Raport Foresight

„Pokon onywać granice poprzez wspólne inwestowanie w przyszłoś złość” "Gr Grenzen überwinden durch gemeinsame Investition in die Zukunft" ft"

Raport port z badania:

Foresi resight regionalny: „Bran ranżowy rozwój Gorzowa a Wielko ielkopolskiego” oraz az „Nowoczesne „ kadry gosp ospodarki”

Wykonawca zlecenia: zlec Wyższa Szkoła Biznesu esu w Gorzowie Wlkp.

Zespół autorski: ski:

dr Katarzyna Cheba dr Joanna Hołub-Iwan

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoj zwoju Regionalnego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Polska lska (Województwo Lubuskie) – Brandenburgia 2007-2013

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE .......................................................................................................................... 4

I. 1.

Co to jest FORESIGHT? ............................................................................................................... 5

2.

Uwarunkowania budowy scenariuszy wynikające z Narodowego Programu Foresight „Polska

2020” .................................................................................................................................................... 7 II.

FORESIGHT W OBSZARZE BRANŻOWY ROZWÓJ REGIONU ................................................. 8 1.

Cel i zakres zadania ...................................................................................................................... 8

2.

Główne etapy realizacji badań ...................................................................................................... 9

3.

Zastosowane metody badawcze ................................................................................................. 11

4.

ANALIZA DANYCH ZASTANYCH .............................................................................................. 14

5.

4.1.

Sytuacja społeczno-gospodarcza województwa lubuskiego – wybrane informacje ......... 14

4.2.

Analiza taksonomiczna ...................................................................................................... 19

4.3.

Współczynnik lokalizacji (location quotient) ...................................................................... 29

ANALIZA WYNIKÓW BADANIA EKSPERCKIEGO .................................................................... 42 5.1. Ocena ogólna......................................................................................................................... 42 5.2. Rozwój branżowy północnej części województwa lubuskiego .............................................. 45 5.3. Potencjał innowacyjny i inwestycyjny branż .......................................................................... 49 5.4. Zasięg działania ..................................................................................................................... 52 5.5. Rozwój branż innowacyjnych ................................................................................................. 54

6.

III. 1.

WNIOSKI ..................................................................................................................................... 59 FORESIGHT W OBSZARZE ROZWOJU RYNKU PRACY W UJĘCIU REGIONALNYM ........... 62 Założenia do realizacji projektu w obszarze rozwoju rynku pracy w ujęciu regionalnym ........... 62 1.1.

Cel i zakres projektu .......................................................................................................... 62

1.2.

Megatrendy w obszarze rynku pracy ................................................................................. 63

1.3.

Wpływ uwarunkowań politycznych, ekonomicznych, społecznych i technologicznych na

rynek pracy w przyszłości (analiza PEST) .................................................................................... 68 1.4.

2.

Specyfika lokalnego rynku pracy a foresight ..................................................................... 71

REALIZACJA ZADANIA METODĄ FORESIGHT ....................................................................... 75 2.1.

Etapy realizacji zadania ..................................................................................................... 75

2.2.

Uwarunkowania budowy scenariuszy wynikające z lokalnych dokumentów strategicznych Wybór priorytetów badawczo-rozwojowych ...................................................................... 79

2.4.

Analiza SWOT ................................................................................................................... 80

2.5.

Tezy do badania metodą DELPHI ..................................................................................... 85

WYNIKI BADANIA METODĄ DELPHI ........................................................................................ 93

Strona

3.

2.3.

2

– wybrane informacje .................................................................................................................... 76

4.

3.1.

Jakość kadr przyszłości ..................................................................................................... 93

3.2.

Struktura kwalifikacji .......................................................................................................... 96

3.3.

Niedopasowanie popytu i podaży .................................................................................... 101

3.4.

Źródła przewagi konkurencyjnej ...................................................................................... 107

3.5.

Nowoczesne kształcenie - szkolenia ............................................................................... 108

SYNTEZA WYNIKÓW BADAŃ – SCENARIUSZE ROZWOJU ................................................ 112 4.1.

Wybór scenariuszy rozwoju ............................................................................................. 112

4.2.

Graficzna prezentacja scenariuszy.................................................................................. 112

4.3.

Synteza – Scenariusz przełomu/skoku............................................................................ 115

4.4.

Synteza – Scenariusz pogłębiającej się niekorzystnej sytuacji ....................................... 117

V. WYKAZ LITERATURY .................................................................................................................... 119

3

ZAŁĄCZNIKI ............................................................................................................................... 120

Strona

VI.

I.

WPROWADZENIE

Przedstawiony dokument jest raportem z badań przeprowadzonych w ramach projektu pt.: „Viadukt innovativ”. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Program Współpracy Transgranicznej Polska (województwo lubuskie) – Brandenburgia 2007-2013.

Opracowanie zawiera wyniki dwóch etapów badań zrealizowanych od maja do lipca 2011 roku przez Wyższą Szkołę Biznesu w Gorzowie Wlkp.

Przygotowane opracowanie podzielone jest na cztery części zawierające opis metodyki przeprowadzonych badań, celów badań, przebiegu i wyników poszczególnych etapów badania oraz opracowanych na tej podstawie scenariuszy rozwoju.

Zasadnicza część raportu obejmuje trzy rozdziały, w których przedstawiono wyniki zrealizowanych etapów badań oraz przedstawiono scenariusze rozwoju w obszarze dotyczącym nowoczesnych kadr uwzględniające branżowy rozwój północnej części województwa lubuskiego.

Podstawę do opracowania scenariuszy rozwoju stanowiły wyniki obu etapów badań dotyczące: branżowego rozwoju tej części województwa oraz nowoczesnych kadr gospodarki.

Głównym celem badań przeprowadzonych w ramach pierwszego projektu była próba identyfikacji branż regionalnej gospodarki o możliwie największym potencjale rozwoju, mogących stanowić kluczowe branże dla rozwoju miasta Gorzowa Wielkopolskiego, wskazanie czynników oraz barier mogących mieć istotny wpływ na gospodarczy rozwój Gorzowa Wielkopolskiego, ustalenie priorytetów polityki publicznej dotyczących wspierania przedsiębiorczości, skutkujących wzrostem poziomu innowacyjności gospodarki.

Wyniki pierwszego etapu badania oraz wyniki wcześniejszych badań dotyczących rynku pracy w Gorzowie Wielkopolskim, zrealizowane na przełomie maja i czerwca 2009 roku w ramach projektu „Przedsiębiorczy Gorzów. Rozwiązania dla rynku pracy i szkolnictwa” oraz priorytety wytypowane podczas prac panelowych stały się podstawą do sformułowania tez ocenianych w drugim badaniu eksperckim, a następnie dały podstawę do opracowania scenariuszy rozwoju uwzględniających oba zrealizowane badania.

Strona

4

Do raportu dołączono również narzędzia badawcze wykorzystane w trakcie badania eksperckiego, w postaci formularzy badania ankietowego.

1. Co to jest FORESIGHT?

Foresight to nowoczesny proces umożliwiających aktywną ingerencję w przyszłość, którego podstawą jest wykorzystanie nauki i technologii celem lepszego przygotowania się do wyzwań i zagrożeń, jakie niesie ze sobą rozwijająca się cywilizacja1.

Foresight zakłada docieranie do potrzebnych informacji w sposób systematyczny i przyszłościowy. Celem takiego sposobu zbierania informacji jest budowanie średnio- lub długookresowej wizji rozwojowej, która ma służyć, jako narzędzie podejmowania bieżących decyzji.

Wykorzystanie foresightu, jako metody przewidywania przyszłości wymaga połączenia w jedną całość czterech elementów: intuicji, metody, analizy antycypacyjnej i rozwoju trendów2.

W związku z tym, że foresight nie jest metodą o charakterze stricte naukowym, w literaturze przedmiotu proponuje się, aby interpretacja tego terminu wskazywała, że jest to ogół działań, których celem jest wypracowanie możliwej do spełnienia, odpowiadającej założonym celom, dotyczącej realnych problemów wizji przyszłości wraz ze wskazaniem sposobów jej realizacji, wykorzystując w tym celu odpowiednio dobrane metody.

Dobór metod a w szczególności elastyczność w doborze tych metod, które ostatecznie mają prowadzić do sformułowania wizji przyszłości np. w postaci technologicznych map rozwoju, analizy trendów i wpływów czy też powstania listy kluczowych dla analizowanego regionu technologii, badania to największa zaleta foresightu3.

Badania prowadzone w oparciu o techniki foresightu mogą mieć nieograniczony zasięg.

Najczęściej wykorzystuje się je do badań o charakterze społecznym obejmujących takie dziedziny, jak: ekonomia, zarządzanie, prawo, administracja, edukacja, jak również technicznym dotyczących np.: inżynierii chemicznej, energetyki, infrastruktury czy też architektury. Dotychczas zrealizowane badania metodą foresightu to np.: Energetyka (Nornic H2 Energy Foresight – Norwegia), Archeologia (Archology in Ireland – Irlandia), Polityka bezpieczeństwa (PP30:Prospective Plan of the French Defense

Policy in 30 years - Francja), Zagadnienia prawne (UK national Foresight: Cyber Trust and Crime

Prevention – Wielka Brytania), 4

Ochrona zdrowia (The Impact of Biotechnology on Health - Hiszpania .

Strona

Por. „Podręcznik dla beneficjentów Poddziałania 1.4.5. Projekty badawcze w obszarze monitorowania i prognozowania rozwoju technologii (Foresight), Warszawa 2005, s. 6 2 Podręcznik …s 7.

3 R. Popper, M. Keenan, M. Butter: EFMN 2005 Mapping Report, http://www.efmn/info/pdf/EFMN_Mapping_Report_2005.pdf, 2006, s. 11 4 „Monitorowanie i prognozowanie (Foresight) priorytetowych, innowacyjnych technologii dla zrównoważonego rozwoju województwa mazowieckiego”, raport nr 1, Warszawa, 2006, s. 3-4.

5

1

Proponowany w literaturze przedmiotu podział foresightu uwzględnia możliwość realizowania badań w ramach: Foresightu

technologicznego – Technology Foresight – procesu polegającego na systematycznym przewidywaniu w długiej perspektywie dotyczącej nauki i techniki oraz ekonomii i społeczeństwa w powiązaniu z umiejętnością dobierania strategicznych technologii, które mogą przynieść wielkie społeczne i ekonomiczne korzyści;

Foresightu regionalnego – Regional Foresight – czyli usystematyzowanego

procesu gromadzenia wiedzy dotyczącej przyszłości w krótszym lub dłuższym okresie czasu mającego na celu zachęcanie do przyszłych działań na określonym obszarze geograficznym, obejmującego: oczekiwania, partycypację, sieciowanie, wizję oraz działanie;5 Niektórzy autorzy wyróżniają także foresight branżowy.

Należy jednak mieć świadomość, że znaczna część realizowanych obecnie foresightów ma charakter mieszany, co sprawia, że bardziej uzasadniony wydaje się podział uwzględniający poruszane w trakcie badań aspekty. Kierując się tym kryterium badania foresight można podzielić na6: Foresight przemysłowy; Foresight technologiczny; Foresight społeczny Foresight socjo-techniczny.

Badania przeprowadzane w oparciu o techniki foresightu można podzielić również ze względu na zasięg terytorialny: Foresight regionalny; Foresight krajowy; Foresight transgraniczny; Foresight ponadnarodowy.

Blueprints for Foresight Actions In the Regions: Agriblue. Sustainable Territorial Development of the Rural Areas of Europ, s. 10.

6 J. Kuciński : „Foresight na świecie. Wnioski dla Polski, prezentacja MS Powerpoint, Warszawa 2004, s. 5.

Strona

5

6

W Polsce pierwszym projektem typu Foresight był uruchomiony w IV kwartale 2003 r. w ramach pierwszego etapu działalności Narodowego Programu Foresight, Pilotażowy Projket Foresight obejmujący obszar „Zdrowia i życia”. W ramach projektu zakończonego na początku 2005 r. badaniami objęto 11 paneli badawczych. Kolejne etapy realziowane w ramach Foresightu dotyczyły: „Zrównoważonego rozwoju”, „Technologii informatycznych” oraz „Bezpieczeństwa”.

2. Uwarunkowania budowy scenariuszy wynikające z Narodowego Programu Foresight „Polska 2020”

W trakcie badań zrealizowanym w ramach Narodowego Programu Foresight „Polska 2020” opracowano makroekonomiczne wizje rozwoju uwzględniające cztery następujące kluczowe czynniki: 1. Globalizacja – uwzględnienie tego czynnika jest szczególnie istotne, ponieważ wiąże się z koniecznością nowego spojrzenia na zachodzące procesy ekonomiczne, których stabilność i trwałość w dobie globalizacji świata nie jest już tak oczywista. Co więcej możliwa jest sytuacja zakładająca rozpad aktualnego ładu światowego.

Globalizacja jak i integracja w obrębie Unii Europejskiej może stanowić zarówno koło zamachowe jak i czynnik spowalniający przemiany zachodzące w obszarze polskiej gospodarki.

2. Reformy - dotyczące wielu dziedzin życia społeczno-gospodarczego niezbędne dla dalszego zrównoważonego rozwoju Polski. Oprócz samych reform i regulacji z nimi związanych niezwykle istotny jest sposób ich wprowadzania, który powinien zapewniać równowagę pomiędzy funkcją regulacyjną państwa a funkcjonowaniem rynku oraz wysoką sprawność działania zarówno instytucji publicznych jak i mechanizmów rynkowych.

3. Akceptacja społeczna reform – obecna sytuacja w Polsce i na świecie wymaga wprowadzenia wielu trudnych reform, których wprowadzenie, szczególnie w początkowym okresie, może napotykać pewien opór społeczny i brak zrozumienia wywołany koncentracją na bieżących efektach nowych reform bez oceny przyszłych korzyści zauważalnych w długim okresie czasu. Oznacza to konieczność uzyskania poparcia społecznego dla nowych proponowanych rozwiązań.

4. Gospodarka oparta na wiedzy – a w szczególności stworzenie takich możliwości transferu wiedzy i innowacji do gospodarki, które zapewni efektywność podejmowanych działań. Ścisłe powiązanie sfery badawczo-rozwojowej z potrzebami gospodarki, poszukiwanie rozwiązań pozostających w związku z realiami otoczenia zewnętrznego bądź wyprzedzających istniejące potrzeby.

Ustalone w ten sposób czynniki, kluczowe dla rozwoju polskiej gospodarki, a tym samym przyszłego rynku pacy pozwoliły na sformułowanie w ramach Narodowego Programu Foresight „Polska 2020” pięciu ogólnych scenariuszy, są to: Scenariusz „Skoku cywilizacyjnego”, Scenariusz „Twardych dostosowań”, Scenariusz „Trudnych modernizacji”, Scenariusz „Słabnącego rozwoju”,

Strona

7

Scenariusz „Zapaści”.

II.

FORESIGHT W OBSZARZE BRANŻOWY ROZWÓJ REGIONU

1. Cel i zakres zadania

Głównym celem przeprowadzonych badań jest próba identyfikacji branż regionalnej gospodarki o możliwie największym potencjale rozwoju, mogących stanowić kluczowe branże dla rozwoju miasta Gorzowa Wielkopolskiego, wskazanie czynników oraz barier mogących mieć istotny wpływ na gospodarczy rozwój Gorzowa Wielkopolskiego, ustalenie priorytetów polityki publicznej dotyczących wspierania przedsiębiorczości, skutkujących wzrostem poziomu innowacyjności gospodarki.

Etapy zrealizowanych badań wraz z ich celem, źródłem informacji oraz wskazaniem zastosowanej metody badania przedstawiają się następująco: Tabela 1. Schemat badawczo-analityczny Etap

I

Cel Identyfikacja kluczowych branż o największym potencjale rozwoju dla regionalnej gospodarki.

Analiza porównawcza, dobór obszarów referencyjnych (analiza porównawcza na poziomie województwa, kraju, województw ościennych)

Źródło informacji

Analiza danych zastanych: Dane statystki publicznej

Identyfikacja czynników intensywnego rozwoju gospodarczego.

Identyfikacja barier rozwoju gospodarczego.

1. Taksonomiczny miernik rozwoju 4. Wskaźnik lokalizacji

Weryfikacja doboru kluczowych branż.

II

Metoda badania/ metody analizy danych

Badanie pierwotne z zastosowaniem techniki ankiety internetowej: Opinie kluczowych ekspertów istotnych ze względu na podjętą problematykę badania.

1. Analiza struktury 2. Analiza jakościowa

Ustalenie priorytetów polityki publicznej.

Strona

8

Źródło: opracowanie własne.

2. Główne etapy realizacji badań Etap 1. Analiza danych zastanych Do analizy regionalnej gospodarki, której celem była analiza przestrzennego zróżnicowania poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego miasta Gorzowa Wielkopolskiego oraz wskazanie kluczowych branż ze względu na posiadany potencjał rozwojowy, zastosowano następujące metody analityczne: taksonomiczny miernik rozwoju; równanie (wskaźnik) lokalizacji (location quotient).

W trakcie realizacji pierwszego zadania tego etapu badania, w ramach analizy przestrzennego zróżnicowania poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego miasta Gorzowa Wielkopolskiego, zbudowano bank danych zawierający dostępne w statystyce publicznej, informacje statystyczne o 36 miastach na prawach powiatu, średniej wielkości od 50 do 150 tysięcy mieszkańców. Uwzględnienie w badaniu wszystkich miast na prawach powiatu tej wielkości pozwoliło na zbudowanie rankingu miast i wskazanie pozycji zajmowanej przez miasto Gorzów Wielkopolski. Podjęte badania miały na celu ustalenie dysproporcji w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego w przekroju terytorialnym oraz pozwoliły na wyodrębnienie miast o podobnym poziomie rozwoju w analizowanym obszarze.

W ramach drugiego zadania, polegającego na wyznaczeniu wskaźnika lokalizacji, analizie poddane zostały następujące zmienne: •

liczbę podmiotów gospodarki narodowej ogółem prowadzących działalność w poszczególnych branżach (sekcja Polskiej Klasyfikacji Działalności – PKD);

•

oraz w celu weryfikacji otrzymanych wyników - liczbę prywatnych podmiotów gospodarki narodowej prowadzących działalność w poszczególnych branżach (sekcja Polskiej Klasyfikacji Działalności – PKD).

Dane statystyczne analizowano w dwóch układach: dla poziomu województwa oraz obszaru referencyjnego – Polski oraz dla miasta Gorzowa Wielkopolskiego i obszaru referencyjnego województwa lubuskiego. Taki sposób postępowania podyktowany był dostępnością danych statystycznych.

Etap 2. Badanie eksperckie

Strona

Taki sposób doboru ekspertów, osób posiadających wiedzę zgodną z postawionymi głównymi celami badania, którymi są: identyfikacja kluczowych branż dla rozwoju miasta oraz wskazanie głównych czynników mogących stymulować ich rozwój bądź tych, które

9

W ramach tego etapu przeprowadzono badanie pierwotne metodą Delphi w trakcie, którego pozyskano informacje od kluczowych informatorów, czyli osób dysponujących wiedzą dotyczącą możliwości rozwoju branż w Gorzowie Wielkopolskim. W szczególności byli to pracownicy naukowi gorzowskich uczelni, przedstawiciele instytucji otoczenia biznesu, menadżerowie firm funkcjonujących na terenie miasta oraz osoby reprezentujące urzędy, w szczególności ich gospodarcze wydziały.

mogą stanowić największą przeszkodę rozwoju analizowanych branż, jest adekwatny i daje możliwość pozyskania rzetelnych i wiarygodnych informacji.

Ekspertów do badania dobierano, w związku z tym, w sposób celowy; tylko taki dobór gwarantował poznanie opinii osób posiadających odpowiedni poziom wiedzy na temat badanych zjawisk i procesów. Badanie eksperckie zrealizowano w kwietniu 2011 roku.

Badanie zrealizowano z wykorzystaniem techniki ankiety pocztowej, wysyłanej drogą elektroniczną i wypełnianej samodzielnie przez respondenta. Ostatecznie otrzymano ankiety od 36 ekspertów, co przy uwzględnieniu liczebności stworzonej pierwotnej bazy ekspertów wynoszącej 90 osób, oznacza, że otrzymano 40% odpowiedzi. Wynik ten w przypadku badań realizowanych techniką ankiety pocztowej, w tak krótkim czasie można uznać za satysfakcjonujący.

Strukturę respondentów uczestniczących w badaniu, ze względu na typ reprezentowanej jednostki, przedstawiono na rysunku 1. Najliczniej reprezentowaną kategorię respondentów stanowią przedstawiciele biznesu, przedsiębiorcy bądź menadżerowie firm funkcjonujących przede wszystkim na terenie miasta Gorzowa Wielkopolskiego.

Uczelnia

22%

56%

36

Instytucja otoczenia biznesu 6%

17%

Jednostka samorządowa Przedstawiciel biznesu

Rysunek 1. Podział ekspertów uczestniczących w badaniu, ze względu na typ reprezentowanej jednostki.

Strona

10

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

3. Zastosowane metody badawcze 1. Taksonomiczny miernik rozwoju

8

Nowak E., Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektów społeczno-gospodarczych, PWE, Warszawa 1990.

Hellwig Z., Wielowymiarowa analiza porównawcza i jej zastosowanie w badaniach wielocechowych

obiektów gospodarczych, 1981, PWE, Warszawa.

Strona

7

11

Syntetyczna ocena jednostek społeczno-gospodarczych w ujęciu przekrojowym wymaga zastosowania specjalnych metod, które mogłyby być zastosowane w warunkach złożoności analizowanych zjawisk. Właściwa diagnoza stanu jednostek społeczno-gospodarczych wymaga zastosowania metod statystyczno-matematycznych umożliwiających porównywanie oraz badanie relacji pomiędzy badanymi jednostkami. Metodą umożliwiającą przeprowadzenie analiz w oparciu o zróżnicowany materiał statystyczny jest klasyfikacja obiektów społeczno-gospodarczych w oparciu o metody taksonomiczne7.

Do badania przestrzennego zróżnicowania poziomu życia mieszkańców miast średniej wielkości zastosowano taksonomiczny miernik rozwoju zi, wyznaczony w oparciu o zmienne ujednolicone poprzez przekształcenie destymulant w stymulanty.

W badaniach wykorzystano dane dotyczące 36 miast średniej wielkości na prawach powiatu - od 50 do 150 tysięcy mieszkańców - zgromadzone w Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego. Analizie poddano dostępne informacje statystyczne z 2008 roku obejmujące 7 obszarów badawczych. Utworzony bank danych zawierał 45 cech diagnostycznych, natomiast do finalnego zbioru wytypowano 19 zmiennych. Wszystkie zmienne uwzględnione w badaniu miały postać wskaźników natężenia. Do wyboru reprezentantów poszczególnych grup zastosowano metodę parametryczną Z. Hellwiga8.

Do ostatecznego zbioru zmiennych diagnostycznych, który stał się podstawą do dalszych badań zakwalifikowano: 1. Ochrona zdrowia: x1 – śmiertelność niemowląt na 1000 urodzeń żywych, x2 – liczba zgonów na 1000 osób, x3 – liczba zgonów w wieku 1-59 lat na 1000 osób; x4 – liczba lekarzy dentystów na 10 tys. osób; 2. Rynek pracy, warunki i bezpieczeństwo pracy: x5 – liczba bezrobotnych zarejestrowanych na jedną ofertę pracy, x6 – liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy na 1000 pracujących, x7 – liczba pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia zw. z uciążliwością pracy na 1000 zatrudnionych, x8 – podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności; 3. Wynagrodzenia i dochody ludności: x9 – dochody budżetu miasta ogółem na 1 mieszkańca w zł., x10 – nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw na 1 mieszkańca w zł., x11 – produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca (l. prac>9); 4. Warunki mieszkaniowe: x12 - przeciętna powierzchnia mieszkania w m2 na 1 osobę, x13 – mieszkania wyposażone w CO w % ogółu mieszkań zamieszkanych, x14 – mieszkania wyposażone w gaz w % ogółu mieszkań zamieszkanych;

5. Oświata i edukacja: x15 – liczba dzieci w wieku 3-6 lat na 100 miejsc w placówkach wychowania przedszkolnego, x16 - przeciętna liczba uczniów na 1 oddział w szkołach podstawowych; 6. Kultura i czas wolny: x17 - czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 osób; 7. Komunikacja i łączność: x18 – % wydatki ogółem na transport i łączność w wydatkach ogółem; x19 – drogi publiczne o twardej nawierzchni na 100 km2 w km.

Taksonomiczne mierniki rozwoju dla każdego z przyjętych siedmiu obszarów poziomu życia wyznaczono w oparciu o znormalizowane wartości cech diagnostycznych, na podstawie wzoru [Nowak 1990]:

zi =

1 K

K

∑z

(1)

ki

k =1

gdzie: zi – wartość taksonomicznego miernika rozwoju dla i-tego obiektu, zki – znormalizowana wartość k-tej cechy w i-tym obiekcie, K – liczba rozpatrywanych cech. Średnia arytmetyczna wyznaczonego w ten sposób miernika jest równa jedności.

Umożliwia to przeprowadzenie porównań rozwoju obiektów wielocechowych. Jeżeli dla badanego obiektu zachodzi nierówność: zi>1, to badany obiekt osiąga wyższy poziom rozwoju niż przeciętnie w całym zbiorze obiektów. W przypadku, gdy zi<1, to badany obiekt osiąga niższy poziom rozwoju niż przeciętnie w zbiorze porównywanych jednostek [Nowak 1990].

3. Współczynnik lokalizacji (location quotient) Współczynnik lokalizacji pozwala ocenić stopień koncentracji przestrzennej badanego zjawiska względem wskazanego obszaru referencyjnego. Dzięki temu możliwe jest wskazanie branż, w których już dzisiaj potencjał województwa lubuskiego oraz miasta Gorzowa Wielkopolskiego jest największy. Umożliwia on również wskazanie różnic w dynamice rozwoju poszczególnych sektorów.

Podstawą do analizy potencjału rozwojowego branż w oparciu o współczynnik lokalizacji jest przyjęcie założenia o ujednoliceniu lokalnej konsumpcji oraz jednakowego poziomu produktywności w obu porównywanych obszarach, czyli w tym wypadku w województwie lubuskim i kraju, oraz w Gorzowie Wielkopolskim i województwie lubuskim. Wykorzystanie współczynnika lokalizacji pozwala na określenie, jaki jest stosunek udziału sekcji w gospodarce regionalnej do udziału sekcji w obszarze referencyjnym w następujący sposób [Hoower 1984]:

   

(2)

gdzie:

E ibt - wartość zmiennej w sektorze i, w obszarze badanym b, w danym okresie t, Ebt - wartość zmiennej we wszystkich sektorach w obszarze badanym b, w danym okresie t,

12

  Eirt  / t  E   r

Strona

 Et LQ =  ibt  Eb

Eirt - wartość zmiennej w sektorze i, w obszarze referencyjnym r, w danym okresie t,

E rt - wartość zmiennej we wszystkich sektorach w obszarze referencyjnym r, w danym okresie t.

Wartość LQ>1 oznacza, że w obszarze badanym koncentracja firm zarejestrowanych w danej sekcji jest wyższa, niż średnio w obszarze przyjętym za referencyjny. Może to powodować powstawanie nadwyżek określonych dóbr i usług, które po zaspokojeniu popytu lokalnego mogą być eksportowane poza granice analizowanego obszaru.

Wartość LQ<1 oznacza potencjalny niedobór pewnych rodzajów działalności, które aby zaspokoić popyt lokalny muszą być sprowadzone z zewnątrz.

Wartość LQ=1 (ponieważ wskaźnik rzadko przyjmuje wartość 1, dopuszcza się standardowe odchylenie ± 0,15) oznacza, że rozkład analizowanej zmiennej w obszarze badanym przebiega bardzo podobnie względem rozkładu tej zmiennej w obszarze referencyjnym.

Do przedstawienia trendu oraz prognozy przebiegu zmiennej służy wskaźnik lokalizacji, który wylicza się według wzoru: LQ ∆LQ =

t +1

− LQ

LQ

t

(3)

t

Strona

13

gdzie: LQ t+1 ostatni rok analizowanego okresu, LQ t pierwszy rok analizowanego okresu.

4. ANALIZA DANYCH ZASTANYCH

4.1.

Sytuacja społeczno-gospodarcza województwa lubuskiego – wybrane informacje

Trendy zmian demograficznych

Źródło: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_8708_PLK_HTML.htm

Strona

Tabela 2. Prognoza liczby ludności województwa lubuskiego w latach 2011-2035 Rok Rejon woj. lubuskie Miasta Wsie tys. % (2007=100) tys. % (2007=100) tys. % (2007=100) 2011 1009,99 100,15% 639,06 99,24% 370,92 101,75% 2012 1010,16 100,17% 637,91 99,06% 372,25 102,11% 2013 1010,33 100,18% 636,89 98,90% 373,44 102,44% 2014 1010,30 100,18% 635,82 98,74% 374,48 102,73% 2015 1010,21 100,17% 634,80 98,58% 375,42 102,98% 2016 1009,92 100,14% 633,71 98,41% 376,21 103,20% 2017 1009,57 100,11% 632,68 98,25% 376,88 103,39% 2018 1009,04 100,06% 631,64 98,09% 377,41 103,53% 2019 1008,35 99,99% 630,56 97,92% 377,79 103,63% 2020 1007,64 99,92% 629,55 97,77% 378,09 103,72% 2021 1006,59 99,81% 628,33 97,58% 378,27 103,77% 2022 1005,24 99,68% 626,90 97,35% 378,34 103,79% 2023 1003,55 99,51% 625,26 97,10% 378,29 103,77% 2024 1001,54 99,31% 623,41 96,81% 378,13 103,73% 2025 999,22 99,08% 621,36 96,49% 377,85 103,65% 2026 996,60 98,82% 619,14 96,15% 377,46 103,55% 2027 993,70 98,53% 616,73 95,77% 376,97 103,41% 2028 990,56 98,22% 614,18 95,38% 376,38 103,25% 2029 987,18 97,89% 611,47 94,96% 375,71 103,06% 2030 983,61 97,53% 608,65 94,52% 374,95 102,86% 2031 979,88 97,16% 605,73 94,07% 374,14 102,63% 2032 975,97 96,78% 602,72 93,60% 373,25 102,39% 2033 971,94 96,38% 599,62 93,12% 372,32 102,13% 2034 967,79 95,97% 596,46 92,63% 371,33 101,86% 2035 963,57 95,55% 593,26 92,13% 370,31 101,58%

14

Zgodnie z przyjętymi założeniami prognozy ludności w Polsce na lata 2008-2035, zmiany w intensywności urodzeń i zgonów spowodują utrzymywanie się dodatniego przyrostu naturalnego (różnica między liczbą urodzeń i zgonów) do 2013 roku. W kolejnych latach – wraz z postępującymi niekorzystnymi zmianami w strukturze ludności według wieku oraz zmniejszaniem się liczebności kobiet w wieku rozrodczym – przewidywany jest ujemny przyrost naturalny, który z każdym kolejnym rokiem prognozy będzie się pogłębiał.

W przypadku województwa lubuskiego prognoza demograficzna przedstawia się następująco:

Według prognoz GUS, ujemny przyrost naturalny na koniec okresu prognostycznego będzie dotyczył wszystkich województw. W 2025 roku liczba ludności województwa lubuskiego będzie stanowiła 99,08% liczby z roku 2007. W końcu 2035 r. ludność województwa lubuskiego osiągnie poziom 963,57 tys. mieszkańców, co stanowi 95,55% stanu z roku 2007. Uwzględniając podział na obszary miejskie i wiejskie, w województwie lubuskim podobnie jak w innych województwach, wyraźnie zarysowują się istotne różnice w przebiegu procesów demograficznych. W 2035 r. mieszkańcy miast będą stanowili 92,13% stanu z roku 2007, podczas gdy mieszkańcy wsi – 101,58%.

