Jak konstruować program wychowawczy szkoły

jak konstruowac_DRUK 25 wrzeœnia 2007 19:48:40

Mirosława Galczak Elżbieta Złowodzka Jetter Małgorzata Bojarska Mariusz paris

JAK KONSTRUOWAĆ SZKOLNY PROGRAM WYCHOWAWCZY

Kujawsko-Pomorskie Centrum Edukacji Nauczycieli we W³oc³awku PracowniaWspierania Oddzia³ywañ Wychowawczych

 Wydawnictwo Rubikon Kraków2001

Redakcja i korekta: Anna Grochowska-Piróg

Spis treœci

Projekt ok³adki: Marzena Astramowicz

Sk³ad komputerowy: Wydawnictwo Rubikon

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

ISBN 83-88725-06-8

Wydawnictwo Rubikon 30-376 Kraków,ul. Zakrzowiecka 39 D www.rubikon.krakow.pl e-mail: rubikon@rubikon.krakow.pl Druk: Drukarnia RAFAEL, 012 656 40 13

Wstêp Etap I Etap II Etap III Etap IV Etap V Etap VI Etap VII Etap VIII Etap IX Etap X

Ba­da­nie za­so­bów szko­³y o oe­kiwań uczniów i i­ców Ana­li­za ak­ów praw­nych Mi­sja szko­³y Syl­wet­ka ab­sol­wen­ta Za­da­nia szko­³y Po­win­no­œci wy­cho­waw­cy kla­sy Po­win­no­œci wy­cho­waw­cze na­uczy­cie­li przed­mio­tów Okre­so­we te­ma­tycz­ne pro­gra­my wy­cho­waw­cze Wspó³­pra­ca z ro­dzi­ca­mi Ewa­lu­acja szkol­ne­go pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go

Za­ko­oñ­e­nie Bi­blio­gra­fia Dodatek – materia³­y szkoleniowe

5 7 9 10 12 14 16 19 21 24 26 27 28 29

Wstêp Wszyst­kie szko­³y wdra­¿a­j¹­ce re­for­mê sta­nê­³y przed pro­ble­mem opra­co­wa­ nia w³a­sne­go pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go. Mi­ni­ster­stwo Edu­ka­cji Na­ro­do­wej na­kre­œli­³o g³ów­ne je­go za­³o­¿e­nia w 13. nu­me­rze „Bi­blio­tecz­ki Re­for­my” za­ty­tu­ ³o­wa­nym „O wy­cho­wa­niu w szko­le”. Tre­œci te sta­no­wi¹ je­dy­n¹ wska­zów­kê do bu­do­wa­nia przez szko­³y w³a­sne­go pro­gra­mu.

W pi­œmie MEN z dnia 19.08.1999 r. czytamy: „Wy­cho­wa­nie jest wy­mia­rem pra­cy edu­ka­cyj­nej, a nie wy­izo­lo­wa­nym za­da­niem”, a za­tem „ka¿­dy na­uczy­ciel jest wy­cho­waw­c¹ w ka¿­dej chwi­li swo­jej pra­cy edu­ka­cyj­nej”. Wg MEN ob­sza­ry pra­cy wy­cho­waw­czej dotycz¹ wszyst­kich za­jê­æ edu­ka­cyj­nych, go­dzi­n wy­cho­ waw­czych, a tak­¿e or­ga­ni­za­cji ¿y­cia kla­sy szkol­nej. Pra­gnie­my pod­kre­œliæ tak­ ¿e ko­niecz­noœæ uwzglêd­nie­nia w pro­gra­mie or­ga­ni­za­cji ¿y­cia ca­³ej spo­³ecz­no­œci szkol­nej, czy­li ocze­ki­wañ uczniów, ro­dzi­ców, na­uczy­cie­li i in­nych pra­cow­ni­ ków zwi¹­za­nych z funk­cjo­no­wa­niem szko­³y.

