Μεταμορφώσεις της σωματικότητας (ebook) by www.fagottobooks.gr

Μεταμορφώσεις της Σωματικότητας Τέχνη - Σώμα - Τεχνολογία Πρακτικά διημερίδας Ιόνιο Πανεπιστήμιο - Τμήμα Τεχνών Ήχου και Εικόνας

Metamorphoses of Corporeality Art - Body - Technology 2-day symposium proceedings Ionian University - Department of Audio and Visual Arts

Εικόνα εξωφύλλου-Σελιδοποίηση: Νίκος Μπούρας Επιμέλεια κειμένου - Mετάφραση: Δήμητρα Παγανοπούλου Πρόλογος - Επιμέλεια: Dalila Honorato Έκδοση: Ιόνιο Πανεπιστήμιο Τμήμα Τεχνών Ήχου και Εικόνας Πλατεία Τσιριγώτη 7 49100 Κέρκυρα τηλ.: 26610 87860-1 fax: 26610 87866 e-mail: audiovisual@ionio.gr http://avarts.ionio.gr Διανομή: Fagottobooks Βαλτετσίου 15 10680 Αθήνα

Cover Image - Pagination: Nikos Bouras Text Editing - Translation: Dimitra Paganopoulou Introduction - Editor: Dalila Honorato Publishing: Ionian University Department of Audio and Visual Arts 7 Tsirigoti Square 49100 Corfu tel: 26610 87860-1 fax: 26610 87866 e-mail: audiovisual@ionio.gr http://avarts.ionio.gr Distribution: Fagottobooks 15, Valtetsiou st. 10680 Αthens

τηλ.: 210-3645147

tel.: 210-3645147,

fax: 210-3645149

e-mail: info@fagottobooks.gr http://www.fagottobooks.gr

Επιστημονική επιτροπή: Μαριάννα Στραπατσάκη, Ιόνιο Πανεπιστήμιο Νικόλαος Κανελλόπουλος, Ιόνιο Πανεπιστήμιο Γιάννης Ζάννος, Ιόνιο Πανεπιστήμιο Έλενα Χαμαλίδη, Ιόνιο Πανεπιστήμιο Κωνσταντίνος Τηλιγάδης, Ιόνιο Πανεπιστήμιο Olga Pombo, Κέντρο Φιλοσοφίας της Επιστήμης, Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας, Πορτογαλία Κατερίνα Κοσκινά, Πρόεδρος του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Ιδρύματος Ιωάννου Φ. Κωστόπουλου Parul Dave Mukherji, Πανεπιστήμιο Jawaharlal Nehru, Νέο Δελχί, Ινδία Ειρήνη Μαυρομμάτη, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Άννα Χατζηγιαννάκη, Πρόεδρος της ΜΚΟ ARTOPOS για την Τέχνη και την Τεχνολογία Οργανωτική επιτροπή: Μαριάννα Στραπατσάκη, Ιόνιο Πανεπιστήμιο Ανδρέας Φλώρος, Ιόνιο Πανεπιστήμιο Νταλίλα Ονοράτο, Ιόνιο Πανεπιστήμιο

Scientific committee: Marianne Strapatsakis, Ionian University Nikolaos-Grigorios Kanellopoulos, Ionian University Ioannis Zannos, Ionian University Elena Hamalidi, Ionian University Konstantinos Tiligadis, Ionian University Olga Pombo, Center for Philosophy of Sciences, University of Lisbon Katerina Koskina, President of the Board of Trustees of the State Museum of Contemporary Art and Artistic Director of the J. F. Costopoulos Foundation Parul Dave Mukherji, Jawaharlal Nehru University, New Delhi, India Eirini Mavrommati, Hellenic Open University Anna Hatziyiannaki, President of the NGO ARTOPOS for Art and Technology Organizing committee: Marianne Strapatsakis, Ionian University Andreas Floros, Ionian University Dalila Honorato, Ionian University