W związku z tym, że prognoza ludności na lata 2008-2035 uwzględnia jedynie dane w ujęciu województw, poniżej zaprezentowano dane wynikające z wcześniejszej prognozy GUS na lata 2003-2030.

Tabela 3. Prognoza liczby ludności GUS na lata 2003-2030, według stanu na dzień 31 XII Rok

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030

Województwo ogółem

Gorzowski

Międzyrzecki

1003711 1002643 1001675 1000313 998870 997463 995821 993928 991638 989243 986816 984053 980840 977358 973626 969581 965172 960629 955506 950313

65478 65656 65898 66096 66365 66554 66744 66952 67118 67315 67496 67662 67761 67838 67917 67888 67943 67852 67782 67694

57810 57777 57755 57705 57642 57587 57568 57468 57388 57324 57189 57046 56904 56759 56560 56431 56186 56002 55734 55518

Rejon Powiaty Słubicki Strzeleckodrezdenecki

47115 47133 47150 47151 47172 47176 47217 47198 47238 47278 47247 47253 47170 47176 47104 47036 46956 46946 46808 46734

49785 49709 49650 49540 49402 49375 49274 49201 49077 48957 48854 48740 48621 48427 48297 48102 47913 47778 47543 47339

Sulęciński

M. Gorzów Wlkp.

35515 35585 35642 35636 35688 35728 35772 35793 35830 35850 35867 35916 35883 35888 35874 35896 35892 35899 35830 35804

124196 123802 123356 122867 122305 121704 121004 120275 119501 118616 117749 116798 115747 114664 113531 112345 111119 109817 108527 107183

Strona

15

Źródło: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_648_PLK_HTML.htm

Trendy zmian ekonomicznych9 Gospodarką światową i finansami międzynarodowymi w latach 2007-2009 zachwiał globalny kryzys gospodarczy, którego skutki we wszystkich dziedzinach życia społecznogospodarczego odczuwane są do dziś.

Konsekwencją tej niekorzystnej sytuacji było pogorszenie średnio- i długookresowych prognoz gospodarczych na nadchodzącą dekadę, a w szczególności na najbliższe pięciolecie do roku 2015, przy jednoczesnym zwiększeniu marginesu błędu i niepewności wyznaczanych prognoz.

Mimo tych niekorzystnych tendencji, rok 2010 w wielu krajach odnotowany został, jako rok odbudowy w zakresie produkcji wymiany międzynarodowej czy w procesach dotyczących rynku pracy. Nadal jednak można się spodziewać kolejnych wtórnych wstrząsów finansowych i gospodarczych a nawet zagrożenia niewypłacalnością niektórych państw. Co więcej przewiduje się kolejny okres spowolnienia gospodarczego w drugiej połowie obecnej dekady10.

W wyniku kryzysu światowego nastąpiło przejęcie roli lokomotyw wzrostu gospodarczego przez kraje rozwijające się, dynamiczne gospodarczo i demograficznie i o rynkach wschodzących, takie jak Chiny i Indie.

Tabela 4. Zmiany PKB w świecie i wybranych krajach w latach 2009-2011 i 2015 (ceny stałe, w %) 2009 udział w produkcji 11 światowej

2009

Świat

100,0

-0,6

4,8

4,2

1,6

Unia Europejska

22,7

-4,1

1,7

1,7

2,2

- obszar euro

15,1

-4,1

1,7

1,5

1,7

USA

20,4

-2,6

2,6

2,3

2,6

Chiny

12,6

9,1

10,5

9,6

9,5

Japonia

6,0

-5,2

2,8

1,5

1,7

Indie

5,1

5,7

9,7

8,4

8,1

Niemcy

4,0

-4,7

3,3

2,0

1,3

Wielka Brytania

3,1

-4,9

1,7

2,0

2,6

Rosja

3,0

-7,9

4,0

4,3

4,0

Brazylia

2,9

-0,2

7,5

4,1

4,1

Polska

1,0

1,7

3,4

3,7

4,3

Wyszczególnienie

2010

2011

2015

zmiany roczne (%)

Na podstawie danych GUS oraz opracowania „Stan i prognoza koniunktury gospodarczej”, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, luty 2011 10 Na podstawie: „Prognoza kształtowania się wskaźników realizacji celów rozwojowych wyznaczonych w podstawowych dokumentach strategicznych kraju”, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, X 2010.

11 PKB według parytetu siły nabywczej (PSN) dla lat 2010-2015 prognozy MFW.

Strona

9

16

Źródło: „Prognoza kształtowania się wskaźników realizacji celów rozwojowych wyznaczonych w podstawowych dokumentach strategicznych kraju”, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, X 2010.

Na przyszłość Polski, kraju o średniej wielkości i przeciętnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego wpływ będą miały poza Europą i światem, przede wszystkim losy najbliższych sąsiadów. Powodzenie wielu nowych przedsięwzięć zależeć będzie od pozycji Unii Europejskiej na arenie międzynarodowej.

Główne trendy ekonomiczne mogące w istotny sposób wpływać na sytuację gospodarczą Polski to: 1. „Zmiany kierunków specjalizacji i wymiany międzynarodowej”.

2. „Przyspieszenie zmian w obszarze naukowo – informacyjno - technicznym, gospodarki opartej na wiedzy”.

3. „Liberalizacja i wzrost obrotów międzynarodowych, usługowych i kapitałowych.

Przepływ pracowników, informacji i wiedzy”.

4. „Przyśpieszenie ogólnego wzrostu społeczno-gospodarczego, ale również wzrost ryzyka i zróżnicowania tego wzrostu”.

5. „Relokacja produkcji do krajów wschodzących gospodarczo”.

6. „Rosnąca integracja gospodarcza i finansowa”.

7. „Osłabienie dynamiki demograficznej, starzenie się społeczeństw krajów europejskich, także Polski”.

Kształtowanie się PKB Trendy zmian PKB dla Polski obejmują krótki horyzont czasowy tj. lata 2011-2012.

Począwszy od II kwartału 2010 roku obserwuje się przyśpieszenie tempa wzrostu gospodarczego Polski. Według szacunków IBnGR12, mimo obniżenia dynamiki wzrostu Produktu Krajowego Brutto w pierwszym kwartale 2011 roku, nadal można mówić o utrzymaniu się względnie korzystnej koniunktury gospodarczej.

12

Raport „Stan i prognoza koniunktury gospodarczej”, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, 4 maja 2011r.

Strona

17

Na tempo wzrostu gospodarczego wpływ miał wzrost popytu krajowego przy neutralnym wpływie popytu zagranicznego. Podobna sytuacja obserwowana była w całym poprzednim roku. Według IBnGR tempo wzrostu spożycia ogółem w I kwartale 2011 wyniosło 3,0%, przy czym tempo spożycia indywidualnego rosło nieco szybciej (23,1%).

Według prognoz Instytutu tempo wzrostu Produktu Krajowego Brutto w 2011 roku będzie niemal identyczne jak w roku poprzednim i wyniesie 3,7%. Natomiast w 2012 roku prognozowany jest wzrost PKB w Polsce do poziomu 4,1%.

Tabela 5. Roczne i kwartalne prognozy wybranych wskaźników makroekonomicznych WYSZCZEGÓLNIENIE 2011 2010 2011 I II III IV PKB % r/r 4,3 3,8 3,6 3,3 3,8 3,7 PKB % k/k 1,0 0,9 0,9 0,8 x x Wartość dodana: w przemyśle % r/r 7,0 6,9 6,9 6,8 9,2 7,0 w budownictwie % r/r 12,6 9,4 7,5 7,2 3,8 8,5 w usługach rynkowych % r/r 3,2 2,8 2,6 2,2 1,5 2,7 Popyt krajowy % r/r 4,3 4,0 4,2 4,3 4,3 4,2 spożycie ogółem % r/r 3,0 3,1 3,0 2,9 3,4 3,0 w tym: indywidualne % r/r 3,1 3,2 3,0 2,9 3,2 3,1 inwestycje % r/r 5,1 6,5 7,5 8,0 -1,2 7,1 Produkcja sprzedana: przemysłu % r/r 9,2 9,0 8,9 8,3 9,8 9,0 budownictwa % r/r 18,8 12,9 9,5 8,7 3,5 11,3

2012 4,1 x 7,5 11,8 2,9 3,8 3,8 3,9 8,1 10,0 12,6

Źródło: Raport „Stan i prognoza koniunktury gospodarczej”, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, 4 maja 2011r.

Struktura i skala działalności gospodarczej w regionie13

13

Na podstawie danych GUS oraz opracowania „Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON w województwie lubuskim, stan na koniec 2010”, Lubuski Ośrodek Badań Regionalnych, Zielona Góra 2010.

Strona

18

W województwie lubuskim w końcu grudnia 2010 r., w rejestrze REGON zarejestrowanych było 1061110 podmiotów gospodarki narodowej, tj. o 4,6% więcej niż rok wcześniej, przy czym wzrost liczby podmiotów odnotowano we wszystkich powiatach – największy w strzelecko-drezdeneckim (o 7,8%), zielonogórskim (o 7,3%) oraz gorzowskim (o 6,8%). Pod względem potencjału przemysłowego województwo lubuskie zalicza się do regionów średnio zindustrializowanych.

Przemysł skoncentrowany jest głównie w dużych miastach: w Gorzowie Wielkopolskim, Zielonej Górze, Żarach, Nowej Soli oraz w Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej. Dominuje przemysł elektromaszynowy, chemiczny, drzewny, spożywczy, przemysł lekki oraz materiałów budowlanych. Znaczny, bo prawie 30% jest udział lubuskich firm branży produkcji materiałów podłogowych z drewna w produkcji krajowej, produkcji obuwia – 19%, produkcji mebli – 10%.

Wśród większych firm duże znaczenie mają zakłady reprezentujące branże: chemiczną, celulozowo-papierniczą, elektroniczną oraz drzewną.

4.2.

Analiza taksonomiczna

Na podstawie zebranych informacji opisujących poziom życia ludności mieszkańców miast średniej wielkości wyznaczono taksonomiczny miernik rozwoju, a następnie podzielono miasta na cztery grupy; dwie pierwsze grupy o wartościach utworzonego miernika powyżej średniej oraz dwie kolejne o wartościach poniżej średniej.

Im większą wartość przyjmuje wyznaczony wskaźnik, tym wyższym poziomem rozwoju (biorąc pod uwagę ujęte w badaniu czynniki), charakteryzuje się badany obiekt, w tym wypadku miasto. W przypadku, gdy wartości wyznaczonego wskaźnika są wyższe od 1 oznacza to, że badane miasto osiąga wyższy poziom rozwoju niż przeciętnie w całym zbiorze badanych miast. Natomiast wartości poniżej 1 oznaczają, że badany obiekt – miasto, osiągnęło niższy poziom rozwoju niż średnio w zbiorze porównywanych jednostek. Wyniki grupowania miast przedstawiono poniżej (tabela 6).

Rozkład wartości współczynnika zi charakteryzuje się niewielką asymetrią prawostronną, co oznacza, że w analizowanym okresie przeważały niższe niż średnia wartości taksonomicznego miernika rozwoju.

Zarówno w grupie miast o najwyższym poziomie życia ludności jak i przypadku miast zaliczonych do grupy o najniższej wartości tego miernika znalazła się taka sama liczba obiektów.

Strona

19

Gorzów Wielkopolski znalazł w drugiej grupie typologicznej, do której zaliczono miasta o wyższym poziomie rozwoju niż przeciętnie w całym zbiorze badanych miast.

Tabela 6. Wyniki grupowania miast – syntetyczny miernik rozwoju Grupa Miasta liczba 1

3

2

12

3

18

4

3

Nazwa 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

Chełm, Tychy, Opole Leszno, Płock, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno, Zamość, Tarnów, Ostrołęka, Gorzów Wlkp., Żory, Legnica, Nowy Sącz, Mysłowice Zielona Góra, Piekary Śląskie, Konin, Koszalin, Siedlce, Siemianowice Śląskie, Włocławek, Jelenia Góra, Chorzów, Jastrzębie-Zdrój, Przemyśl, Kalisz, Piotrków Trybunalski, Rybnik, Grudziądz, Elbląg, Słupsk, Suwałki Ruda Śląska, Łomża, Biała Podlaska

Charakterystyki opisowe Rozstęp 0,47

0,15

0,17

0,37

Źródło: opracowanie własne. R oznacza rozstęp, czyli różnicę pomiędzy wartością maksymalną i minimalną.

Strona

20

Dodatkowo przedstawiono również wyniki grupowania miast dla każdego z siedmiu analizowanych obszarów (tabele 7-13).

Tabela 7. Wyniki grupowania miast – ochrona zdrowia Grupa Miasta liczba

1

5

2

13

3

13

4

5

Nazwa 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

Zamość, Jelenia Góra, Nowy Sącz, Ostrołęka, Siedlce Zielona Góra, Opole, Przemyśl, Suwałki, Tarnów, Żory, Płock, Koszalin, Gorzów Wlkp., Kalisz, Konin, Łomża, Piotrków Trybunalski Włocławek, Chełm, Mysłowice, Chorzów, Elbląg, Biała Podlaska, Rybnik, Dąbrowa Górnicza, Leszno, Tychy, Grudziądz, Legnica, Jastrzębie Zdrój Słupsk, Ruda Śląska, Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie, Jaworzno

Charakterystyki opisowe Rozstęp

0,32

0,21

0,14

0,09

Strona

21

Źródło: opracowanie własne. R oznacza rozstęp, czyli różnicę pomiędzy wartością maksymalną i minimalną.

Tabela 8. Wyniki grupowania miast – rynek pracy, warunki i bezpieczeństwo pracy Grupa Miasta Charakterystyki opisowe liczba Nazwa Rozstęp 1

3

2

6

3

1

4

26

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

Chełm, Opole, Piekary Śląskie Legnica, Leszno, Gorzów Wlkp., Biała Podlaska, Mysłowice, Jaworzno, Siemianowice Śląskie

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

Tychy, Jelenia Góra, Zamość, Dąbrowa Górnicza, Kalisz, Przemyśl, Siedlce, Słupsk, Tarnów, Włocławek, Grudziądz, Koszalin, Konin, Zielona Góra, Ostrołęka, Piotrków Trybunalski, Łomża, Ruda Śląska, Rybnik, Chorzów, Nowy Sącz, Suwałki, Żory, Płock, Jastrzębie Zdrój, Elbląg.

3,86

0,35

-

0,34

Strona

22

Źródło: opracowanie własne. R oznacza rozstęp, czyli różnicę pomiędzy wartością maksymalną i minimalną.

Tabela 9. Wyniki grupowania miast – wynagrodzenia i dochody ludności Grupa Miasta liczba 1

3

2

6

3

1

4

26

Nazwa 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

Charakterystyki opisowe Rozstęp

Tychy, Dąbrowa Górnicza, Płock, Włocławek, Konin, Ostrołęka, Rybnik, Opole, Chorzów, Mysłowice, Leszno, Gorzów Wlkp., Siemianowice Śląskie, Tarnów, Legnica, Nowy Sącz, Zielona Góra, Jaworzno, Kalisz, Koszalin, Piotrków Trybunalski, Jastrzębie Zdrój, Słupsk, Suwałki, Elbląg, Siedlce, Jelenia Góra, Żory, Ruda Śląska, Grudziądz, Zamość, Chełm Przemyśl, Łomża, Piekary Śląskie Biała Podlaska

0,92

0,46

0,44

-

Strona

23

Źródło: opracowanie własne. R oznacza rozstęp, czyli różnicę pomiędzy wartością maksymalną i minimalną.

Tabela 10. Wyniki grupowania miast – warunki mieszkaniowe Grupa Miasta liczba 1

Nazwa

2

22

3

11

4

3

Rozstęp -

0 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

Charakterystyki opisowe

Zielona Góra, Koszalin, Żory, Tychy, Leszno, Nowy Sącz, Tarnów, Ostrołęka, Jelenia Góra, Jastrzębie Zdrój, Legnica, Zamość, Gorzów Wlkp., Opole, Siedlce, Słupsk, Elbląg, Dąbrowa Górnicza, Grudziądz, Mysłowice, Piotrków Trybunalski, Płock, Kalisz, Włocławek, Siemianowice Śląskie, Chełm, Rybnik, Ruda Śląska, Chorzów, Przemyśl, Piekary Śląskie, Konin, Jaworzno, Suwałki, Łomża, Biała Podlaska.

-

0,17

0,15

0,77

Strona

24

Źródło: opracowanie własne. R oznacza rozstęp, czyli różnicę pomiędzy wartością maksymalną i minimalną.

Tabela 11. Wyniki grupowania miast – oświata i edukacja Grupa Miasta liczba

1

5

2

11

3

15

4

5

Nazwa 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

Tarnów, Koszalin, Opole, Leszno, Mysłowice, Płock, Dąbrowa Górnicza, Konin, Chełm, Jaworzno, Jelenia Góra, Gorzów Wlkp., Tychy, Słupsk, Zielona Góra, Kalisz, Rybnik, Żory, Chorzów, Ruda Śląska, Przemyśl, Zamość, Siedlce, Łomża, Jastrzębie Zdrój, Legnica, Elbląg, Ostrołęka, Siemianowice Śląskie, Biała Podlaska Piekary Śląskie, Włocławek, Piotrków Trybunalski, Grudziądz, Nowy Sącz, Suwałki,

Charakterystyki opisowe Rozstęp

0,17

0,09

0,10

0,10

Strona

25

Źródło: opracowanie własne. R oznacza rozstęp, czyli różnicę pomiędzy wartością maksymalną i minimalną.

1

6

2

12

3

14

4

4

Nazwa 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

1.

2.

3.

4.

Jaworzno, Płock, Leszno, Jastrzębie Zdrój, Piotrków Trybunalski, Siedlce, Nowy Sącz, Gorzów Wlkp., Zamość, Tarnów, Zielona Góra, Dąbrowa Górnicza, Ostrołęka, Chełm Koszalin, Rybnik, Słupsk, Legnica, Tychy, Konin, Przemyśl, Mysłowice, Opole, Żory, Suwałki, Elbląg, Łomża, Siemianowice Śląskie, Włocławek, Piekary Śląskie Grudziądz, Chorzów, Ruda Śląska, Kalisz, Jelenia Góra, Biała Podlaska

Rozstęp

0,34

0,23

0,24

0,61

26

liczba

Charakterystyki opisowe

Strona

Tabela 12. Wyniki grupowania miast – kultura i czas wolny Grupa Miasta

Tabela 13. Wyniki grupowania miast – komunikacja i łączność Grupa Miasta liczba

1

5

2

12

3

16

4

3

Nazwa 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

Charakterystyki opisowe Rozstęp

Żory, Jaworzno, Grudziądz, Chorzów, Siemianowice Śląskie, Leszno, Chełm Zamość, Elbląg, Kalisz, Przemyśl, Ostrołęka, Tarnów, Jastrzębie Zdrój, Tychy, Ruda Śląska, Piekary Śląskie, Konin, Płock, Legnica, Koszalin, Włocławek, Nowy Sącz, Zielona Góra, Rybnik, Jelenia Góra, Suwałki, Mysłowice, Siedlce, Piotrków Trybunalski, Łomża, Gorzów Wlkp., Słupsk, Opole, Dąbrowa Górnicza, Biała Podlaska

0,57

0,26

0,28

0,58

Strona

27

Źródło: opracowanie własne. R oznacza rozstęp, czyli różnicę pomiędzy wartością maksymalną i minimalną.

Wnioski: 1. Gorzów Wielkopolski został zaliczony na podstawie syntetycznego miernika rozwoju do drugiej grupy typologicznej, w której znalazły się miasta, które osiągały wyższy poziom rozwoju niż przeciętnie w całym zbiorze badanych miast. Gorzów Wielkopolski zajął 11 pozycję wśród 36 analizowanych miast średniej wielkości.

2. Do budowy syntetycznego miernika rozwoju wykorzystano dane obejmujące siedem różnych obszarów, w tym: ochronę zdrowia, rynek pracy i bezpieczeństwo pracy, wynagrodzenia i dochody ludności, warunki mieszkaniowe, oświata i edukacja, kultura i czas wolny, komunikacja i łączność.

3. Pozycja Gorzowa Wielkopolskiego w zbudowanym rankingu była, więc wypadkową pozycji zajmowanych przez miasto w poszczególnych poddanych analizie obszarach: w obszarze związanym z sklasyfikowano na pozycji 14;

ochroną

zdrowia

Gorzów

Wielkopolski

w obszarze związanym rynkiem pracy, bezpieczeństwem i warunkami pracy na pozycji 6; w obszarze związanym z wynagrodzeniami i dochodami ludności na pozycji 12; w obszarze związanym z warunkami mieszkaniowymi na pozycji 13; w obszarze związanym z oświatą i edukacją na pozycji 12; w obszarze związanym z kulturą i czasem wolnym na pozycji 8;

Strona

28

w obszarze związanym z komunikacją i łącznością na pozycji 32.

4.3.

Współczynnik lokalizacji (location quotient)

Głównym celem tego etapu badania było wskazanie kluczowych gałęzi gospodarki regionalnej oraz ocena stopnia koncentracji przestrzennej analizowanych branż względem obszaru przyjętego za obszar referencyjny. Wykorzystanie w tym celu wskaźnika lokalizacji pozwala na ustalenie, które branże już dziś są kluczowe dla badanego obszaru, w tym wypadku województwa lubuskiego oraz miasta Gorzowa Wielkopolskiego oraz tych, dla których dystans w stosunku do obszaru referencyjnego jest największy. Współczynnik lokalizacji pozwala również na ocenę dynamiki zmian poszczególnych poddawanych ocenie sektorów gospodarki.

W trakcie projektowania tego etapu badania przyjęto, że jedną z miar rozwoju gospodarczego jest liczba podmiotów gospodarczych w związku, z czym właśnie tę zmienną przyjęto, jako zasadniczy wskaźnik na potrzeby niniejszej analizy.

Liczba podmiotów gospodarczych prowadzących działalność na danym terenie może być dla potencjalnych inwestorów sygnałem wskazującym na istnienie sprzyjających warunków dla nowych, planowanych inwestycji. Koncentracja podmiotów reprezentujących różne branże gospodarki może sprzyjać ich integracji pionowej i poziomej, zaś dywersyfikacja działalności daje podstawy do uodparniania regionalnej gospodarki na niekorzystne czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Przyjmuje się również, że wysoki poziom przedsiębiorczości jest związany z rozwojem społeczno-gospodarczym.

Informacje o liczbie podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na terenie województwa lubuskiego przedstawiono w dwóch wymiarach: z uwzględnieniem wszystkich podmiotów prowadzących działalność zarówno w sektorze publicznym jak i prywatnym oraz oddzielnie tylko w odniesieniu do sektora prywatnego.

Analizę przeprowadzono oddzielnie dla województwa lubuskiego, przyjmując za obszar referencyjny liczbę wszystkich podmiotów w poszczególnych branżach prowadzących działalność na terenie kraju oraz dodatkowo dla miasta Gorzowa wielkopolskiego, dla którego przyjęto za obszar referencyjny województwo lubuskie.

Strona

29

Szczegółowe wyniki przeprowadzonej analizy dla danych obejmujących podmioty gospodarki narodowej ogółem przedstawiono w tabeli 14.

Tabela 14. Wyniki analizy z zastosowaniem współczynnika lokalizacji dla zmiennej podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON wg. sekcji PKD 2004 w latach 2000 i 2009 dla województwa lubuskiego i Polski Obszar referencyjny Sekcje

woj. lubuskie

Polska

Współczynnik lokalizacji - LQ

Zmiana ∆ LQ

PKD 2000

2009

2000

2009

2009

2000

2009-2000

A

88 921

93 822

3 194

3 803

1,50

1,30

0,19

B

1 718

2 016

25

25

0,46

0,53

-0,07

C

1 686

2 994

45

80

0,99

0,97

0,02

D

365 445

364 939

8 146

8 312

0,84

0,81

0,03

E

2 982

5 316

100

177

1,23

1,22

0,01

F

345 289

428 862

8 123

11 544

0,99

0,85

0,14

G

1 106 789

1 097 239

32 384

29 964

1,01

1,06

-0,05

H

94 774

118 417

2 832

3 188

0,99

1,08

-0,09

I

254 145

268 685

6 921

6 993

0,96

0,99

-0,03

J

104 424

130 313

2 840

3 381

0,96

0,99

-0,03

K

418 565

644 108

12 017

18 754

1,07

1,04

0,03

L

19 190

27 083

532

673

0,92

1,00

-0,09

M

62 446

100 496

1 476

2 415

0,89

0,86

0,03

N

133 327

183 838

4 008

4 736

0,95

1,09

-0,14

O, P, Q

185 339

274 545

5 243

7 360

0,99

1,03

-0,04

Ogółem

3 185 040

3 742 673

87 886

101 405

-

-

-

Otrzymane wyniki wskazują, że w sekcjach tych na terenie województwa lubuskiego zarejestrowanych jest proporcjonalnie więcej firm niż w kraju ogółem, co oznacza, że w odniesieniu do tych branż możliwa jest nadwyżka ilości produkowanych towarów i usług,

Strona

Sekcje, które cechuje wyższy poziom koncentracji (wartość współczynnika lokalizacji powyżej 1) w województwie lubuskim w porównaniu do kraju ogółem ze względu na liczbę podmiotów gospodarczych ogółem to: Rolnictwo (sekcja A); Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (sekcja E).

30

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS.

które po zaspokojeniu popytu regionalnego, mogą być wyeksportowane poza teren województwa.

Niższy poziom koncentracji niż w kraju ogółem, a więc w konsekwencji możliwość wystąpienia trudności z zaspokojeniem regionalnego popytu dotyczy takich branż jak: Rybactwo (sekcja B); Przetwórstwo przemysłowe (sekcja D); Edukacja (sekcja M).

Wartość wskaźnika lokalizacji do w/w sekcji przyjmuje wartość poniżej 1, co oznacza, że na terenie województwa lubuskiego znajduje się mniej podmiotów prowadzących działalność we wskazanych sekcjach w porównaniu z sytuacją w kraju ogółem. W związku z tym w przypadku tych branż może zaistnieć konieczność importowania dóbr i usług spoza województwa lubuskiego.

W odniesieniu do pozostałych sekcji mamy do czynienia ze zbliżonym do poziomu krajowego rozkładem zmiennej (LQ przyjmuje wartość 1 ± 0,15), co oznacza, że stopień koncentracji mierzony liczbą podmiotów gospodarczych nie odbiega znacząco od stopnia koncentracji tych sekcji w kraju ogółem.

Graficzną prezentację wartości współczynnika lokalizacji przedstawiono na kolejnym rysunku.

1,6

1,5

1,4 1,23 1,2 0,99 1,01 0,99 0,96 0,96

0,99

1

1,07 0,99 0,92 0,89 0,95

0,84

0,8 0,6

0,46

0,4 0,2 0 A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O, P, Q

Kolejny etap badania dotyczył oceny dynamiki wyznaczonego współczynnika lokalizacji, obliczony dla roku 2009 w porównaniu z rokiem 2000.

Strona

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

31

Rysunek 2. Wartości wspołczynnika lokalizacji ze względu na ilość zarejestrowanych podmiotów gospodarczych ogółem w 2009 roku.

Dynamika zmian w ostatnich 10 latach okazała się największa w odniesieniu do takich branż, jak: Rolnictwo (sekcja A); Budownictwo (sekcja F); Ochrona zdrowia i pomoc społeczna (sekcja N).

Pierwsze dwie wymienione sekcje charakteryzowały się dodatnią dynamiką zmian.

Można w związku z tym przyjąć, że branże te to branże o dużych możliwościach rozwoju, jeżeli chodzi o liczbę podmiotów gospodarczych.

Natomiast w przypadku podmiotów prowadzących działalność gospodarczą zarejestrowanych, jako sekcja M (ochrona zdrowia i pomoc społeczna) odnotowano dość wysoką ujemną dynamikę zmian.

0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

-0,05

L

M

N

O, P, Q

-0,1 -0,15 -0,2 Rysunek 3. Dynamika zmian współczynnika lokalizacji ze względu na ilość zarejestrowanych podmiotów gospodarczych ogółem w 2009 roku w porównaniu do roku 2000.

Strona

32

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Podobną analizę przedstawiono również dla miasta Gorzowa Wielkopolskiego przyjmując za obszar referencyjny województwo lubuskie. Wyniki tego etapu badania przedstawiono poniżej.

Tabela 15. Wyniki analizy z zastosowaniem współczynnika lokalizacji dla zmiennej - podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON wg. sekcji PKD 2004 w latach 2000 i 2009 dla miasta Gorzowa Wielkopolskiego i województwa lubuskiego.

Sekcje

woj. lubuskie

PKD

Powiat m. Gorzów Wlkp.

Współczynnik lokalizacji - LQ

Zmiana ∆ LQ

2000

2009

2000

2009

2009

2000

2009-2000

A

3 194

3 803

141

189

0,29

0,26

0,03

B

25

25

1

2

0,46

0,23

0,23

C

45

80

3

7

0,50

0,39

0,11

D

8 146

8 312

1 142

1 215

0,84

0,82

0,02

E

100

177

15

27

0,88

0,87

0,01

F

8 123

11 544

1 633

2 196

1,09

1,17

-0,08

G

32 384

29 964

4 693

4 837

0,93

0,84

0,08

H

2 832

3 188

368

509

0,92

0,76

0,16

I

6 921

6 993

1 261

1 460

1,20

1,06

0,14

J

2 840

3 381

706

806

1,37

1,45

-0,08

K

12 017

18 754

3 142

3 885

1,19

1,52

-0,33

L

532

673

47

44

0,38

0,51

-0,14

M

1 476

2 415

217

378

0,90

0,86

0,04

N

4 008

4 736

716

883

1,07

1,04

0,03

O, P, Q

5 243

7 360

996

1 222

0,95

1,11

-0,15

Ogółem

87 886

101 405

15 081

17 660

-

-

-

Strona

33

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Sekcje, które cechuje wyższy poziom koncentracji (wartość współczynnika lokalizacji powyżej 1) w Gorzowie Wielkopolskim w porównaniu do województwa lubuskiego ze względu na liczbę podmiotów gospodarczych ogółem, co oznacza, że w odniesieniu do tych branż możliwa jest nadwyżka ilości produkowanych towarów i usług, które po zaspokojeniu popytu regionalnego, mogą być wyeksportowane poza teren miasta, to: Transport, gospodarka magazynowa i łączność (sekcja I); Pośrednictwo finansowe (sekcja J); Obsługa nieruchomości (sekcja K).

Niższy poziom koncentracji niż w województwie ogółem, a więc w konsekwencji możliwość wystąpienia trudności z zaspokojeniem regionalnego popytu dotyczy takich branż jak:

Rolnictwo (sekcja A)

Rybactwo (sekcja B);

Górnictwo (sekcja C);

Przetwórstwo przemysłowe (sekcja D);

Administracja (sekcja L).

Istotne znaczenie mają w tym wypadku wyniki otrzymane dla dwóch ostatnich sekcji: przetwórstwa przemysłowego (sekcja D) oraz dla administracji (sekcja L). W przypadku tych branż może zaistnieć konieczność importowania dóbr i usług spoza Gorzowa Wielkopolskiego. W odniesieniu do pozostałych sekcji mamy do czynienia ze zbliżonym do poziomu województwa rozkładem zmiennej (LQ przyjmuje wartość 1 ± 0,15), co oznacza, że stopień koncentracji mierzony liczbą podmiotów gospodarczych nie odbiega znacząco od stopnia koncentracji tych sekcji w województwie lubuskim ogółem. Graficzną prezentację wartości współczynnika lokalizacji przedstawiono na kolejnym rysunku.

1,60 1,37

1,40 1,20 1,20

1,19

1,09

1,00

1,07 0,93 0,92

0,84 0,88

0,95

0,90

0,80 0,46 0,50

0,60 0,40

0,38

0,29

0,20 0,00 A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O, P, Q

Strona

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

34

Rysunek 4. Wartości współczynnika lokalizacji ze względu na ilość zarejestrowanych podmiotów gospodarczych ogółem w 2009 roku w Gorzowie Wlkp. w porównaniu do województwa lubuskiego.