Pro­gram wy­cho­waw­czy szko­³y po­wi­nien za­wie­raæ „ca­³o­œcio­wy opis za­dañ wy­cho­waw­czych, któ­rych chce siê pod­j¹æ da­na szko­³a” (Zeszyt Biblioteczki Reformy nr 13, s. 43). Wy­ró¿­nio­no trzy sfe­ry dzia­³al­no­œci wy­cho­waw­czej na­uczy­cie­li: – dzia­³a­nia wy­ni­ka­j¹­ce z poj­mo­wa­nia wy­cho­wa­nia ja­ko wy­mia­ru pra­cy edu­ ka­cyj­nej ka¿­de­go na­uczy­cie­la, – dzia­³a­nia na­uczy­cie­li pe³­ni¹­cych obo­wi¹z­ki wy­cho­waw­ców kla­so­wych, – dzia­³a­nia wy­cho­waw­cze za­pro­jek­to­wa­ne w ró¿­ne­go ro­dza­ju te­ma­tycz­nych pro­gra­mach wy­cho­waw­czych.

Uwa¿amy, ¿e za­da­nia ogól­ne szko­³y i wymienione dzia­³a­nia po­win­ny sta­no­ wiæ g³ów­n¹ czêœæ pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go, ale na­le­¿y w nim tak­¿e uwzglêd­ niæ za­sa­dy wspó³­pra­cy z ro­dzi­ca­mi ja­ko g³ów­ny­mi wy­cho­waw­ca­mi dzie­ci. Po opra­co­wa­niu tych tre­œci w przej­rzy­stej i ja­snej for­mie powstanie d³u­go­fa­lo­wy i wie­lo­let­ni pro­gra­m pra­cy wy­cho­waw­czej szko­³y.

W niniejszym opra­co­wa­niu proponujemy je­den ze spo­so­bów uk³a­da­nia pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go szko­³y. Jest to kon­cep­cja Pra­cow­ni Wspie­ra­nia Oddzia­³y­wañ Wy­cho­waw­czych Ku­jaw­sko–Po­mor­skie­go Cen­trum Edu­ka­cji Na­uczy­cie­li we W³o­c³aw­ku.

Ka¿­da szko­³a mu­si u³o­¿yæ w³a­sny i nie­po­wta­rzal­ny pro­gram wy­cho­waw­czy zgod­ny z po­trze­ba­mi œro­do­wi­ska, w któ­rym funk­cjo­nu­je. Jed­nak­¿e w sy­tu­acji, gdy ra­da pe­da­go­gicz­na nie ma w³a­sne­go po­my­s³u, na­sze opra­co­wa­nie mo­¿e oka­zaæ siê po­moc­ne. Wresz­cie kry­ty­ku­j¹c nasz pro­jekt mo¿­na stwo­rzyæ ta­ki, któ­ry bê­dzie od­po­wied­ni dla da­nej szko­³y i œro­do­wi­ska. Pro­po­nu­je­my dzia­³a­nia eta­po­we, któ­re do­pro­wa­dz¹ do za­pro­jek­to­wa­nia pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go.

Do po­rad­ni­ka do­³¹­czo­no dodatek, zawieraj¹cy nie­któ­re ma­te­ria­³y wy­pra­co­ wa­ne przez uczest­ni­ków kur­sów „Pro­jek­to­wa­nie sys­te­mów wy­cho­waw­czych i roz­wój prak­tycz­nych umie­jêt­no­œci wy­cho­waw­czych” oraz „Szkol­ny pro­gram wy­cho­waw­czy Ÿró­d³em wza­jem­nej ko­mu­ni­ka­cji œro­do­wi­ska szkol­ne­go”. Ma­te­ ria­³y te zo­sta­³y stwo­rzo­ne pod kie­run­kiem au­to­rów po­rad­ni­ka, pro­wa­dz¹­cych kur­sy do­sko­na­l¹­ce.

Au­to­rzy dziê­ku­j¹ Pa­ni Da­nu­cie Mi­cha­lak za cen­ne wska­zów­ki przy two­rze­ niu te­go po­rad­ni­ka.

