Pies - dysplazja stawów biodorowych

Adam Michał Janicki

pies dysplazja stawów biodrowych prawo złotej proporcji i tetralogia panewki – wartości diagnostyczne i prognostyczne

© Copyright tekstu Adam Michał Janicki © Copyright ilustracji Adam Michał Janicki © Copyright by Galaktyka Sp. z o.o., Łódź 2012 90-562 Łódź, ul. Łąkowa 3/5 tel.: 042 639 50 18, tel./fax: 042 639 50 17 e-mail: weterynaria@galaktyka.com.pl www.galaktyka.com.pl Zdjęcia pochodzą z archiwum prywatnego Adama Michała Janickiego (o ile nie zaznaczono inaczej) Redakcja naukowa: dr n. wet. Jacek Sterna Redakcja językowa i techniczna: Zespół Wydawnictwa Galaktyka Korekta: Justyna Muszyńska-Szkodzik Skład: Garamond Projekt okładki: Garamond Koordynacja projektu: Marta Sobczak Druk i oprawa: Drukarnia im. Adama Półtawskiego ISBN: 978-83-7579-226-3

Uwaga Medycyna jest gałęzią nauki cechującą się stałym rozwojem wiedzy.

Niniejsze dzieło jest chronione prawem autorskim. Ugruntowane w ten sposób prawa, zwłaszcza prawo wykonywania przekładów, przedruków, wygłaszania wykładów i odczytów, wykorzystywania fotografii i tabel, przesyłania drogą radiową lub w postaci elektronicznej, mikrofilmowania lub powielania innymi sposobami oraz gromadzenia i magazynowania w zakładach przetwarzania danych, są zastrzeżone, z uwzględnieniem także wykorzystywania w postaci streszczenia. Powielanie niniejszego dzieła lub jego części jest, nawet w pojedynczym przypadku, dozwolone jedynie w granicach prawnych postanowień ustawy obejmującej prawo autorskie. Wykroczenia podlegają postanowieniom karnym wynikającym z ustawy o prawie autorskim.

Spis treści Przedmowa .........................................................................................................9 Podziękowania .................................................................................................11 I. Obecny stan wiedzy na temat dysplazji stawów biodrowych ...................................................................15 1. Wstęp .........................................................................................................15 2. Możliwy przebieg ......................................................................................16 3. Uwarunkowania genetyczne ................................................................18 4. Uwarunkowania środowiskowe..............................................................20 4.1. Tempo wzrostu i przyrostu masy ciała ................................................20 4.2. Wartość energetyczna karmy ..............................................................21 4.3. Białko w karmie ....................................................................................23 4.4. Węglowodany w diecie .......................................................................24 4.5. Tłuszcze ................................................................................................25 4.6. Substancje mineralne w diecie ..........................................................26 4.6.1. Wapń .............................................................................................. 28 4.6.2. Wapń i witamina D ........................................................................ 29 4.6.3. Sód, potas, chlor ............................................................................ 30

4.7. Związek żywienia z patologią wzrostu kości ........................................30 4.8. Suplementacja (dodatki żywieniowe) ................................................31 4.8.1. Wapń, fosfor ...............................................................................31 4.8.2. Ekstrakty naturalne pochodzenia roślinnego ..............................31 4.8.3. Antyoksydanty ............................................................................32

4.9. Pora roku ..............................................................................................32 5

Pies – dysplazja stawów biodrowych

5. Uwarunkowania anatomiczne prawidłowej czynności stawu biodrowego ..................................................................32 6. Młodociane stawy biodrowe ...............................................................34 7. Podobieństwa dysplazji stawów biodrowych i łokciowych ..................35 8. Zróżnicowanie objawów dysplazji stawów biodrowych .......................37 9. Rozpoznawanie dysplazji stawów biodrowych ......................................39 9.1. Objawy wizualne .................................................................................39 9.1.1. Postawa ......................................................................................39 9.1.2. Próby postawne ..........................................................................41

9.2. Badanie kliniczne psów świadomych .................................................42 9.2.1. Dźwięki i drgania ........................................................................42 9.2.2. Badanie psa stojącego ..............................................................42 9.2.3. Badanie kliniczne w głębokiej sedacji lub znieczuleniu ogólnym ....................................................................44

9.3. Badanie rentgenowskie ......................................................................46 9.3.1. Badanie rentgenowskie dla celów hodowlanych .......................47 9.3.2. Badanie rentgenowskie dla celów medycznych .........................49 9.3.3. Ocena kąta antewersji u szczeniąt przed trzecim miesiącem życia i psów starszych na podstawie badania rentgenowskiego ...................................................................50 9.3.4. Niestandardowe rentgenologiczne metody diagnostyczne ........................................................................51

9.4. Prognozowania zmian wtórnych i następstw interwencji medycznych przy dysplazji stawów biodrowych .......................................54

II. Prawo złotej proporcji i tetralogia panewki – wartości diagnostyczne i prognostyczne ...............................................59 10. Zasada „złotego podziału” i ciąg Fibonacciego ................................59 11. Opracowanie własne .............................................................................60 11.1. Wprowadzenie ...................................................................................60 11.2. Materiał i metodyka ..........................................................................63 11.3. Zagadnienie migrujących panewek miednicy u szczeniąt ..............65 11.3.1. Grupa A ....................................................................................66 11.3.2. Grupa B ....................................................................................67 6

Spis treści

11.3.3. Wykorzystanie zjawiska pozornej migracji panewek miednicy w prognozowaniu ..................................................68