Dynamika zmian w ostatnich 10 latach okazała się największa w odniesieniu do takich branż, jak: Rybactwo (sekcja B); Obsługa nieruchomości (sekcja K).

W przypadku pierwszej z wymienionych sekcji mamy do czynienia z dodatnią dynamiką zmian. Można w związku z tym przyjąć, że jest to branża dynamicznie rozwijająca się w ciągu ostatnich 10 lat, jeżeli chodzi o liczbę podmiotów gospodarczych.

Natomiast w przypadku podmiotów prowadzących działalność gospodarczą zarejestrowanych, jako sekcja K (obsługa nieruchomości) odnotowano dość wysoką ujemną dynamikę zmian (rysunek 5).

0,30 0,20 0,10 0,00 A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

-0,10

K

L

M

N

O, P, Q

-0,20 -0,30 -0,40 Rysunek 5. Dynamika zmian współczynnika lokalizacji ze względu na ilość zarejestrowanych podmiotów gospodarczych ogółem w 2009 roku w porównaniu do roku 2000.

Strona

35

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Sektor prywatny Drugą zmienną, którą poddano analizie z zastosowaniem współczynnika lokalizacji jest liczba zarejetrsowanych w systemie REGON przedsięnbiorstw sektora prywatnego.

Podobnie jak poprzednio analizę przeprowadzono dwutorowo: osobno dla województwa lubuskiego oraz miasta Gorzowa Wielkopolskiego.

Tabela 16. Wyniki analizy z zastosowaniem współczynnika lokalizacji dla zmiennej podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON wg. sekcji PKD 2004 w latach 2000 i 2009 dla województwa lubuskiego i Polski – sektor prywatny Obszar referencyjny Sekcje

woj. lubuskie

Polska

Współczynnik lokalizacji - LQ

Zmiana ∆ LQ

PKD 2000

2009

2000

2009

2009

2000

2009-2000

A

88 158

93 168

3 156

3 768

1,51

1,31

0,2

B

1 700

2 007

24

25

0,47

0,52

-0,05

C

1 563

2 929

44

77

0,98

1,03

-0,05

D

363 019

363 885

8 078

8 276

0,85

0,81

0,04

E

1 763

3 838

67

119

1,16

1,39

-0,23

F

344 055

428 235

8 078

11 525

1,01

0,86

0,15

G

1 105 976

1 096 819

32 361

29 954

1,02

1,07

-0,05

H

94 246

117 566

2 819

3 169

1,01

1,09

-0,08

I

253 156

267 999

6 895

6 979

0,97

1,00

-0,03

J

104 312

130 196

2 838

3 379

0,97

1,00

-0,03

K

388 094

599 189

10 451

16 462

1,03

0,99

0,04

L

7 304

16 416

139

299

0,68

0,70

-0,02

M

34 405

55 595

761

1 183

0,80

0,81

-0,01

N

118 272

176 261

3 549

4 497

0,95

1,10

-0,15

O, P, Q

180 100

268 082

5 057

7 145

1,00

1,03

-0,03

Ogółem

3 086 123

3 622 185

84 317

96 857

-

-

-

Strona

36

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS.

Otrzymane wyniki potwierdzają tendencje, które zaobserwowano na podstawie analizy liczby podmiotów ogółem. W przypadku sektora prywatnego sekcjami, które cechuje wyższy poziom koncentracji (wartość współczynnika lokalizacji powyżej 1) w województwie lubuskim w porównaniu do kraju ze względu na liczbę prywatnych podmiotów gospodarczych są podobnie jak poprzednio: Rolnictwo (sekcja A);

Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (sekcja E).

Niższy poziom koncentracji niż w kraju ogółem, a więc w konsekwencji możliwość wystąpienia trudności z zaspokojeniem regionalnego popytu dotyczy podobnie jak poprzednio sekcji: Rybactwo (sekcja B); Edukacja (sekcja M) oraz dodatkowo: Sekcji L – obrona narodowa, powszechne ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

W odniesieniu do pozostałych sekcji mamy do czynienia ze zbliżonym do poziomu krajowego, rozkładem zmiennej (LQ przyjmuje wartość 1 ± 0,15), co oznacza, że stopień koncentracji mierzony liczbą podmiotów gospodarczych nie odbiega znacząco od stopnia koncentracji tych sekcji w kraju ogółem.

Wyniki tego etapu badania przedstawiono na kolejnym rysunku.

1,60 1,39 1,40

1,31

1,20

1,07 1,09

1,03 1,00

1,10 1,00 1,00 0,99

0,86

0,81

1,03

0,81

0,80

0,70 0,52

0,60 0,40 0,20 0,00 A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O, P, Q

Rysunek 6. Dynamika zmian współczynnika lokalizacji ze względu na ilość zarejestrowanych podmiotów gospodarczych – sektor prywatny w 2009 roku w porównaniu do roku 2000.

Strona

Największą dynamika zmian w ostatnich 10 latach odnotowano podobnie jak w przypadku analizy liczby podmiotów ogółem, w odniesieniu do takich branż, jak: Rolnictwo (sekcja A); Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (sekcja E);

37

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Ochrona zdrowia i pomoc społeczna (sekcja N).

Pierwsza wymieniona sekcja również i w tym wypadku charakteryzowała się dodatnią dynamiką zmian. Natomiast w przypadku podmiotów prowadzących działalność gospodarczą zarejestrowanych, jako E (zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę sekcja) oraz sekcja N (ochrona zdrowia i pomoc społeczna) odnotowano dość wysoką ujemną dynamikę zmian.

0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 -0,05

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O, P, Q

-0,1 -0,15 -0,2 -0,25 -0,3 Rysunek 7. Dynamika zmian współczynnika lokalizacji ze względu na ilość zarejestrowanych podmiotów gospodarczych – sektor prywatny w 2009 roku w porównaniu do roku 2000.

Strona

38

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Kolejny etap badania przeprowadzono z uwzględnieniem zmiennej liczba prywatnych podmiotów gospodarczych w Gorzowie Wielkopolskim w porównaniu do liczby podmiotów prywatnych w województwie lubuskim. Przeprowadzona analiza liczby prywatnych podmiotów gospodarczych w odniesieniu do miasta Gorzowa Wielkopolskiego przedstawia się następująco (tabela 17).

Tabela 17. Wyniki analizy z zastosowaniem współczynnika lokalizacji dla zmiennej prywatne podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON wg. sekcji PKD 2004 w latach 2000 i 2009 dla miasta Gorzowa Wielkopolskiego i województwa lubuskiego.

Sekcje woj. lubuskie Powiat m. Gorzów Współczynnik Zmiana PKD Wlkp. lokalizacji - LQ ∆ LQ 2000

2009

2000

2009

2009

2000

2009-2000

A

138

188

138

188

0,29

0,26

0,03

B

1

2

1

2

0,46

0,25

0,21

C

3

7

3

7

0,52

0,41

0,11

D

1 133

1 212

1 133

1 212

0,84

0,83

0,01

E

11

24

11

24

1,15

0,98

0,17

F

1 627

2 194

1 627

2 194

1,09

1,20

-0,11

G

4 689

4 833

4 689

4 833

0,92

0,86

0,06

H

365

506

365

506

0,91

0,77

0,14

I

1 256

1 457

1 256

1 457

1,19

1,08

0,11

J

706

806

706

806

1,36

1,48

-0,12

K

2 426

3 380

2 426

3 380

1,17

1,38

-0,21

L

5

5

5

5

0,10

0,21

-0,12

M

165

249

165

249

1,20

1,29

-0,09

N

659

862

659

862

1,10

1,11

-0,01

O, P, Q

979

1 205

979

1 205

0,96

1,15

-0,19

Ogółem

14 163

16 930

14 163

16 930

-

-

-

Strona

W przypadku sektora prywatnego sekcjami, które cechuje wyższy poziom koncentracji (wartość współczynnika lokalizacji powyżej 1) w Gorzowie Wielkopolskim ze względu na liczbę prywatnych podmiotów gospodarczych są:

39

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Pośrednictwo finansowe (sekcja J); Edukacja (sekcja M).

Niższy poziom koncentracji niż w województwie ogółem, a więc w konsekwencji możliwość wystąpienia trudności z zaspokojeniem regionalnego popytu dotyczy sekcji:

Rolnictwa (sekcja A); Rybactwo (sekcja B); Górnictwo (sekcja C); Przetwórstwo przemysłowe (sekcja D); Hotele i restauracje (sekcja H) Obrona narodowa, powszechne ubezpieczenia społeczne i zdrowotne (sekcja L).

W odniesieniu do pozostałych sekcji mamy do czynienia ze zbliżonym do poziomu krajowego, rozkładem zmiennej (LQ przyjmuje wartość 1 ± 0,15), co oznacza, że stopień koncentracji mierzony liczbą podmiotów gospodarczych nie odbiega znacząco od stopnia koncentracji tych sekcji w kraju ogółem.

Wyniki tego etapu badania przedstawiono na kolejnym rysunku.

1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O, P, Q

Rysunek 8. Dynamika zmian współczynnika lokalizacji ze względu na ilość zarejestrowanych podmiotów gospodarczych – sektor prywatny w 2009 roku w porównaniu do roku 2000.

Strona

Największą dynamikę zmian w ostatnich 10 latach odnotowano w odniesieniu do takich branż, jak: Rybactwo (sekcja B) – dynamika zmian dodatnia; Obsługa nieruchomości (sekcja K) – dynamika zmian ujemna.

40

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 -0,05

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O, P, Q

-0,1 -0,15 -0,2 -0,25 Rysunek 9. Dyanmika zmian wspołczynnika lokalizacji ze względu na ilość zarejestrowanych podmiotów gospodarczych – sektor prywatny w 2009 roku w porównaniu do roku 2000.

Strona

41

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

5. ANALIZA WYNIKÓW BADANIA EKSPERCKIEGO 5.1. Ocena ogólna Przedstawione w niniejszym rozdziale informacje stanowią syntetyczny zbiór opinii ekspertów zebranych w trakcie badania. Analiza możliwości rozwojowych poszczególnych branż poprzedzona została ogólną oceną możliwości rozwojowych Gorzowa Wielkopolskiego. Respondenci mieli możliwość porównania możliwości rozwoju gospodarczego miasta do następujących obszarów odniesienia: dużych miast wojewódzkich takich, jak: Poznań, Gdańsk, Wrocław; intensywnie rozwijających się miast powiatowych takich jak: Sopot; przeciętnie rozwijających się miast powiatowych takich, jak Jelenia Góra, Koszalin.

Zdania ekspertów, co do możliwości gospodarczego rozwoju miasta są podzielone.

Według ekspertów biorących udział w badaniu szanse rozwoju gospodarczego Gorzowa można porównywać do tych, jakie stoją przed intensywnie rozwijającymi się miastami powiatowymi lub przed miastami przeciętnie rozwijającymi.

Według ekspertów Gorzów nie ma szans na rozwój gospodarczy porównywalny do dużych miast wojewódzkich takich, jak: Poznań, Gdańsk, czy Wrocław. Tylko 5% respondentów widzi takie możliwości rozwoju w długiej perspektywie czasu do 2030 roku.

120% 100%

95%

80% 60% 40% 20% 5% 0% Nigdy

Tak do roku 2030

Rysunek 10. Ocena możliwości gospodarczego rozwoju Gorzowa Wielkopolskiego w porównaniu do dużych miast wojewodzkich.

Strona

Najbardziej prawdopodobna sytuacja, według ekspertów to ta, że Gorzów będzie rozwijał się gospodarczo w sposób porównywalny do intensywnie rozwijających się miast powiatowych; według 53% ekspertów sytuacja taka jest możliwa w perspektywie do 2020 roku, natomiast według 42% w perspektywie do roku 2030.

42

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Dodatkowo 58% badanych wskazało, że możliwa jest sytuacja, w której rozwój gospodarczy Gorzowa w kolejnych 10 latach będzie porównywalny do rozwoju przeciętnie rozwijających się miast powiatowych. W związku z tym możliwa jest sytuacja, w której do 2020 roku rozwój Gorzowa będzie mniej intensywny, a dopiero po 2020 roku będzie porównywalny z miastami powiatowymi rozwijającymi się bardziej intensywnie.

60% 53% 50% 42% 40% 30% 20% 10%

5%

0% Tak, do roku 2020

Tak do roku 2030

Nigdy

Rysunek 11. Ocena możliwości gospodarczego rozwoju Gorzowa Wielkopolskiego w porównaniu do intensywnie rozwijających się miast powiatowych. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

70% 60%

58%

50% 40% 32% 30% 20% 11% 10% 0% Tak, do roku 2020 Nigdy Tak, do roku 2030 1.

Rysunek 12. Ocena możliwości gospodarczego rozwoju Gorzowa Wielkopolskiego w porównaniu do przeciętnie rozwijających się miast powiatowych.

Strona

43

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Główne czynniki mogące mieć wpływ na intensywny rozwój gospodarczy Gorzowa Wielkopolskiego do roku 2030 to, według ekspertów: poprawa infrastruktury transportowej (drogi, lotniska) – 76% odpowiedzi, napływ inwestorów – 67%, poprawa w obszarze zagospodarowania przestrzennego – 52% oraz potencjał kadrowy regionu i dobra współpraca pomiędzy sferą nauki i biznesu – po 48% odpowiedzi. Wśród najczęściej wskazywanych odpowiedzi znalazły się czynniki ekonomiczne oraz aż dwa czynniki społeczne.

Rozwój gospodarczy Gorzowa Wielkopolskiego jest według ekspertów uzależniony od posiadanego w przyszłości potencjału kadrowego oraz od współpracy pomiędzy sferą nauki i biznesu, a więc od czynników, które na obecną chwilę nie są silną stroną miasta i które wymagają intensywnych działań zarówno ze strony samego środowiska akademickiego jak i samorządów, instytucji otoczenia biznesu, czy samych przedsiębiorców.

Z drugiej strony ważne jest również stwarzanie warunków dla rozwoju średniej kadry technicznej, która przy raczej ograniczonych możliwościach rozwojowych lokalnych uczelni mogłaby podnieść atrakcyjność miasta w obszarze jego potencjału kadrowego. poprawa infrastruktury transportowej (drogi, lotniska)

dobra współpraca pomiędzy sferą nauki i biznesu

potencjał kadrowy regionu

napływ inwestorów

poprawa w obszarze planów zagospodarowania przestrzennego

2.

Rysunek 13. Główne czynniki intensywnego rozwoju gospodarczego Gorzowa Wielkopolskiego do roku 2030.

Strona

Główne bariery rozwoju gospodarczego Gorzowa Wielkopolskiego do 2030 roku to przede wszystkim: niewystarczający poziom oraz wadliwa struktura kwalifikacji zawodowych nieprzystająca do potrzeb gospodarki regionu oraz brak silnego ośrodka akademickiego w tej części regionu (po 76% odpowiedzi), a także niski udział badań B+R w gospodarce oraz skrajnie niskie wydatki przedsiębiorstw na ten sektor. Wybór właśnie takich czynników wskazuje na obecne ograniczone możliwości rozwoju kapitału społecznego miasta oraz potwierdza konieczność poprawy sytuacji w tym zakresie. Eksperci biorący udział w badaniu do głównych barier rozwoju gospodarczego miasta zaliczyli te czynniki, które jednocześnie zakwalifikowali, jako najistotniejsze dla tego rozwoju. Taki sposób doboru czynników

44

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań. Odpowiedzi nie sumują się do 100% ponieważ można było wskazać więcej niż dwie odpowiedzi.

dodatkowo potwierdza konieczność długofalowego stymulowania rozwoju wskazanych obszarów; poprawa sytuacji w tym obszarze będzie się przekładała na ogólną poprawę sytuacji gospodarczej Gorzowa. Niska jakość kapitału społecznego miasta, brak dogodnych warunków na rozwijanie współpracy pomiędzy sektorem badawczym a biznesem może, według ekspertów wpływać na niski poziom innowacyjności firm. niewystarczający poziom oraz wadliwa struktura kwalifikacji zawodowych

niski udział B+R w gospodarce oraz skrajnie niskie wydatki przedsiębiorstw na ten sektor

brak silnego ośrodka akademickiego

niska jakość połączeń drogowych, kolejowych i lotniczych

niski poziom innowacyjności firm

Rysunek 14. Główne bariery rozwoju gospodarczego Gorzowa Wielkopolskiego do roku 2030. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Odpowiedzi nie sumują się do 100% ponieważ można było wskazać więcej niż dwie odpowiedzi.

5.2. Rozwój branżowy północnej części województwa lubuskiego Według ekspertów branże o największych możliwościach rozwoju w północnej części województwa lubuskiego w perspektywie do 2020 roku to: 80%

71%

70% 60%

58%

56%

50% 40% 30% 20% 10% 0%

Rysunek 15. Branże o największych możliwościach rozwoju do 2020 roku.

45

Produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego

Strona

Produkcja papieru i wyrobów Produkcja drewna i wyrobów z papierniczych drewna

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Natomiast w dłuższym okresie czasu w perspektywie do 2030 roku szanse rozwoju w północnej części województwa lubuskiego mają dodatkowe takie branże, jak: 60% 58%

58%

58% 56% 54% 52% 50%

50%

Produkcja dla przemysłu maszynowego

Handel

50% 48% 46% Transport i logistyka

Budownictwo

Rysunek 16. Branże o największych możliwościach rozwoju do 2030 roku. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Strona

46

Skumulowane odpowiedzi ekspertów dotyczące możliwości rozwojowych poszczególnych branż wskazują, że największy potencjał w tym zakresie ma produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego, przy czym branża ta będzie się według ekspertów rozwijać najintensywniej do roku 2020 oraz produkcja papieru i wyrobów papierniczych, przy podobnym scenariuszu z najbardziej intensywnym rozwoju w kolejnych 10 latach.

Podobny scenariusz dotyczy, trzeciej z kolei branży wymienianej przez ekspertów – produkcji drewna i wyrobów z drewna.

Na kolejnych miejscach z szansami rozwoju w dłuższej perspektywie czasu do roku 2030 znalazły się: transport i logistyka, budownictwo, handel oraz produkcja dla przemysłu maszynowego.

produkcja włókiennicza

56%

usługi turystyczne

58%

produkcja wyrobow z gumy i tworzyw sztucznych

67%

produkcja dla przemysłu maszynowego

72%

handel

72%

budownictwo

74%

transport i logistyka

74%

produkcja drewna i wyrobów z drewna

79%

produkcja papieru i wyrobów papierniczych

81%

produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego

83% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%

Rysunek 17. Skumulowane wartości dla odpowiedzi dotyczących wskazania branż o największych możliwościach rozwoju do 2030 roku. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Na rozwój wskazanych przez ekspertów branż wpływ będą miały przede wszystkim czynniki związane bezpośrednio bądź pośrednio z położeniem geograficznym tej części województwa lubuskiego, czyli położenie blisko granicy (71% odpowiedzi) oraz kontakty międzynarodowe i międzynarodowe inwestycje (76% odpowiedzi), w dalszej kolejności niskie koszty siły roboczej (57% odpowiedzi).

Natomiast czynniki takie, jak: dostęp do najnowszych rozwiązań, wiedzy wspierającej innowacyjność przedsiębiorstw czy też rozwój bazy edukacyjnej i badawczej będą miały wpływ na rozwój wskazanych branż, tylko w opinii około 30% ekspertów.

Strona

47

Większe znaczenie będą miały, zatem czynniki zewnętrzne, a mniejsze znaczenie i szanse związane z rozwojem poszczególnych branż eksperci upatrują w rozwijaniu zaplecza edukacyjno-badawczego w tej części województwa.

kontakty międzynarodowe

dostęp do najnowszych rozwiązań wspierających innowacyjność

położenie w pobliżu głównych szlaków komunikacyjnych Polski

położenie blisko granicy

niższe koszty siły roboczej

Rysunek 18. Najważniejsze czynniki intensywnego rozwoju branż w północnej części województwa lubuskiego. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Do czynników stanowiących przeszkodę dla intensywnego rozwoju wskazanych branż, eksperci zaliczyli przede wszystkim czynniki związane z ograniczonymi możliwościami rozwoju w tej części województwa zaplecza badawczo-naukowego mogącego wspierać innowacyjność, a przez to rozwój wiodących dla regionu, branż.

Na pierwszym miejscu z największym odsetkiem odpowiedzi znalazły się również ograniczenia finansowe, które będą stanowiły przeszkodę dla wdrażania nowych technologii.

Ograniczone środki finansowe na nowe technologie w połączeniu ze słabością bądź nawet brakiem odpowiedniego potencjału naukowo-badawczego będą w znacznym stopniu ograniczać możliwości rozwojowe obecnych w regionie branż.

Strona

48

Ważnym czynnikiem w opinii ekspertów, są również uwarunkowania prawne, które mogą skutecznie zmniejszać zainteresowanie inwestowaniem w rozwój branż wskazanych przez ekspertów bądź spowalniać rozwój zarówno wskazanych przez ekspertów branż, jak i w ogóle całej działalności gospodarczej w regionie.

brak jednostek badawczo-rozwojowych

brak wykwalifikowanych specjalistów do pracy w jednostakch badwczorozwojowych w regionie

brak środków finansowych na wdrażanie nowych technologii

przepisy prawne

Rysunek 19. Najważniejsze czynniki mogące stanowić przeszkodę dla intensywnego rozwoju branż w północnej części województwa lubuskiego. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

5.3. Potencjał innowacyjny i inwestycyjny branż Kolejna ocena dokonywana przez ekspertów dotyczyła wskazania branż o największych możliwościach przyciągania do regionu inwestorów oraz wskazania branż posiadających potencjał do rozwoju innowacyjności w regionie. Podobnie jak w poprzednich pytaniach eksperci mieli możliwość dokonania oceny w dwóch horyzontach czasowych do 2020 roku oraz do roku 2030.

Wśród branż, które mają największe możliwości przyciągania inwestorów w perspektywie do roku 2020, eksperci wymieniali: Produkcję papieru i wyrobów papierniczych – 58% odpowiedzi; Produkcję drewna i wyrobów z drewna – 40% odpowiedzi; oraz dodatkowo branże o największych możliwościach przyciągania inwestorów w perspektywie do roku 2030 to: Produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego – 56% odpowiedzi; Produkcja dla przemysłu maszynowego – 50% odpowiedzi;

Strona

Handel – 40% odpowiedzi.

49

Usługi turystyczne – 42% odpowiedzi;

Handel - do 2030

40%

Usługi turystyczne - do 2030

42%

Produkcja dla przemysłu maszynowego - do 2030

50%

Produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego do 2030

56%

Produkcję drewna i wyrobów z drewna - do 2020

40%

Produkcję papieru i wyrobów papierniczych - do 2020

58% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Rysunek 20. Branże o największych możliwościach przyciągania inwestorów w perspektywie do 2020 lub 2030 roku. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Skumulowane odpowiedzi ekspertów dotyczące możliwości przyciągania inwestorów pozwalają na wskazanie branż o największym potencjale w tym zakresie, są to:

budownictwo

61%

usługi turystyczne

63%

produkcja wyrobow z gumy i tworzyw sztucznych

63%

produkcja papieru i wyrobów papierniczych

63%

produkcja dla przemysłu maszynowego

67%

transport i logistyka

68%

produkcja drewna i wyrobów z drewna

70%

handel

75%

produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego

83% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%

Strona

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

50

Rysunek 21. Skumulowana ocena możliwości przyciagania inwestorów w perspektywie do 2030 roku.

Na pierwszym miejscu wśród branż o największych możliwościach przyciągania inwestorów eksperci uczestniczący w badaniu wymienili produkcję dla przemysłu elektrotechnicznego. Branża ta ma również według nich, największe możliwości rozwoju w północnej części województwa lubuskiego.

Drugie miejsce zajęła branża związana z handlem, wymieniana również wśród branż o największych możliwościach rozwoju w perspektywie do 2030 roku. W pierwszej piatce znalazły się również takie branże jak: produkcja drewna i wyrobów z drewna, transport i logistyka oraz produkcja dla przemysłu maszynowego.

Natomiast wśród branż, które zdaniem ekspertów nie będą w stanie przyciągać inwestorów, co można wiązać z ograniczonymi możliwościami rozwoju, eksperci wskazywali: Produkcję dla przemysłu farmaceutycznego – 53% odpowiedzi; Usługi edukacyjne – 50% odpowiedzi.

Kolejna ocena dotyczyła wskazania branż, które będą w przyszłości branżami najbardziej innowacyjnymi w regionie. Podobnie jak poprzednio ocena dotyczyła dwóch horyzontów czasowych do roku 2020 i 2030. Eksperci biorący udział w badaniu krytycznie ocenili możliwości dotyczące przyszłego potencjału innowacyjnego większości ocenianych branż. Według ich opinii szanse na działania innowacyjne mają jedynie dwie branże: Produkcja papieru i wyrobów papierniczych w perspektywie do 2020 roku – 63%

odpowiedzi oraz Produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego w perspektywie do roku 2030 – 50%

odpowiedzi.

Skumulowanie odpowiedzi ekspertów pozwala na ocenę zdolności do innowacyjnego rozwoju ocenianych branż w dłuższej perspektywie czasu, do roku 2030.

Oprócz branż już wymienianych szanse na innowacyjny rozwój ma również branża związana z produkcją dla przemysłu farmaceutycznego, ale należy pamiętać, że branża ta nie była wskazywana wśród branż mogących przyciągać inwestorów oraz branż o największych możliwościach rozwoju.

Strona

51

Eksperci wysoko ocenili potencjał tej branży do tworzenia innowacji, ale jednocześnie ich ocena dotycząca możliwości rozwoju tej branży w tej części województwa wskazuje na niski potencjał bądź nawet brak perspektyw rozwoju w tym zakresie.

produkcja wyrobow z gumy i tworzyw sztucznych

56%

produkcja dla przemysłu maszynowego

56%

usługi edukacyjne

57%

produkcja drewna i wyrobów z drewna

61%

produkcja dla przemysłu farmaceutycznego

63%

produkcja papieru i wyrobów papierniczych

75%

produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego

88% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%100%

Rysunek 22. Skumulowana ocena możliwości innowacyjnego rozwoju branż w perspektywie do 2030 roku. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

5.4. Zasięg działania O możliwościach rozwojowych oraz o znaczeniu dla przyszłej gospodarki regionu poszczególnych branż może również świadczyć ich zasięg działania, oceniany przez ekspertów w czterech następujących wymiarach: zasięg lokalny branży – tylko w obszarze miasta, zasięg regionalny, ogólnopolski oraz europejski. Wyniki tego etapu badania przedstawiają się następująco:

Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych Produkcja włókiennicza Produkcja drewna i wyrobów z drewna Produkcja dla przemysłu

10%

10%

15%

65%

18%

23%

12%

47%

28%

17%

44%

11%

5%

16%

32%

47%

11%

17%

22%

50%

Strona

Produkcja papieru i wyrobów papierniczych

52

Tabela 18. Zasięg oddziaływania branż o największych możliwościach rozwoju w północnej części województwa lubuskiego Zasięg oddziaływania branży Lokalny, tylko Branża w obszarze Regionalny Ogólnopolski Europejski miasta

maszynowego Produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego Produkcja dla przemysłu farmaceutycznego Budownictwo Handel Transport i logistyka Usługi edukacyjne Usługi turystyczne

5%

5%

32%

58%

21%

5%

32%

42%

5% 19% 18% 5%

60% 52% 45% 53% 53%

30% 14% 35% 24% 26%

5% 14% 20% 6% 16%

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Według ekspertów czynnikiem silnie skorelowanym z możliwościami rozwojowymi poszczególnych branż jest ich zasięg oddziaływania. W większości przypadków w odniesieniu do branż, którym eksperci dawali jednocześnie największe możliwości rozwoju, odpowiedzi dotyczące ich przyszłego zasięgu terytorialnego, w perspektywie do 2030 roku, również potwierdzają ich wysoki potencjał rozwojowy.

Sytuacja ta dotyczy przede wszystkim branży związanej z produkcją papieru i wyrobów papierniczych; według ekspertów w 2030 roku branża ta powinna utrzymać swoją już dziś silną pozycje w tej części województwa i nadal konkurować na rynku europejskim.

Europejski zasięg działania powinien również dotyczyć kolejnej wymienianej przez ekspertów branży o największym potencjale rozwojowym – produkcji dla przemysłu elektrotechnicznego. Wśród branż mogących konkurować na europejskich rynkach eksperci wymieniali również: produkcje dla przemysłu maszynowego, produkcję wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych oraz produkcję drewna i wyrobów z drewna.

Natomiast branże, które mają szanse rozwijać się przede wszystkim na regionalnym rynku to w opinii ekspertów: Budownictwo; Handel; Transport i logistyka; Usługi edukacyjne oraz

Strona

53

Usługi turystyczne.

5.5. Rozwój branż innowacyjnych W kolejnej części badania eksperci dokonywali oceny możliwości rozwoju wybranych innowacyjnych, branż zdolnych do konkurowania na rynku ogólnopolskim. Według uczestniczących w badaniu respondentów możliwości rozwoju wskazanych innowacyjnych branż takich, jak: mechanika, biotechnologia, chemia, media i technologie komunikacji ITC, energetyka, informatyka IT, farmacja oraz rolnictwo w perspektywie do roku 2020 są raczej niewielkie. Najwyższy odsetek odpowiedzi (32%) otrzymano dla branży farmaceutycznej.

Odpowiedzi dla wszystkich pozostałych branż były znacznie niższe i kształtowały się poniżej 12%.

Kluczowi eksperci widzą możliwości rozwoju większości z ocenianych branż, ale w dłuższej perspektywie do roku 2030. Jednoznaczny wybór dłuższego horyzontu czasowego oznacza, że na chwilę obecną nie ma tak naprawdę wśród ocenianych przez ekspertów branż takiej, która już dziś dawałaby pewne możliwości rozwoju. Eksperci nie wykluczają jednak, że taka sytuacja nie będzie możliwa w dłuższym okresie czasu.

Zdecydowanie największe możliwości rozwoju ma według ekspertów, branża mechaniczna (76% odpowiedzi). W pierwszej trójce znalazły się jeszcze takie branże, jak: farmacja (68% odpowiedzi) oraz media i technologie komunikacji CT (63% odpowiedzi).

80%

76%

70% 58%

60%

58%

68%

63%

60% 53%

50%

39%

40% 30% 20% 10%

do roku 2020

do roku 2030

Rolnictwo

Farmacja

Informatyka IT

Energetyka

Media i technologie komunikacji CT

Chemia

Biotechnologia

Mechanika

0%

wartości skumulowane

Strona

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

54

Rysunek 23. Możliwości rozwoju innowacyjnych branż.

Źródłem wiedzy – innowacyjnych pomysłów oraz rozwiązań – dla ocenianych w poprzednim pytaniu branż będzie przede wszystkim wiedza pozyskiwana za granicą (81% odpowiedzi), może to być wiedza nabywana w wyniku podejmowanych wspólnych inicjatyw miedzynarodowych, transfer technologii z firm macierzystych, których siedziby znajdują się poza granicami naszego kraju lub po prostu zakup technologii czy innowacyjnych rozwiazań.

Eksperci uczestniczący w badaniu widzą również możliwosci tworzenia tego typu rozwiazań w wyniku współpracy firm w ramach tworzonych bądź już istniejacych klastrów (71% odpowiedzi). Dopiero na trzecim miejscu znalzła się odpowiedź wskzująca, że wiedza tego typu mogłaby powstawać w wyniku współpracy przedsiębiorstw z sektorem nauki (52% odpowiedzi). będą nabywały za granicą

będą współpracowały z sektorem nauki

będą pozyskiwały w klastrach i stowarzyszeniach przedsiębiorców

Rysunek 24. Źródła innowacyjnych rozwiązań. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Strona

55

Wiedza mogąca w znacznym stopniu podnosić konkurencyjność firm będzie według ekspertów pochodziła z uczelni, które znajdują się poza granicami województwa lubuskiego, będą to przede wszystkim uczelnie ogólnopolskie (62% odpowiedzi), ewentualnie uczelnie mające swoje siedziby w województwach ościennych (48% odpowiedzi), a nawet uczelnie znajdujące się poza granicami naszego kraju (52% odpowiedzi). Na lokalne uczelnie jako potencjalne źródło wiedzy dla innowacyjnych przedsiębiorstw z północnej części województwa wskazywało natomiast 43% ekspertów.