Etap I

Badania zasobów szkoły oraz oczekiwań uczniów i rodziców W roz­po­rz¹­dze­niu MEN z dnia 15 lu­te­go 1999 r. w spra­wie ra­mo­we­go sta­ tu­tu szkó³ czytamy: „Pro­gram wy­cho­waw­czy szko­³y (...) uchwa­la ra­da pe­da­go­ gicz­na po za­siê­gniê­ciu opi­nii ra­dy ro­dzi­ców i sa­mo­rz¹­du uczniow­skie­go”.

W zeszycie nr 13 Bi­blio­tecz­ki Re­for­my czytamy, ¿e za­da­nia wy­cho­waw­ cze szko­³y „s¹ okre­œlo­ne w usta­wach oœwia­to­wych i roz­po­rz¹­dze­niach, a tak­¿e po­win­ny byæ okre­œlo­ne przez dy­rek­to­ra szko­³y i na­uczy­cie­li w kon­sul­ta­cji z ro­ dzi­ca­mi”.

Wy­ni­ka z te­go, ¿e twór­ca­mi pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go szko­³y po­win­ni byæ dy­rek­tor, na­uczy­cie­le, ro­dzi­ce i ucznio­wie. Zgod­nie z Kon­sty­tu­cj¹ RP g³ów­ ny­mi wy­cho­waw­ca­mi m³o­dzie­¿y s¹ ro­dzi­ce i dla­te­go nie wolno ich pomin¹æ w pro­ce­sie two­rze­nia pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go.

Ba­da­nia za­so­bówszko­³y, a tak­¿e ocze­ki­wañ ro­dzi­cówi uczniówsta­no­wi¹ przy­go­to­wa­nie do re­da­go­wa­nia pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go. W tej fa­zie zbie­ra­ my ma­te­ria³, któ­ry wy­ko­rzy­sta­my przy two­rze­niu pro­gra­mu oraz pla­no­wa­niu pra­cy wy­cho­waw­cy kla­sy.

Za­cznij­my za­tem od ba­da­nia za­so­bów szko­³y. Ra­da pe­da­go­gicz­na win­na za­sta­no­wiæ siê i wy­pi­saæ, co w za­kre­sie wy­cho­wa­nia do­tych­czas w szko­le ro­bio­no z dobrymi efektami. War­to i na­le­¿y za­cho­waæ spraw­dzo­ne i sku­tecz­ne for­my pra­cy: cie­ka­we for­my pra­cy wy­cho­waw­czej, tra­dy­cje kul­ty­wo­wa­ne przez szko­³ê, po­zy­tyw­ne dzia­³a­nia po­szcze­gól­nych wy­cho­waw­ców itp. Do ze­bra­ne­go w ten spo­sób ma­te­ria­³u bê­dzie mo¿­na od­wo­³aæ siê na ka¿­dym eta­pie two­rze­nia pro­gra­mu.

W niniejszym opra­co­wa­niu proponujemy je­den ze spo­so­bów uk³a­da­nia pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go szko­³y. Jest to kon­cep­cja Pra­cow­ni Wspie­ra­nia Oddzia­³y­wañ Wy­cho­waw­czych Ku­jaw­sko–Po­mor­skie­go Cen­trum Edu­ka­cji Na­uczy­cie­li we W³o­c³aw­ku.

Ka¿­da szko­³a mu­si u³o­¿yæ w³a­sny i nie­po­wta­rzal­ny pro­gram wy­cho­waw­czy zgod­ny z po­trze­ba­mi œro­do­wi­ska, w któ­rym funk­cjo­nu­je. Jed­nak­¿e w sy­tu­acji, gdy ra­da pe­da­go­gicz­na nie ma w³a­sne­go po­my­s³u, na­sze opra­co­wa­nie mo­¿e oka­zaæ siê po­moc­ne. Wresz­cie kry­ty­ku­j¹c nasz pro­jekt mo¿­na stwo­rzyæ ta­ki, któ­ry bê­dzie od­po­wied­ni dla da­nej szko­³y i œro­do­wi­ska. Pro­po­nu­je­my dzia­³a­nia eta­po­we, któ­re do­pro­wa­dz¹ do za­pro­jek­to­wa­nia pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go.

