCHULE // claudiastiefel[@]web.de >> V van Ahee, Imke // Zentrum für Umweltkommunikation, Dt. Bundesstiftung Umwelt // i.vanahee[@]dbu.de Vogelgesang, Arne // ÜBER LEBENSKUNST.SCHULE // vogelgesang[@]internil.net Vosse, Dr. Corinna // Kunst-Stoffe Berlin // info[@]kunst-stoffe-berlin.de >> W Węgrzynowski, Jerzy // Verein für europäische Umweltbildung und Umwelterziehung // jerzy.wegrzynowski[@]spohnshaus.de

VIII. IMPRESSUM / STOPKA REDAKCYJNA >> HERAUSGEBERIN / WYDAWCA Bundesvereinigung Kulturelle Kinder- und Jugendbildung e. V. Federalne Stowarzyszenie Kulturalnego Kształcenia Młodzieży Küppelstein 34 // 42857 Remscheid Tel. +49 (0) 21 91.794-390 // Fax + 49 (0) 21 91.794-389 info@bkj.de // www.bkj.de KOOPERATIONSPARTNER / PARTNERZY Towarzystwo im. Edyty Stein DOM EDYTY STEIN // ul. Nowowiejska 38 // 50-315 Wrocław Tel. // Fax +48 (0) 71 372 09 77 biuro@edytastein.org.pl // www.edytastein.org.pl REDAKTION / REDAKCJA Bianca Fischer, BKJ >> Redaktionsleitung und Text // fischer@bkj.de Katharina Ilić, Buch + Bildung >> Red. Mitarbeit, Lektorat, technische Überarbeitung // www.buchundbildung.de ÜBERSETZUNG / TŁUMACZENIE Krzysztofa Bieniak Julita Buszta Katharina Ilić Paulina Maloy, Tow. im. Edyty Stein >> Übersetzungsleitung // paulina.maloy@edytastein.org.pl GESTALTUNG / SKŁAD GRAFICZNY Jeannette Corneille, www.jcorneille.de FOTOS / ZDJĘCIA © Seleneos, photocase.com // Zbigniew Kasprowicz // Paulina Maloy // Tim Markgraf AUFLAGE / WYDANIE nur als e-book / pdf-Datei verfügbar / dostępne tylko jako e-book / plik pdf Zugriff über die Homepages / oraz na stronach: >> www.bkj.de >> www.edytastein.org.pl ISBN 978-3-924407-95-7 © 2011 BKJ Die Dokumentation wurde gefördert vom: / Dokumentacja została sfinansowana przez:

Die Tagung wurde gefördert von/m: / Kongres został sfinansowany przez:

> Index // Indeks