70%

62%

60%

52% 48%

50%

43%

40% 29%

30% 20% 10% 0% w ogólnopolskich uczelniach

poza granicami kraju

w uczelniach z ościennych do województwa lubuskiego wojeówdztw

w lokalnych uczelniach (uczelnie z północnej części województwa lubuskiego)

w uczelniach całego województwa lubuskiego

Rysunek 25. Źródła wiedzy podnoszącej konkurencyjność przedsiębiorstw na rynku. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

Strona

Tabela 19. Źródła przewagi konkurencyjnej nowoczesnych przedsiębiorstw w regionie.

Okres Czynnik Obecnie Do roku 2020 Do roku 2030 1. Kapitał – aktywa 77% 38% 23% przedsiębiorstwa 2. Kapitał finansowy 81% 31% 19% płynny 3. Informacja 33% 67% 7% 4. Specjalistyczna 35% 71% 29% wiedza 5. Kapitał społeczny 40% 50% 70% i relacyjny 6. Organizacja pracy 40% 40% 47% i zarządzanie 7. Marka i wizerunek 56% 44% 44% firmy/ produktów 8. Potencjał badawczo31% 44% 75% rozwojowy

56

Kolejne pytanie dotyczyło wskazania źródeł przewagi konkurencyjnej nowoczesnych przedsiębiorstw w regionie obecnie oraz w przyszłości za 10 czy 20 lat. Eksperci dokonywali oceny spośród 8 wytypowanych czynników takich, jak: kapitał – aktywa przedsiębiorstwa, kapitał finansowy płynny, posiadane informacje, specjalistyczna wiedza, kapitał społeczny i relacyjny, organizacja pracy i zarządzanie, marka i wizerunek firmy oraz potencjał badawczo-rozwojowy.

Wśród czynników, które obecnie mają największe znaczenie w tworzeniu przewagi konkurencyjnej nowoczesnych przedsiębiorstw w regionie eksperci wymieniali przede wszystkim: Kapitał finansowy płynny – 81% odpowiedzi; Kapitał, aktywa przedsiębiorstwa – 77% odpowiedzi; Markę i wizerunek firmy, jej produktów – 56% odpowiedzi.

Wraz z wydłużaniem się horyzontu czasowego przewidywanych zmian w rozwoju branż eksperci większą wagę przypisywali takim czynnikom, jak: Specjalistyczna wiedza – 71% odpowiedzi; Informacja – 67% odpowiedzi; Kapitał społeczny i relacyjny – 50% odpowiedzi.

Natomiast w długiej perspektywie czasu, do roku 2030 największe znaczenie według ekspertów będą miały; Potencjał badawczo-rozwojowy – 75% odpowiedzi; Kapitał społeczny i relacyjny – 70% odpowiedzi.

Według ekspertów, wraz z upływem czasu coraz nabierały takie czynniki jak informacja, kapitał społeczny i badawczo-rozwojowy. Są to czynniki wymagające zarówno wieloetapowych działań oraz szeroko zakrojonej współpracy i nauki.

4.6.

większego znaczenia będą relacyjny czy też potencjał czasu jak i przemyślanych np. pomiędzy sferą biznesu

Priorytety polityki publicznej wspierające przedsiębiorczość

Strona

57

Kolejnym etapem badania dotyczyło wskazania najważniejszych priorytetów polityki publicznej wspierających przedsiębiorczość. Eksperci dokonywali oceny na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznaczało ocenę najniższą a 5 ocenę najwyższą. Ocena średnia wszystkich wskazanych czynników kształtowała się mniej więcej na tym samym poziomie, w granicach od 3, w przypadku wsparcia strategii eksportowych do 4,3 dla rozwoju infrastruktury komunikacyjnej i zbrojenia terenu. W opinii ekspertów wszystkie wymienione czynniki mają istotne znaczenie dla wspierania przedsiębiorczości regionalnej gospodarki.

zwolnienia i ulgi podatkowe

rozwój infrstruktury komunikacyjnej i zbrojenie terenu

badania i postęp technologiczny 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0

tworzenie parków technologicznych

wsparcie strategii eksportowych

wspieranie rozwoju centrów targowowystawienniczych

tworzenie infrastruktury informatycznej i ekonomicznej

tworzenie centrów transferu technologii

wsparcie finansowe nowych technologii zapenienie instrumentów doradczych oraz finansowych

Rysunek 26. Priorytety polityki publicznej wspierajace przedsiebiorczość.

Strona

58

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań.

6. WNIOSKI Analiza źródeł wtórnych w oparciu od współczynnik lokalizacji i taksonomiczny miernik rozwoju Pod względem potencjału przemysłowego województwo lubuskie zalicza się do regionów średnio zindustrializowanych.

Przemysł skoncentrowany jest głównie w dużych miastach: w Gorzowie Wielkopolskim, Zielonej Górze, Żarach, Nowej Soli oraz w Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej.

Gorzów Wielkopolski znalazł w grupie typologicznej, do której zaliczono miasta o wyższym poziomie rozwoju od przeciętnego wśród miast w województwie lubuskim.

Gorzów Wielkopolski zajął 11 pozycję wśród 36 analizowanych miast średniej wielkości. Najgorzej został oceniony w obszarze komunikacji i łączności na najlepiej w obszarze związanym z rynkiem pracy, bezpieczeństwem i warunkami pracy.

Branże, które cechuje wyższy poziom koncentracji w województwie lubuskim w porównaniu do kraju ogółem ze względu na liczbę podmiotów gospodarczych ogółem to: Rolnictwo; Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę. W odniesieniu do tych branż możliwa jest nadwyżka ilości produkowanych towarów i usług, które po zaspokojeniu popytu regionalnego, mogą być wyeksportowane poza teren województwa.

Niższy poziom koncentracji niż w kraju ogółem, a więc w konsekwencji możliwość wystąpienia trudności z zaspokojeniem regionalnego popytu dotyczy takich branż jak: Rybactwo; Przetwórstwo przemysłowe; Edukacja.

Dla miasta obecnie największe znaczenie mają następujące branże: przemysł elektromaszynowy, chemiczny, drzewny, spożywczy, przemysł lekki oraz materiałów budowlanych. Znaczny udział mają tez branże: produkcji materiałów podłogowych z drewna, produkcji obuwia, produkcji mebli.

Wśród większych firm duże znaczenie mają zakłady reprezentujące branże: chemiczną, celulozowo-papierniczą, elektroniczną oraz drzewną.

Strona

59

Dynamika zmian (rozwój) w ostatnich 10 latach okazała się największa w odniesieniu do takich branż, jak: Rolnictwo; Budownictwo. Można w związku z tym przyjąć, że branże te to branże o dużych możliwościach rozwoju, jeżeli chodzi o liczbę podmiotów gospodarczych.

Analiza wyników badań pierwotnych – metoda ekspercka Delphi.

Szanse rozwoju gospodarczego Gorzowa można porównywać do tych, jakie stoją przed intensywnie rozwijającymi się miastami powiatowymi lub przed miastami przeciętnie rozwijającymi. Najbardziej prawdopodobna sytuacja, to ta, że Gorzów będzie rozwijał się gospodarczo w sposób porównywalny do intensywnie rozwijających się miast powiatowych; Raczej nie ma szans na rozwój gospodarczy porównywalny do dużych miast wojewódzkich takich, jak: Poznań, Gdańsk, czy Wrocław. Nawet do roku 2030 Możliwa jest sytuacja, w której do 2020 roku rozwój Gorzowa będzie mniej intensywny, a dopiero po 2020 roku będzie porównywalny z miastami powiatowymi rozwijającymi się bardziej intensywnie.

Rozwój Gorzowa do 2030 roku będzie determinowany: poprawą infrastruktury transportowej (drogi, lotniska), napływem inwestorów. Ważna będzie również poprawa w obszarze zagospodarowania przestrzennego oraz potencjału kadrowego regionu i dobra współpraca pomiędzy sferą nauki i biznesu.

Główne bariery rozwoju gospodarczego Gorzowa Wielkopolskiego do 2030 roku to przede wszystkim: niewystarczający poziom oraz wadliwa struktura kwalifikacji zawodowych nieprzystająca do potrzeb gospodarki regionu oraz brak silnego ośrodka akademickiego w tej części regionu, a także niski udział badań B+R w gospodarce oraz skrajnie niskie wydatki przedsiębiorstw na ten sektor.

Największe perspektywy rozwoju do 2020 mają branże: produkcja papieru i wyrobów papierniczych, produkcja drewna i wyrobów z drewna, produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego. Największe perspektywy rozwoju do 2030 mają branże: transport i logistyka, budownictwo, handel oraz produkcja dla przemysłu maszynowego.

Strona

Wśród branż, które mają największe możliwości przyciągania inwestorów w perspektywie do roku 2020, są: Produkcja papieru i wyrobów papierniczych; Produkcja drewna i wyrobów z drewna. Wśród branż, które mają największe możliwości przyciągania inwestorów w perspektywie do roku 2030, jest produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego. Branża ta ma również według nich, największe możliwości rozwoju w północnej części województwa lubuskiego. Drugie miejsce zajęła branża związana z handlem. W pierwszej piątce znalazły się również takie

60

Na rozwój branż wpływ będą miały przede wszystkim czynniki związane bezpośrednio bądź pośrednio z położeniem geograficznym tej części województwa lubuskiego, czyli położenie blisko granicy oraz kontakty międzynarodowe i międzynarodowe inwestycje, w dalszej kolejności niskie koszty siły roboczej. W mniejszym stopniu rozwój branż będzie zależał od: dostępu do najnowszych rozwiązań, wiedzy wspierającej innowacyjność przedsiębiorstw czy też rozwoju bazy edukacyjnej i badawczej.

branże jak: produkcja drewna i wyrobów z drewna, transport i logistyka oraz produkcja dla przemysłu maszynowego.

Wśród branż, które nie będą w stanie przyciągać inwestorów, co można wiązać z ograniczonymi możliwościami rozwoju, są: Produkcja dla przemysłu farmaceutycznego; Usługi edukacyjne.

Krytycznie ocenia się możliwości dotyczące przyszłego potencjału innowacyjnego większości ocenianych branż. Szanse na działania innowacyjne mają raczej tylko dwie branże: Produkcja papieru i wyrobów papierniczych, Produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego, i ewentualnie produkcja dla przemysłu farmaceutycznego, (ale branża ta nie była wskazywana wśród branż mogących przyciągać inwestorów oraz branż o największych możliwościach rozwoju).

Wśród branż mogących konkurować na europejskich rynkach eksperci wymieniali również: produkcje dla przemysłu maszynowego, produkcję wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych oraz produkcję drewna i wyrobów z drewna.

Branże, które mają szanse rozwijać się przede wszystkim na regionalnym rynku to: Budownictwo; Handel; Transport i logistyka; Usługi edukacyjne oraz Usługi turystyczne.

Możliwości rozwoju wskazanych innowacyjnych branż takich, jak: mechanika, biotechnologia, chemia, media i technologie komunikacji ITC, energetyka, informatyka IT, farmacja oraz rolnictwo w perspektywie do roku 2020 są raczej niewielkie.

Zdecydowanie największe możliwości innowacyjnego rozwoju ma według ekspertów, branża mechaniczna, farmacja oraz media i technologie komunikacji (ICT).

Strona

61

Źródłem wiedzy – innowacyjnych pomysłów oraz rozwiązań – dla ocenianych w poprzednim pytaniu branż będzie przede wszystkim wiedza pozyskiwana za granicą.

III.

1.

FORESIGHT W OBSZARZE ROZWOJU RYNKU PRACY W UJĘCIU REGIONALNYM

Założenia do realizacji projektu w obszarze rozwoju rynku pracy w ujęciu regionalnym 1.1.

Cel i zakres projektu

Zrealizowane na przełomie czerwca i lipca badania dotyczące wizji rozwoju rynku pracy w północnej części województwa lubuskiego, obejmującej Gorzów Wielkopolski oraz przylegające powiaty: gorzowski, strzelecko-drezdenecki, międzyrzecki, sulęciński i słubicki, przeprowadzone zostało z wykorzystaniem metodyki foresight-u.

Idea foresight-u opiera się na połączeniu różnych metod badawczych z technikami stymulującymi twórczą wyobraźnię w celu opracowania jak najbardziej prawdopodobnych scenariuszy rozwoju przyszłości. Dla realizacji tak postawionego celu posłużono się metodami eksperckimi (badania Delphi), które stały się podstawą do usystematyzowania wiedzy ekspertów poprzez poddanie jej odpowiedniej obróbce w wyniku zastosowania wybranych analiz (analiza SWOT, PEST).

Zasadniczym celem zrealizowanego badania w obszarze obejmującym regionalny rynek pracy było wskazanie kierunków rozwoju gospodarki regionu oraz określenie na tej podstawie zapotrzebowania na kadry w perspektywie do 2030 roku. Zebrane informacje stanowiły fundament dla opracowanych scenariuszy rozwoju w analizowanym obszarze.

Uwzględnienie dość odległej perspektywy czasowej oraz wielowątkowość przeprowadzonych badań sprawia, że realizowany projekt jest pierwszym tego typu przedsięwzięciem w województwie lubuskim. Mimo dostępności wielu wyników badań i opracowań dotyczących lubuskiego rynku pracy trudno jest, bowiem mówić o możliwościach powiązania dostępnych wyników z przewidywaniami przyszłości sformułowanymi w wyniku zastosowania technik foresight-u. Poważnym utrudnieniem w tym zakresie jest przede wszystkim krótki horyzont czasowy prowadzonych do tej pory analiz w obszarze dotyczącym rynku pracy oraz raczej oceniający realizowane w przeszłości dzialania, charakter tego typu badań. Tak, więc dostępne w tym zakresie dokumenty mogły stanowić jedynie przyczynek do formułowanych w trakcie konceptualizacji badania, zasadniczych tez poddawanych weryfikacji przez ekspertów uczestniczących w projekcie.

Strona

W trakcie badań przyjęto założenie, że opracowane wizje rozwoju rynku pracy muszą być ściśle powiązane z kierunkami oraz stopniem intensywności rozwoju gospodarczego regionu. Bazą dającą podstawy do przewidywania przyszłości w tym zakresie stały się, więc prognozy sformułowane na podstawie wskazań ekspertów, opracowane w trakcie badania dotyczącego branżowego rozwoju tej części województwa,.

62

Podjęta dyskusja nad wizją rozwoju innowacyjnych kadr gospodarki w północnej części województwa lubuskiego realizowana była dwutorowo. Analizy prowadzono zarówno w odniesieniu do perspektyw rozwoju szkolnictwa wyższego w tej części województwa jak również w odniesieniu do średniego szkolnictwa zawodowego.

W związku z tym, że techniki stosowane w ramach badań prowadzonych w oparciu o metodykę foresight-u są bardzo zróżnicowane, realizowane z wykorzystaniem tej metodyki projekty mogą się znacząco różnić między sobą w zależności od celu i przedmiotu realizowanego badania. Elementami wspólnymi tego typu przedsięwzięć jest ogólny schemat realizacji projektu uwzgledniający analizę stanu wyjściowego (tzw. desk research), badania eksperckie, analizę kluczowych czynników (analiza PEST) oraz analizę SWOT. Różnice mogą dotyczyć sposobu i stopnia wykorzystania dostępnych możliwych do zastosowania technik oraz sposobu budowy scenariuszy rozwoju.

Istotą przewidywania przyszłości w oparciu o metodykę foresight jest odejście od klasycznego sposobu planowania przyszłości charakterystycznego dla prognoz o krótkim horyzoncie czasowym, dających możliwość nie tylko ekstrapolacji zaobserwowanych w przeszłości tendencji, ale również określenie prawdopodobieństwa zajścia tych zdarzeń.

W przypadku długiego horyzontu czasowego, obejmującego na przykład 20 lat, prognozowanie czy raczej planowanie przyszłych działań musi uwzględniać możliwość zajścia różnych nawet bardzo radykalnych zmian otoczenia. Świadomość braku możliwości uchwycenia wszystkich czynników mogących okazać się przełomowymi w tak odległej przyszłości sprawia, że eksploracja posiadanej wiedzy staje się niemożliwa. Tym samym nieuzasadnione są próby planowania konkretnych działań. Zasadniczym celem staje się w tym przypadku jedynie ustalenie możliwych trendów oraz dość ogólnych scenariuszy dotyczących rozwoju w analizowanym obszarze w sytuacji trudnych do przewidzenia zmian.

Stąd połączenie stosowanych metod: analitycznych z heurystycznymi (np. burza mózgów) oraz konieczność ponawiania badań zwykle po okresie, w którym wystąpiły istotne zmiany w opisywanej sytuacji.

1.2.

Megatrendy w obszarze rynku pracy

Kompleksowe podejście do projektów analizowanych w oparciu o metodykę foresight wymaga uwzględnienia przewidywanych obecnie tendencji dotyczących badanego obszaru (w tym wypadku: rynku pracy), w perspektywie kolejnych 10-20 lat. Wśród przykładów prawdopodobnych zmian przywoływanych w opracowaniach dotyczących rynku pracy, najczęściej wymienia się14:

Por.: www.kurzweilai.net/a-humanoid-robot-psychologist, www.formal.stanford.edu, J. Rifkin; Europejskie marzenie, Nadir, Warszawa 2005, 15 Matusiak K. B., Kuciński J., Gryzik A. (red.), „Foresight kadr nowoczesnej gospodarki”, PARP, Warszawa 2009

Strona

14

63

Trend numer 1: „Globalizacja” Termin oznaczający proces stopniowego likwidowania granic ekonomicznych dotyczących wielu dziedzin życia. Globalizacja wykorzystuje istniejące różnice w produktywności gospodarek i przedsiębiorstw i poprzez likwidację istniejących dotychczas barier chroniących lokalne rynki zapewnia dostęp do tańszych produktów i usług. Jest to proces wyznaczany przez wiele różnych czynników w wyniku, którego znikają ograniczenia narodowe, ale jednocześnie poprzez upowszechnianie się ICT rozmywa się odpowiedzialność za rozwój tego procesu i konsekwencji z niego wynikających.15

Trend numer 2: „Innowacja – wykorzystywanie przewagi technologicznej” Strategia „high-tech-strategy”, zakładająca maksymalne wykorzystanie zdobyczy nauki i postępu technologicznego, szczególnie istotna w odniesieniu do formułowania wizji rozwoju w obszarze kadr nowoczesnej gospodarki. Jej istotą jest dążenie do wprowadzania takich zmian, których konsekwencją będzie wyzbywanie się tradycyjnej, wysoko materiałochłonnej produkcji na rzecz bardziej nowoczesnych ekologicznych rozwiązań.

Trend numer 3: „Gospodarka oparta na wiedzy” Rośnie znaczenie wyników badań sfery B+R, szczególnie tych zapewniających innowacyjność rozwoju społeczno-gospodarczego w długim okresie czasu. Wśród strategicznych czynników wzrostu gospodarczego coraz częściej wymienia się wiedzę, B+R, edukację, naukę, innowacje oraz szkolenia. W tym kontekście niezwykle istotne stają się działania pozwalające na identyfikację jakości kapitału ludzkiego, czynników motywujących oraz świadomości konieczności dostosowywania do zmieniających się warunków zewnętrznych wymagających pozyskiwania nowych umiejętności i kwalifikacji.

Trend numer 4: „Eko-kwalifikacje” Nowe technologie wykorzystujące odnawialne źródła energii będą miały poważny wpływ na wymagania, co do kwalifikacji zatrudnianych pracowników. Obserwowane będą dynamiczne zmiany dotyczące następujących branż: alternatywne źródła energii, ochrona środowiska, utylizacja odpadów, budownictwo, transport, rolnictwo i leśnictwo. Prognozy Światowej Organizacji Pracy wskazują, że w 2020 roku globalny rynek związany z alternatywnymi źródłami energii może ulec podwojeniu do poziomu 2740 mld dolarów.16 Trend numer 5: „Demografia” Z informacji opublikowanych w raporcie European Centre for the Development of Vacational Training (Cedefop)17 wynika, że do 2020 roku w krajach Unii Europejskiej (bez Rumunii i Bułgarii, ale ze Szwajcarią i Norwegią), powstanie 20 milionów nowych miejsc pracy.

Dodatkowo kolejnych 85 milionów będzie dostępnych np. w wyniku zmian pokoleniowych.

Według danych demograficznych Eurostat populacja osób w wieku 15-64 lata w tych krajach zmniejszy się w 2020 roku o około 2% w stosunku do roku 2006, co może spowodować braki kadrowe.

Trend numer 6: „Rosnący niedobór kwalifikacji” Tak jak i obecnie odczuwany będzie niedobór wykwalifikowanych pracowników, mogący stanowić zagrożenie dla światowego wzrostu gospodarczego i rozwoju. Z informacji przedstawionych w raporcie Manpower18 wynika, że czynniki takie, jak: • zmiany demograficzne (starzenie się populacji, spadek wskaźnika urodzeń, wydłużanie się średniej długości życia), • brak dostosowania programów nauczania do wymagań rynku pracy; • globalizacja oraz działania korporacyjne (praca tymczasowa, zatrudnienia zewnętrzne):

Strona

Commission Staff working document accompanying the Communication from the Commission to the European Parliament, the Concil, the European economic and Social Committee and the Committee of the Regions. New Skliis for New Jobs. Anticipating and matching labour market and skills needs, Brussels, 16.12.2008 17 „Skill needs in Europe, Focus on 2020’, CEDEFOP, Luxembourg 2008, s.12.

18 Niewykorzystany potencjał: Kobiety odpowiedzią na niedobor talentów na rynku pracy, Manpower luty 2009.

64

16

będą nasilały tendencje dotyczące braku odpowiednich kadr zarówno w wymiarze ilościowym jak i jakościowym w odniesieniu do konkretnych umiejętności oraz kwalifikacji.

Trend numer 7: „Wzrost wymagań i kwalifikacji” Przewiduje się, że następować będzie nieunikniony wzrost, co do wymagań i kwalifikacji pracowników na wszystkich poziomach zatrudnienia, również w odniesieniu do najniższych stanowisk. Dodatkowo przypuszcza się, że tylko połowa podstawowych prac w wyniku wzrostu wymagań będzie mogła być wykonywana przez pracowników o najniższym wykształceniu.19 Trend numer 8: „Mobilność” Wśród wymagań stawianych kadrze menedżerskiej, specjalistom wysokiej klasy oprócz posiadanej wiedzy, doświadczenia czy kreatywności znajdzie się zgoda na częste krótkoi średniookresowe zmiany miejsca zamieszkania.

Trend numer 9: „Dualność” Zaznaczą się dwa wyraźnie przeciwstawne bieguny dotyczące uczestników rynku pracy.

Konieczność sprostania coraz wyższym wymaganiom zmieniającej się rzeczywistości technologicznej sprawi, że powstania klasa osób nastawionych przede wszystkim na działania innowacyjne, kreujące nowe rozwiązania (tzw. insiderzy). Natomiast pozostałą, zdecydowanie większą część, stanowić będą osoby niespełniające wymagań współczesnej gospodarki (tzw. outsiderzy), pracujący za zdecydowanie niższe wynagrodzenia, pozostający w stanie permanentnego poszukiwania pracy.

Trend numer 10: „Praca-hobby; hobby-praca” Nastąpi zacieranie się różnic pomiędzy wykonywana pracą a możliwościami spędzania wolnego czasu. Te dwie sfery dotychczas traktowane rozdzielnie zaczną się wzajemnie przenikać, głównie w wyniku „technologizacji” i „wirtualizacji” przestrzeni społecznej, co w konsekwencji będzie powodować zacieranie się różnic pomiędzy kulturą (duchową, artystyczną), a cywilizacją (rozumianą, jako suma ludzkich osiągnięć)20.

19 20

“Skill needs in Europe, Focus on 2020”, CEDEFOP, Luxembourg 2008, s.12. http://szatrawski.republika.pl/nauk8.html

Strona

Trend numer 12: „Eliminacja” Postęp technologiczny oraz rosnąca wydajność spowodują eliminowanie wielu stanowisk pracy wymagających rutynowych działań (np. obecnie zamykanie stanowisk kasowych w dużych sklepach na rzecz kas samoobsługowych lub likwidacja stanowisk przedstawicieli handlowych w tradycyjnych kanałach dystrybucji w wyniku rosnącej konkurencji ze strony sklepów wielkopowierzchniowych). Z drugiej strony nowe technologie i związana z nimi automatyzacja i komputeryzacja nie będą w stanie zastąpić nietypowych umiejętności takich jak np.: zdolności komunikacyjne, umiejętności rozwiązywania problemów czy obsługi klienta.

65

Trend numer 11: „Apoteoza czasu wolnego” Nastąpi polaryzacja pomiędzy dwoma istotnymi obszarami: czasem wolnym oraz pracą.

Czas wolny stanie się cenniejszym aspektem życia niż praca. Zmiany te będą dotyczyły w szczególności osób urodzonych po 2000 roku.

Trend numer 13: „Drenaż talentów” W dalszym ciągu utrzymywać się będą ruchy migracyjne osób w wieku produkcyjnym z krajów rozwijających się, co będzie powodować braki w zasobach ludzkich koniecznych do utrzymania obecnego poziomu rozwoju, a co więcej do stymulowania wzrostu w dłuższej perspektywie czasu. Niedoboru kadr w wyniku rosnącej fali migracji doświadczyły także nowe państwa Unii Europejskiej takie, jak: Polska i Czechy. W krajach tych obserwowano szybszy niż wydajność wzrost wynagrodzeń wynikający z konieczności motywowania do pracy kurczącej się puli pracowników w niektórych branżach.21 Trend numer 14: „Zmiana kierunków zatrudnienia” Mimo, że w wielu nowych krajach członkowskich UE zatrudnienie w sektorach tradycyjnych oraz w sektorze rolniczym jest nadal wysokie widoczne są również tendencje sygnalizujące odchodzenie od rozwijania tych sektorów w kierunku sektorów zaawansowanych technologicznie wymagających wysokich kwalifikacji.

Trend numer 15: „Wzrost znaczenia sektora usług” Przewiduje się, że do 2015 roku liczba wolnych miejsc pracy w sektorze usługowym wzrośnie, o co najmniej 500 milionów. Zmiany te dotyczyć będą przede wszystkim Azji, ale duży wzrost przewiduje się również w przypadku Europy, Ameryki Północnej oraz Południowej oraz na Bliskim Wschodzie. Przypuszcza się, że w 2020 roku nastąpi wzrost zatrudnienia w tym sektorze o około 5% w odniesieniu do poziomu z roku 2006 (z 70,6% w 2006 roku do 75% w 2020).22 Największe zmiany w perspektywie do 2015 roku powinny dotyczyć: usług dla biznesu (głównie informatycznego i teleinformatycznego, ubezpieczeniowego oraz konsultingowego), ochrony zdrowia, pracy społecznej, dystrybucji, usług osobistych, hotelarstwa i cateringu oraz edukacji, ale w mniejszym stopniu.

Trend numer 16: „Multi-kwalifikacje” Następować będzie wzrost wymagań, co do kwalifikacji pracowników dotyczący wszystkich poziomów zatrudnienia. Główną przyczyną obserwowanych już dziś zmian np. w sektorze IT jest konieczność łączenia wiedzy i umiejętności z zakresu technologii, zarządzania i marketingu w celu rozwiazywania coraz bardziej skomplikowanych, nierutynowych problemów.

Trend numer 17: „Kobiety – potencjał rynku pracy”

Mtausiak K. B. „Foresight kadr nowoczesnej gospodarki, Warszawa, PARP, 2009.

“Skill needs in Europe, Focus on 2020”, CEDEFOP, Luxembourg 2008, s.12.

23 Miewykorzystany potencjał: Kobiety odpowiedzią na niedobor talentów na rynku pracy, Manpower luty 2009.

22

Strona

21

66

Potencjał kobiet, jako pracowników nie jest obecnie całkowicie wykorzystywany.

Konieczność poszerzania zasobów kadrowych powinna sprawić, że zainteresowanie pracodawców kobietami, jako pracownikami powinno rosnąć. Według raportu Manpower23, rosnące zapotrzebowanie na kadry sprawi, że pracodawcy będą musieli dostosować formy zatrudnienia do potrzeb kobiet.

Pozostałe trendy24: Przewiduje się, że radykalnym zmianom ulegnie postrzeganie pojęcia „bogactwo”, którego źródłem stanie się wiedza i dostęp do informacji, a nie, posiadane dobra materialne.

Zmianom ulegną godziny pracy. Oznaczać to będzie koniec z tradycyjnie pojmowanym, znormalizowanym dla wszystkich dniem pracy. Praca będzie wymagała dyspozycyjności przez 24 godziny na dobę 7 dni w tygodniu. Oznaczać to będzie również możliwość pracy zgodnie z własnym rytmem, dostosowanej do własnych możliwości, a nawet krótszej niż w znormalizowanym, obecnie obowiązującym systemie pracy.

Upowszechniać się będzie projektowy system pracy polegający na zatrudnianiu osób do konkretnych zadań wykonywanych w ograniczonym czasowo terminie.

Przewiduje się, że pewna automatyzacja związana z dostępem do coraz nowszych bardziej dostępnych technologii wkroczy również w obszary życia codziennego.

Część usług do tej pory wykonywanych przez uprawniony do tego personel np. szpitalny czy laboratoryjny będzie na tyle prosta, że będziemy mogli wykonywać ją sami np. samodzielne wykonywanie niektórych rutynowych badań, czy prostych zabiegów.

Wyraźne będą tendencje do dwubiegunowości pracodawców prowadzących działalność na rynku pracy. Z jednej strony działalność prowadzić będą duże międzynarodowe koncerny i ich oddziały, z drugiej liczbowo duży potencjał stanowić będą działalności gospodarcze należące do pojedynczych osób lub małych spółek.

Spektakularne możliwości tworzenia nowych potęg gospodarczych będzie dawała przestrzeń cybernetyczna. Według Tofflera możliwości, jakie daje już obecnie przestrzeń wirtualna przyczynią się do utworzenia nowego kontynentu określanego jako „rewolucyjne bogactwo”.

24

Por: www.kurzweilai.net/a-humanoid-robot-psychologist, www.formal.stanford.edu, J. Rifkin; Europejskie marzenie, Nadir, Warszawa 2005

Strona

67

Tempo zmian będzie niezwykle szybkie. Wymagać to będzie zmiany sposobu myślenia, zdolności adaptacyjnych oraz umiejętności szybkiego reagowania na zmiany o bardzo krótkotrwałym charakterze.

1.3.

Wpływ

uwarunkowań

politycznych,

ekonomicznych,

społecznych

i technologicznych na rynek pracy w przyszłości (analiza PEST) Analiza PEST jest prostym i przydatnym narzędziem wstępnej analizy makrootoczenia. Jej nazwa wywodzi się od pierwszych liter wyróżnionych bazowych sfer otoczenia: politycznego, ekonomicznego, społecznego i technologicznego.

Poniżej wskazano najważniejsze czynniki otoczenia polityczno – prawnego, ekonomicznego, społecznego i technologicznego, które będą wywierały wpływ na realizowane w ramach rynku pracy cele i kształtowały scenariusze rozwoju tego rynku w przyszłości. Czynniki te mogą oddziaływać dwukierunkowo, z jednej strony sprzyjać rozwojowi z drugiej strony ograniczać ten rozwój.