11.4. Tetralogia płytek wzrostowych panewki ............................................70 11.4.1. Przyczyny zniekształceń stawów biodrowych przy doczaszkowym położeniu panewek ..............................................71 11.4.2. Doczaszkowe położenie panewek miednicy u szczeniąt i dorosłych psów – przykłady ...............................................................72 11.4.3. Przyczyny zniekształceń stawów biodrowych przy doogonowym położeniu panewek ...............................................80 11.4.4. Doogonowe położenie panewek miednicy u szczeniąt i psów dorosłych – przykłady ...........................................................................82 11.4.5. Przykłady radiogramów miednicy psów uznanych oficjalnie za wolne od dysplazji stawów biodrowych ...........................85 11.4.6. Lokalizacja panewek zbliżona do optimum ..............................87

11.5. Wyniki i omówienie ...........................................................................87

12. Implikacje kliniczne ................................................................................90 13. Radiogramy cyfrowe ...............................................................................92 III. Postępowanie terapeutyczne u psów z dysplazją stawów biodrowych oraz postępowanie wyprzedzające / profilaktyczne ..............................................................................................93 14. Postępowanie zachowawcze i inwazyjne .............................................93 15. Najczęściej stosowane metody leczenia chirurgicznego .................100 Posłowie ..........................................................................................................103 Bibliografia ......................................................................................................105

Pies – dysplazja stawów biodrowych Tab. 2. Zapotrzebowanie na makro- i mikroelementy oraz rezultat niedoboru i przedawkowania [za Lewis i in., 1989] (c.d.)

Pierwiastek Miedź (Cu)

Mangan (Mn)

Jod (J)

Zapotrzebowanie Objawy niedoboru Objawy przedawkowania w diecie 7 mg/kg wolny wzrost, zmiany kostne objawy choroby wątroby – wypodobne do powodowanych stępuje u bedlington terierów niedoborem Ca; może być w wyniku niemożności uruwywołany przez nadmiar Zn, Fe chamiania miedzi w wątrobie lub molibdenu 5 mg/kg upośledzenie rozrodu, ronienia, częściowy albinizm, upośleobrzęki stawów, sztywność, dzenie płodności niechęć do ruchu, krótkie, grube i kruche kości 1,5 mg/kg

Selen (Se)

0,1 mg/kg

niedoczynność tarczycy, wole, łysienia, resorpcja płodów, kretynizm, obrzęk śluzowaty, letarg, senność, bojaźliwość „choroba białych mięśni”, miopatie szkieletowe i serca

takie jak przy niedoborze

na podstawie objawów u innych gatunków: nerwowość, brak łaknienia, wymioty, osłabienie, ataksja, duszność i śmierć w wyniku obrzęku płuc w ciągu kilku godzin lub dni

Występowanie makro- i mikroelementów w pokarmach naturalnych i karmach komercyjnych różni się i zależy od źródła pochodzenia.

Ilość mikro- i makroelementów w pokarmie naturalnym zależy od tego, czy tkanki zwierzęce oraz masa roślinna pochodzą od organizmów zdrowych, bez niedoborów i toksyn blokujących lub wypierających niektóre z nich. Także różnorodność rodzajów tkanek zwierzęcych, ziarna (i jego gatunku) oraz warzyw ma wpływ na zawartość minerałów.

Sposób przyrządzania karmy z produktów naturalnych może zwiększyć lub zmniejszyć ich ilość w dawce pokarmu. Aby właściwie zbilansować dietę, trzeba wiedzieć, w jakich produktach znajdzie się potrzebna w codziennym żywieniu ilość substancji mineralnych niezbędnych dla zapewnienia dobowego zapotrzebowania organizmu.

W karmach komercyjnych ich ilość powinna być bilansowana zarówno w pełnej karmie, jak i w suchej masie. Producenci powinni zawrzeć tę informację w spisie zawartości. W praktyce ogranicza się często do podawania procentowej lub wagowej zawartości wapnia (Ca) i fosforu (P) jako pierwiastków mających istotny i dobrze poznany wpływ na rozwój młodych organizmów.

4.6.1. Wapń W swojej pracy omawiającej badania dotyczące metabolizmu wapnia Tryfonidou [2001] poświęciła obszerny akapit różnicom we wpływie nadmiaru wapnia w karmie na pojawianie się zaburzeń rozwojowych szkieletu u rosnących psów ras małych (pudel miniaturowy) i olbrzymich (dog niemiecki). Obie badane grupy zwierząt spożywały karmę zawierającą wysoki procent wapnia. Zaburzenia pojawiły się u dogów, podczas gdy u pudli nie pojawiły się żadne objawy kliniczne zaburzeń wzrostu szkieletu. Według Hazewinkela [2001] u rosnących psów (bez względu na rasę) rzeczywiste przyswajanie 28

Obecny stan wiedzy na temat dysplazji stawów biodrowych

wapnia jest dodatnio skorelowane z ilością przyjmowaną w karmie. Zauważył, że zarówno pudle, jak i dogi nie różniły się ilością przyswajanego wapnia przy takim samym (na kilogram masy ciała) spożyciu go z karmą do czasu osiągnięcia dojrzałości płciowej.

Jednak rzeczywiste przyswajanie wapnia u dogów między odsadzeniem a osiągnięciem dojrzałości płciowej spadało, podczas gdy u pudli było takie samo. Różnica wynikała z regulacji hormonalnej i wcześniejszego osiągania dojrzałości płciowej przez pudle. Na wyniki badań wpływ miało obciążenie diety wapniem, co powodowało zwiększone jego przyswajanie u dogów w związku z niedojrzałością systemu absorpcji wapnia, wolnym spadkiem poziomu hormonu wzrostu i IGF-I oraz ich wpływem na wchłanianie wapnia. Wskutek zmniejszania się poziomu 1,25 (OH)2D obniża się wchłanianie wapnia w jelicie. Przy nadmiarze w jelicie Ca i/lub P powstaje nierozpuszczalny kompleks Ca-P (niewchłanialny), który ogranicza dostępność źródła wapnia. Jako zawartość właściwą uznaje się 0,8–0,9% wapnia w suchej masie karmy.