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

12 Πρόλογος

Μέρος Α

Έννοια και διάδραση

19 ΑΝΝΑ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΑΚΗ Τέχνη και Επανασχεδιασμός του Σώματος 51

ΝΕΦΕΛΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ Σώμα και Πρόσωπο στους εικονικούς κόσμους του διαδικτύου: από τα Cyborg στα «Άβαταρ»

ΦΩΤΗΣ ΚΑΓΓΕΛΑΡΗΣ Το Σώμα ως Λεξ Εικόν

BRUNO MENDES DA SILVA When the spectator becomes the protagonist: The forking paths

104

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΟΥΜΟΥΡΗΣ Από την Αρτωική ωμότητα στο άυλο σώμα των παραστάσεων μεικτών μέσων. Θεωρητικές εν-τάσεις

118 ΕΒΕΛΥΝ ΓΑΒΡΗΛΟΥ, ΧΡΥΣΑ ΠΑΠΑΣΑΡΑΝΤΟΥ Συν-παρουσίες: αναπαραστατικές προσεγγίσεις της σωματικής συνύπαρξης σε μεικτά περιβάλλοντα Μέρος

Χώρος και δημιουργία

152

ΒΑΣΙΛΗΣ ΨΑΡΡΑΣ Επαυξάνοντας τον καλλιτέχνη-flâneur: «Βοτανολογώντας», «υφαίνοντας» και «συντονίζοντας» γεωγραφίες της αστικής εμπειρίας

173

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΠΟΥΖΑΣ Διαμοιρασμοί του χώρου

193

ΣΤΑΥΡΟΣ ΜΟΥΤΖΟΥΡΕΛΛΗΣ Το Σκεπτόμενο Σώμα στον Ενσώματο Χώρο

221

ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΡΩΝΙΔΗΣ Μουσικές Πειθαρχίες: η σωματικότητα ως χωρική συνθήκη κατά την ερμηνεία του ακροάματος

239

ΜΥΡΤΩ ΚΟΡΚΟΚΙΟΥ, ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΝΙΕΣΤΡΗΣ, ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΛΟΥΦΟΠΟΥΛΟΣ H Μεταμόρφωση της Φωνής σε Ηχόχρωμα Διαμέσου της Σύνθεσης για Φλάουτο και Ηλεκτροακουστικά Μέσα

265

ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΘΕΟΧΑΡΙΔΗΣ, ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΝΙΕΣΤΡΗΣ Το σύστημα ηχητικής προβολής του ΕΡΗΜΕΕ: παρόν και προοπτικές εξέλιξης της σχέσης σώματος - κίνησης - ηχητικής χωροθέτησης κατά τη διάχυση ηλεκτροακουστικής μουσικής

Μέρος Γ

Όρια και Εντάσεις

286

ΠΟΛΥΞΕΝΗ ΜΑΝΤΖΟΥ, ΞΕΝΟΦΩΝ ΜΠΗΤΣΙΚΑΣ SKIN-less

294

ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΒΙΔΑΛΗ-ΣΟΥΛΑ Προς την επιφάνεια: αναζητώντας μια σύγχρονη έννοια του υποκειμένου, ανάμεσα στην τέχνη και τη θεωρία

327

ADAM ZARETSKY Reading Through Embryologist’s Eyes

363

ΔΗΜΗΤΡΑ ΒΟΓΙΑΤΖΑΚΗ Το Διεμφυλικό Σώμα ως Παράδειγμα Σχεδιασμού

394

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Πολιτικές αναπαραστάσεις του σώματος στο έργο του Raymond Depardon

409

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΠΟΥΛΟΥ Αλλοιώσεις της ηδονής και της οδύνης. Ο Francis Bacon στο Τελευταίο ταγκό στο Παρίσι