Tabela 1. Analiza PEST

prawne

stabilna sytuacja w odniesieniu do demokratycznych mechanizmów wyłaniania władzy i stanowienia przepisów prawa; niezależność instytucji publicznych (banku centralnego, nadzoru bankowego czy sądownictwa gospodarczego) od decyzji wynikających z bieżącej polityki; umiarkowany wpływ sfery politycznej na warunki prowadzenia działalności gospodarczej; jawność procesu stanowienia prawa; mało wydajne prawo, zbyt długi i skomplikowany proces tworzenia przepisów prawa; stosunkowo niewielki wpływ czynników politycznych (ryzyka politycznego) na działalność gospodarczą; funkcjonowanie specjalnych stref ekonomicznych (SSE), w których przedsiębiorcy mogą liczyć na okresowe zwolnienie z podatku dochodowego oraz dofinansowanie przez państwo prowadzonych inwestycji; możliwość finansowania inwestycji środkami pochodzącymi z UE; mało-elastyczne przepisy dotyczące rynku pracy – sztywny czas pracy zatrudnionych; restrykcyjne przepisy dotyczące wymagań ochrony środowiska – pilna konieczność dostosowania Polski do wszystkich przepisów UE w tym zakresie; regulacje prawne (np. zmiany w prawie dotyczące zakupu i wdrażania nowych technologii ochrony środowiska, zmiany w prawie odnośnie eksploatacji odnawialnych źródeł energii), instrumenty ekonomiczne i finansowe wsparcia innowacji i stymulowania przedsiębiorczości ze strony władz regionalnych i krajowych.

68

Polityczno-

Nazwa czynnika

Strona

Grupa czynników

69

Społeczne

zmiany demograficzne, niski przyrost naturalny, wydłużanie się życia, stosunkowo niska aktywność zawodowa społeczeństwa, duża liczba emerytów i rencistów – duże obciążenie pracujących składkami na ubezpieczenie społeczne, średnia wieku emerytalnego niższa niż ustawowy wiek emerytalny (58 lat), niedostosowany do wyzwań nowoczesnej gospodarki poziom wykształcenia społeczeństwa, stosunkowo duże nierówności dochodowe, nacisk na zagadnienia związane z ochroną środowiska, rosnąca świadomość ekologiczna, integracja środowisk i rozwój kapitału relacji, zaangażowanie społeczne, rosnące dochody gospodarstw domowych i jednocześnie wciąż bardzo niskie dochody niektórych gospodarstw domowych.

Strona

Ekonomiczne

szybszy wzrost gospodarczy niż w przypadku wysoko rozwiniętych krajów Europy Zachodniej, zmniejszanie istniejącej luki rozwojowej poprzez zwiększanie tempa wydajności pracy, stosunkowo stabilna sytuacja makroekonomiczna polskiej gospodarki, duża otwartość gospodarcza na inwestycje zagraniczne, brak jasności w kwestii przystąpienia do sfery euro, nienajlepsza struktura wydatków publicznych, mały udział nakładów na edukację, ochronę zdrowia i kulturę, stosunkowo duże bezrobocie strukturalne, wahania kursów walut, szczególnie franka szwajcarskiego, globalizacja (oddziaływanie firm, otwartość kapitału, przepływ informacji, produktów, konkurencja), zwiększenie roli powiązań kooperacyjnych przedsiębiorstw w tym także z jednostkami naukowymi, popyt globalny i lokalny na produkty i usługi uwzględniające aspekty ochrony środowiska, zdolność absorpcji środków finansowych z programów przeznaczonych na naukę (np. PR, KCB), współpraca z jednostkami badawczo-rozwojowymi – transfer wyników prac B+R, jakość usług świadczonych przez instytucje otoczenia biznesu.

Technologiczne

stosunkowo niskie, niewystarczające tempo zmian organizacyjnych i techniczno-technologicznych, niski poziom zatrudnienia w sektorach opartych na wiedzy, niski poziom nakładów na badania i rozwój, niekorzystna struktura nakładów na badania i rozwój, finansowanych głównie ze środków budżetu państwa, niewystarczające zainteresowanie sektora prywatnego finansowaniem badań nad nowymi technologiami, niska liczba zgłaszanych patentów, dostęp do nowych, nowoczesnych rozwiązań technologicznych dzięki napływowi zagranicznego kapitału, duży nacisk na rozwijanie tzw. społeczeństwa informacyjnego, wzrost liczby gospodarstw domowych korzystających z sieci Internet, rozwój czystych technologii, ekoprojektowanie i ekoinnowacje– uwzględnianie wpływu produktów i usług na środowisko na etapie ich projektowania.

Strona

70

Źródło: opracowanie własne.

1.4.

Specyfika lokalnego rynku pracy a foresight

Gorzów Wielkopolski to miasto rozciągające się na powierzchni 86 km2, liczące ponad 120 tysięcy mieszkańców. Po reformie administracyjnej kraju w 1999 r. jest siedzibą wojewody i jedną z dwóch stolic nowego województwa lubuskiego25.

Potencjał demograficzny ludności w latach 2006-2010 przedstawiono na poniższym wykresie.

125200 125170 125150 125100 125050

125040

125051

125017

125000

124983

124950 124900 124850 2006

2007

2008

2009

2010

Wykres 1. Liczba ludności w Gorzowie Wielkopolskim w latach 2006-2010, według stanu na dzień 31.XII. Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS.

25

www.gorzow.pl

Strona

71

Spośród ogólnej liczby 125 051 mieszkańców Gorzowa Wielkopolskiego, kobiety stanowią 52,37%. Ludność w wieku produkcyjnym stanowi 66,64%, dzieci i młodzieży do 17 lat – 16,94%, natomiast osoby w wieku poprodukcyjnym (mężczyźni od 65 i kobiety od 60 roku wzwyż) – 16,69%. Na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 50 osób w wieku nieprodukcyjnym. Wskaźnik ten jest bardziej korzystny niż dla całego kraju (56 osób).

Według prognoz GUS na kolejne lata, liczba mieszkańców Gorzowa Wielkopolskiego będzie systematycznie maleć, przy czym liczba mieszkańców miasta w 2030 roku będzie stanowić jedynie 86,30% liczby mieszkańców z roku 2011 (wykres 2).

130000 125000 120000 115000 110000 105000 100000

2030

2026 2027 2028 2029

2023 2024 2025

2019 2020 2021 2022

2016 2017 2018

2012 2013 2014 2015

2011

95000

Wykres 2. Prognoza GUS liczby ludności miasta Gorzowa Wielkopolskiego Źródło: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_648_PLK_HTML.htm

Podstawowe tendencje demograficzne w Gorzowie Wielkopolskim będą do roku 2030 kształtowały się podobnie jak w większości miast w Polsce. Prognozuje się, że podobnie jak w skali kraju, w Gorzowie będzie następował spadek liczby ludności, co będzie między innymi efektem utrzymania ujemnego salda przyrostu naturalnego. Jedną z przyczyn niskiego przyrostu naturalnego będzie najprawdopodobniej zmiana stylu życia związana przywiązywaniem większej wagi do faktu posiadania pracy i rozwoju kariery zawodowej niż posiadania dzieci. Przypuszcza się, że ugruntowywać się będzie, jako typowy model rodziny „2+1”, oznaczający coraz większy udział rodzin posiadających tylko jedno dziecko.

Tendencje te będą może mniej silne niż w takich województwach, jak: mazowieckie czy dolnośląskie, ale również znaczące dla demografii miasta. Wśród innych ważnych dla demografii miasta czynników wymienić należy znaczne ruchy migracyjne, zarówno za granicę kraju – charakterystyczne dla tej części Polski, związane z bliskim sąsiedztwem z Niemcami oraz wewnętrzne do większych ośrodków miejskich takich, jak – Wrocław, Poznań, czy Warszawa.

Otwarcie granic Niemiec dla pracowników z Polski mimo obecnych trudności z zaspokojeniem potrzeb tego rynku, związanych raczej z brakiem odpowiednich predyspozycji niż kwalifikacji ze strony młodych Polaków zainteresowanych tego rodzaju kontynuowaniem nauki, z czasem będą się zmniejszać. Wraz z upływem lat coraz więcej osób o odpowiednim przygotowaniu będzie zainteresowanych kontynuowaniem nauki u naszych zachodnich sąsiadów. Nie bez znaczenia będą dodatkowe zachęty dla młodych osób w postaci np. stypendiów, czy gwarancji satysfakcjonującego zatrudnienia.

Strona

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Gorzowie Wielkopolskim jest niższe niż średni poziom krajowy i wyniosło w 2009 roku 2921 zł, przy średniej dla całej Polski na poziomie – 3315 zł. Wynagrodzenie to jest jednak wyższe w porównaniu do średniej dla całego województwa lubuskiego kształtującej się na poziomie 2083 zł.

72

Innym kierunkiem migracji będą wewnątrzkrajowe wyjazdy związane z kontynuowaniem nauki bądź poszukiwaniem perspektyw dla znalezienia lepszej, bardziej stabilnej pracy.

W 2009 roku na gorzowskim rynku pracy zatrudnionych było 38 933 osób, z czego 46,02% stanowili mężczyźni, odsetek pracujących kobiet kształtował się na poziomie 53,98% ogółu zatrudnionych.

Biorąc pod uwagę strukturę zatrudnienia najwięcej osób zatrudnionych było w 2009 roku w Gorzowie Wielkopolskim w sferze pozostałych usług – 37,25% oraz w sferze przemysłu i budownictwa – 36,53%. Zatrudnienie w usługach łącznie wyniosło w tym okresie 62,06% i złożyło się na nie dodatkowo: 20,14% zatrudnienia w handlu; naprawie pojazdów samochodowych; transporcie i gospodarce magazynowej; zakwaterowaniu i gastronomii; informacji i komunikacji oraz 4,67% w działalności finansowej i ubezpieczeniowej i obsłudze rynku nieruchomości.

Odsetek zatrudnionych uległ zmniejszeniu o 2,75% w 2009 roku w stosunku do roku poprzedniego. W 2009 roku wyniósł on 31,85% w porównaniu do 32,75% w roku poprzednim.

42 000 41 000

40 947

40 000

39 819

39 000 38 000 37 407

37 000

37 816

36 000 35 000

34 609

34 000 33 000 32 000 31 000 2005

2006

2007

2008

2009

26

www.stat.gov.pl

Strona

Wskaźnik bezrobocia dla miasta systematycznie malał w ostatnich kilku latach z 6,1% w grudniu 2007 roku do 7,7% w grudniu 2010 roku. Obecnie (dane dla maja 2011 roku) wynosi on 8,3%.26 Stosunkowo niski wskaźnik bezrobocia dla miasta, szczególnie w sytuacji spowolnienia na światowych rynkach nie oznacza jednak, że miasto nie odczuwa skutków pogarszającej się sytuacji gospodarczej. Niepokojące są zwłaszcza informacje o wysokości wskaźnika bezrobocia dla bezpośrednio sąsiadujących z Gorzowem powiatów. Wysokość tego wskaźnika dla analogicznego okresu (maj 2011) kształtowała się na poziomie 12,7% dla powiatu gorzowskiego, 20,7% dla powiatu międzyrzeckiego, 24,0% dla powiatu strzeleckodrezdeneckiego oraz na poziomie 13,4% dla powiatu sulęcińskiego.

73

Wykres 3. Zatrudnienie w Gorzowie Wilkopolskim w latacj 2005-2009 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS

Działalność gospodarczą w Gorzowie Wielkopolskim, według danych Głównego Urzędu Statystycznego na koniec 2010 roku prowadziło 18 228 podmiotów gospodarczych.

Analiza informacji o liczbie przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie miasta, firm nowo zarejestrowanych oraz wyrejestrowanych na przestrzeni ostatnich 3 lat w przeliczeniu na 10 tys. ludności wskazuje, że poziom ten w tym okresie utrzymywał się na stosunkowo podobnym poziomie.

Liczba funkcjonujących na terenie miasta przedsiębiorstw utrzymuje się na podobnym poziomie od kilku lat. Na gorzowskim rynku pracy zdecydowaną większość (17 405, czyli 95,48%) stanowią podmioty gospodarcze, zatrudniające od jednego do dziewięciu pracowników, przy czym wyłączenie z tej grupy przedsiębiorstw najmniejszych zatrudniających, co najwyżej 4 pracowników powoduje radykalne zmniejszenie ich liczby.

Podmioty większe zatrudniające od 10 do 49 pracowników stanowią 3,64% rynku (664 firmy), natomiast najmniejsze odsetki – niewykazujące nawet 1% - osiągnęły firmy z przedziałów 50-249 (0,76% - 139 firm), 250-999 (0,1% - 17 firm) oraz 1000 i więcej (0,02% - 3 firmy)27.

1600

1454

1408

1405 1400 1200 1000 800 600 400 200

109

108

137

123

142

90

0 2008

2009

2010

podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności jednostki nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności jednostki wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności Rys 1. Liczba firm funkcjonujących, nowo zarejestrowanych oraz wyrejestrowanych w mieście Gorzów Wlkp. w latach 2008-2010

27

www.stat.gov.pl

Strona

Aktywność gospodarcza przedsiębiorstw funkcjonujących na lokalnym rynku skierowana jest głównie na działalność w sferze handlu i napraw (26,55%), następnie na działalność związaną z budownictwem (12,74%) oraz na działalność finansową i ubezpieczeniową (9,16%).

74

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego.

2. REALIZACJA ZADANIA METODĄ FORESIGHT 2.1.

Etapy realizacji zadania

Nieustannie zachodzące zmiany otoczenia zewnętrznego, pogłębiane przez przemiany społeczne oraz strukturalne wymuszają konieczność opracowania nowego podejścia do kwestii związanych z przewidywaniem przyszłych zjawisk. Stosowane dotychczas metody opierające się na wnioskowaniu w przyszłość w oparciu o dane historyczne okazują się nieprzydatne w nowych warunkach funkcjonowania. Pojawia się w związku z tym konieczność zupełnie nowego spojrzenia na przyszłe zmiany np. w obrębie analizowanego rynku pracy. Rozwiązaniem dla problemów właściwego prognozowania przyszłych zdarzeń wydaje się rozpowszechniona w końcu ubiegłego wieku metoda foresight.

Foresight to działanie wspierające podejmowanie strategicznych decyzji poprzez opracowanie alternatywnych wizji rozwoju, formułowanych w oparciu o zróżnicowane metody badawcze, które mogą obejmować następujące etapy: 1. Etap organizacyjny polegający m.in. na ustaleniu listy kluczowych ekspertów, czy ustaleniu sposobów wymiany informacji w ramach realizowanego projektu.

2. Analiza desk research, ujmująca w syntetyczny sposób informacje dotyczące obecnej sytuacji na rynku pracy w ujęciu regionalnym w kontekście obecnych i przewidywanych zmian zachodzących w otoczeniu zewnętrznym dla tego rynkuw perspektywie Polski, Unii Europejskiej oraz trendów ogólnoświatowych.

3. Opracowanie scenariuszy rozwoju w analizowanym obszarze w perspektywie kolejnych 20 lat na podstawie:

− − −

Opracowane w ten sposób scenariusze rozwoju zawierają opisy przyszłości skoncentrowane wokół najbardziej istotnych kwestii. Ich celem nie jest przewidywanie przyszłości a raczej symulowanie różnych możliwości zdarzeń. Nie udzielają one odpowiedzi na pytanie co i z jakim prawdopodobieństwem się wydarzy, ale raczej uświadamiają

75

−

wstępnych wizji rozwoju opracowanych na etapie konceptualizacji projektu, sporządzenia listy kluczowych czynników stanowiących tzw. czynniki przełomu w oparciu o analizę PEST (analiza czynników politycznoekonomiczno-społeczno-technologicznych), wyboru priorytetów badawczo-rozwojowych w analizowanym obszarze, analizy SWOT dotyczącej wszystkich ustrukturalizowanych priorytetów badawczych, badania DELPHI, którego celem jest weryfikacja postawionych tez stanowiących podstawę do budowy scenariuszy rozwoju w analizowanym obszarze. Weryfikacja zaproponowanych scenariuszy rozwoju opiera się na ocenie postawionych tez oraz na analizie odpowiedzi udzielonych na pytania dodatkowe stanowiące uzupełnienie dla tych tez.

Strona

−

decydentom, co będzie możliwe jeżeli zajdą pewne określone okoliczności determinujące przyszłe realia w analizowanym obszarze.

Istotną cechą opracowanych scenariuszy zdarzeń jest ich logiczność oraz chronologiczność przedstawianych informacji, a także wielowątkowość i wszechstronność zaproponowanych wizji rozwoju. Na etapie opracowywania scenariuszy przyjęto założenie, że musza one uwzględniać jak najszerszy kontekst ocenianej rzeczywistości od czynników makroekonomicznych aż po regionalne uwarunkowania. Stąd wielość analizowanych materiałów źródłowych takich, jak: Narodowy Program Foresight „Polska 2020”, regionalne dokumenty strategiczne np. Lubuska Regionalna Strategia Innowacji, czy też wyniki badań dotyczące lokalnego rynku.

2.2.

Uwarunkowania budowy scenariuszy wynikające z lokalnych dokumentów strategicznych – wybrane informacje

Podstawą do sformułowania eksperckim były także m.in.:

tez

ocenianych

w

przeprowadzonym

badaniu

wyniki badań dotyczących rynku pracy w Gorzowie Wielkopolskim, zrealizowane na przełomie maja i czerwca 2009 roku w ramach projektu „Przedsiębiorczy Gorzów.

Rozwiązania dla rynku pracy i szkolnictwa”; kierunki branżowego rozwoju północnej części województwa lubuskiego opracowane w trakcie pierwszego etapu badań w oparciu o metodykę foresight; oraz priorytety wytypowane podczas prac panelowych.

Według informacji pochodzących z badania „Przedsiębiorczy Gorzów. Rozwiązania dla rynku pracy i szkolnictwa”, pracodawcy w nim uczestniczący (próba obejmowała 110 pracodawców z terenu Gorzowa Wlkp.), wskazywali przede wszystkim na: Brak dostosowania oczekiwań płacowych pracowników do możliwości pracodawców; Brak dostosowania struktury zawodowej osób poszukujących pracę do potrzeb pracodawców; Brak kandydatów o odpowiednim wykształceniu oraz doświadczeniu zawodowym; Obecne tendencje do zwalniania pracowników i jednocześnie brak dalszych planów, co do zmian w zatrudnieniu w kolejnych 6 miesiącach; Wysokie koszty prowadzenia działalności; Trudności z utrzymaniem płynności finansowej; Brak nowych inwestycji, słaby rozwój firm oraz dużą konkurencję; Niewystarczające zainteresowanie zatrudnianiem absolwentów; Niezbyt dobre opinie na temat jakości kształcenia w gorzowskich szkołach średnich i wyższych.

na stanowiskach kierowniczych i dyrektorskich: - wykształcenie; - umiejętność podejmowania decyzji;

pracowników

według

gorzowskich

76

do

Strona

Pożądane kwalifikacje w odniesieniu pracodawców to przede wszystkim:

-

posiadana wiedza; doświadczenie zawodowe; znajomość języków obcych.

na stanowiskach niższej kadry zarządzającej: - posiadana wiedza; - doświadczenie zawodowe; - znajomość obsługi specjalistycznych programów; - kreatywność i samodzielność. na stanowiskach fizycznych pracowników liniowych: - punktualność; - umiejętność pracy w grupie; - ukończone dodatkowe specjalistyczne kursy; - odpowiedzialność; - samodzielność; - dyspozycyjność.

Wnioski opracowane na podstawie badania zrealizowanego metodą ekspercką Delphi w obszarze branżowy rozwój miasta były natomiast następujące: Według ekspertów uczestniczących w badaniu szanse rozwoju gospodarczego Gorzowa Wielkopolskiego można porównywać do tych, jakie stoją przed intensywnie rozwijającymi się miastami powiatowymi lub przed miastami o średnim tempie rozwoju. Jednakże najbardziej prawdopodobna sytuacja to ta, że Gorzów będzie rozwijał się gospodarczo w sposób porównywalny do intensywnie rozwijających się miast powiatowych.

Gorzów Wielkopolski ma raczej niewielkie szanse na rozwój gospodarczy porównywalny do dużych miast wojewódzkich takich, jak: Poznań, Gdańsk, czy Wrocław. Sytuacja ta nie ulegnie zmianie nawet w perspektywie do 2030 roku.

Najprawdopodobniej rozwój gospodarczy Gorzowa Wielkopolskiego będzie przebiegał dwuetapowo: do 2020 roku rozwój gospodarczy miasta będzie znacznie mniej intensywny, dopiero w kolejnych latach będzie można porównywać go do sytuacji powiatowych miast rozwijających się bardzo intensywnie.

Rozwój Gorzowa Wielkopolskiego do 2030 roku będzie przede wszystkim determinowany przez takie czynniki, jak: poprawa infrastruktury transportowej (drogi, lotniska) oraz napływ nowych inwestorów. Ważna będzie również poprawa w obszarze zagospodarowania przestrzennego oraz potencjału kadrowego regionu oraz dobra współpraca pomiędzy sferą nauki i biznesu.

Strona

Największe perspektywy rozwoju do 2020 roku w północnej części województwa lubuskiego obejmującej Gorzów Wielkopolski oraz przylegające powiaty: gorzowski, międzyrzecki, strzelecko-drezdenecki oraz sulęciński mają branże: produkcja papieru

77

Główne bariery rozwoju gospodarczego Gorzowa Wielkopolskiego do 2030 roku to przede wszystkim: niewystarczający poziom oraz wadliwa struktura kwalifikacji zawodowych nieprzystająca do potrzeb gospodarki regionu, brak silnego ośrodka akademickiego w tej części regionu, a także niski udział badań B+R w gospodarce oraz skrajnie niskie wydatki przedsiębiorstw na ten sektor.

i wyrobów papierniczych, produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego. Natomiast w dłuższej perspektywie czasu do 2030 roku największe perspektywy rozwoju mają takie branże, jak: transport i logistyka, budownictwo, handel oraz produkcja dla przemysłu maszynowego.

Na rozwój branż wpływ będą miały przede wszystkim czynniki związane bezpośrednio bądź pośrednio z położeniem geograficznym tej części województwa lubuskiego, czyli położenie blisko granicy oraz kontakty międzynarodowe i międzynarodowe inwestycje, w dalszej kolejności niskie koszty siły roboczej.

W mniejszym stopniu rozwój branż będzie zależał od: dostępu do najnowszych rozwiązań, wiedzy wspierającej innowacyjność przedsiębiorstw czy też rozwoju bazy edukacyjnej i badawczej.

Wśród branż, które mają największe możliwości przyciągania inwestorów w perspektywie do roku 2020, są: produkcja papieru i wyrobów papierniczych; produkcja drewna i wyrobów z drewna. Natomiast wśród branż, które mają największe możliwości przyciągania inwestorów w perspektywie do roku 2030, są takie branże, jak: produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego oraz branża związana z handlem. W pierwszej piątce znalazły się również: produkcja drewna i wyrobów z drewna, transport i logistyka oraz produkcja dla przemysłu maszynowego.

Wśród branż, które nie będą w stanie przyciągać inwestorów, co można wiązać z ograniczonymi możliwościami rozwoju, są: produkcja dla przemysłu farmaceutycznego oraz usługi edukacyjne.

Krytycznie ocenia się możliwości dotyczące przyszłego potencjału innowacyjnego większości ocenianych branż. Szanse na działania innowacyjne mają raczej tylko dwie branże: produkcja papieru i wyrobów papierniczych oraz produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego. Pewne możliwości ma również produkcja dla przemysłu farmaceutycznego (branża ta nie była jednak wskazywana wśród branż mogących przyciągać inwestorów oraz branż o największych możliwościach rozwoju).

Wśród branż mogących konkurować na europejskich rynkach eksperci wymieniali: produkcję dla przemysłu maszynowego, produkcję wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych oraz produkcję drewna i wyrobów z drewna.

Branże, które mają szanse rozwijać się przede wszystkim na regionalnym rynku to: budownictwo, handel, transport i logistyka, usługi edukacyjne oraz usługi turystyczne.

Możliwości rozwoju wskazanych innowacyjnych branż takich, jak: mechanika, biotechnologia, chemia, media i technologie komunikacji ITC, energetyka, informatyka IT, farmacja oraz rolnictwo w perspektywie do roku 2020 są raczej niewielkie.

Strona

Źródłem wiedzy – innowacyjnych pomysłów oraz rozwiązań – dla ocenianych branż będzie przede wszystkim wiedza pozyskiwana za granicą.

78

Zdecydowanie największe możliwości innowacyjnego rozwoju ma według ekspertów, branża mechaniczna, farmacja oraz media i technologie komunikacji (ICT).

2.3.

Wybór priorytetów badawczo-rozwojowych

W ramach przygotowywania tez do badania metodą delficką wytypowano również priorytety dotyczące rynku pracy w obszarze rozwoju nowoczesnych kadr dla gospodarki północnej części województwa lubuskiego. Ostatecznie przyjęte priorytety stworzyły listę, która zawiera najważniejsze kierunki wspierające rozwój nowoczesnych kadr gospodarki w regionie, są to: Priorytet 1: „Wiedza” Prowadzenie stałego monitoringu w zakresie badań obejmujących wielotorowe kierunki rozwoju północnej części województwa ze szczególnym uwzględnieniem Gorzowa Wielkopolskiego, jako centrum tej części regionu, obejmujące m.in. kierunki rozwoju branżowego miasta oraz wpływ przyszłych zmian w tym zakresie na decyzje związane z aktywnym kształtowaniem kwalifikacji kadr średniego i wyższego szczebla dostosowanych do wymagań rynku pracy.

Priorytet 2: „Działanie” Zintegrowane i aktywne, szeroko zakrojone oraz wielopłaszczyznowe działania prowadzone na różnych szczeblach zarządzania kontaktami z potencjalnymi oraz już pozyskanymi inwestorami prowadzącymi działalność w branżach kluczowych dla rozwoju północnej części województwa lubuskiego, zainteresowanymi aktywnym współuczestniczeniem w długoterminowym kształtowaniu popytu na kadry, nie tylko niższego szczebla.

Priorytet 3: „Wspieranie” Propagowanie idei innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw m.in. poprzez programy wspierające sektory gospodarki aktywnie inwestujące w B+R (badania plus rozwój), tworzenie szans rozwoju dla przedsiębiorstw inwestujących w innowacyjne przedsięwzięcia dające szansę wzrostowi zapotrzebowania na wysoko wykwalifikowane kadry.

Priorytet 4: „Rozwijanie” Zapewnianie warunków dla zwiększania wartości kapitału ludzkiego w regionie, promowanie podnoszenia kwalifikacji zawodowych, stwarzanie warunków dla rozwoju najefektywniejszych form zapewniających możliwości uzyskiwania zarówno kwalifikacji ogólnych jak i multikwalifikacji. Promowanie idei rozwoju zawodowego ukierunkowanego na posiadane faktycznie kwalifikacje, a nie tylko w odniesieniu do określonego zawodu.

Strona

Dostosowanie jakości kształcenia zawodowego na wszystkich szczeblach edukacji do potrzeb regionalnego rynku pracy ukierunkowanego na rozwój umiejętności dostosowanych do wymagań współczesnych innowacyjnych gospodarek. Poprawa systemu pozyskiwania praktycznych umiejętności zawodowych poprzez stwarzanie warunków do odbywania praktyk i staży odpowiadających realnym wymaganiom stawianym przez pracodawców.

79

Priorytet 5: „Dostosowanie”

2.4.

Analiza SWOT

Priorytet 1: „Wiedza” Prowadzenie stałego monitoringu w zakresie badań obejmujących wielotorowe kierunki rozwoju północnej części województwa ze szczególnym uwzględnieniem Gorzowa Wielkopolskiego, jako centrum tej części regionu obejmujące m.in. kierunki rozwoju branżowego miasta oraz wpływ przyszłych zmian w tym zakresie na decyzje związane z aktywnym kształtowaniem kwalifikacji kadr średniego i wyższego szczebla dostosowanych do wymagań rynku pracy.

Silne strony Słabe strony

− Zdefiniowanie profilu gospodarczego regionu. − Opracowanie długoterminowej strategii rozwoju edukacji. − Transfer wiedzy pomiędzy biznesem a nauką. − Badania realizowane na potrzeby regionalnych przedsiębiorstw. − Budowanie powiązań klastrowych, niekoniecznie w ramach tej samej branży. − Wysoka jakość realizowanych projektów badawczo-rozwojowych. − Rozwój współpracy transgranicznej.

− Niewystarczający stopień spójności, polityki interregionalnej. − Szybko rosnąca konkurencyjność innych regionów, zwłaszcza ościennych. − Wewnętrzna konkurencja w ramach regionu zamiast współpracy w imię wspólnych celów. − Brak integracji prowadzonych projektów.

Wiele inicjatyw o podobnych celach.

80

Szanse

− Mało wyrazisty profil gospodarczy (branżowy) regionu. − Niewystarczający rozwój gospodarczy Gorzowa Wielkopolskiego, jako centrum regionu. − Niewystarczający potencjał naukowobadawczy regionu. − Odpływ najzdolniejszej młodzieży do innych ośrodków naukowych. − Brak zainteresowania powrotem po okresie edukacji. − Słaby dialog społeczny, słabe organizacje pozarządowe.

Zagrożenia

Strona

− Dobre przykłady projektów badawczych realizowanych przy współpracy władz samorządowych oraz przedsiębiorstw zainteresowanych wspieraniem rozwoju regionu; − Inicjatywy badawcze dotyczące regionu ze strony środowiska akademickiego. − Coraz szersza, uwzględniająca również kierunki techniczne oferta kształcenia. − Rosnąca świadomość edukacyjna młodych ludzi.

Priorytet 2: „Działanie” Zintegrowane i aktywne, szeroko zakrojone oraz wielopłaszczyznowe działania prowadzone na różnych szczeblach zarządzania kontaktami z potencjalnymi oraz już pozyskanymi inwestorami prowadzącymi działalność w branżach kluczowych dla rozwoju północnej części województwa lubuskiego, zainteresowanymi aktywnym współuczestniczeniem w długoterminowym kształtowaniu popytu na kadry, nie tylko niższego szczebla.

Silne strony Słabe strony

− 3 najbardziej istotne kierunki rozwoju decydujące o innowacyjności lubuskich przedsiębiorstw wytypowane na podstawie Lubuskiej Regionalnej Strategii Innowacji: rozwój przemysłu hotelarskoagroturystycznego, rozbudowa sieci współpracy pomiędzy uczelniami a ośrodkami w kraju i na świecie, „targi wiedzy”. − Dalszy aktywny rozwój inicjatyw klastrowych, − Rozwój w ramach specjalnej strefy gospodarczej − Intensyfikacja działań w ramach aglomeracji gorzowskiej. − Możliwości wykorzystania funduszy strukturalnych na rzecz rozwoju działalności innowacyjnej. − Rozwój szkolnictwa zawodowego, utworzenie Akademii Gorzowskiej.

Zagrożenia − 3 największe zagrożenia mogące ograniczać działania innowacyjne lubuskich przedsiębiorstw wytypowane na podstawie Lubuskiej Regionalnej Strategii Innowacji: brak infrastruktury komunikacyjnej z możliwością uatrakcyjnienia województwa lubuskiego, niski udział kapitału międzynarodowego w rozwoju przedsiębiorczości oraz innowacyjności w regionie, wzrost konkurencyjności województw ościennych. − Tranzytowy charakter miasta i regionu. − Niedostatecznie rozwinięta infrastruktura techniczna (drogi, media, tereny przemysłowe). − Brak kompleksowej polityki regionalnej wspierającej firmy innowacyjne.

81

− Budowa drogi szybkiego ruchu – znaczące skrócenie czasu przejazdu pomiędzy Gorzowem Wielkopolskim a Szczecinem, a faktycznie w przyszłości połączenie południa Polski z portami w Szczecinie i Świnoujściu – dalsze korzyści wynikające z dalszej budowy i połączenia z Poznaniem i przez A2 z Łodzią i Warszawą. − Doświadczenia związane z pozyskiwaniem inwestorów (Biuro Obsługi Inwestora). − Inicjatywy klastrowe, działalność organizacji pracodawców.