4.6.2. Wapń i witamina D Zaburzenia szkieletowe objawiają się w zależności od okresu, przez jaki zwierzę pobiera większe ilości wapnia, od obciążenia wapniem i od obecności innych substancji mineralnych w nadmiarze, to jest fosforu.

Z podażą i wchłanianiem zawartego w karmie wapnia wiąże się ilość witaminy D, jaką dysponuje organizm rosnącego szczenięcia. Jest ona jednym z głównych regulatorów (obok parathormonu i kalcytoniny) gospodarki wapniowej. Psy nie mają wystarczającej ilości prekursora witaminy D syntetyzowanego w skórze. Pozyskują ją zatem z karmy – w ten sposób zaspokajają większość zapotrzebowania na nią.

Analiza karm komercyjnych dla psów wykazała, że często zawierają one zbyt duże ilości witaminy D. Według Tryfonidou [2001] przekroczenia zalecanej dawki wahały się od 4 do 13 razy, przy uznawanej za wartość zalecaną 500 IU (500 jednostek międzynarodowych) na każdy kilogram karmy (20 IU/kg masy ciała/dzień). Spożywanie przez szczenięta zbyt dużej ilości tej witaminy może, prócz objawów przedawkowania, powodować zachwiania regulacji zwrotnej między poziomem wapnia a poziomem witaminy D. Wstępne obserwacje wpływu witaminy D na metabolizm psów małych ras (pudle miniaturowe) i wielkich (dogi niemieckie), poczynione przez Hazewinkela i Tryfonidou [za Nap, 2001], ujawniły duży wpływ nadmiaru witaminy D na wystąpienie zaburzeń śródchrzęstnego kostnienia u dogów, w stopniu większym niż u pudli.

Może to mieć zatem istotne znaczenie w pojawianiu się osteochondrozy w chrząstkach wzrostowych kości tworzących panewki miednicy oraz bliższych nasad kości udowych, a także chrząstek stawowych panewek miednicy i głów kości udowych. Związek tych zaburzeń z rozwojem deformacji typowych dla dysplazji stawów biodrowych uzależnionych od zwiększonej zawartości wapnia oraz witaminy D w karmie może być nawet wprost proporcjonalny.

Bardzo duże ilości witaminy D3 w karmie mogą prowadzić do wtórnej hiperkalcemii połączonej z hiperfosfatemią, co przekłada się na objawy kliniczne (utrata apetytu, polidypsja, poliuria, osłabienie mięśni szkieletowych, wymioty) [Hazewinkel, 2006]. Ten podwyższony poziom krążącego we krwi wapnia i fosforu jest następstwem zwiększonej resorpcji kości i wzmożonego wchłaniania w jelitach. Nadpodaż witaminy D3 prowadzi także do mineralizacji tkanek miękkich, włączając naczynia krwionośne, oskrzeliki i kanaliki nerkowe oraz niekorzystnych zjawisk w przewodzie pokarmowym i sercu. Witamina D3 w takich dawkach bowiem ma już działanie toksyczne [Hazewinkel, 2001].

29

Rycina 10. Radiogram miednicy psa z objawami dysplazji stawów biodrowych (owczarek niemiecki, samiec, 1 rok)

Rycina 11. Radiogram miednicy owczarka belgijskiego (samiec,1,5 roku)

Rycina 12. Radiogram miednicy rottweilera (samica, 6 lat)

Rycina 13. Radiogram miednicy psa (mieszaniec, samiec, 8 lat, waga 28 kg)

Pies – dysplazja stawów biodrowych

Konsekwencją hipoplazji rąbka grzbietowego w części przedniej lub tylnej, przy nikłej lub umiarkowanej w części środkowej, będzie ułatwione osiąganie objawu Ortolaniego i ewentualnie Barlowa przy jednoczesnym zwiększeniu kąta antewersji, czyli tak zwanej antetorsji szyjki kości udowej.

Prawidłowy kąt antewersji z jednoczesną hipoplazją rąbka grzbietowego w części przedniej sprawia, że próba Ortolaniego ma dodatni wynik jedynie przy mniejszym lub większym wyprostowaniu stawu biodrowego. Hipoplazja rąbka grzbietowego panewki w części tylnej daje natomiast dodatni wynik tej próby przy niewielkim lub wyraźnym zgięciu w stawie biodrowym. Warto pamiętać o tych szczegółach podczas przeprowadzania omawianych prób.

9.3. Badanie rentgenowskie Diagnostykę rentgenowską dysplazji stawów biodrowych przeprowadza się z dwóch powodów: hodowlanego i medycznego.

W pierwszym przypadku ocenia się fenotyp miednicy osobnika hodowlanego, by ustalić, czy jest on wolny od genetycznego obciążenia dysplazją, czy też nie. Ma to znaczenie dla hodowców psów, którzy woleliby przeznaczać do hodowli osobniki wolne od dysplazji stawów biodrowych. Ocena dokonana przez licencjonowanego radiologa ułatwia hodowcom planowanie hodowli i kojarzenie par, a także pozytywną selekcję osobników. Celem jest uzyskanie populacji psów danej rasy możliwie najbardziej zbliżonych do pożądanego ideału – wolnych od dysplazji stawów biodrowych.