428 ΕΛΕΝΗ ΜΟΥΡΗ Το ελεγχόμενο σώμα υπό το πρίσμα των πρακτικών του human trafficking 445 ΣΥΜΕΩΝ ΝΙΚΟΛΙΔΑΚΗΣ, ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΤΣΑΝΤΑΛΗ Πως αποτυπώνεται το γυναικείο σώμα στην τέχνη ως αντικείμενο λατρείας και ως μέσο τελετουργίας

460

DALILA HONORATO Αντί επιλόγου

CONTENTS

15 Introduction

Part A

Concept and interaction

ANNA HATZIYIANNAKI Art and the re-design of human body

51 ΝEFELI DIMITRIADI Body and Personhood in web-based virtual worlds: from Cyborgs to Avatars 73

FOTIS KAGELARIS Body as Lex Icon

BRUNO MENDES DA SILVA When the spectator becomes the protagonist: The forking paths

104 DIMITRIS MOUMOURIS From A. Artaud’s rawness to the intangible body of mixed media performances. Theoretical in–trends 118 EVELYN GAVRILOU, CHRYSA PAPASARANTOU Representational approaches of the notion of co-presence in mixed environments

Part B

Space and creation

152 BILL PSARRAS Augmenting artist-flâneur: “Botanizing”, “weaving” and “tuning” the geographies of urban experience 173

VASILIS BOUZAS Slices through space

193

STAVROS MOUTZOURELLIS The Thinking Body in Corporeal Space

221

VASILIS ARONIDIS Musical Discipline: corporeality as a spatial convention on the interpretation of the musical event

239 MYRTO KORKOKIOU, ANDREAS MNIESTRIS, APOSTOLOS LOUFOPOULOS The transformation of human voice into timbre by means of composing for flute and electronics 265 PHILIPPOS THEOCHARIDIS, ANDREAS MNIESTRIS The ERHMEE sound projection system: Present and evolution prospects of the body gesture – sound projection relationship in the real-time diffusion of acousmatic music

Part C

Borders and Tensions

286

POLYXENI MANTZOU, XENOFON BITSIKAS SKIN-less

294 ATHANASIA VIDALI-SOULA In the constellation of a fission: Deconstructing the subject in carnal surfaces 327

ADAM ZARETSKY Reading Through Embryologist’s Eyes

363

DEMETRA VOGIATZAKI The Trans*parents of Somatechnics

394 PANAGIOTIS PAPADIMITROPOULOS Political representations of the body in the work of Raymond Depardon 409

DESPOINA POULOU Distortions of pleasure and pain, Francis Bacon in Last tango in Paris

428 445

ELENI MOURI The controlled body in light of the practice of human trafficking

460

DALILA HONORATO Instead of a conclusion

SYMEON NIKOLIDAKIS, CALLIOPE TSANTALI The depiction of the female body in art as an object of worship and as a ritual medium