Szanse

− 3 najsłabsze czynniki wpływające na innowacyjność lubuskich przedsiębiorstw wytypowane na podstawie Lubuskiej Regionalnej Strategii Innowacji: brak zaplecza do kształtowania inwestycji bezpośrednich (zaplecze kulturalnoedukacyjno-turystyczne z większym naciskiem na czynniki turystyczne i edukacyjne), mała liczba przyjętych do realizacji wspólnych projektów partnerów biznesowych, zbyt mało kapitału na inwestycje w innowacje. − Brak wyraźnego profilu gospodarczego regionu. − Brak odpowiedniego zaplecza kadrowego dla pozyskiwanych inwestorów – pracowników wysoko wyspecjalizowanych jak również kadr średniego i niższego szczebla. − Złe skomunikowanie kolejowe z pozostałymi regionami Polski. − Brak jasnego i spójnego planu przyciągania nowych inwestorów.

Strona

− 3 najsilniejsze czynniki decydujące o innowacyjności lubuskich przedsiębiorstw wytypowane na podstawie Lubuskiej Regionalnej Strategii Innowacji: duża umiejętność lubuskich przedsiębiorców dotycząca stwarzania warunków dla nawiązywania kontaktów biznesowych o charakterze biznesowym, nowoczesne systemy zarządzania, stosowanie systemów jakości w wielu firmach.

Priorytet 3: „Wspieranie”

− 3 czynniki ograniczające innowacyjność lubuskiej nauki i sektora B+R wytypowane na podstawie Lubuskiej Regionalnej Strategii Innowacji: utrudniony dostęp do nowych technologii, brak koordynacji i przepływu informacji pomiędzy instytucjami, rozproszenie instytucji wspierających innowacyjność. − Za wolny rozwój infrastruktury komunikacyjnej i telekomunikacyjnej. − Brak inkubatorów dla firm zaawansowanych technologii. − Niski poziom nakładów na badania B+R. − Brak znaczących jednostek badawczorozwojowych w regionie. − Niski potencjał badawczo-rozwojowy przedsiębiorstw w regionie. − Słaba współpraca nauki z biznesem.

Szanse

Zagrożenia

− 3 najbardziej istotne kierunki rozwoju decydujące o innowacyjności lubuskiej nauki i sektora B+R wytypowane na podstawie Lubuskiej Regionalnej Strategii Innowacji: rozbudowa sieci współpracy regionalnymi pomiędzy uczelniami a ośrodkami naukowymi w kraju i na świecie, możliwość korzystania ze środków Unii Europejskiej, dostęp do nowych technologii. − Możliwość opracowywania wspólnych projektów badawczo-rozwojowych, uczelni z przedsiębiorstwami w regionie. − Wzrost zainteresowania inwestorów zagranicznych regionem. − Rozwój centrów transferu technologii. − Przyciąganie inwestorów zainteresowanych rozwojem innowacji w oparciu o regionalne zasoby ludzkie.

− 3 czynniki mogące stanowić zagrożenie dla innowacyjności lubuskiej nauki i sektora B+R wytypowane na podstawie Lubuskiej Regionalnej Strategii Innowacji: niska konkurencyjność instytucji edukacyjnych w stosunku do innych ośrodków w kraju, odpływ wykwalifikowanej kadry naukowobadawczej, brak skutecznych rozwiązań w zakresie kształcenia praktycznego z udziałem przedsiębiorstw. − Odpływ najzdolniejszej młodzieży do innych ośrodków akademickich. − Niska efektywność podejmowanych inicjatyw naukowo-badawczych.

Strona

− 2 najsilniejsze czynniki decydujące o innowacyjności lubuskiej nauki i sektora B+R wytypowane na podstawie Lubuskiej Regionalnej Strategii Innowacji: wprowadzanie nowych technologii na wyższych uczelniach i w jednostkach B+R – w mniejszym stopniu czynnik ten dotyczy północnej części województwa lubuskiego, podjęte przez uczelnie działania znajdują się we wstępnej wprowadzającej fazie, dobre przykłady projektów badawczych opracowanych przy udziale i współpracy przedsiębiorstw; − Rosnący potencjał instytucji wspierania biznesu. − Możliwość korzystania z doświadczeń europejskich partnerów biznesowych.

82

Propagowanie idei innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw m.in. poprzez programy wspierające sektory gospodarki aktywnie inwestujące w B+R (badania plus rozwój), tworzenie szans rozwoju dla przedsiębiorstw inwestujących w innowacyjne przedsięwzięcia dające szansę wzrostowi zapotrzebowania na wysoko wykwalifikowane kadry.

Silne strony Słabe strony

Priorytet 4: „Rozwijanie”

Słabe strony

− Rozwój stref gospodarczych. − Rozwój inicjatyw klastrowych. − Inicjatywy samorządu lokalnego zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie szkolnictwa zawodowego – Klaster Edukacji Zawodowej. − Coraz szersza, uwzględniająca również kierunki techniczne oferta kształcenia. − Rosnący potencjał instytucji wsparcia biznesu. − Aktywna współpraca uczelni wyższych z samorządem – wspólne projekty badawcze, Centrum Monitoringu Jakości Życia.

− Brak odpowiedniego zaplecza edukacyjnozawodowego umożliwiającego realizowanie wysokojakościowego programu praktyk zawodowych. − Małe zainteresowanie pracodawców wspieraniem aktywności zawodowej studentów w ramach praktyk – programy praktyk niedające możliwości zdobywania konkretnych umiejętności zawodowych. − Małe deklarowane zainteresowanie pracodawców zatrudnianiem absolwentów (osób bezpośrednio po szkole). − Małe zainteresowanie absolwentów zdobycie praktycznych umiejętności zawodowych – kształcenie w celu zdobycia „papierowe dyplomu”.

Szanse

Zagrożenia

− Współpraca lokalna w ramach Aglomeracji Gorzowskiej. − Zdefiniowanie profilu gospodarczego regionu. − Opracowanie długoterminowej strategii rozwoju edukacji. − Transfer wiedzy pomiędzy biznesem a nauką. − Badania realizowane na zlecenie regionalnych przedsiębiorstw. − Rozwój inicjatyw wspierających zacieśnianie współpracy pomiędzy biznesem a edukacją – Rada Biznesu WSB, program praktyk zawodowych.

− Niska konkurencyjność instytucji edukacyjnych w stosunku do innych ośrodków w kraju, − Odpływ wykwalifikowanej kadry do innych rozwijających się bardziej dynamicznie regionów, − Brak skutecznych, szerokozakrojonych rozwiązań w zakresie kształcenia praktycznego z udziałem przedsiębiorstw. − Odpływ najzdolniejszej młodzieży do innych ośrodków akademickich.

Strona

Silne strony

83

Zapewnianie warunków dla zwiększania wartości kapitału ludzkiego w regionie, promowanie podnoszenia kwalifikacji zawodowych, stwarzanie warunków dla rozwoju najefektywniejszych form zapewniających możliwości uzyskiwania zarówno kwalifikacji ogólnych jak i multikwalifikacji.

Promowanie idei rozwoju zawodowego ukierunkowanego na posiadane faktycznie kwalifikacje, a nie tylko w odniesieniu do określonego zawodu.

Priorytet 5: „Dostosowanie” Dostosowanie jakości kształcenia zawodowego na wszystkich szczeblach edukacji do potrzeb regionalnego rynku pracy ukierunkowanego na rozwój umiejętności dostosowanych do wymagań współczesnych innowacyjnych gospodarek. Poprawa systemu pozyskiwania praktycznych umiejętności zawodowych poprzez stwarzanie warunków do odbywania praktyk i staży odpowiadających realnym wymaganiom stawianym przez pracodawców.

Silne strony Słabe strony

− Powstanie Akademii Gorzowskiej. − Zmiana nastawienia młodzieży do kształcenia na poziomie technicznym. − Rosnące zainteresowanie przedsiębiorstw wdrażaniem nowoczesnych systemów zarzadzania. − Podniesienie wskaźników jakości życia – gospodarka jakości życia. − Poprawa salda migracji – przyciąganie inwestorów i kadr z potencjałem do tworzenia innowacji. − Zmiana profili kształcenia zawodowego – kształcenie praktyczne, studiowanie a nie uczenie się. − Znalezienie inwestorów o konkretnym profilu gospodarczym.

− Szybko zmieniające się potrzeby rynku pracy. − Przestarzały system kształcenia zawodowego – ukierunkowany na zdobywanie zawodu, a nie kwalifikacji. − Brak perspektyw zawodowych. − Niż demograficzny. − Bliskość granicy – „przechwytywanie” najzdolniejszej młodzieży zainteresowanej kontynuowaniem edukacji.

84

Szanse

− Słabe zaplecze warsztatowe szkół zawodowych. − Niewystarczające zainteresowanie absolwentów szkół gimnazjalnych i średnich kontynuowaniem kształcenia na poziomie zawodowym. − Brak koncepcji rozwoju integrujących działania z różnych obszarów. − Słabe powiązanie szkolnych i pozaszkolnych form kształcenia zawodowego.

Zagrożenia

Strona

− Świadomość społeczna, co do konieczności profilowania regionu, świadomego kształtowania branżowego rozwoju regionu. − Inicjatywy samorządu lokalnego zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie szkolnictwa zawodowego – Klaster Edukacji Zawodowej.

2.5.

Tezy do badania metodą DELPHI

Badania właściwe, które przeprowadzono w formie badań ankietowych, zrealizowano w okresie maja-lipca 2011 r. W ramach pierwszego etapu badania zrealizowano badania pilotażowe, które pozwoliły na weryfikację narzędzia badawczego oraz usprawnienie samego procesu organizacyjnego prowadzonych badań. Badania właściwe zrealizowano wykorzystując elektroniczny format kwestionariusza ankietowego, rozsyłanego do ekspertów za pomocą poczty elektronicznej. W sumie otrzymano 33 wypełnione kwestionariusze.

Badania realizowano w odniesieniu do dwóch perspektyw czasowych: roku 2020 oraz 2030.

W analizowanym obszarze nowoczesne kadry gospodarki sformułowano 5 tez badawczych, do których przyporządkowano pytania badawcze (w zależności od weryfikowanej tezy, liczba postawionych pytań wahała się w granicach od 2 do 7). Celem postawionych pytań badawczych była weryfikacja każdej z przyjętych tez.

TEZA I: Brak odpowiedniej jakości kadr w północnej części województwa lubuskiego (Gorzów Wielkopolski oraz przylegające powiaty), będzie jedną z ważniejszych barier rozwoju przedsiębiorstw w tej części województwa.

Każdorazowo w ramach pierwszego z postawionych pytań dodatkowych poproszono ekspertów o wskazanie możliwych ram czasowych realizacji postawionej tezy w następujący sposób: Tak sytuacja ta nie poprawi się do końca 2020 roku; Tak, sytuacja ta nie poprawi się do końca 2030 roku; Nie.

Do weryfikacji pierwszej z postawionych tez posłużono się również następującymi pytaniami dodatkowymi: Pytanie 1. Przyczyną takiego stanu rzeczy będzie: Niewłaściwa struktura kształcenia na poziomie wyższym; Marginalizacja szkolnictwa zawodowego; Brak zainteresowania dla podnoszenia kwalifikacji przez młodzież, niechęć do

nauki; Migracje zarobkowe za granicę; Migracje wewnętrzne w kraju, wyjazdy do większych ośrodków miejskich;

Brak

możliwości zaspokojenia oczekiwań wykwalifikowanych pracowników przez pracodawców;

finansowych

wysoko

Strona

właściwej oferty szkoleniowej w regionie (ograniczona liczba firm oferujących szkolenia o tematyce zgodnej z potrzebami pracodawców);

85

Brak

Inne czynniki, jakie?

Pytanie 2. Szansą na wykształcenie wysoko wykwalifikowanych kadr w regionie będzie: Rozwój szkolnictwa wyższego; Pozyskiwanie

wysoko wykwalifikowanych pracowników i wykorzystywanie ich potencjału do kształcenia własnych kadr;

spoza

regionu

Rozwój firm i oddziałów dużych firm posiadających własne systemy i standardy

kształcenia kadr; Doskonalenie polityki rozwoju kadr w przedsiębiorstwach poprzez tworzenie

ścieżek kariery zawodowej, indywidualne plany szkoleniowe itp.; Inne czynniki, jakie?

TEZA 2: Znacząco zmieni się struktura ważności kwalifikacji, a tym samym preferencji wyboru pracowników przez pracodawców nie tylko z północnej części województwa lubuskiego. Będzie to związane ze zmianami organizacyjnymi, technologicznymi oraz zmianami dotyczącymi kluczowych czynników sukcesu rynkowego.

Tak do roku 2020; Tak do roku 2030; Nigdy.

Do weryfikacji tej tezy wykorzystano następujące pytania dodatkowe: Pytanie 1. Czy system średniego szkolnictwa zawodowego w Gorzowie Wielkopolskim będzie w stanie dostarczyć pracowników o oczekiwanych przez pracodawców umiejętnościach zawodowych?

Nie, w ogóle; Tak, w ograniczonym stopniu; Tak, w średnim stopniu; Tak, w dużym stopniu; Nie wiem/ Trudno powiedzieć; Proszę o uzasadnienie odpowiedzi

Pytanie 2. Posiadanie, jakiego rodzaju umiejętności, kompetencji, kwalifikacji powinno być priorytetem dla szkolnictwa średniego, z punktu widzenia przyszłych potrzeb rynku pracy?

Odpowiednie wykształcenie; Gruntowna wiedza podstawowa;

Znajomość języków obcych; Podstawowa znajomość obsługi komputera;

Strona

Doświadczenie zawodowe;

86

Specjalistyczna wiedza;

Znajomość obsługi specjalistycznych programów komputerowych; Ukończone dodatkowe specjalistyczne kursy, szkolenia; Umiejętność pracy w grupie; Dyspozycyjność; Samodzielność; Odpowiedzialność; Umiejętność podejmowania decyzji; Inne czynniki, jakie?

Pytanie 3. Czy system wyższego szkolnictwa zawodowego w Gorzowie Wielkopolskim będzie w stanie dostarczyć pracowników o oczekiwanych przez pracodawców umiejętnościach zawodowych?

Nie, w ogóle; Tak, w ograniczonym stopniu; Tak, w średnim stopniu; Tak, w dużym stopniu; Nie wiem/ Trudno powiedzieć; Proszę o uzasadnienie odpowiedzi.

Pytanie 4. Posiadanie, jakiego rodzaju umiejętności, kompetencji, kwalifikacji powinno być priorytetem dla szkolnictwa wyższego, z punktu widzenia przyszłych potrzeb rynku pracy?

Odpowiednie wykształcenie; Gruntowna wiedza podstawowa; Specjalistyczna wiedza; Doświadczenie zawodowe; Znajomość języków obcych; Podstawowa znajomość obsługi komputera; Znajomość obsługi specjalistycznych programów komputerowych; Ukończone dodatkowe specjalistyczne kursy, szkolenia; Umiejętność pracy w grupie; Dyspozycyjność; Samodzielność;

Inne czynniki, jakie?

Strona

Umiejętność podejmowania decyzji;

87

Odpowiedzialność;

Pytanie 5. Szansą na rozwój nowych kwalifikacji wśród pracowników regionu będzie: Samodzielne podnoszenie kompetencji i samofinansowanie szkoleń; Rozwój programów kształcenia w szkołach wyższych; Rozwój programów kształcenia w szkołach średnich; Pozyskiwanie kompetencji i ich nauka w firmach spoza regionu, również

zagranicznych (import kompetencji); Doskonalenie polityki rozwoju kadr w przedsiębiorstwach (np. planowanie ścieżki

kariery, indywidualne plany szkoleniowe); Atrakcyjne programy stypendialne (m.in. wyjazdy na zagraniczne uczelnie); Oferta kształcenia ustawicznego – studia podyplomowe, dostępność studiów

doktorskich; Inne czynniki, jakie?

Pytanie 6. Zagrożeniem dla pozyskiwania nowych kwalifikacji przez pracowników będzie: Słabość uczelni wyższych w regionie; Programy kształcenia niedostosowane do potrzeb praktyki gospodarczej; Brak programów kształtujących umiejętności miękkie, jak np.: praca w zespole,

nastawienie na osiąganie wyników na wczesnych etapach kształcenia – przedszkole, szkoła podstawowa; Negatywne postawy pracowników wobec pracy – brak etosu pracy; Negatywne skutki bezrobocia długotrwałego – brak nawyku pracy; Inne czynniki, jakie?

TEZA 3: Istniejące obecnie na regionalnym rynku pracy strukturalne niedopasowanie strony popytowej i podażowej zostanie przezwyciężone dzięki efektywniejszemu działaniu systemu edukacji (w tym zawodowej).

Tak do roku 2020; Tak do roku 2030; Nigdy.

Pytanie 1. Na pracowników, jakich grup zawodowych nie wystąpi zapotrzebowanie ze strony pracodawców – pracowników, których branż będzie za dużo?

Rolnictwo (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy); Budownictwo (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy); Przetwórstwo przemysłowe (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/

Obsługa biurowa (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy);

Strona

Handel i usługi (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy);

88

Nigdy);

Informatyka IT (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy); Media i technologie komunikacji CT (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku

2030/ Nigdy); Edukacja (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy); Sektor finansowy (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy); Turystyka (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy); Transport i logistyka (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy); Inne branże, jakie? (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy).

Pytanie 2. Które zawody mogą należeć do kategorii deficytowych – pracowników, których branż będzie brakowało?

Rolnictwo (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy); Budownictwo (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy); Przetwórstwo przemysłowe (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/

Nigdy); Handel i usługi (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy); Obsługa biurowa (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy); Informatyka IT (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy); Media i technologie komunikacji CT (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku

2030/ Nigdy); Edukacja (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy); Sektor finansowy (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy); Turystyka (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy); Transport i logistyka (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy); Inne branże, jakie? (Na pewno do roku 2020/ Na pewno do roku 2030/ Nigdy).

Pytanie 3. Głównymi determinantami popytu na kadry będą: Zagraniczne migracje zarobkowe (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku

2030); Migracje wewnętrzne, odpływ pracowników do dużych ośrodków miejskich

(Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030); Niż demograficzny (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030); Napływ pracowników z innych krajów (np. ze wschodu i dalekiego wschodu),

(Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030);

Niekorzystny stosunek wysokości wynagrodzeń do oczekiwań finansowych

pracowników (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030);

Strona

(Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030);

89

Zmiana nastawienia do pracy np. brak etosu pracy wśród młodych pokoleń

Brak możliwości awansu i rozwoju zawodowego zgodnego z oczekiwaniami

(Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030); Niewłaściwa struktura zawodowa, niewłaściwe kierunki kształcenia (Obecnie/

Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030); Inne czynniki, jakie? (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030).

Pytanie 4. Głównymi determinantami podaży kadr będą: Zagraniczne migracje zarobkowe (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku

2030); Migracje wewnętrzne, odpływ pracowników do dużych ośrodków miejskich

(Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030); Niż demograficzny (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030); Napływ pracowników z innych krajów (np. ze wschodu i dalekiego wschodu),

(Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030); Zmiana nastawienia do pracy np. brak etosu pracy wśród młodych pokoleń

(Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030); Niekorzystny stosunek wysokości wynagrodzeń do oczekiwań finansowych

pracowników (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030); Brak możliwości awansu i rozwoju zawodowego zgodnego z oczekiwaniami

(Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030); Niewłaściwa struktura zawodowa, niewłaściwe kierunki kształcenia (Obecnie/

Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030); Inne czynniki, jakie? (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030).

TEZA 4: W kolejnych 10-u, 20-u latach istotnie zmienią się źródła przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw. Zmiany te będą dotyczyć również przedsiębiorstw z północnej części województwa lubuskiego.

Tak do roku 2020; Tak do roku 2030; Nigdy.

Pytanie 1. Źródłem przewagi konkurencyjnej nowoczesnych przedsiębiorstw w północnej części województwa w przyszłości – za 10, 20 lat będzie: Kapitał – aktywa przedsiębiorstwa (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku

2030); Kapitał finansowy płynny (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030);

Kapitał społeczny i relacyjny (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030); Organizacja pracy i zarządzanie (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030);

Strona

Specjalistyczna wiedza (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030);

90

Informacja (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030);

Marka i wizerunek firmy/ produktów (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku

2030); Potencjał badawczo-rozwojowy (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030); Inne czynniki, jakie? (Obecnie/ Tak do roku 2020/ Tak do roku 2030).

TEZA 5: Istotne zmiany obejmą rynek szkoleń. Zmieni się zainteresowanie potencjalnych uczestników oraz pracodawców, co do tematyki i sposobu prowadzenia szkoleń.

Tak do roku 2030; Tak do roku 2030; Nigdy.

Pytanie 1. Które z wymienionych poniżej tematów szkoleń będą najbardziej popularne w kontekście kształcenia kadr nowoczesnej gospodarki w województwie lubuskim?

Komunikacja/

konflikty w zespołach/ mediacja (Wzrośnie znaczenie w przyszłości/ Spadnie znaczenie w przyszłości/ Pozostanie bez zmian);

Prawo pracy/ zamówienia publiczne (Wzrośnie znaczenie w przyszłości/ Spadnie

znaczenie w przyszłości/ Pozostanie bez zmian); Finanse/

księgowość/ rachunkowość zarządcza (Wzrośnie znaczenie w przyszłości/ Spadnie znaczenie w przyszłości/ Pozostanie bez zmian);

Zarządzanie

projektami/ zarządzanie projektami badawczymi (Wzrośnie znaczenie w przyszłości/ Spadnie znaczenie w przyszłości/ Pozostanie bez zmian);

Marketing/

obsługa klienta/ handel/ negocjacje (Wzrośnie znaczenie w przyszłości/ Spadnie znaczenie w przyszłości/ Pozostanie bez zmian);

Zarządzanie

informacją/ systemy informacyjne w przedsiębiorstwach/ infobrokering (Wzrośnie znaczenie w przyszłości/ Spadnie znaczenie w przyszłości/ Pozostanie bez zmian);

Przedsiębiorczość/ zarządzanie małym biznesem/ ABC biznesu (Wzrośnie

znaczenie w przyszłości/ Spadnie znaczenie w przyszłości/ Pozostanie bez zmian); Zarządzanie zasobami ludzkimi/ motywacja/ zarządzanie zespołami (Wzrośnie

znaczenie w przyszłości/ Spadnie znaczenie w przyszłości/ Pozostanie bez zmian); Zarządzanie wielkokulturowym przedsiębiorstwem/ marketing międzynarodowy/

inne szkoły zarządzania – model chiński, japoński (Wzrośnie znaczenie w przyszłości/ Spadnie znaczenie w przyszłości/ Pozostanie bez zmian); Pozyskiwanie funduszy UE/ finansowanie projektów badawczych i rozwojowych

znaczenie

w

przyszłości/

Internet/ biznes w Internecie/ marketing internetowy/ e-biznes (Wzrośnie

znaczenie w przyszłości/ Spadnie znaczenie w przyszłości/ Pozostanie bez zmian);

91

Spadnie

Strona

(Wzrośnie znaczenie w przyszłości/ Pozostanie bez zmian);

Komunikacja/

konflikty w zespołach/ mediacja (Wzrośnie znaczenie w przyszłości/ Spadnie znaczenie w przyszłości/ Pozostanie bez zmian);

Prawo

patentowe/komercjalizacja wiedzy/ transfer technologii (Wzrośnie znaczenie w przyszłości/ Spadnie znaczenie w przyszłości/ Pozostanie bez zmian);

Strategie/ planowanie Informacja (Wzrośnie znaczenie w przyszłości/ Spadnie

znaczenie w przyszłości/ Pozostanie bez zmian); Marketing innowacji/ dyfuzja innowacji/ rynek (Wzrośnie znaczenie w przyszłości/

Spadnie znaczenie w przyszłości/ Pozostanie bez zmian); Inne szkolenia, jakie? (Wzrośnie znaczenie w przyszłości/ Spadnie znaczenie w

przyszłości/ Pozostanie bez zmian).

Pytanie 2. Które z wymienionych poniżej tematów szkoleń będą najbardziej popularne w kontekście kształcenia kadr nowoczesnej gospodarki w województwie lubuskim?

Szkolenia będą znacznie dłuższe niż obecnie, ponieważ ilość treści koniecznych

do przekazania będzie stale rosła. (Zdecydowanie zgadzam się/ Raczej zgadzam się/ Trudno powiedzieć/ Raczej się nie zgadzam/ Zdecydowanie się nie zgadzam); Znacznie wzrośnie znaczenie metod szkolenia na odległość – e-learningowych –

ze względu na ograniczony czas i koszty realizacji szkoleń (Zdecydowanie zgadzam się/ Raczej zgadzam się/ Trudno powiedzieć/ Raczej się nie zgadzam/ Zdecydowanie się nie zgadzam); W przyszłości, 80% czasu będzie przeznaczonych na szkolenia specjalistyczne

Strona

92

podnoszące wiedzę i umiejętności (Zdecydowanie zgadzam się/ Raczej zgadzam się/ Trudno powiedzieć/ Raczej się nie zgadzam/ Zdecydowanie się nie zgadzam).

3. WYNIKI BADANIA METODĄ DELPHI 3.1.

Jakość kadr przyszłości

Dzisiejsze społeczne i strukturalne przemiany w przeważającej mierze wpływają na kształt obecnego i przyszłego rynku pracy oraz poziomu zatrudnienia. Satysfakcja z zawodowej sfery życia znacząco wpływa na subiektywnie postrzeganą jakość życia. Decyzje dotyczące zajmowanej na rynku zawodowym pozycji w ujęciu całościowym obejmującym kształcenie na potrzeby nie tylko obecnego, ale i przyszłego rynku pracy wymagają wiedzy na temat tzw. zawodów przyszłości oraz związanych z nimi nowych kompetencji i umiejętności.

W tym kontekście, wartości nabierają przewidywania dotyczące, jakości kadr dostępnych na regionalnym rynku pracy w perspektywie kolejnych 10-20 lat. W celu zweryfikowania przypuszczeń dotyczących dostępnych w tej perspektywie czasu, jakości zasobów kadrowych, poproszono ekspertów uczestniczących w badaniu o wyrażenie opinii na ten temat. Przyjęto, że dostępne w północnej części województwa lubuskiego zasoby pracy będą niestety jedną z ważniejszych przeszkód efektywnego rozwoju tego rynku.

Przypuszczenia te potwierdzili również uczestniczący w badaniu eksperci, przy czym sytuacja braku odpowiedniej jakości kadr będzie według nich dotykać region w perspektywie kolejnych 10 lat. Po roku 2020 należy spodziewać się poprawy sytuacji. Świadomość ewidentnych braków w tym zakresie powinna uruchomić mechanizmy dostosowujące. Konieczne są intensywne działania pozwalające na zmniejszenie istniejącej luki, szczególnie w sytuacji znacznie lepszego zaplecza edukacyjnego dostępnego w południowej części województwa (Zielona Góra z Uniwersytetem Zielonogórskim) oraz w województwach ościennych ze zdecydowanie lepszą pozycją, ugruntowaną latami doświadczeń.

Stworzenie warunków dla kontynuowania edukacji w warunkach konkurencyjnych przynajmniej w odniesieniu do południowej części województwa jest szczególnie istotnym czynnikiem mogącym znacząco minimalizować odpływ najbardziej zdolnej młodzieży z regionu.

Przypuszczenia te znajdują również potwierdzenie w czynnikach wskazywanych przez ekspertów, jako główne przyczyny braku na lokalnym rynku pracy, kadr o odpowiedniej jakości posiadających kwalifikacje i umiejętności dostosowane do potrzeb tego rynku.

Strona

Podejmowane przez lokalne władze oraz prywatny i państwowy sektor edukacyjny inicjatywy dotyczące zmiany struktury kształcenia zarówno na poziomie szkolnictwa średniego jak i wyższego wymagają czasu. Należy pamiętać, że proces edukacyjny, realizowany w sekwencjach, co najmniej 3-letnich przyniesie efekty dopiero za jakiś czas.

Zmiany te oprócz uregulowań organizacyjno-prawnych wymagają również zmiany podejścia samych zainteresowanych, uczniów oraz studentów. Takie zmieniające się postawy

93

Eksperci uczestniczący w badaniu wskazywali na dwie główne przyczyny istniejącego obecnie i spodziewanego w przyszłości takiego stanu rzeczy, są to: niewłaściwa struktura kształcenia na poziomie wyższym oraz marginalizacja szkolnictwa zawodowego.

i ukierunkowanie zainteresowań na np. techniczne kierunki kształcenia jest obserwowane dopiero od niedawna.

Szansą na poprawę obecnej sytuacji na rynku pracy będą, według ekspertów zarówno zadania stojące przed system edukacji, szczególnie w odniesieniu do szkolnictwa wyższego jak również wzrost aktywności na tym polu po stronie pracodawców, którzy powinni podejmować starania mające na celu poprawę obecnego systemu kadrowego w przedsiębiorstwach. Możliwości poprawy sytuacji można się również spodziewać w wyniku przyciągania do regionu dużych inwestorów, którzy wraz z tworzeniem nowych filii będą dokonywać również transferu wiedzy w postaci nowoczesnych standardów i systemów kształcenia kadr.

Wykres 1. Realizacja tezy 1: Brak odpowiedniej jakości kadr w północnej części województwa lubuskiego (Gorzów Wielkopolski oraz przylegające powiaty), będzie jedną z ważniejszych barier rozwoju przedsiębiorstw w tej części województwa.

30 25 25 20 15 10 5 5

3

0 Tak, sytuacja ta nie Tak, sytuacja ta nie poprawi się do końca 2020 poprawi się do końca 2030 roku roku

Nie

Strona

94

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Wykres 2. Weryfikacja tezy 1: Przyczyną braku odpowiedniej jakości kadr w północnej części województwa lubuskiego (Gorzów Wielkopolski oraz przylegające powiaty), będzie:

Brak zainteresowania dla podnoszenia kwalifikacji przez młodzież, niechęć do nauki

4

Migracje wewnętrzne w kraju, wyjazdy do większych ośrodków miejskich

5

Migracje zarobkowe za granicę

6

Brak właściwej oferty szkoleniowej w regionie (ograniczona liczba firm oferujących szkolenia o…

6

Brak możliwości zaspokojenia oczekiwań finansowych wysoko wykwalifikowanych…

8

Marginalizacja szkolnictwa zawodowego

15

Niewłaściwa struktura kształcenia na poziomie wyższym

17 0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Wykres 3. Weryfikacja tezy 1: Szansą na wykształcenie wysoko wykwalifikowanych kadr w regionie będzie: Wzmocnienie i rozwój szkolnictwa zawodowego

5

Pozyskiwanie wysoko wykwalifikowanych pracowników spoza regionu i wykorzystanie ich potencjału do kształcenia własnych kadr

7

Rozwój firm i oddziałów dużych firm posiadających własne systemy i standardy kształcenia kadr

16

Doskonalenie polityki rozwoju kadr w przedsiębiorstwach poprzez tworzenie ścieżek kariery zawodowej, indywidualne plany…

18

Rozwój szkolnictwa wyższego

20

10

15

20

25

95

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

5

Strona

0

3.2.

Struktura kwalifikacji

Globalizacja oraz rozwój nowych technologii przyczyniają się do łączenia się przedsiębiorstw w sieci wytwórcze w ramach, których określone zadania realizuje się w systemie projektowym bez trwałego i raz ustalonego podziału ról społecznych. O pozycji zajmowanej w takim systemie pracy decydują konkretne umiejętności, takie jak: sprawne posługiwanie się techniką komputerową oraz multimedialną, rozumiane nie tylko, jako umiejętność obsługi komputera, czy standardowych programów komputerowych. Zakres umiejętności w tym zakresie znacząco się rozszerzył obejmując m.in. pozyskiwanie, analizowanie i przetwarzanie dostępnych informacji.