Badanie rentgenowskie psów w celu oceny stanu stawów biodrowych pod kątem dysplazji przeprowadzane jest po zakończeniu wzrostu. Sekcje rasowe związków kynologicznych ustalają terminy tych badań, a także nakładają na hodowców wybranych ras psów ewentualny obowiązek ich przeprowadzania.

Nabywcy psów tych ras, w których występuje ryzyko wystąpienia dysplazji stawów biodrowych, są także zainteresowani rezultatami pozytywnej selekcji hodowlanej dotyczącej tego zaburzenia. Wolne od dysplazji szczenię, pochodzące od przodków wolnych od dysplazji stawów biodrowych, nie będzie w okresie wzrostu i w wieku dojrzałym przyczyną trosk i wydatków związanych z leczeniem następstw tego zaburzenia rozwojowego.

W drugim przypadku powodem przeprowadzania badania rentgenowskiego są wskazania medyczne. Wynikają one z objawów zaburzeń postawy i ruchu, które niepokoją nabywców psów. Nietypowe postawy oraz różnego stopnia zaburzenia w ruchu skłaniają właścicieli do wizyty u lekarza weterynarii w celu przeprowadzenia klinicznego badania. Jego częstym uzupełnieniem jest badanie rentgenowskie stawów biodrowych. Termin tego badania zależy wyłącznie od właścicieli psów, zatem zgłaszane są osobniki w różnym wieku, nawet kilkutygodniowe, bezpośrednio po zakupie.

Badanie rentgenowskie stawów biodrowych przeprowadzane w celach hodowlanych, by ujawnić ewentualne obciążenie stawów dysplazją stawów biodrowych, przeprowadzane jest po zakończeniu wzrostu szkieletu. U psów ras średnich i dużych badanie to najczęściej wykonuje się, gdy ukończą one półtora roku życia (18 miesięcy).

Psy ras olbrzymich poddawane są takiemu badaniu później, co jest związane z dłuższym okresem wzrostu.

46

Obecny stan wiedzy na temat dysplazji stawów biodrowych

9.3.1. Badanie rentgenowskie dla celów hodowlanych Widoczny na ryc. 24. cień fragmentu szkieletu psa obejmuje całą miednicę i kości udowe do przestrzeni stawowej stawów udowo-piszczelowych. Pies ułożony jest na grzbiecie, kończyny miedniczne są wyprostowane w stawach biodrowych, kości udowe równoległe do siebie w taki sposób, by cienie rzepek były widoczne w połowie szerokości dalszych końców kości udowych. Kaseta z błoną rentgenowską znajduje się pod leżącym na stole psem, a lampa rentgenowska ponad nim. Zdjęcie rentgenowskie wykonano w projekcji brzuszno-grzbietowej z kończynami wyprostowanymi w stawach biodrowych. Przechylenie miednicy tego osobnika powoduje powstanie asymetrycznego obrazu lewej i prawej połowy miednicy, co pokazuje ryc. 25. Jest to widoczne w postaci nierównej szerokości skrzydeł kości biodrowych oraz w niejednakowym kształcie otworów zasłonowych.

Należy zwrócić szczególną uwagę na właściwe ułożenie pacjenta – na ryc. 24 i 25 widać różnice w jakości obrazu wynikające właśnie z ułożenia psa. Niewielkie pochylenie na prawą stronę (ryc. 25) spowodowało, że cień prawego otworu zasłonowego jest pozornie zwężony, a cień skrzydła prawej kości biodrowej – pozornie poszerzony. Podobną deformację obserwuje się w krawędziach panewek (rąbków). Rąbek grzbietowy panewki jest pozornie cofnięty przyśrodkowo, co spowodowało zmniejszenie pokrycia cienia głowy kości udowej przez cień panewki.

Masy kałowe obecne w jelicie grubym mogą utrudniać interpretację radiogramu, zatem pacjent powinien być także od tej strony właściwie przygotowany do badania rentgenowskiego.

Wskutek nieprawidłowego ułożenia psa do badania rentgenowskiego obraz miednicy i stawów biodrowych jest zafałszowany, a to w dużym stopniu utrudnia ocenę widocznych na radiogramie szczegółów budowy anatomicznej szkieletu. Dlatego radiogramy wykonane wadliwie nie powinny być oceniane.

Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że u bardzo muskularnych psów ze stosunkowo krótkimi i silnie umięśnionymi udami, często jest bardzo trudne, a nawet niemożliwe, zachowanie równoległości kości udowych względem siebie. Podobne trudności pojawiają się w przypadku poważnych zmian zwłókniających dotyczących torebek stawów biodrowych lub przy przykurczach i zwłóknieniu mięśni ud. Jest to powszechne u psów z poważnymi deformacjami stawów biodrowych i występuje jako następstwo odruchowego, długotrwałego, zwiększonego napięcia mięśni, wywołanego trwałymi odczuciami bólowymi ze strony stawu biodrowego.

Podstawowy i dotychczas jedyny uznawany za miarodajny jest wynik badania rentgenowskiego stawów biodrowych przeprowadzonego u pacjenta, którego poddano sedacji lub znieczuleniu ogólnemu w celu wyłączenia odruchowego napięcia mięśni.