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Μετά την πετυχημένη διημερίδα “Τέχνη και Διαπολιτισμικότητα στη Μεσόγειο” (2013), προτάθηκε, ένα χρόνο αργότερα, από το Τμήμα Τεχνών Ήχου και Εικόνας του Ιονίου Πανεπιστημίου να οργανωθεί νέα διημερίδα με τίτλο “Μεταμορφώσεις της Σωματικότητας: Τέχνη-Σώμα-Τεχνολογία”. Το 2014 η ανοιχτή πρόσκληση για πρόταση θεωρητικών εισηγήσεων και παρουσιάσεων δημιουργικού έργου πραγματοποιήθηκε με εντυπωσιακή συμμετοχή, ένδειξη του αυξανόμενου ενδιαφέροντος για το διεπιστημονικό ερευνητικό πεδίο της Τέχνης Νέων Μέσων και τις δυνατότητες καλλιέργειάς του σε ένα περιφερειακό ελληνικό πανεπιστήμιο. Ως αποτέλεσμα παρουσιάστηκε στην Κέρκυρα στις 16 και 17 Μαΐου 2014, στο πλαίσιο του 8ου Φεστιβάλ Οπτικοακουστικών Τεχνών και με την υποστήριξη της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, ένα πλούσιο πρόγραμμα. Η έβδομη συνάντηση που πραγματοποιήθηκε από το Τμήμα Τεχνών Ήχου και Εικόνας του Ιονίου Πανεπιστημίου με στόχο τη συζήτηση των ιδιαιτέρων ζητημάτων της Τέχνης Νέων Μέσων, στη χρονιά της δέκατης επετείου δημιουργίας του, αποτελεί σημείο αναφοράς. Με συμμετοχές από επτά διαφορετικές χώρες -Ελλάδα, Ιταλία, Γερμανία, Πορτογαλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Δανία και Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής-, το πρόγραμμα της διημερίδας ήταν αφιερωμένο στα θέματα που σχετίζονται με τη συνεχή επέκταση των σωματικών δυνατοτήτων του ανθρώπου και τις πολύπλευρες επιπτώσεις τους στην ερμηνεία του σώματος. Οργανωμένη σε έξι συνεδρίες, η διημερίδα πραγματοποιήθηκε στην Ιόνιο Ακαδημία και περιλάμβανε επίσης δύο κεντρικές ομιλίες, και, για πρώτη φορά, δύο παρουσιάσεις επιστημονικών και καλλιτεχνικών εργασιών σε αφίσα και προβολή βίντεο. Τα πρακτικά “Μεταμορφώσεις της Σωματικότητας: Τέχνη-Σώμα-Τεχνολογία” συμπεριλαμβάνουν 20 από τις 31 στο σύνολο δημοσιεύσεις που έγιναν αποδεκτές από τη διεθνή επιστημονική-καλλιτεχνική επιτροπή και παρουσιάστηκαν στη διημερίδα. 12

Το πρώτο μέρος της έκδοσης εμπεριέχει κείμενα που πραγματεύονται την έννοια του σώματος και της διάδρασης με ψηφιακά περιβάλλοντα. Η παρουσίαση της κεντρικής ομιλήτριας Άννας Χατζηγιαννάκη λειτουργεί ως πλαίσιο, στην ανάλυση που κάνει της έννοιας του σώματος στη λεγόμενη σύγχρονη Μεταβιολογική εποχή. Εν συνέχεια, η Νεφέλη Δημητριάδη, από τη σκοπιά της Κυβερνητικής, αναζητάει την έννοια του προσώπου μέσα από το οντολογικό χάσμα σώμα-εαυτού και ο Φώτης Καγγελάρης προσφέρει μια (ψυχο)ανάλυση του σώματος ως ενσαρκωμένος λόγος. Για τον Bruno Mendes da Silva ο διαχωρισμός θεατή-πρωταγωνιστή αλλοιώνεται στη διαδραστική οπτικοακουστική αφήγηση. Ο Δημήτρης Μουμούρης αναζητάει τον ορισμό της επιτελεστικότητας στο συνδυασμό ζωντανών και άυλων σωμάτων των παραστάσεων μεικτών-μέσων και ταυτόχρονα οι Έβελυν Γαβρήλου και Χρύσα Παπασαράντου εντοπίζουν τους παράγοντες που επηρεάζουν την εμπειρία της μεικτής σωματικής παρουσίας. Το δεύτερο μέρος διερευνά την επίδραση του φυσικού χώρου στην καλλιτεχνική εκτέλεση και δημιουργία. Ο Βασίλης Ψαρράς δοκιμάζει τις διαστάσεις της εικαστικής δημιουργίας δια μέσω της μεθόδου της περιπατητικής εξερεύνησης του αστικού χώρου ενώ το διαδραστικό οπτικοακουστικό έργο του Βασίλειου Μπούζα σε ένα ‘μη τόπο’ παραβιάζει τα όρια του χώρου. Μια φαινομενολογική πρόταση σύνδεσης δημιουργικών χώρων και ανάπτυξης της σωματικής αντίληψης γίνεται από τον Σταύρο Μουτζουρέλλη καθώς ο Βασίλης Αρωνίδης αναφέρει την επίδραση του χώρου στη σωματική έκφραση και ερμηνεία του ακροάματος και, εν συνέχεια, στις δύο δημοσιεύσεις τους, οι Ανδρέας Μνιέστρης, Φίλιππος Θεοχαρίδης, Απόστολος Λουφόπουλος και Μυρτώ Κορκοκίου αναφέρουν τη σχέση σωματικής και ηχητικής κίνησης στην ηλεκτροακουστική μουσική. Στο τρίτο μέρος προσεγγίζονται τα όρια του σώματος αλλά και οι εντάσεις που προκαλούνται από τη μη συμβατική αναπαράστασή του. Την αντοχή του δέρματος ως σύνορο εσωτερικότητα-εξωτερικότητα στην ψηφιακή εποχή καθώς και για το αλλόκοτο αναφέρουν οι Πολυξένη Μάντζου και Ξενοφών Μπήτσικας και, εν συνέχεια, η Αθανασία Βιδάλη-Σούλα τονίζει την ευθραυστότητα αυτής της επιφάνειας στην ενσυνείδητη υποδοχή του αγγίγματος του παρατηρητή. Για τον Adam Zaretsky τα όρια της bio-art είναι τόσο σταθερά όσο η ίδια η δαρβινική εξέλιξη υπογραμμίζοντας ότι το εργαστηριακό περιβάλλον και ο βιόκοσμος έχουν πολλά κοινά στοιχεία ενώ για τη Δήμητρα Βογιατζάκη η έννοια του διεμφυλικού είναι μια σχεδιαστική πρόκληση υπό την πίεση πολυδιάστατων ιδιωτικών και δημοτικών παραγόντων. Ο Παναγιώτης Παπαδημητρόπουλος προσεγγίζει τη φωτογραφική απεικόνιση της αδικίας στο σώμα του άλλου ως προσπάθεια συνειδητοποίησης του παρα13