Do po­rad­ni­ka do­³¹­czo­no dodatek, zawieraj¹cy nie­któ­re ma­te­ria­³y wy­pra­co­ wa­ne przez uczest­ni­ków kur­sów „Pro­jek­to­wa­nie sys­te­mów wy­cho­waw­czych i roz­wój prak­tycz­nych umie­jêt­no­œci wy­cho­waw­czych” oraz „Szkol­ny pro­gram wy­cho­waw­czy Ÿró­d³em wza­jem­nej ko­mu­ni­ka­cji œro­do­wi­ska szkol­ne­go”. Ma­te­ ria­³y te zo­sta­³y stwo­rzo­ne pod kie­run­kiem au­to­rów po­rad­ni­ka, pro­wa­dz¹­cych kur­sy do­sko­na­l¹­ce.

Au­to­rzy dziê­ku­j¹ Pa­ni Da­nu­cie Mi­cha­lak za cen­ne wska­zów­ki przy two­rze­ niu te­go po­rad­ni­ka.

Etap I

Badania zasobów szkoły oraz oczekiwań uczniów i rodziców W roz­po­rz¹­dze­niu MEN z dnia 15 lu­te­go 1999 r. w spra­wie ra­mo­we­go sta­ tu­tu szkó³ czytamy: „Pro­gram wy­cho­waw­czy szko­³y (...) uchwa­la ra­da pe­da­go­ gicz­na po za­siê­gniê­ciu opi­nii ra­dy ro­dzi­ców i sa­mo­rz¹­du uczniow­skie­go”.

W zeszycie nr 13 Bi­blio­tecz­ki Re­for­my czytamy, ¿e za­da­nia wy­cho­waw­ cze szko­³y „s¹ okre­œlo­ne w usta­wach oœwia­to­wych i roz­po­rz¹­dze­niach, a tak­¿e po­win­ny byæ okre­œlo­ne przez dy­rek­to­ra szko­³y i na­uczy­cie­li w kon­sul­ta­cji z ro­ dzi­ca­mi”.

Wy­ni­ka z te­go, ¿e twór­ca­mi pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go szko­³y po­win­ni byæ dy­rek­tor, na­uczy­cie­le, ro­dzi­ce i ucznio­wie. Zgod­nie z Kon­sty­tu­cj¹ RP g³ów­ ny­mi wy­cho­waw­ca­mi m³o­dzie­¿y s¹ ro­dzi­ce i dla­te­go nie wolno ich pomin¹æ w pro­ce­sie two­rze­nia pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go.

Ba­da­nia za­so­bówszko­³y, a tak­¿e ocze­ki­wañ ro­dzi­cówi uczniówsta­no­wi¹ przy­go­to­wa­nie do re­da­go­wa­nia pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go. W tej fa­zie zbie­ra­ my ma­te­ria³, któ­ry wy­ko­rzy­sta­my przy two­rze­niu pro­gra­mu oraz pla­no­wa­niu pra­cy wy­cho­waw­cy kla­sy.

Za­cznij­my za­tem od ba­da­nia za­so­bów szko­³y. Ra­da pe­da­go­gicz­na win­na za­sta­no­wiæ siê i wy­pi­saæ, co w za­kre­sie wy­cho­wa­nia do­tych­czas w szko­le ro­bio­no z dobrymi efektami. War­to i na­le­¿y za­cho­waæ spraw­dzo­ne i sku­tecz­ne for­my pra­cy: cie­ka­we for­my pra­cy wy­cho­waw­czej, tra­dy­cje kul­ty­wo­wa­ne przez szko­³ê, po­zy­tyw­ne dzia­³a­nia po­szcze­gól­nych wy­cho­waw­ców itp. Do ze­bra­ne­go w ten spo­sób ma­te­ria­³u bê­dzie mo¿­na od­wo­³aæ siê na ka¿­dym eta­pie two­rze­nia pro­gra­mu.