Ocenie podlegają wszystkie widoczne na zdjęciu rentgenowskim składniki stawów biodrowych (niekoniecznie w podanej kolejności): • miednica i panewki miednicy pod względem kształtu i ich głębokości; • głowy i szyjki kości udowych (kształt, zagłębienie, osteofity); • szerokość przestrzeni między panewką a głową kości udowej; • zagłębienie (pogrążenie) głowy kości udowej w panewce (w procentach); • wynik pomiaru kąta Norberga (w stawach normalnych powinien być równy lub większy niż 105°, wartość 90° to już podwichnięcie); • obecność hipoplazji (niedokształcenia) rąbka (krawędzi) panewki; • obecność hipoplazji (niedokształcenia) lub zmian zwyrodnieniowych rąbka panewki w części przedniej, górnej i tylnej; 47

Pies – dysplazja stawów biodrowych

Przyrost wartości φR = 1,5789 × 0,03 = 0,0473, tak więc prognozowane φR wynosi: 1,5789 + 0,0473 = 1,6262, podczas gdy wartość rzeczywista obliczona na podstawie radiogramu to 1,6228. Różnica wynosi 0,0034.

Analogiczne obliczenia dla φ właściwego dla lewej panewki pokazały następujący jego przyrost: φL = 1,5770 × 0,03 = 0,0473, zatem prognozowane φL to: 1,5770 + 0,0473 = 1,6243, podczas gdy wartość rzeczywista obliczona na podstawie radiogramu wyniosła 1,6228. Różnica wynosi 0,0015.

Pomimo nieznacznych różnic w długościach cieni między prawą a lewą połową miednicy, ostateczna wartość φ jest wyższa od optymalnej, co lokuje ten fenotyp w grupie obciążonych genetycznie dysplazją stawów bio drowych.

Ten przykład rozwoju szczenięcej miednicy psa rasy olbrzymiej wskazuje na większe przyrosty bezwzględnych długości mierzonych odcinków kości kulszowych niż u psa z kategorii niższej, jaką była omawiana wcześniej husky. Pomimo tych różnic, względne przyrosty długości cieni były podobne i wyniosły, tak jak u pozostałych badanych szczeniąt, w zaokrągleniu 3% (to jest pomiędzy 2,50% a 3,50%).

11.3.3. Wykorzystanie zjawiska pozornej migracji panewek miednicy w prognozowaniu Obliczanie przyszłego położenia panewek miednicy na podstawie radiogramów miednic szczenięcych pozwala na ustalenie tendencji rozwojowej i prognozowanie przyszłych, związanych z nią zagrożeń.

Te orientacyjne dane powinny zostać przekazane hodowcy lub nabywcy szczenięcia i być pomocne w ustaleniu planu prowadzenia wzrostu szczeniaka. Szczególną uwagę należy zwrócić na utrzymanie tempa przyrostów dobowych w pobliżu wartości minimalnych dla danej rasy. Informacje te mogą posłużyć też do ustalenia programu zajęć ruchowych oraz form ruchu z wyłączeniem takich rodzajów czy odmian ruchu, które mogą przeciążać stawy biodrowe zlokalizowane wadliwie.

Na podstawie badania rentgenowskiego, wykonanego wcześnie, jeszcze przed skostnieniem w całości kości kulszowych, oraz omówionego mechanizmu pozornej migracji panewek miednicy, można planować hodowlę i wcześnie wykluczyć z hodowli osobniki o poważnych odchyleniach od optymalnej budowy miednicy. U szczeniąt, których wyniki z wstępnego badania rentgenowskiego nie mieściły się w granicach prawidłowych, konieczne jest powtórzenie badania po skostnieniu zupełnym kości kulszowych, co następuje – zależnie od kategorii wielkościowej rasy – po sześciu (do ośmiu) miesiącach życia.

Zjawisko pozornego przesuwania się panewek miednicy w kierunku doczaszkowym w czasie wzrostu jest regułą obserwowaną na radiogramach rosnących psów. Jest to związane z opóźnionym pojawianiem się cieni guzów i kości kulszowych. U młodych szczeniąt cień kości kulszowej jest z tego powodu wyraźnie krótszy. W wieku, między czwartym a szóstym miesiącem, ujawniają się jądra kostnienia guzów kulszowych i maksymalnie w siódmym, ósmym miesiącu, nawet u ras olbrzymich, widoczne są już kompletne kości kulszowe. U psów ras małych i średnich zjawisko to kończy się w młodszym wieku niż u psów ras dużych i olbrzymich.

Krótszy cień kości kulszowych u bardzo młodych szczeniąt i dłuższy u szczeniąt starszych oraz psów dorosłych ma znaczenie wizualne i powoduje inną ocenę lokalizacji panewek miednicy. Jest powodem wyraźnego zaburzenia proporcjonalności budowy miednicy. To pozorne zjawisko nie ma jednak wpływu na biomechanikę pracy stawów biodrowych, dopóki wartości φ nie są znacząco wyższe lub niższe od wartości opty68

Prawo złotej proporcji i tetralogia panewki – wartości diagnostyczne i prognostyczne

malnej, bowiem miejsca przyczepów mięśni rotatorów pozostają od początku w pierwotnych położeniach, a kości kulszowe istnieją mimo braku ich cieni na radiogramach.

Zatem nadmiernie doogonowe czy nadmiernie przednie położenie panewek miednicy, będzie w oczywisty sposób wpływać na powstawanie przeciążeń z powodu niekorzystnego rozłożenia obciążeń mięśni rotatorów.

Wartość φ wraz ze wzrostem szczeniąt zmienia się. Występuje pozorna migracja panewek miednicy (patrz wyżej), spowodowana przyrostem na długość kości biodrowych i kulszowych, których są częścią i pomiędzy którymi są położone. Zatem od ich pierwotnej lokalizacji w bardzo wczesnym etapie rozwoju płodu zależy ich ostateczne położenie, już po urodzeniu się szczenięcia.