Mówiąc o tzw. umiejętnościach cyfrowych należy wyróżnić trzy rodzaje umiejętności tego typu, są to: umiejętności instrumentalne, informacyjne i strategiczne. Umiejętności instrumentalne związane są z bieżącą obsługą komputera. Umiejętności informacyjne to te, które są niezbędne w trakcie poszukiwania i przetwarzania dostępnych zasobów wiedzy.

Natomiast umiejętności strategiczne pozwalają na wykorzystanie zgromadzonych zasobów do osiągania określonych celów np. biznesowych.

W tym kontekście ważna jest świadomość przewartościowania dotychczasowego spojrzenia na czynniki warunkujące sukces zawodowy. Z sytuacją stopniowego dewaluowania się niektórych niezbędnych wymagań stawianych pracownikom mamy do czynienia już dzisiaj (sytuacja ta dotyczy np. konieczności posiadania dyplomu uczelni wyższej). Wymagania pracodawców w stosunku do pracowników zmieniają się wraz ze zmianami technologicznymi i organizacyjnymi. Od przyszłych pracowników coraz częściej wymaga się posiadania określonych kwalifikacji, nie tylko wiedzy o tym, co można, ale również umiejętności aktywnego korzystania z tej wiedzy, odróżniania informacji wartościowych od tych zupełnie bezużytecznych.

Nieuchronne zmiany dotyczące struktury ważności kwalifikacji dostrzegają również eksperci biorący udział w badaniu. Ich zdania, co do terminu, w którym zmiany tego typu dotkną lokalny rynek pracy są jednak podzielone. Najprawdopodobniej pierwsze symptomy będą dostrzegane już w najbliższych latach, a o nowych zawodach i nowych kwalifikacjach będzie można mówić na pewno w dłuższej perspektywie czasu.

W tym kontekście szczególnie istotnym wydaje się pytanie, czy systemy: średniego szkolnictwa zawodowego oraz szkolnictwa wyższego w tej części województwa lubuskiego będą w stanie dostarczyć pracowników o oczekiwanych przez pracodawców umiejętnościach zawodowych oraz jakie to będą umiejętności.

dla szkolnictwa wyższego: specjalistyczna wiedza, znajomość języków obcych oraz umiejętność podejmowania decyzji.

Strona

dla szkolnictwa średniego: znajomość języków obcych, specjalistyczna wiedza oraz odpowiednie wykształcenie,

96

Możliwości średniego systemu szkolnictwa zawodowego jak i wyższego w tej części regionu są, według ekspertów ograniczone. Istnieją pewne możliwości poprawy sytuacji, ale szanse powodzenia w tym zakresie zostały ocenione, jako średnie. Natomiast pożądane przez pracodawców umiejętności, kompetencje, które powinny stanowić priorytet dla szkolnictwa z punktu widzenia przyszłych potrzeb rynku pracy to:

Szansą na rozwój nowych kwalifikacji wśród pracowników regionu może być przede wszystkim rozwój programów kształcenia w szkołach wyższych i średnich. Z drugiej strony programy kształcenia niedostosowane do potrzeb praktyki gospodarczej będą stanowiły zagrożenie dla pozyskiwania nowych kwalifikacji przez pracowników. Umiejscowienie programów kształcenia zgodnych z wymaganiami rynku pracy po obu szalach zarówno, jako szansę jak i zagrożenie podkreśla ważność tego czynnika. Taka konfiguracja związana jest z praktycznymi wymaganiami stawianymi opracowywanym programom. Coraz ważniejsze staje się, bowiem takie przygotowywanie programu kształcenia, które będzie zapewniało absolwentom nie tylko „papierowe” umiejętności, ale będzie dawało szansę już na etapie kształcenia na praktykowanie w rzeczywistych realiach gospodarczych.

Nowoczesne programy kształcenia uzupełniane będą przez udoskonaloną politykę kadrową, zindywidualizowaną w odniesieniu do konkretnego pracownika, dającą możliwość planowania np. ścieżki kariery zawodowej w ramach organizacji.

Poważnym zagrożeniem dla pozyskiwania nowych umiejętności będzie również brak programów kształcenia rozwijających umiejętności miękkie oraz po raz kolejny wskazywana przez ekspertów, słabość uczelni wyższych w regionie.

Wykres 4. Realizacja tezy 2: Znacząco zmieni się struktura ważności kwalifikacji a tym samym preferencji wyboru pracowników przez pracodawców z północnej części województwa lubuskiego. Będzie to związane ze zmianami organizacyjnymi, technologicznymi oraz zmianami dotyczącymi kluczowych czynników sukcesu rynkowego.

18 16

16

16 14 12 10 8 6 4 1

2 0 Tak do roku 2020

Tak do roku 2030

Nigdy

Strona

97

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Wykres 5. Weryfikacja tezy 2: Czy system średniego szkolnictwa zawodowego w Gorzowie Wielkopolskim będzie w stanie dostarczyć pracowników o oczekiwanych przez pracodawców umiejętnościach zawodowych?

14 12 12 10 10 8

7

6 4 4 2 0 Tak, w ograniczonym stopniu

Tak, w średnim stopniu

Tak, w dużym stopniu

Nie wiem/ Trudno powiedzieć

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Wykres 6. Weryfikacja tezy 2: Posiadanie, jakiego rodzaju umiejętności, kompetencji, kwalifikacji powinno być priorytetem dla szkolnictwa średniego, z punktu widzenia przyszłych potrzeb rynku pracy?

Odpowiedzialność

3

Dyspozycyjność

3

Umiejętność podejmowania decyzji

4

Umiejętność pracy w grupie

4

Gruntowna wiedza podstawowa

5

Podstawowa znajomość obsługi komputera

6

Samodzielność

7

Znajomość obsługi specjalistycznych …

8

Doświadczenie zawodowe

9

Ukończone dodatkowe specjalistyczne kursy,…

9

Odpowiednie wykształcenie

12

Specjalistyczna wiedza

19

Znajomość języków obcych

21 10

15

20

25

98

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

5

Strona

0

Wykres 7. Weryfikacja tezy 2: Czy system wyższego szkolnictwa zawodowego w Gorzowie Wielkopolskim będzie w stanie dostarczyć pracowników o oczekiwanych przez pracodawców umiejętnościach zawodowych?

16

15

14 12

10

10 8 6

4 3

4

1

2 0 Tak, w średnim Tak, w dużym Tak, w stopniu stopniu ograniczonym stopniu

Nie wiem/ Trudno powiedzieć

Nie, w ogóle

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Wykres 8. Weryfikacja tezy 2: Wykształcenie, jakiego rodzaju umiejętności, kompetencji, kwalifikacji powinno być priorytetem dla szkolnictwa wyższego, z punktu widzenia przyszłych potrzeb rynku pracy?

Dyspozycyjność

1

Gruntowna wiedza podstawowa

3

Umiejętność pracy w grupie

4

Samodzielność

5

Doświadczenie zawodowe

5

Odpowiedzialność

8

Wykształcenie

9

Znajomość obsługi specjalistycznych…

9

Ukończone dodatkowe specjalistyczne kursy,…

11

Umiejętność podejmowania decyzji

13

Znajomość języków obcych

22

Specjalistyczna wiedza

26 0

5

10

15

20

25

30

Strona

99

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Wykres 9. Weryfikacja tezy 2: Szansą na rozwój nowych kwalifikacji wśród pracowników regionu będzie:

Samodzielne podnoszenie kompetencji i samofinansowanie szkoleń

3

Atrakcyjne programy stypendialne (m.in. wyjazdy na zagraniczne uczelnie)

5

Pozyskiwanie kompetencji i ich nauka w firmach spoza regionu, również…

7

Oferta kształcenia ustawicznego- studia podyplomowe, dostępność studiów…

10

Rozwój programów kształcenia w szkołach średnich

13

Doskonalenie polityki rozwoju kadr w przedsiębiorstwach (np. planowanie ścieżki…

17

Rozwój programów kształcenia w szkołach wyższych

19 0

5

10

15

20

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Wykres 10. Weryfikacja tezy 2: Zagrożeniem dla pozyskania nowych kwalifikacji przez pracowników będzie:

Wysokość wynagrodzeń

1

Negatywne postawy pracowników wobec pracybrak etosu pracy

3

Negatywne skutki bezrobocia długotrwałego- brak nawyku pracy

7

Słabość uczelni wyższych w regionie

15

Brak programów kształtujących umiejętności miękkie jak np. praca w zespole, nastawienie na osiąganie wyników na wczesnych etapach…

15

Programy kształcenia niedostosowane do potrzeb praktyki gospodarczej

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

5

10

15

20

25

30

Strona

0

100

26

3.3.

Niedopasowanie popytu i podaży

Mimo dość stabilnej sytuacji dotyczącej bezrobocia w Polsce, zasoby pracy pozostają w dużym stopniu niewykorzystane, przede wszystkim ze względu na niską aktywność zawodową. Wielu bezrobotnych, przede wszystkim ze względu na brak odpowiednich kwalifikacji, nie może znaleźć pracy mimo wysokiego popytu na pracę. Jednocześnie pracodawcy narzekają na niedobór wykwalifikowanych pracowników.

Sytuacja ta dotyczy również północnej części województwa lubuskiego. Szansą na przezwyciężenie tej sytuacji może być m.in. efektywniejsze działanie systemu edukacji, także zawodowej. Eksperci biorący udział w badaniu szacują, że poprawa na lokalnym rynku pracy w tym zakresie będzie możliwa raczej w dłuższej perspektywie czasu do roku 2030 niż krótszej do roku 2020. Stworzenie warunków dla funkcjonowania efektywnego systemu edukacji wymaga dużych nakładów czasu oraz nakładów finansowych a także zmiany świadomości nie tylko ze strony osób odpowiedzialnych za ten system, ale również samych zainteresowanych (uczniów i studentów).

Ważna tu jest również wiedza o kierunkach rozwoju branżowego regionu, spodziewanych nadwyżkach określonych grup zawodów, czy przyszłych niedoborach pewnych grup zawodowych.

Opinie ekspertów dotyczące zarówno zawodów deficytowych jak i nadwyżkowych są podzielone. W przypadku zawodów nadwyżkowych, najczęściej wskazywane odpowiedzi dotyczyły: Pracowników obsługi biurowej oraz Edukacji.

Natomiast w przypadku zawodów nadwyżkowych eksperci wskazywali na: Budownictwo, Przetwórstwo przemysłowe Media i technologie komunikacji CT. W obu przypadkach zarówno nadwyżki jak i deficyt będą dotyczyły przede wszystkim krótszego horyzontu czasowego, do 2020 roku.

Głównymi determinantami popytu na kadry będą: Niż demograficzny oraz Niekorzystny stosunek wynagrodzeń do oczekiwań finansowych.

Strona

101

Natomiast w przypadku podaży kadr jest to przede wszystkim obecny niekorzystny stosunek wynagrodzeń do oczekiwań finansowych.

Wykres 11. Realizacja tezy 3: Istniejące na regionalnym rynku pracy strukturalne niedopasowanie strony popytowej i podażowej zostanie przezwyciężone dzięki efektywniejszemu działaniu systemu edukacji (w tym zawodowej).

20

18

18 16 13

14 12 10 8 6 4

2

2 0 Tak do roku 2030

Tak do roku 2020

Nigdy

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Tabela 1. Weryfikacja tezy 3: Na pracowników, jakich grup zawodowych nie wystąpi zapotrzebowanie ze strony pracodawców – pracowników, których branż będzie za dużo?

Branża Rolnictwo Budownictwo Przetwórstwo przemysłowe Handel i usługi Obsługa biurowa Informatyka IT Media i technologie komunikacji CT Edukacja Sektor finansowy Turystyka Transport i logistyka

Na pewno do 2020 9 7 6 7 15 5 4 13 9 6 3

Odpowiedź Na pewno do 2030 3 5 3 3 5 7 8 6 3 10 9

Nigdy 4 6 6 9 6 4 4 7 7 3 6

Suma 16 18 15 19 26 16 16 26 19 19 18

Strona

102

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Wykres 12. Weryfikacja tezy 3: Najczęściej wskazywane branże, dla których nie wystąpi zapotrzebowanie na pracowników w perspektywie do 2020 roku.

16

15

14

13

12 10

9

9

Sektor finansowy

Rolnictwo

8 6 4 2 0 Obsługa biurowa

Edukacja

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Tabela 2. Weryfikacja tezy 3: Które zawody mogą należeć do kategorii deficytowych – pracowników, których branż będzie brakowało?

Branża Rolnictwo Budownictwo Przetwórstwo przemysłowe Handel i usługi Obsługa biurowa Informatyka IT Media i technologie komunikacji CT Edukacja Sektor finansowy Turystyka Transport i logistyka

Na pewno do 2020 5 12 14 5 1 13 12 2 5 7 9

Odpowiedź Na pewno do 2030 4 6 4 1 2 3 5 4 5 6 5

Nigdy 8 8 5 13 13 4 4 8 7 5 4

Suma 17 26 23 19 16 20 21 14 17 18 18

Strona

103

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Wykres 13. Weryfikacja tezy 3: Najczęściej wskazywane zawody deficytowe w perspektywie do 2020 roku.

14,5 14 14 13,5 13 13 12,5 12

12

Media i technologie komunikacji CT

Budownictwo

12 11,5 11 Przetwórstwo przemysłowe

Informatyka IT

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Tabela 3. Weryfikacja tezy 3: Główne determinanty popytu na kadry.

Determinanta Zagraniczne migracje zarobkowe Migracje wewnętrzne, odpływ pracowników do dużych ośrodków miejskich Niż demograficzny Napływ pracowników z innych krajów (np. ze wschodu i dalekiego wschodu) Zmiana nastawienia do pracy np. brak etosu pracy wśród młodych pokoleń Niekorzystny stosunek wysokości wynagrodzeń do oczekiwań finansowych Brak możliwości awansu i rozwoju zawodowego zgodnego z oczekiwaniami Niewłaściwa struktura zawodowa, niewłaściwe kierunki kształcenia

Odpowiedź Do roku Do roku Obecnie 2020 2030 19 3 3

Suma 25

18

8

-

26

9

14

8

31

2

6

11

19

4

6

8

18

19

6

4

29

14

6

2

22

20

2

3

25

Strona

104

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Wykres 14. Weryfikacja tezy 3: Główne determinanty popytu na kadry.

Niewłaściwa struktura zawodowa

2

3 20

2

Brak możliwości awansu i rozwoju zawodowego …

6 4

Niekorzystny stosunek wysokości wynagrodzeń do…

Zmiana nastawienia do pracy

6 6

4

Napływ pracowników z innych krajów

19 8 11

6

2

8

Niż demograficzny

14

9 0

Migracje wewnętrzne

8

18

3 3

Zagraniczne migracje zarobkowe 0 Do roku 2030

14

19 5

10

Do roku 2020

15

20

25

Obecnie

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Tabela 4. Weryfikacja tezy 3: Główne determinanty podaży kadr.

Determinanta Zagraniczne migracje zarobkowe Migracje wewnętrzne, odpływ pracowników do dużych ośrodków miejskich Niż demograficzny Napływ pracowników z innych krajów (np. ze wschodu i dalekiego wschodu) Zmiana nastawienia do pracy np. brak etosu pracy wśród młodych pokoleń Niekorzystny stosunek wysokości wynagrodzeń do oczekiwań finansowych Brak możliwości awansu i rozwoju zawodowego zgodnego z oczekiwaniami Niewłaściwa struktura zawodowa, niewłaściwe kierunki kształcenia

Odpowiedź Do roku Do roku Obecnie 2020 2030 14 6 4

Suma 24

10

13

1

24

7

14

4

25

4

5

7

16

7

6

5

18

19

10

4

33

11

5

2

18

14

4

4

22

Strona

105

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Wykres 15. Weryfikacja tezy 3: Główne determinanty podaży kadr.

4 4

Niewłaściwa struktura zawodowa 2

Brak możliwości awansu i rozwoju zawodowego …

5

11

4

Niekorzystny stosunek wysokości wynagrodzeń do…

10 5

Zmiana nastawienia do pracy Napływ pracowników z innych krajów

4 4

Niż demograficzny

6

5

19

7 7 14

7 1

Migracje wewnętrzne

13

10 4

Zagraniczne migracje zarobkowe 0 Do roku 2030

14

2

4

Do roku 2020

6 6

14 8

10

12

14

16

18

20

Obecnie

Strona

106

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

3.4.

Źródła przewagi konkurencyjnej

Jednym z ważniejszych czynników istotnie warunkujących konkurencyjność regionów jest jakość zasobów ludzkich. Nośnikiem zmian są ludzie, od których zależy zarówno jakość tworzonych rozwiązań, jak również szybkość i sposób ich wdrażania.

Według ekspertów biorących udział w badaniu istotnych zmiany dotyczących zmiany źródeł tworzących przewagę konkurencyjną przedsiębiorstw będą dotyczyły również północnej części województwa lubuskiego, przy czym odpowiedzi dotyczące czasu ujawnienia się tych zmian nie są jednoznaczne.

Wśród źródeł przewagi konkurencyjnej w ciągu kolejnych 10 lat, eksperci wymieniali przede wszystkim: markę i wizerunek firmy produktów oraz kapitał – aktywa przedsiębiorstwa. W dłuższej perspektywie czasu istotne znaczenie będą miały również takie czynniki, jak: potencjał badawczo-rozwojowy oraz specjalistyczna wiedza. Tak więc dopiero w dłuższej perspektywie czasu istotną rolę odgrywać będą czynniki rozwój, których związany będzie z jakością posiadanego kapitału ludzkiego.

Wykres 16. Realizacja tezy 4: W kolejnych 10-u, 20-u latach istotnie zmienią się źródła przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw. Zmiany te dotyczyć będą również przedsiębiorstw z północnej części województwa lubuskiego.

18

17 15

16 14 12 10 8 6 4

1

2 0 Tak do roku 2020

Tak do roku 2030

Nigdy

Strona

107

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Tabela 5. Weryfikacja tezy 4: Źródłem przewagi konkurencyjnej nowoczesnych przedsiębiorstw w północnej części województwa w przyszłości – za 10, 20 lat będzie:

Determinanta Kapitał – aktywa przedsiębiorstwa Kapitał finansowy płynny Informacja Specjalistyczna wiedza Kapitał społeczny i relacyjny Organizacja pracy i zarządzanie Marka i wizerunek firmy/ produktów Potencjał badawczo rozwojowy

Odpowiedź Do roku Do roku Obecnie 2020 2030 11 11 8 6 8 5 7 7 5 10 9 8 7 6 4 11 10 3 8 12 4 4 7 10

Suma 30 19 19 27 17 24 24 21

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

3.5.

Nowoczesne kształcenie - szkolenia

„Równomierny dostęp do usług edukacyjnych wszystkich środowisk społecznych wyróżnionych ze względu na główne kryteria stratyfikacyjne (klasa miejscowości zamieszkania, region, typ gospodarstwa domowego, wiek, płeć itd.) oraz dostosowanie oferty usług edukacyjnych na wszystkich poziomach kształcenia do zapotrzebowania na rynku pracy” - to 2 spośród 23 priorytetów badawczych opracowanych w ramach Foresight „Polska 2020”.

Jakość, dostępność i różnorodność oferty edukacyjnej jest ważnym elementem warunkującym jakość regionalnych zasobów ludzkich. Zmiany w zapotrzebowaniu na nowe kwalifikacje i umiejętności oprócz zmian obejmujących rynek „podstawowych” usług edukacyjnych, realizowanych na poziomie średnim lub wyższym, wymagają również odpowiednich zmian na poziomie usług dodatkowych, obejmujących rynek szkoleń.

Konieczność zmian dostrzegają również eksperci biorący udział w badaniach, którzy w większości potwierdzają, że do roku 2020 będą musiały nastąpić istotne zmiany obejmujące usługi szkoleniowe. Zmiany te będą obejmowały przede wszystkim: Wzrost znaczenia metod szkolenia na odległość - e-learningowych- ze względu na ograniczony czas i koszty realizacji szkoleń; Zwiększenie ilości czasu (do ok. 80%) przeznaczonego specjalistyczne podnoszące wiedzę i umiejętności.

na

szkolenia

Wzrośnie również w przyszłości znaczenie następujących rodzajów szkoleń: Zarządzanie projektami/ zarządzanie projektami badawczymi;

Strona

Prawo patentowe/ komercjalizacja wiedzy/ transfer technologii.

108

Zarządzanie informacją/ systemy informacyjne w przedsiębiorstwach/ infobrokering;

Wykres 17. Realizacja tezy 5: Istotne zmiany obejmą rynek szkoleń. Zmieni się zainteresowanie potencjalnych uczestników oraz pracodawców, co do tematyki i sposobu prowadzenia szkoleń.

30 25 25 20 15 10

8

5 0 Tak do roku 2020

Tak do roku 2030

Strona

Tabela 5. Weryfikacja tezy 5: Które z wymienionych poniżej szkoleń będą najbardziej popularne w kontekście kształcenia kadr nowoczesnej gospodarki w województwie lubuskim?

Odpowiedź Spadnie Wzrośnie Tematyka szkoleń Pozostanie znaczenie znaczenie bez zmian w przyszłości w przyszłości Komunikacja/ konflikty w zespołach/ 3 7 11 mediacja Prawo pracy/ zamówienia publiczne 4 10 8 Finanse/ księgowość/ rachunkowość 3 9 7 zarządcza Zarządzanie projektami/ zarządzanie 4 1 18 projektami badawczymi Marketing/ obsługa klienta/ handel/ 3 14 6 negocjacje Zarządzanie informacją/ systemy informacyjne w przedsiębiorstwach/ 2 7 15 infobrokering Przedsiębiorczość/ zarządzanie małym 5 5 9 biznesem/ ABC biznesu Zarządzanie zasobami ludzkimi/ 7 7 7 motywacja/zarządzanie zespołem Zarządzanie wielokulturowym przedsiębiorstwem/ marketing 3 4 13 międzynarodowy/ inne szkoły zarządzania- model chiński, japoński

109

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Pozyskiwanie funduszy UE/ finansowanie projektów badawczych i rozwojowych Internet/ biznes w Internecie/ marketing internetowy/ e-biznes Prawo patentowe/ komercjalizacja wiedzy/ transfer technologii Strategie/ planowanie Marketing innowacji/ dyfuzja innowacji/ rynek

9

4

12

5

2

13

3

3

14

5

8

4

2

6

12

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Wykres 18. Weryfikacja tezy 5: Proszę o ustosunkowanie się do poniższych stwierdzeń: Szkolenia będą znacznie dłuższe niż obecnie, ponieważ ilość treści koniecznych do przekazania będzie stale rosła.

12

11

10

9

8 6

5

4

5 3

2 0 Raczej się nie zgadzam

Trudno powiedzieć

Zdecydowanie Raczej zgadzam Zdecydowanie zgadzam się się się nie zgadzam

Strona

110

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Wykres 18. Weryfikacja tezy 5: Proszę o ustosunkowanie się do poniższych stwierdzeń: Znacznie wzrośnie znaczenie metod szkolenia na odległość- e-learningowych- ze względu na ograniczony czas i koszty realizacji szkoleń.

16

15

14 12 10 10 8 5

6

3

4 2 0 Raczej zgadzam się Zdecydowanie się zgadzam

Raczej się nie zgadzam

Trudno powiedzieć

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

Wykres 19. Weryfikacja tezy 5: Proszę o ustosunkowanie się do poniższych stwierdzeń: W przyszłości 80% czasu będzie przeznaczonych na szkolenia specjalistyczne podnoszące wiedzę i umiejętności.

16 14 14 12 9

10

8 8 6 4 2 2 0 Raczej zgadzam się

Zdecydowanie zgadzam się

Trudno powiedzieć

Raczej się nie zgadzam

Strona

111

Źródło: Badanie eksperckie czerwiec-lipiec 2011r.

4. SYNTEZA WYNIKÓW BADAŃ – SCENARIUSZE ROZWOJU 4.1.

Wybór scenariuszy rozwoju

W wyniku analizy możliwych wariantów kierunków rozwoju wyodrębnionych w trakcie badań eksperckich oraz informacji otrzymanych na etapie analizy danych zastanych wybrano dwa najbardziej prawdopodobne scenariusze rozwoju: Scenariusz przełomu; Scenariusz pogłębiającej się niekorzystnej sytuacji. „Scenariusze nie są prognozami. Przedstawiają alternatywne możliwe drogi rozwoju rzeczywistości. Koncentrują się na ujawnieniu czynników mogących doprowadzić do zakłócenia ciągłości rozwoju i próbują naszkicować obraz rozwoju wydarzeń w zależności od tego, które czynniki nieciągłości i w jaki sposób zmienią bieg historii. Głównym zadaniem scenariuszy jest angażowanie twórczej wyobraźni do refleksji nad przyszłością.”28

4.2.

Graficzna prezentacja scenariuszy

Analiza danych wtórnych obrazujących zasoby regionu oraz jego głównie silne i słabe strony, a także opinie ekspertów pozyskane na bazie badania metodą Delphi przeprowadzonego na potrzeby niniejszego opracowania pozwoliły na wskazanie układu głównych czynników, które w sprzyjających warunkach otoczenia (wyznaczonych przez pozytywne oddziaływanie czynników wskazanych w analizie PEST), mogą wywierać wpływ prorozwojowy, zaś przy negatywnych działać hamująco na rozwój.

Wytypowane czynniki traktować należy, jako najważniejsze kroki decydujące o przejściu: od stanu obecnego do scenariusza przełomu/ skoku lub niezrealizowania scenariusza pozytywnego i pogłębiającej się, niekorzystnej sytuacji.

Czynnikami, które zadecydują o przełomie lub o pogłębieniu niekorzystnej sytuacji będą:

28

Foresight Polska 2020, http://www.polska2020.pl/export/sites/foresight/pl/news/files/Spojrzenie_z_przyszlosci.pdf

Strona

112

Kapitał intelektualny i zawodowy regionu - odpowiednia struktura zawodowa i rozwój kadr w regionie, Rozwój gospodarczy regionu (endogeniczny – rozwój przedsiębiorstw w regionie, i egzogeniczny - napływ inwestorów),

Integracja działań samorządu i głównych interesariuszy na szczeblu lokalnym związanych ze stymulowaniem rozwoju kadr i zapewnienia ich odpowiedniej struktury, a także ograniczenia ich migracji do pracy za granicę, Rozwój infrastruktury regionu, w szczególności infrastruktury transportowej.

Rysunek 1. Scenariusz przełomu

Źródło: Opracowanie własne

Scenariusz przełomu/skoku zakłada wystąpienie i siłę (stąd plusy) wszystkich kluczowych czynników, a zatem: (1) rozwój kapitału intelektualnego i zawodowego regionu, (2) rozwój gospodarczy regionu, zarówno endogeniczny spowodowany rozwojem przedsiębiorstw w regionie, jak i egzogeniczny związany z napływem inwestorów do regionu, (3) integrację działań samorządu i głównych interesariuszy na szczeblu lokalnym, a także (4) rozwój infrastruktury regionu, w szczególności infrastruktury transportowej.

Scenariusz przełomu/skoku zakłada również, iż wzajemne oddziaływanie poszczególnych kluczowych czynników na siebie będzie wywoływało efekty synergiczne (stąd plusy na liniach pomiędzy czynnikami).

Strona

Rozwój regionu będzie łatwiejszy, gdy przedsiębiorcy będą mieli do dyspozycji do odpowiednią strukturę zasobów kadrowych. Odpowiednia jakość kapitału intelektualnego i zawodowego będzie również przyciągać inwestorów do regionu, zważywszy na prognozowany niedobór kadr w Polsce i na świecie i stosunkowo korzystną sytuację demograficzną regionu lubuskiego na tle Polski. Korzyścią dla inwestorów będzie

113

Układ czynników kluczowych:

z pewnością lepsza dostępność komunikacyjna regionu (dobre połączenie ze Szczecinem i portem w Świnoujściu, Poznaniem i trasa A2, oraz do Niemiec) oraz innymi podejmowanymi inwestycjami. Kluczem do spełnienia się tego scenariusza jest integracja działań samorządu i głównych interesariuszy (samorząd, sektor nauki i edukacji, przedsiębiorcy) na szczeblu lokalnym związanych ze stymulowaniem rozwoju kadr i zapewnieniem ich odpowiedniej struktury, a także ograniczeniem migracji do pracy za granicą.

Rysunek 2. Scenariusz pogłębiającej się, niekorzystnej sytuacji

Źródło: Opracowanie własne

Strona

Scenariusz przełomu/ skoku zakłada również izolację, na nawet nakładanie się na siebie negatywnego oddziaływania wszystkich czynników kluczowych i tym samym jeszcze gorszą sytuację regionu. Jedynym czynnikiem, który będzie oddziaływał pozytywnie jest zwiększona dostępność komunikacyjna regionu, która już z oddaniem drogi S3 stała się faktem, i która nie jest „wrażliwa” na sytuację lokalną żyjąc życiem planu lub projektu.

114

Scenariusz pogłębiającej się, niekorzystnej sytuacji zakłada kontynuację obecnych tendencji i rozwój negatywnego scenariusza. W dynamicznym i zmiennym otoczeniu, kontynuacja to w efekcie szybkie cofanie się. Scenariusz kontynuacji zakłada brak niezbędnej struktury kapitału intelektualnego i zawodowego regionu, brak intensywnego rozwoju gospodarczego regionu oraz brak integracji działań samorządu i głównych interesariuszy na szczeblu lokalnym skutecznej polityki i strategii pozyskiwania inwestorów (stad minus), co nawet przy sprzyjających warunkach rozwoju infrastruktury regionu, w szczególności infrastruktury transportowej (stąd przy rozwoju infrastruktury są plusy) nie przyniesie pozytywnych rezultatów przyczyniając się w istocie do pogłębienia niekorzystnej sytuacji.

Układ czynników kluczowych: Brak odpowiedniej reakcji ze strony samorządu i odpowiedniej polityki w kwestii edukacji i zapewnienia właściwych innowacyjnych kadr regionu oraz podejmowanie zintegrowanych działań stymulujących rozwój gospodarczy będzie powodowała wyhamowanie gospodarki regionu, która już dziś jest dość słaba na tle innych regionów w Polsce pod względem PKB na mieszkańca, czy innych wskaźników oceniających stan współczesnych gospodarek, jak np. ilości innowacyjnych wdrożeń i patentów, itp. Nie widząc szans na lokalnym rynku pracy młodzież będzie wyjeżdżała do pracy za granicą, a inwestorzy poszukiwali innych atrakcyjniejszych miejsc w kraju.

4.3.

Synteza – Scenariusz przełomu/skoku

Rozwój gospodarczy Gorzowa Wielkopolskiego będzie według ekspertów uzależniony od posiadanego w potencjału kadrowego oraz od współpracy pomiędzy sferą nauki i biznesu, a więc od czynników, które obecnie nie stanowią silnej strony miasta, ale w przyszłości staną się faktem stymulowanym działaniami zarówno ze strony samego samorządu jak i środowiska akademickiego, instytucji otoczenia biznesu, czy samych przedsiębiorców.

Zintegrowane działania władz, przedsiębiorców i sektora edukacji w regionie pozwolą na wypracowanie nowych metod kształcenia oraz rozwój nowych kierunków kształcenia kadr w województwie. Stanie się to istotnym atutem regionu i szansą na nowych inwestorów.

Zasadniczym celem tych działań będzie dbanie o właściwą strukturę kadr zaspokajanych potrzeby lokalnej gospodarki oraz motywowanie kadr do podejmowania zatrudnienia w regionie.

Równolegle realizowane będą zintegrowane i aktywne, szeroko zakrojone oraz wielopłaszczyznowe działania prowadzone na różnych szczeblach zarządzania kontaktami z potencjalnymi oraz już pozyskanymi inwestorami prowadzącymi działalność w branżach kluczowych dla rozwoju północnej części województwa lubuskiego, co stanie się możliwe ze względu na zwiększoną dostępność transportową regionu.