Ró¿­ne umie­jêt­no­œci i za­in­te­re­so­wa­nia nauczycieli (np. te­atr, tu­ry­sty­ka, mu­zy­ ko­wa­nie itp.) mo­g¹ w du­¿ej mie­rze wzbo­ga­ciæ pro­gram wy­cho­waw­czy. Na­uczy­ ciel hob­by­sta mo­¿e za­ra­ziæ swo­j¹ pa­sj¹ wie­lu uczniów i za­pew­niæ im cie­ka­wy spo­sób spê­dza­nia wol­ne­go cza­su. Umie­jêt­ne pre­zen­to­wa­nie za­in­te­re­so­wañ przez na­uczy­cie­la mo­¿e mieæ wp³yw na wy­bór za­wo­du przez ucznia.

Na­le­¿y tak­¿e za­sta­no­wiæ siê, z ja­ki­mi pro­ble­ma­mi wy­cho­waw­czy­mi ma­my do czy­nie­nia w szko­le, po­nie­wa¿ one mu­sz¹ byæ przed­mio­tem pra­cy wy­cho­ waw­czej, np.: brak dys­cy­pli­ny, wa­ga­ro­wa­nie, pa­le­nie pa­pie­ro­sów, pi­cie al­ko­ ho­lu, itp.).

Do­brym spo­so­bem opra­co­wa­nia tych za­gad­nieñ jest spi­sa­nie wszyst­kich prze­my­œleñ na du­¿ych ar­ku­szach pa­pie­ru. Za­wie­sza­j¹c je na tablicy, mo­¿e­my w ka¿­dej chwi­li czer­paæ z nich ma­te­ria³. Opra­cuj­my za­tem na ar­ku­szach: – do­tych­cza­so­we osi¹­gniê­cia w pra­cy wy­cho­waw­czej, – umie­jêt­no­œci i za­in­te­re­so­wa­nia na­uczy­cie­li, któ­re mo­¿e­my wy­ko­rzy­staæ w dal­szej pra­cy wy­cho­waw­czej, – problemy wychowawcze wystêpuj¹ce w szkole i œrodowisku.

Ba­da­nie ocze­ki­wañ ro­dzi­ców wo­bec szko­³y mo­¿e­my prze­pro­wa­dziæ sto­su­ j¹c od­po­wied­nio opra­co­wa­n¹ an­kie­tê lub son­du­j¹c opi­nie na ze­bra­niu. An­kie­ta musi uwzglêd­niaæ spe­cy­fi­kê œro­do­wi­ska.

Po wy­pe³­nie­niu an­kie­ty przez wszyst­kich ro­dzi­ców lub przez lo­so­wo wy­bra­n¹ gru­pê (w du­¿ej szko­le) na­le­¿y opra­co­waæ jej wy­ni­ki. Na tej pod­sta­wie zo­rien­tu­je­my siê, ja­kie war­to­œci ro­dzi­ce uzna­j¹ za szcze­gól­nie wa¿­ne w wy­ cho­wa­niu ich dzie­ci. Wy­ko­rzy­sta­my je przy okre­œla­niu mi­sji szko­³y i syl­wet­ki ab­sol­wen­ta. Wy­bra­ne przez ro­dzi­ców za­da­nia i pro­ble­my szko­³y bê­d¹ przy­dat­ ne na eta­pie two­rze­nia ogól­nych za­dañ wy­cho­waw­czych szko­³y. Na­to­miast od­po­wie­dzi do­ty­cz¹­ce ocze­ki­wa­nej od szko­³y po­mo­cy wy­ko­rzy­sta­my na eta­pie pro­jek­to­wa­nia wspó³­pra­cy z ro­dzi­ca­mi. Ocze­ki­wa­nia ro­dzi­ców mo­¿e­my tak­¿e po­znaæ pod­czas spo­tkañ z wy­cho­waw­ca­mi czy te¿ z trój­ka­mi kla­so­wy­mi.

Naj­wa¿­niej­szy­m podmiotem w szko­le s¹ ucznio­wie. Je­œli chce­my, ¿e­by by­li oni pod­mio­tem wy­cho­wa­nia, to w ka¿­dej sy­tu­acji mu­si­my li­czyæ siê z ich zda­niem – szcze­gól­nie do­ty­czy to uczniów star­szych. Ich ocze­ki­wa­nia wo­bec szko­³y mo­¿e­my ba­daæ za pomoc¹ an­kie­ty lub po­znaæ na pod­sta­wie in­for­ma­cji uzy­ska­nych podczas re­ali­za­cji go­dzin do dys­po­zy­cji wy­cho­waw­cy kla­sy.