Kluczowe dla rozwoju panewek są rozwój i wzrost szczenięcia do piątego miesiąca życia, co wynika z kolejności zamykania się płytek wzrostowych kości panewkowej, następnie łonowej i kulszowej, a w końcu (w czwartym, najpóźniej piątym miesiącu życia) płytki wzrostowej kości biodrowej. Oznacza to, że możliwe deformacje przedniej części panewek mogą być większe, ponieważ dłużej brak jest ich sztywnego umocowania w kostnej ramie, którą jest miednica, z powodu plastyczności płytki wzrostowej kości biodrowej czynnej jeszcze w czwartym miesiącu życia.

Od piątego miesiąca życia obserwowana jest jedynie doczaszkowa pozorna migracja panewek, związana z bardzo późnym kostnieniem kości kulszowych i pojawieniem się ich cieni na radiogramie.

Tak więc pozornie doczaszkowe położenie panewek miednicy, widoczne na radiogramie 20-tygodniowego szczenięcia i ustalone na podstawie algorytmu złotego podziału, będzie dużo wyraźniejsze na podstawie analizy radiogramu wykonanego po okresie skostnienia guzów kulszowych, bo panewki znajdą się jeszcze bardziej doczaszkowo i z całą pewnością ujawnią się deformacje panewek miednicy oraz bliższych końców kości udowych.

Z kolei idealna lokalizacja panewek miednicy, określona wartością φ równą lub bardzo bliską 1,618 u 20-tygodniowego szczenięcia, będzie przyczynkiem do przewidywania wyraźniej doczaszkowego jej położenia po okresie ujawnienia się całej długości cienia kości kulszowych.

Z tego samego powodu, wyznaczone na radiogramie doogonowe położenie panewek u 20-tygodniowego szczenięcia, ulegnie przesunięciu zarówno wizualnie, jak i liczbowo w kierunku doczaszkowym po pojawieniu się (na radiogramie wykonanym w wieku późniejszym) cienia całych kości kulszowych i może być bliskie położeniu optymalnemu, dla którego φ wynosi 1,618.

Na podstawie pozornej migracji panewek miednicy można wcześnie ustalić, które szczenięta są zagrożone w przyszłości dysplazją stawów biodrowych, a to z kolei pozwala hodowcom lub właścicielom na podjęcie decyzji, co do ich dalszego losu. Ważna prognostycznie jest ocena jakości widocznych płytek wzrostowych oraz czasu i symetryczności ich zamykania się. Przykładem są trzy radiogramy miednicy szczenięcia rasy tosa inu (ryc. 49, 50 i 51). Zrobiono je w wieku czterech, pięciu i siedmiu miesięcy.

Na radiogramie na ryc. 49 widać wyraźnie zbliżone ku sobie cienie kolców kulszowych (klepsydrowatość), wydłużone panewki miednicy (wymiar przednio-tylny) i ich spłycenie. Rąbek grzbietowy prawej panewki jest wyraźnie hipoplastyczny, a jego zarys cieniuje łukowato na całej długości. Wartość φ wskazuje na wyraźne przesunięcie środków panewek w kierunku doczaszkowym. Są więc kompletne dane, by uznać ten fenotyp za genetycznie obciążony dysplazją stawów biodrowych.

69

Pies – dysplazja stawów biodrowych

Po miesiącu wykonane zostaje następne zdjęcie rentgenowskie (ryc. 50). Tym razem widoczne są cienie guzów kulszowych w fazie kostnienia. Prawy kolec kulszowy jest masywniejszy niż lewy, objaw klepsydrowatości miednicy – wyraźny, a panewki (ich wymiar przednio-tylny) są nadmiernie długie, co szczególnie dobrze widać w prawej panewce.

Obustronne spłycenie panewek miednicy i podwichnięcie (subluxatio) głowy prawej kości udowej dopełniają obraz dysplazji stawów biodrowych. Widoczne są też bardziej koślawo położone cienie bliższych płytek wzrostowych kości udowych i sklerotyzacja kości dystalnie od nich, a także zagęszczenie znacznego stopnia w miejscu kości panewkowej prawej, tam, gdzie znajduje się przyczep panewkowy więzadła obłego głowy kości udowej. Może to świadczyć o przeciążeniu wywołanym nadmierną ruchomością głowy kości udowej w zbyt płytkiej i zbyt długiej (w wymiarze przednio-tylnym) panewce. Linearny cień wokół szyjki na granicy głów kości udowych wskazuje na wyraźne przeciążenie przyczepu torebki stawów biodrowych i może być traktowany jako formujący się osteofit.

Wartość φ jest już wyraźnie wyższa, za sprawą włączenia do pomiaru długości cienia miednicy także cieni kostniejących guzów kulszowych.

Wydłużenie całkowitej długości cienia lewej i prawej połowy miednicy spowodowało pozorne przesunięcie się środków panewek miednicy w kierunku doczaszkowym. Tak więc zarówno wizualnie, jak i geometrycznie panewki na tym radiogramie (ryc. 50) położone są bliżej połowy długości miednicy.

Radiogram tego samego szczenięcia tosa inu, ale wykonany, gdy ukończyło ono siódmy miesiąc (ryc. 51), pokazuje zakończenie procesu kostnienia kości kulszowych.

W porównaniu z wcześniejszymi radiogramami wrażenie nadmiernie doczaszkowego położenia panewek miednicy jest jeszcze większe. Pojawiło się także podwichnięcie głowy lewej kości udowej, płaszczyzny bliższe płytek wzrostowych kości udowych są bardziej koślawe i zwiększyła się koślawość bliższej 1/3 długości obu kości udowych.

W związku z wyraźną, nadmiernie doczaszkową lokalizacją panewek miednicy powiększył się kąt inklinacji szyjek kości udowych. Jego tendencja do wzrostu wyraźnie zaznacza się w sekwencji tych trzech zdjęć rentgenowskich.