Narzędziem do realizacji zintegrowanej polityki naukowej i edukacyjnej, a także wobec stymulowanie rozwoju gospodarczego regionu, zarówno oddolnie/ wewnętrznie, jak i przez pozyskiwanie nowych inwestorów będzie monitoring - system informacyjny dotyczący struktury potrzeb i preferencji po stronie popytu na pracę, jak również po stronie podaży pracy w regionie obejmujący system szkolnictwa na różnych poziomach kształcenia. Dostęp do informacji będzie umożliwiał szybsze podejmowanie decyzji i reagowanie na potrzeby wszystkich podmiotów rynku pracy w regionie, a w szczególności pracodawców i pracowników.

System monitoringu swoim zasięgiem będzie obejmował:

(3) cele i kierunki rozwoju gospodarczego regionu, (4) potencjalne/ planowane inwestycje i inwestorów w regionie.

Strona

(2) strukturę szkolnictwa i kierunków kształcenia,

115

(1) strukturę przedsiębiorców w regionie i ich zapotrzebowanie na kadry pod względem ilości i jakości,

System informacyjny będzie zaspokajał popyt na informacje nie tylko ze strony władz.

Dostęp do informacji będzie rozwijał również wiedzę menadżerów w szkolnictwie, przedsiębiorców i pracowników. Tym samym będzie następowało wzajemne „dostrajanie” się ofert i oczekiwań. Wobec intensywnych zmian, jakie będą zachodziły w obszarze potrzeb pracodawców wynikających ze zmian organizacyjnych i technologicznych sprawny i efektywny system informacyjny będzie nieodzownych narzędziem pracy dla władz regionu.

Do roku 2020 ze względu na przyciągnie inwestorów rozwój będzie obserwowany w takich branżach jak produkcja papieru i wyrobów papierniczych, produkcja drewna i wyrobów z drewna, a do roku 2030, produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego oraz branże związana z handlem.

Intensywniej niż obecnie rozwijają się przedsiębiorcy regionu w takich branżach jak: produkcja dla przemysłu farmaceutycznego, budownictwo, handel, transport i logistyka, usługi edukacyjne oraz usługi turystyczne, do czego przyczynia się doświadczenie z lat poprzednich w zakresie międzynarodowych kontaktów biznesowych. Innowacyjny rozwój następuje w takich branżach jak: branża mechaniczna, farmacja oraz media i technologie komunikacji (ICT).

Wyznacznikiem nowych potrzeb przedsiębiorców będą zmiany jakie będą zachodziły pod wpływem zmian organizacyjnych oraz zmian technologicznych również uwzględniających specyfikę branżową, tym samym nie będzie możliwe kształcenie kadr pod kątem konkretnego stanowiska pracy stanowiska bez angażowania pracodawców w ten proces.

Szybko zachodzące zmiany potrzeb pracodawców będą wymagały od sektora edukacji znacznie większej elastyczności w działaniu i szybszego podejmowania decyzji.

Zmieni się również zaangażowanie i zainteresowanie sektorem nauki z biernych obserwatorów na aktywnych uczestników procesu edukacji Zaangażowanie przedsiębiorców będzie miało podłoże praktyczne, wynikające z większej świadomości, ale również z chęci zaspokajania kadr na potrzeby własnych przedsiębiorstw. Przedsiębiorcy zauważą, więc interes we współdziałaniu i korzyści takiego działania.

Wszystkie te działania spowodują zmiany w sektorze edukacji na poziomie wyższym i zawodowym. W szczególności pozwolą na rozwój programów kształcenia w szkołach wyższych i średnich i kształcenie średniej kadry technicznej. Szkolnictwo średnie kształci nowoczesne kadry znające języki obce, posiadające ukierunkowaną wiedzę i zaopatrzone w dodatkowe kursy doszkalające. W procesie kształcenia zwraca się uwagę na pożądane umiejętności pracowników, tzw. umiejętności horyzontalnych.

Strona

116

Skoordynowane działania samorządu w obszarze nauki i edukacji a także stymulowania rozwoju gospodarczego regionu spowodują, że luka pomiędzy warunkami pracy w regionie oraz innych miastach polski, a także za granicą będzie się zmniejszała do poziomu, w którym opłacalność wyjazdu w stosunku do korzyści mieszkania w regionie istotnie zmaleje.

4.4.

Synteza – Scenariusz pogłębiającej się niekorzystnej sytuacji

Mało intensywny rozwój przedsiębiorstw powoduje, że luka technologiczna, edukacyjna i strukturalna pomiędzy regionem, a innymi częściami polski będzie się pogłębiała. Napływ inwestorów będzie ograniczony ze względu na warunki gospodarcze oraz niedobór kadr.

Młodzi ludzie migrują za pracą za granice stając się kosmopolitycznymi obywatelami Europy. Z powodów organizacyjnych i płacowych wolą pracować za granicą, a bliskość do granicy i dostępność transportowa do Europy zamiast być czynnikiem stymulującym rozwój stwarza szanse na większe migracje i dojazdy do pracy, ale po zachodniej stronie granicy w szczególności do Niemiec.

Zintegrowane działania władz Niemieckich i edukacji powodują, że drenuje ona kadry w Polsce pozyskując głownie młodych ludzi już na poziomie szkolnictwa gimnazjalnego.

Dobra współpraca pomiędzy sektorem edukacji Niemieckim oraz przedsiębiorcami stwarza większą atrakcyjność nauki za granicą. Stymulowane to jest dodatkowo atrakcyjnymi stypendiami dla młodzieży przekraczającymi często zarobki ich rodziców w kraju.

Atrakcyjność nauki za granicą jest wyznaczona możliwościami znalezienia pracy oraz szansą na poznanie języka w stopniu zaawansowanym bez dodatkowych kosztów jakie trzeba by było ponieść w kraju. „Drenaż umysłów” już na etapie szkoły gimnazjalnej stanie się główną bariera rozwoju wewnętrznego regionu.

Obecne przedsiębiorstwa nastawią się raczej na eksploatację pozycji niż rozwój, wyrażając wiec zapotrzebowanie tylko na kadry najniższych szczebli. Kadry wyższych szczebli pozyskują z innych ośrodków naukowych. W takiej sytuacji niewielkie szanse rozwojowe ma szkolnictwo wyższe, którego pozycja ulega marginalizacji. Szkoły zawodowe kształcą kadry na szczeblu zawodowym, bez większych ambicji naukowych. Koncentrują się tylko na zdobyciu wykształcenia i migrują do pracy, nie widząc dla siebie szans na pracę w regionie.

Maleją szanse na rozwój przedsiębiorstw w regionie i tym bardziej na inwestorów, gdyż atrakcyjność inwestycyjna regionu spada.

Strona

Przedsiębiorstwa nastawią się raczej na eksploatację pozycji niż rozwój, i będą poszukiwały kadr w innych ośrodkach miejskich, co nie będzie łatwe i bardzo kosztowne.

W takiej sytuacji niewielkie szanse rozwojowe i niewielką rolę do odegrania będzie miało szkolnictwo wyższe, którego pozycja ulegnie marginalizacji. Szkoły zawodowe będą kształciły kadry na szczeblu zawodowym, bez większych ambicji naukowych

117

Ograniczenia w rozwoju będą dotyczyły nie tylko napływu inwestorów, ale również rozwoju przedsiębiorstw już istniejących, operujących na rynku w regionie. Zmaleją szanse na rozwój przedsiębiorstw w regionie i tym bardziej na inwestorów, gdyż atrakcyjność inwestycyjna regionu spada. Obecne sygnalizowane problemy związane z niewłaściwą strukturą kadr jeszcze bardziej się pogłębią. Kadry stanowiąc jeden z najważniejszych zasobów regionu znacznie wpłyną tym samym hamująco na rozwój niezależnie od korzystnego wpływu innych czynników, jak np. rozwoju infrastruktury. Dostępność komunikacyjna regionu prawdopodobnie nie zrównoważy niekorzystnego wpływu zarówno ilościowego jak i jakościowego kadr gospodarki. Przedsiębiorstwa nie będą w stanie realizować nie tylko innowacyjnego rozwoju, ale również standardowych zleceń.

i koncentrujących się tylko na zdobyciu wykształcenia i wyemigrowaniu do pracy, nie widząc dla siebie szans na pracę w regionie.

Słabe szkolnictwo wyższe i słabość gospodarki regionu pogorszą i tak słabą sytuację regionu jeśli chodzi i innowacyjność, czy rozwój nowych technologii. Wszystko to wpływać będzie do mniejszej absorpcji środków finansowych kierowanych na innowacje i na rozwój, zarówno środków naukę jak dla innowacyjnych przedsiębiorców. Ani przedsiębiorcy ani szkoły wyższe i naukowcy nie będą zdolni do absorpcji tych środków.

Strona

118

Wobec słabnącej pozycji regionu na mapie regionów w Polsce, jeśli chodzi o innowacyjny rozwój przedsiębiorcy, przedstawiciele sektora nauki czy menadżerowie szkół stracą motywację do działania. Trudnej, zatem będzie podejmować jakiekolwiek działania z pozycji samorządu.

V. WYKAZ LITERATURY

Strona

119

1. Hellwig Z., Wielowymiarowa analiza porównawcza i jej zastosowanie w badaniach wielocechowych obiektów gospodarczych, 1981. PWE, Warszawa.

2. Młodak A., Analiza taksonomiczna w statystyce regionalnej, 2006. Difin, Warszawa.

3. Nowak E., Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektów społeczno-gospodarczych, 1990. PWE, Warszawa.

4. Ostasiewicz W. (red.), Ocena i analiza jakości życia, 2000, AE w Poznaniu, Poznań.

5. Walesiak M., Syntetyczne badania porównawcze w świetle teorii pomiaru, 1990. Przegląd Statystyczny, z. 1-2.

6. Zeliaś A. (red.). Ekonometria przestrzenna, 1991. PWE, Warszawa.

7. Zeliaś A. (red.). Poziom życia w Polsce i w krajach Unii Europejskiej, 2004. PWE, Warszawa.

8. Zeliaś A. (red.). Taksonomiczna analiza przestrzennego zróżnicowania poziomu życia w Polsce w ujęciu dynamicznym, 2000. AE ,Kraków.

VI. Ankieta

ZAŁĄCZNIKI

BRANŻOWY ROZWÓJ MIASTA GORZOWA WIELKOPOLSKIEGO

Proszę odnieść się do następującej tezy: Gorzów Wielkopolski osiągnie poziom rozwoju 1.

gospodarczego porównywalny z: PROSZĘ O ZAZNACZENIE ODPOWIEDZI DLA KAŻDEJ WYMIENIONEJ BRANŻY.

Tak do rok 2020

Tak do roku 2030

Nigdy

Dużymi miastami wojewódzkimi, jak Poznań, Gdańsk, Wrocław Intensywnie rozwijającymi się miastami powiatowymi, jak np. Sopot Przeciętnie rozwijającymi się miastami powiatowymi, jak Jelenia Góra, Koszalin

2.

Głównymi czynnikami intensywnego rozwoju gospodarczego Gorzowa Wielkopolskiego do roku 2030 będą: Poprawa infrastruktury transportowej (drogi i lotniska) Poprawa w obszarze planów zagospodarowania przestrzennego Wypracowanie efektywnych instrumentów wspierania innowacyjności przedsiębiorstw Duża konkurencyjność przedsiębiorstw Potencjał kadrowy regionu Powstanie prężnych jednostek badawczo- rozwojowych w regionie Dobra współpraca pomiędzy sferą nauki i biznesu Napływ inwestorów Dogodne warunki lokalizacyjne Rozwój infrastruktury – sieci internetowych, itp.

Potencjał turystyczny w najbliższej okolicy Dobrze rozwinięta sieć współpracy instytucji okołobiznesowych Inne czynniki, jakie Nie ma takich czynników Głównymi barierami rozwoju gospodarczego Gorzowa Wielkopolskiego do roku 2030

Niski udział B+R w gospodarce oraz skrajnie niskie wydatki przedsiębiorstw na ten sektor Niski poziom innowacyjności firm Niewykorzystany potencjał rozwoju turystyki Zbyt mało terenów „gotowych – uzbrojonych” pod nowe inwestycje Niska jakość połączeń drogowych, kolejowych i lotniczych z innymi regionami kraju oraz z krajami UE Niski poziom infrastruktury - np. niski poziom dostępności do Internetu Niewystarczający poziom oraz wadliwa struktura kwalifikacji zawodowych nieprzystająca do

120

będą:

Strona

3.

potrzeb gospodarki regionu Brak silnego ośrodka akademickiego w tej części województwa Słabo rozwinięta infrastruktura społeczna – brak współdziałania i niski poziom uczestnictwa społecznego Inne czynniki, jakie Proszę odnieść się do następujących tez: Branża ..... będzie jedną z 5 najprężniej 4.

rozwijających się branż w północnej części województwa lubuskiego (Gorzów Wielkopolski i przylegające powiaty) PROSZĘ O ZAZNACZENIE ODPOWIEDZI DLA KAŻDEJ WYMIENIONEJ BRANŻY. Tak do roku 2020

Tak do roku 2030

Nigdy

Produkcja papieru i wyrobów papierniczych Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych Produkcja włókiennicza Produkcja drewna i wyrobów z drewna Produkcja dla przemysłu maszynowego Produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego Produkcja dla przemysłu farmaceutycznego Budownictwo Handel Transport i logistyka Usługi edukacyjne Usługi turystyczne Inne branże jakie?

Jakie czynniki w największym stopniu będą przyczyniały się do intensywniejszego niż obecnie rozwoju wskazanych w pytaniu czwartym branż?

121

Położenie blisko granicy Położenie w pobliżu głównych szlaków komunikacyjnych Polski Kontakty międzynarodowe, międzynarodowe inwestycje Niższe koszty siły roboczej Rozwój bazy edukacyjnej i badawczej Dostęp do najnowszych rozwiązań, wiedzy wspierającej innowacyjność przedsiębiorstw Inne czynniki, jakie?

Strona

5.

6.

Jakie czynniki mogą stanowić przeszkodę dla intensywnego rozwoju wskazanych w pytaniu czwartym branż w przyszłości - do 2030 roku.

Niski poziom infrastruktury - np. niski poziom dostępności do Internetu Przepisy prawne Brak środków finansowych na wdrażanie nowych technologii Brak rynków zbytu Brak jednostek badawczo-rozwojowych Brak wykwalifikowanych specjalistów do pracy w jednostkach badawczo - rozwojowych w regionie Spadek ogólnej atrakcyjności regionu w przyszłości Zbyt mało firm tej samej branży w regionie – brak możliwości tworzenia klastrów Brak innych, dogodnych warunków dla inwestorów, które „przyblokują” ich inwestycje mimo dobrej infrastruktury Inne czynniki, jakie?

Proszę dokonać oceny poniżej wymienionych branż pod kątem przyciągania inwestorów do regionu oraz ich przyszłej innowacyjności. PROSZĘ O ZAZNACZENIE ODPOWIEDZI DLA KAŻDEJ WYMIENIONEJ BRANŻY. Będzie jedną z 5 branż, która będzie przyciągała najwięcej inwestorów

Branża

Tak do roku 2020

Tak do roku 2030

Nie

Będzie jedną z 5 innowacyjnych branż w regionie Tak do roku 2020

Tak do roku 2030

Nie

122

Produkcja papieru i wyrobów papierniczych Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych Produkcja włókiennicza Produkcja drewna i wyrobów z drewna Produkcja dla przemysłu maszynowego Produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego Produkcja dla przemysłu farmaceutycznego Budownictwo Handel Transport i logistyka Usługi edukacyjne Usługi turystyczne Inne branże jakie?

Strona

7.

Jakie będzie według Pana(i) znaczenie w przyszłości (w perspektywie do 2030 roku) 8.

rozumiane jako zasięg działania - wskazanych poniżej branż? PROSZĘ O ZAZNACZENIE ODPOWIEDZI DLA KAŻDEJ WYMIENIONEJ BRANŻY. Zasięg oddziaływania branży będzie miał charakter

Branża

Regionalny

Ogólnopolski

Europejski

Produkcja papieru i wyrobów papierniczych Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych Produkcja włókiennicza Produkcja drewna i wyrobów z drewna Produkcja dla przemysłu maszynowego Produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego Produkcja dla przemysłu farmaceutycznego Budownictwo Handel Transport i logistyka Usługi edukacyjne Usługi turystyczne Inne branże jakie?

Proszę odnieść się do następującej tezy: W Gorzowie Wielkopolskim będą rozwijały się innowacyjne firmy zdolne do konkurowania na rynku ogólnopolskim w takich branżach jak:

Branża

Tak do roku 2020

Tak do roku 2030

Nigdy

123

Farmacja Biotechnologia Chemia Informatyka IT Media i technologie komunikacji CT Mechanika Energetyka Rolnictwo Inne branże, jakie?

Strona

9.

Lokalny, tylko w obszarze miasta

10.

Skąd/ w jaki sposób innowacyjne firmy Gorzowa będą pozyskiwały innowacyjne pomysły/ innowacyjne rozwiązania?

Będą nabywały za granicą Będą pozyskiwały współpracując w klastrach i stowarzyszeniach przedsiębiorców Same będą prowadziły badania i rozwój Będą współpracowały z sektorem nauki Inne

11.

Gdzie przedsiębiorcy z północnej części województwa lubuskiego będą poszukiwali wiedzy podnoszącej ich konkurencyjność na rynku? w lokalnych uczelniach (uczelnie z północnej części województwa lubuskiego) w uczelniach całego województwa lubuskiego w uczelniach z ościennych do województwa lubuskiego województw w ogólnopolskich uczelniach poza granicami kraju Które z poniższych czynników będą stanowiły największe źródło przewagi konkurencyjnej nowoczesnych przedsiębiorstw w regionie obecnie oraz w przyszłości – za 10 lat i 20 lat?

WSKAŻ MAX 2 ODPOWIEDZI DLA KAZDEGO OKRESU Czynnik konkurencyjności przedsiębiorstw

Obecnie

OKRES Rok 2020

Rok 2030

124

Kapitał – aktywa przedsiębiorstwa Kapitał finansowy płynny Informacja Specjalistyczna wiedza Kapitał społeczny i relacyjny Organizacja pracy i zarządzanie Marka i wizerunek firmy/ produktów Potencjał badawczo - rozwojowy

Strona

12.

Jakie powinny być priorytety polityki publicznej dotyczące wspierania przedsiębiorczości, 13.

skutkujące wzrostem poziomu innowacyjności gospodarki Gorzowa Wielkopolskiego?

1-NAJNIŻSZA WAŻNOŚĆ, 5-NAJWYŻSZA WAŻNOŚĆ PROSZĘ O ZAZNACZENIE ODPOWIEDZI DLA KAŻDEJ WYMIENIONEJ BRANŻY. 1

2

3

4

5

Badania i postęp technologiczny Tworzenie parków technologicznych Wsparcie strategii eksportowych Tworzenie infrastruktury informatycznej i ekonomicznej Wsparcie finansowe nowych inwestycji Zapewnienie instrumentów doradczych oraz informacyjnych Tworzenie centrów transferu technologii Wspieranie rozwoju centrów targowo-wystawienniczych Rozwój infrastruktury komunikacyjnej i zbrojenie terenu Zwolnienia i ulgi podatkowe, a także obniżenia stawek maksymalnych i podatków lokalnych Inne, jakie?

125

Jakie według Pana(i) powinny być kierunki rozwoju branżowego północnej części województwa lubuskiego?

Strona

14.

Ankieta

NOWOCZESNE KADRY GOSPODARKI

I. Proszę odnieść się do następującej tezy: Brak odpowiedniej jakości kadr w północnej części województwa lubuskiego (Gorzów Wielkopolski oraz przylegające powiaty), będzie jedną z ważniejszych barier rozwoju przedsiębiorstw w tej części województwa lubuskiego.

(Proszę wskazać tylko jedną odpowiedź) Tak, sytuacja ta nie poprawi się do końca 2020 roku Tak, sytuacja ta nie poprawi się do końca 2030 roku Nie (Proszę przejść do pytania 2a ) 1a.

Przyczyną takiego stanu będzie: (Proszę wskazać maksymalnie 2 odpowiedzi) Niewłaściwa struktura kształcenia na poziomie wyższym Marginalizacja szkolnictwa zawodowego Brak zainteresowania dla podnoszenia kwalifikacji przez młodzież, niechęć do nauki Migracje zarobkowe za granicę Migracje wewnętrzne w kraju, wyjazdy do większych ośrodków miejskich Brak właściwej oferty szkoleniowej w regionie (ograniczona liczba firm oferujących szkolenia o tematyce zgodnej z potrzebami pracodawców) Brak możliwości zaspokojenia oczekiwań finansowych wysoko wykwalifikowanych pracowników przez pracodawców Inne czynniki, jakie?

Szansą na wykształcenie wysoko wykwalifikowanych kadr w regionie będzie: (Proszę wskazać maksymalnie 2 odpowiedzi)

126

Rozwój szkolnictwa wyższego Pozyskiwanie wysoko wykwalifikowanych pracowników spoza regionu i wykorzystywanie ich potencjału do kształcenia własnych kadr Rozwój firm i oddziałów dużych firm posiadających własne systemy i standardy kształcenia kadr Doskonalenie polityki rozwoju kadr w przedsiębiorstwach poprzez tworzenie ścieżek kariery zawodowej, indywidualne plany szkoleniowe itp.

Inne czynniki, jakie?

Strona

2a.

II.

Proszę odnieść się do następującej tezy:

Znacząco zmieni się struktura ważności kwalifikacji, a tym samym preferencji wyboru pracowników przez pracodawców z północnej części województwa lubuskiego. Będzie to związane ze zmianami organizacyjnymi, technologicznymi oraz zmianami dotyczącymi kluczowych czynników sukcesu rynkowego.

Realizacja tej tezy będzie możliwa: (Proszę wskazać tylko jedną odpowiedź) Tak do roku 2020 Tak do roku 2030 Nigdy Czy system średniego szkolnictwa zawodowego w Gorzowie Wielkopolskim będzie w stanie 1b.

dostarczyć pracowników o oczekiwanych przez pracodawców umiejętnościach zawodowych?

Nie, w ogóle Tak, w ograniczonym stopniu Tak, w średnim stopniu Tak, w dużym stopniu Nie wiem/ Trudno powiedzieć Proszę o uzasadnienie odpowiedzi

127

(Proszę wskazać maksymalnie 3 odpowiedzi) Odpowiednie wykształcenie Gruntowna wiedza podstawowa Specjalistyczna wiedza Doświadczenie zawodowe Znajomość języków obcych Podstawowa znajomość obsługi komputera Znajomość obsługi specjalistycznych programów komputerowych Ukończone dodatkowe specjalistyczne kursy, szkolenia Umiejętność pracy w grupie Dyspozycyjność Samodzielność Odpowiedzialność Umiejętność podejmowania decyzji Inne czynniki, jakie?

Strona

2b.

Posiadanie, jakiego rodzaju umiejętności, kompetencji, kwalifikacji powinno być priorytetem dla szkolnictwa średniego, z punktu widzenia przyszłych potrzeb rynku pracy?

3b.

Czy system wyższego szkolnictwa zawodowego w Gorzowie Wielkopolskim będzie w stanie dostarczyć pracowników o oczekiwanych przez pracodawców umiejętnościach zawodowych?

Nie, w ogóle Tak, w ograniczonym stopniu Tak, w średnim stopniu Tak, w dużym stopniu Nie wiem/ Trudno powiedzieć Proszę o uzasadnienie odpowiedzi

4b.

Wykształcenie, jakiego rodzaju umiejętności, kompetencji, kwalifikacji powinno być priorytetem dla szkolnictwa wyższego, z punktu widzenia przyszłych potrzeb rynku pracy?

(Proszę wskazać maksymalnie 3 odpowiedzi) Wykształcenie Gruntowna wiedza podstawowa Specjalistyczna wiedza Doświadczenie zawodowe Znajomość języków obcych Podstawowa znajomość obsługi komputera Znajomość obsługi specjalistycznych programów komputerowych Ukończone dodatkowe specjalistyczne kursy, szkolenia Umiejętność pracy w grupie Dyspozycyjność Samodzielność Odpowiedzialność Umiejętność podejmowania decyzji Inne czynniki, jakie?

Szansą na rozwój nowych kwalifikacji wśród pracowników regionu będzie: 5b.

(Proszę wskazać maksymalnie 2 odpowiedzi)

Strona

128

Samodzielne podnoszenie kompetencji i samofinansowanie szkoleń Rozwój programów kształcenia w szkołach wyższych Rozwój programów kształcenia w szkołach średnich Pozyskiwanie kompetencji i ich nauka w firmach spoza regionu, również zagranicznych (import kompetencji) Doskonalenie polityki rozwoju kadr w przedsiębiorstwach (np. planowanie ścieżki kariery, indywidualne plany szkoleniowe) Atrakcyjne programy stypendialne (m.in. wyjazdy na zagraniczne uczelnie) Oferta kształcenia ustawicznego – studia podyplomowe, dostępność studiów doktorskich Inne czynniki, jakie?

Zagrożeniem dla pozyskiwania nowych kwalifikacji przez pracowników będzie: 6b.

(Proszę wskazać maksymalnie 2 odpowiedzi): Słabość uczelni wyższych w regionie Programy kształcenia niedostosowane do potrzeb praktyki gospodarczej Brak programów kształtujących umiejętności miękkie, jak np.: praca w zespole, nastawienie na osiąganie wyników na wczesnych etapach kształcenia – przedszkole, szkoła podstawowa Negatywne postawy pracowników wobec pracy – brak etosu pracy Negatywne skutki bezrobocia długotrwałego – brak nawyku pracy Inne czynniki, jakie?

III.

Proszę odnieść się do następującej tezy:

Istniejące obecnie na regionalnym rynku pracy strukturalne niedopasowanie strony popytowej i podażowej zostanie przezwyciężone dzięki efektywniejszemu działaniu systemu edukacji (w tym zawodowej).

Realizacja tej tezy będzie możliwa: (Proszę wskazać tylko jedną odpowiedź) Tak do roku 2020 Tak do roku 2030 Nigdy Na pracowników, jakich grup zawodowych nie wystąpi zapotrzebowanie ze strony pracodawców – pracowników, których branż będzie za dużo?

(Proszę zaznaczyć odpowiedzi przy wybranych przez Państwa branżach) Branża

Na pewno do roku 2020

Na pewno do roku 2030

Nigdy

129

Rolnictwo Budownictwo Przetwórstwo przemysłowe Handel i usługi Obsługa biurowa Informatyka IT Media i tech ologie ko unikacji CT Edukacja Sektor finansowy Turystyka Transport i logistyka Inne branże, jakie?

Strona

1c.

Które zawody mogą należeć do kategorii deficytowych – pracowników, których branż będzie 2c.

brakowało?

(Proszę zaznaczyć odpowiedzi przy wybranych przez Państwa branżach) Branża

Na pewno do roku 2030

Nigdy

Rolnictwo Budownictwo Przetwórstwo przemysłowe Handel i usługi Obsługa biurowa Informatyka IT Media i technologie komunikacji CT Edukacja Sektor finansowy Turystyka Transport i logistyka Inne branże, jakie?

Głównymi determinantami popytu na kadry będzie: (Proszę zaznaczyć odpowiedzi przy wybranych przez Państwa czynnikach) Obecnie

Do roku 2020

Do roku 2030

130

Zagraniczne migracje zarobkowe Migracje wewnętrzne, odpływ pracowników do dużych ośrodków miejskich Niż demograficzny Napływ pracowników z innych krajów (np. ze wschodu i dalekiego wschodu) Zmiana nastawienia do pracy np. brak etosu pracy wśród młodych pokoleń Niekorzystny stosunek wysokości wynagrodzeń do oczekiwań finansowych pracowników Brak możliwości awansu i rozwoju zawodowego zgodnego z oczekiwaniami Niewłaściwa struktura zawodowa, niewłaściwe kierunki kształcenia Inne czynniki, jakie?

Strona

3c.

Na pewno do roku 2020

Głównymi determinantami podaży kadr będzie:

4c.

(Proszę zaznaczyć odpowiedzi przy wybranych przez Państwa czynnikach) Obecnie

Do roku 2020

Do roku 2030

Zagraniczne migracje zarobkowe Migracje wewnętrzne, odpływ pracowników do dużych ośrodków miejskich Niż demograficzny Napływ pracowników z innych krajów (np. ze wschodu i dalekiego wschodu) Zmiana nastawienia do pracy np. brak etosu pracy wśród młodych pokoleń Niekorzystny stosunek wysokości wynagrodzeń do oczekiwań finansowych pracowników Brak możliwości awansu i rozwoju zawodowego zgodnego z oczekiwaniami Niewłaściwa struktura zawodowa, niewłaściwe kierunki kształcenia Inne czynniki, jakie?

IV.

Proszę odnieść się do następującej tezy:

W kolejnych 10-u, 20-u latach istotnie zmienią się źródła przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw. Zmiany te będą dotyczyć również przedsiębiorstw z północnej części województwa lubuskiego.

Realizacja tej tezy będzie możliwa: (Proszę wskazać tylko jedną odpowiedź) Tak do roku 2020 Tak do roku 2030 Nigdy Źródłem przewagi konkurencyjnej nowoczesnych przedsiębiorstw w północnej części województwa w przyszłości – za 10, 20 lat będzie: (Proszę zaznaczyć maksymalnie 2 odpowiedzi dla każdego wskazanego okresu)

Kapitał – aktywa przedsiębiorstwa Kapitał finansowy płynny Informacja Specjalistyczna wiedza Kapitał społeczny i relacyjny Organizacja pracy i zarządzanie Marka i wizerunek firmy/ produktów Potencjał badawczo-rozwojowy Inne czynniki, jakie?

Tak do roku 2020

Tak do roku 2030

131

Obecnie

Strona

1d.

V.

Proszę odnieść się do następującej tezy:

Istotne zmiany obejmą rynek szkoleń. Zmieni się zainteresowanie potencjalnych uczestników oraz pracodawców, co do tematyki i sposobu prowadzenia szkoleń.

Realizacja tej tezy będzie możliwa: (Proszę wskazać tylko jedną odpowiedź) Tak do roku 2020 Tak do roku 2030 Nigdy Które z wymienionych poniżej tematów szkoleń będą najbardziej popularne w kontekście 1e.

kształcenia kadr nowoczesnej gospodarki w województwie lubuskim?

(Proszę zaznaczyć 1 odpowiedź wybranych tematów szkoleń) Wzrośnie znaczenie w przyszłości

Spadnie znaczenie w przyszłości

Pozostanie bez zmian

Strona

132

Komunikacja/ konflikty w zespołach/ mediacja Prawo pracy/ zamówienia publiczne Finanse/ księgowość/ rachunkowość zarządcza Zarządzanie projektami/ zarządzanie projektami badawczymi Marketing/ obsługa klienta/ handel/ negocjacje Zarządzanie informacją/ systemy informacyjne w przedsiębiorstwach/ infobrokering Przedsiębiorczość/ zarządzanie małym biznesem/ ABC biznesu Zarządzanie zasobami ludzkimi/ motywacja/ zarządzanie zespołami Zarządzanie wielkokulturowym przedsiębiorstwem/ marketing międzynarodowy/ inne szkoły zarządzania – model chiński, japoński Pozyskiwanie funduszy UE/ finansowanie projektów badawczych i rozwojowych Internet/ biznes w Internecie/ marketing internetowy/ e-biznes Prawo patentowe/komercjalizacja wiedzy/ transfer technologii Strategie/ planowanie Marketing innowacji/ dyfuzja innowacji/ rynek Inne szkolenia, jakie?

2e.

Proszę o ustosunkowanie się do poniższych stwierdzeń

Zdecydowanie zgadzam się

Raczej zgadzam się

Trudno Raczej się Zdecydowanie powiedzieć nie zgadzam się nie zgadzam

Strona

133

Szkolenia będą znacznie dłuższe niż obecnie, ponieważ ilość treści koniecznych do przekazania będzie stale rosła.

Znacznie wzrośnie znaczenie metod szkolenia na odległość – elearningowych – ze względu na ograniczony czas i koszty realizacji szkoleń.

W przyszłości, 80% czasu będzie przeznaczonych na szkolenia specjalistyczne podnoszące wiedzę i umiejętności.