Opi­nie uczniów wy­ko­rzy­sta­my w po­szcze­gól­nych eta­pach bu­do­wy pro­gra­ mu. Sce­na­riu­sze go­dzin do dys­po­zy­cji wy­cho­waw­cy kla­sy, ba­da­j¹­ce war­to­œci ce­nio­ne przez uczniów i ich po­trze­by, mo¿­na zna­leŸæ w li­te­ra­tu­rze.

Po ze­bra­niu i opra­co­wa­niu po­trzeb­ne­go ma­te­ria­³u przy­stêpujemy do na­stêp­ nych eta­pów bu­do­wy pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go szko­³y.

Etap II

Analiza aktów prawnych Podstaw¹ tworzenia szkolnych programów wychowawczych s¹ nastêpuj¹ce akty prawne: 1. Kon­sty­tu­cja RP (art. 48, 53, 54, 70, 72).

2. Usta­wa o sys­te­mie oœwia­ty (szcze­gól­nie jej pre­am­bu­³a).

3. Kar­ta Na­uczy­cie­la (szcze­gól­nie art. 6).

4. Pro­gram po­li­ty­ki pro­ro­dzin­nej pañ­stwa przy­jê­ty 17.11.1998 r. przez Ko­mi­ tet Spo­³ecz­ny RM (rozdz. V).

5. Pod­sta­wa pro­gra­mo­wa kszta³­ce­nia ogól­ne­go dla sze­œcio­let­nich szkó³ pod­sta­ wo­wych i gim­na­zjów (Dz. U. Nr 14/99).

6. Kon­kor­dat miê­dzy Rzeczpospolit¹ Pol­sk¹ a Sto­li­c¹ Apo­stol­sk¹.

7. Kon­wen­cja o Pra­wach Dziec­ka.

8. Eu­ro­pej­ska Kar­ta Praw Cz³o­wie­ka.

9. Sta­tut szko­³y.

Przy­stê­pu­j¹c do re­da­go­wa­nia pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go szko­³y na­le­¿y do­ko­naæ ana­li­zy wymienionych ak­tów praw­nych. Szcze­gó­³o­wa ana­li­za wy­kra­ cza po­za przy­jê­te ra­my te­go po­rad­ni­ka (do­ko­na­no jej w opra­co­wa­niach wska­za­ nych w bi­blio­gra­fii). Tre­œci za­war­te w ty­ch do­ku­men­tach nie mu­sz¹ byæ prze­ no­szo­ne i cy­to­wa­ne w pro­gra­mie wy­cho­waw­czym szko­³y, ale wy­pra­co­wa­ny pro­gram nie mo­¿e byæ z ni­mi sprzecz­ny. Szcze­gól­n¹ uwa­gê na­le­¿y zwró­ciæ na te frag­men­ty, któ­re do­ty­cz¹ wy­cho­wa­nia uczniów i praw cz³o­wie­ka.

Ró¿­ne umie­jêt­no­œci i za­in­te­re­so­wa­nia nauczycieli (np. te­atr, tu­ry­sty­ka, mu­zy­ ko­wa­nie itp.) mo­g¹ w du­¿ej mie­rze wzbo­ga­ciæ pro­gram wy­cho­waw­czy. Na­uczy­ ciel hob­by­sta mo­¿e za­ra­ziæ swo­j¹ pa­sj¹ wie­lu uczniów i za­pew­niæ im cie­ka­wy spo­sób spê­dza­nia wol­ne­go cza­su. Umie­jêt­ne pre­zen­to­wa­nie za­in­te­re­so­wañ przez na­uczy­cie­la mo­¿e mieæ wp³yw na wy­bór za­wo­du przez ucznia.