τηρητή της. Από τη μεριά της, η Δέσποινα Πούλου διερευνά την απεικόνιση των ακραίων σωματικών εκφράσεων στον κινηματογράφο και τη ζωγραφική. Η Ελένη Μούρη παρουσιάζει το θέμα του εμπορίου ανθρώπων και τονίζει τις δυνατότητες του animation ως μέσο αφήγησης για την καταπολέμηση του φαινομένου ενώ οι Συμεών Νικολιδάκης και Καλλιόπη Τσάνταλη, στο πλαίσιο της μουσειακής αγωγής, προτείνουν πρακτικές για την εξοικείωση των μαθητών με τις διαφορετικές πολιτισμικές αναπαραστάσεις του γυναικείου σώματος. Στο σύνολό τους τα περιεχόμενα της παρούσας ηλεκτρονικής έκδοσης αντανακλούν το τετράπτυχο της αρχικής πρόσκλησης της διημερίδας: το δημιουργικό σώμα, τις εμπειρίες του σώματος, τις τεχνητές σωματικότητες και τις δια-σωματικές ισορροπίες. Στη συνέχεια της προσπάθειας ενίσχυσης του διεθνούς διαλόγου ανάμεσα στη θεωρητική και καλλιτεχνική προσέγγιση και διάδοσης στην ευρύτερη Ελληνική κοινωνία παρουσιάζεται εδώ η δεύτερη έκδοση του Τμήματος Τεχνών Ήχου και Εικόνας του Ιονίου Πανεπιστημίου.