U opisanego tu szczenięcia tosa inu przebieg procesu deformacji miednicy i kości udowych był typowy dla rosnących psów z doczaszkową lokalizacją panewek miednicy.

11.4. Tetralogia płytek wzrostowych panewki Podczas analizy radiogramów panewek miednicy brano pod uwagę: • symetrię widocznych lub niewidocznych cieni kości łonowych, biodrowych i kulszowych, przylegających do kości panewkowych i wspólnie budujących ich tetralogię u szczeniąt między 8. a 12. tygodniem życia; • fazę rozwojową i symetryczność obrazu w prawej i lewej panewce stref wstępnego kostnienia, w obszarach przyległych do chrząstek wzrostowych kości biodrowych i kulszowych w obrębie tetralogii; • ewentualne widoczne zniekształcenia panewek (wydłużenie, skrócenie, spłycenie, niedokształcenie); • ustawienie głów i szyjek kości udowych w stawach biodrowych, w tym antewersję i inklinację; • zdjęcie rentgenowskie miednicy tego samego psa, ale w późniejszym wieku (o ile właściciel wyraził zgodę na ponowne badanie).

70

Prawo złotej proporcji i tetralogia panewki – wartości diagnostyczne i prognostyczne

11.4.1. Przyczyny zniekształceń stawów biodrowych przy doczaszkowym położeniu panewek Wydaje się, że odkształcenia substancji kostnej tworzonej w panewkach miednicy zależą od zmian zachodzących w płytkach wzrostowych trzech głównych kości miednicy zespolonych, od początku formowania się organizmu, z małą kością panewkową, będącą jakby zwornikiem (ryc. 52–57).

W panewce miednicy trójkątna kość panewkowa łączy się poprzez płytki wzrostowe z kośćmi: biodrową, łonową i kulszową. Jest to połączenie czterech kości – stąd nazwa tetralogia.

Położenie kości panewkowej w przedniej części panewki miednicy jest optymalne biomechanicznie. Leży ona poza obszarem, w którym statycznie działa siła wywoływana ciężarem podczas podpierania panewki miednicy przez głowę kości udowej oraz oddziałują siły dynamiczne powodowane przez mięśnie prostujące staw biodrowy kończyny opartej na podłożu. Ich wypadkowa wprawia ciało psa w ruch postępowy (ryc. 54, 55 i 56). W wypadku wadliwego, doczaszkowego położenia panewki, powodującego zmniejszony kontakt głowy kości udowej z przednią częścią panewki, zostaje utracona równowaga sił działających na tetralogię chrząstek wzrostowych. Proces ten przebiega stopniowo, prawie niezauważalnie i daje o sobie znać dopiero wtedy, kiedy przesunięcie środka obrotu głowy kości udowej przemieści się ku tyłowi (doogonowo).

Przebiegający w tym samym czasie wzrost kości miednicy i mięśni rotatorów stawu biodrowego, przy doczaszkowym położeniu panewek, powoduje stopniowo zachwianie równowagi w oddziaływaniu na siebie kości tworzących panewki miednicy i głowy kości udowej.

Zmniejszający się kontakt głowy kości udowej z przednią częścią panewki prowadzi do zwiększania się przodoskrętu szyjki i głowy kości udowej. W rezultacie głowa kości udowej kieruje się bocznie i zaczyna wyraźniej naciskać dogrzbietową (górną) część panewki w miejscu chrząstki wzrostowej, łączącej kość biodrową z kością kulszową. Skutkiem jest stopniowe zwalnianie formowania się tej części rąbka grzbietowego panewki.

Panewka z wolna traci sferyczny kształt na rzecz owalnego. Jej dno na całej powierzchni przyczepu więzadła głowy kości udowej podlega coraz większej sile ciągnącej.

Głowa kości udowej ma teraz niedostateczny kontakt z całą powierzchnią panewki, a tym samym zmniejsza się wpływ dokładnego przylegania powierzchni stawowych na ich formowanie się. O kontakcie głowy kości udowej z panewką miednicy zaczyna decydować wytrzymałość mechaniczna więzadła głowy kości udowej oraz torebki stawowej.

Masa ciała psa stopniowo i nieprzerwanie wzrasta, co w końcu wywołuje pierwsze epizody podwichnięcia lub zwichnięcia głowy kości udowej. Im wcześniej zaczynają się one pojawiać, tym mniej wykształcony jest grzbietowy rąbek panewki.

Zaburzenia mechaniki stawu i bolesność przeciążonej torebki stawowej wywołują objawy kliniczne, ujawniają się postawy kompensacyjne. Przy trwałym podwichnięciu możliwe jest wywołanie objawu Barlowa, w przypadkach lżejszych obecny jest objaw Ortolaniego.

Zwiększony nacisk na połączenie biodrowo-kulszowe (ryc. 56 i 57) ponad wierzchołkiem trójkąta kości panewkowej może spowodować osłabienie tego połączenia.

W rezultacie przednia część panewki może zostać wywinięta niczym kołnierz lub przy stopniowym narastaniu presji i zgrubieniu dopanewkowej części kości biodrowej zostanie zahamowane formowanie się przednio-górnej części rąbka grzbietowego panewki.