INTRODUCTION After the successful two-day symposium “Art and Interculturality in the Mediterranean Region” (2013), it was proposed, one year later, by the Department of Audio & Visual Arts of the Ionian University, the organization of a new two-day symposium entitled “Metamorphoses of Corporeality: Art-BodyTechnology”. In 2014 the open call for presentations of research theory and art creations took place with extraordinary response, a sign of the increasing interest in the interdisciplinary field of New Media Arts and the possibilities of its development in a Greek university located out of a major metropolitan center. As a result, during May 16-17th 2014, within the 8th Audiovisual Arts Festival and with the support of the Region of the Ionian Islands, a diverse programme was presented in Corfu. The seventh meeting that took place at the Department of Audio & Visual Arts of the Ionian University, ten years after its inauguration, with the objective to discuss the particular range of themes connected to New Media Arts was a reference point. With the participation of seven different countries (Greece, Italy, Germany, Portugal, UK, Denmark and USA), the programme of the two-day symposium was dedicated to subjects concerning the continuous development of human corporeal capabilities and their multifaceted effects in the understanding of the body. Organized in six sessions, the two-day symposium took place in the historical building Ionian Academy, and included two keynote speakers, and, for the first time, two poster presentations and video projections of scientific and art works. The book of proceedings "Metamorphoses of Corporeality: Art-BodyTechnology" includes 20 of the 31 presentations chosen by the international scientific-artistic committee. 15

The first part of the edition includes texts dealing with the concept of body and interaction in digital environments. The presentation of the keynote speaker Anna Hatziyiannaki provides the frame, through the analysis made of the body as a notion in the so-called metabiological era. Afther that, Nefeli Dimitriadi, from the perspective of Cybernetics, searches the new notion of person within the ontological gap body-self and Fotis Kagelaris provides a (psycho) analysis of the body as embodied word. According to Bruno Mendes da Silva the distinction between viewer-protagonist vanishes in interactive audiovisual narrative. Dimitris Moumouris searches the definition of performativity through the combination of material and intangible bodies in mix-media performances while, at the same time, Evelyn Gavrilou and Chrysa Papasarantou identify the factors affecting the experience of mixed-body presentation. The second part of the book explores the effect of physical space in art execution and creation. Bill Psarras experiences the dimensions of visual art creation through the method of walking research in the urban space and the interactive audiovisual work of Vasilis Bouzas, placed in a "no place", breaks the limits of space. A phenomenological proposal connecting creative spaces and the development of body perception is made by Stavros Moutzourellis while Vasilis Aronidis refers the effect of space in body expression and sound reception followed by the two papers of Andreas Mniestris, Philippos Theocharidis, Apostolos Loufopoulos and Myrto Korkokiou both referring to the relation body and sound movements in electroacoustic music. In the third part of this publication the corporal limits are approached as well as the tensions caused by the unconventional representation of the body. The resistance of the skin as a border between innerness-outerness in the digital era and the uncanny are referred by Polyxeni Mantzou and Xenofon Bitsikas and, after that, Athanasia Vidali-Soula underlines the fragility of this surface as a conscious receiver of the observer's contact. According to Adam Zaretsky the limits of bio-art are as stable as darwinian evolution, emphasizing that the environment of a lab and the bioworld have a lot in common, while to Demetra Vogiatzaki the notion of transgender is a design challenge under the pressure of multidimensional private and public factors. Panagiotis Papadimitropoulos approaches the photographic depiction of injustice visible in the body of the other as an effort of the observer towards its awareness. On her behalf, Despoina Poulou explores the representation of extreme body expressions in cinema and painting. Eleni Mouri presents the subject of human trafficking and stresses the potentiality 16

of animation as a narrative medium for the combat of the phenomenon, while Symeon Nikolidakis and Calliope Tsantali, within the framework of museological education, propose practices for the acquaintance of students with different cultural representations of the female body. As a whole, the contents of this digital publication reflect the four principles of the initial call for participation in the two-day symposium: the creative body, experiences of the body, artificial corporealities and intercorporeal balances. Following the effort to support the international dialogue between the theoretical and artistic approach and its dissemination among the wider Greek society it is therefore here presented the second edition of the Department of Audio & Visual Arts of the Ionian University.