Jeszcze później, na skutek zmniejszonego nacisku w obrębie panewkowej tetralogii 71

Rycina 105. Ilustracja możliwości pomiarowych na przykładzie tego samego radiogramu cyfrowego

Rycina 106. Nowotwór prawej połowy miednicy u mastifa neapolitańskigo po przeprowadzonej operacji potrójnej osteotomii miednicy (TPO); strzałki wyznaczają granicę nowotworu

Rycina 107. Obraz miednicy tego samego pacjenta w projekcji profilowej

Rycina 108. Nowotwór miednicy po przeprowadzonej potrójnej osteotomii miednicy u ośmioletniej suki labradora retrievera; strzałki wyznaczają granicę guza

Autor wydanej Autor wydanej obecnie monografii obecnie monografii kompleksowo kompleksowo opisuje patologię opisuje patologię choroby dysplastycznej. choroby dysplastycznej.

Czyni to Czyni w sposób to w sposób bardzo nowoczesny bardzo nowoczesny i niei niezwykle oryginalny. zwykle oryginalny.

Nowoczesność Nowoczesność polega napolega przedstawieniu na przedstawieniu treści treści dostępnych dostępnych w aktualnej w aktualnej literaturze, literaturze, co oznacza coszerokie oznaczaujęcie szerokie probleujęcie problemu. Rozważania mu. Rozważania te nie są jednak te nie są zwyczajnym jednak zwyczajnym przeglądem przeglądem dostępnych dostępnych pozycji bibliograficznych, pozycji bibliograficznych, a ustosunkowaniem a ustosunkowaniem się AutorasiędoAutora pojedyndo pojedynczych sądów czych czysądów grup czy stanowisk. grup stanowisk.

Oryginalność Oryginalność z kolei przejawia z kolei przejawia się się w dogłębnej w dogłębnej znajomości znajomości przedstawianych przedstawianych zagadnieńzagadnień i ogromnym i ogromnym dodoświadczeniu świadczeniu lekarsko-praktycznym lekarsko-praktycznym Autora. Szczególnego Autora. Szczególnego podkreśle-podkreślenia wymaga nia wartość wymagadokumentacji wartość dokumentacji w formie:w formie: tabel, rycin, tabel, schematów, rycin, schematów, zestawieńzestawień i obrazówi obrazów RTG. Rzadko RTG.treści Rzadko zawarte treściw podręcznikach zawarte w podręcznikach są są tak dobrze tak uzupełnione dobrze uzupełnione radiogramami radiogramami i ich opisami. i ich opisami.

Monografia Monografia ta stanowitaważne stanowi dzieło ważne w literaturze dzieło w literaturze weterynaryjnej, weterynaryjnej, które na pewno które na zainteresuje pewno zainteresuje każdego lekarza każdegozajmującego lekarza zajmującego się chorobasię chorobami psów, a także mi psów, studentów a także studentów medycynymedycyny weterynaryjnej, weterynaryjnej, kształcących kształcących się się specjalistów, specjalistów, hodowców hodowców oraz wszystkich oraz wszystkich właścicieliwłaścicieli psów. psów.

Prof. dr hab.

Prof.drdrh.c. hab. mult. dr h.c.

Ryszard mult.Badura Ryszard Badura

Pies – dysplazja Pies – dysplazja stawówstawów biodrowych biodrowych to: to: • nowatorskie spojrzenie na prawa rozwojowej patologii znanej jako • nowatorskie spojrzenie na prawa rozwojowej patologii znanej jako dysplazja dysplazja stawów biodrowych stawów biodrowych – Autor prezentuje – Autor prezentuje odkrytą przez odkrytą sie-przez siebie geometryczną bie geometryczną zależnośćzależność wymiarówwymiarów i proporcjii proporcji miednicy;miednicy; • materiał podzielony na trzy części, z których pierwsza ze względu • materiał podzielony na trzy części, z których pierwsza ze względu na pozbawiony na pozbawiony hermetycznych hermetycznych sformułowań sformułowań język jest język przeznaczojest przeznaczona dla wszystkich na dla wszystkich czytelników, czytelników, chcących chcących poszerzyćposzerzyć wiedzę z zakrewiedzę z zakresu dysplazji su stawów dysplazjibiodrowych stawów biodrowych u psów, a dwie u psów, pozostałe a dwie pozostałe skierowa-skierowane są do lekarzy ne są doi studentów lekarzy i studentów medycynymedycyny weterynaryjnej, weterynaryjnej, z powoduz powodu jakości narracji jakościi intensywnego narracji i intensywnego nagromadzenia nagromadzenia szczegółów; szczegółów; • prezentacja • prezentacja innowacyjnej innowacyjnej metody oddzielania metody oddzielania fenotypów fenotypów osobni- osobników obciążonych ków obciążonych dysplazją dysplazją stawów biodrowych stawów biodrowych od zdrowej odczęści zdrowej części populacji;populacji; • charakterystyka • charakterystyka rozwoju zmian rozwoju dysplastycznych zmian dysplastycznych wraz z wiekiem wraz z wiekiem szczeniąt;szczeniąt; • opis zależności jakości i kierunku zmian w przebiegu rozwoju pato• opis zależności jakości i kierunku zmian w przebiegu rozwoju patologii od pierwotnej logii od pierwotnej lokalizacjilokalizacji panewek miednicy panewek miednicy – ich poznanie – ich poznanie popozwoli na dobór zwoli na lepszych, dobór lepszych, a zarazema zarazem skuteczniejszych skuteczniejszych metod i techmetod i technik leczenia nikdysplazji leczenia stawów dysplazjibiodrowych; stawów biodrowych; • powiązanie wiedzy akademickiej z wszechobecną w kosmosie i ma• powiązanie wiedzy akademickiej z wszechobecną w kosmosie i materii ożywionej terii ożywionej świętą geometrią. świętą geometrią.

isbn: 978-83-7579-226-3 isbn: 978-83-7579-226-3

www.galaktyka.com.pl www.galaktyka.com.pl