Na­le­¿y tak­¿e za­sta­no­wiæ siê, z ja­ki­mi pro­ble­ma­mi wy­cho­waw­czy­mi ma­my do czy­nie­nia w szko­le, po­nie­wa¿ one mu­sz¹ byæ przed­mio­tem pra­cy wy­cho­ waw­czej, np.: brak dys­cy­pli­ny, wa­ga­ro­wa­nie, pa­le­nie pa­pie­ro­sów, pi­cie al­ko­ ho­lu, itp.).

Do­brym spo­so­bem opra­co­wa­nia tych za­gad­nieñ jest spi­sa­nie wszyst­kich prze­my­œleñ na du­¿ych ar­ku­szach pa­pie­ru. Za­wie­sza­j¹c je na tablicy, mo­¿e­my w ka¿­dej chwi­li czer­paæ z nich ma­te­ria³. Opra­cuj­my za­tem na ar­ku­szach: – do­tych­cza­so­we osi¹­gniê­cia w pra­cy wy­cho­waw­czej, – umie­jêt­no­œci i za­in­te­re­so­wa­nia na­uczy­cie­li, któ­re mo­¿e­my wy­ko­rzy­staæ w dal­szej pra­cy wy­cho­waw­czej, – problemy wychowawcze wystêpuj¹ce w szkole i œrodowisku.

Ba­da­nie ocze­ki­wañ ro­dzi­ców wo­bec szko­³y mo­¿e­my prze­pro­wa­dziæ sto­su­ j¹c od­po­wied­nio opra­co­wa­n¹ an­kie­tê lub son­du­j¹c opi­nie na ze­bra­niu. An­kie­ta musi uwzglêd­niaæ spe­cy­fi­kê œro­do­wi­ska.

Po wy­pe³­nie­niu an­kie­ty przez wszyst­kich ro­dzi­ców lub przez lo­so­wo wy­bra­n¹ gru­pê (w du­¿ej szko­le) na­le­¿y opra­co­waæ jej wy­ni­ki. Na tej pod­sta­wie zo­rien­tu­je­my siê, ja­kie war­to­œci ro­dzi­ce uzna­j¹ za szcze­gól­nie wa¿­ne w wy­ cho­wa­niu ich dzie­ci. Wy­ko­rzy­sta­my je przy okre­œla­niu mi­sji szko­³y i syl­wet­ki ab­sol­wen­ta. Wy­bra­ne przez ro­dzi­ców za­da­nia i pro­ble­my szko­³y bê­d¹ przy­dat­ ne na eta­pie two­rze­nia ogól­nych za­dañ wy­cho­waw­czych szko­³y. Na­to­miast od­po­wie­dzi do­ty­cz¹­ce ocze­ki­wa­nej od szko­³y po­mo­cy wy­ko­rzy­sta­my na eta­pie pro­jek­to­wa­nia wspó³­pra­cy z ro­dzi­ca­mi. Ocze­ki­wa­nia ro­dzi­ców mo­¿e­my tak­¿e po­znaæ pod­czas spo­tkañ z wy­cho­waw­ca­mi czy te¿ z trój­ka­mi kla­so­wy­mi.

Naj­wa¿­niej­szy­m podmiotem w szko­le s¹ ucznio­wie. Je­œli chce­my, ¿e­by by­li oni pod­mio­tem wy­cho­wa­nia, to w ka¿­dej sy­tu­acji mu­si­my li­czyæ siê z ich zda­niem – szcze­gól­nie do­ty­czy to uczniów star­szych. Ich ocze­ki­wa­nia wo­bec szko­³y mo­¿e­my ba­daæ za pomoc¹ an­kie­ty lub po­znaæ na pod­sta­wie in­for­ma­cji uzy­ska­nych podczas re­ali­za­cji go­dzin do dys­po­zy­cji wy­cho­waw­cy kla­sy.

Opi­nie uczniów wy­ko­rzy­sta­my w po­szcze­gól­nych eta­pach bu­do­wy pro­gra­ mu. Sce­na­riu­sze go­dzin do dys­po­zy­cji wy­cho­waw­cy kla­sy, ba­da­j¹­ce war­to­œci ce­nio­ne przez uczniów i ich po­trze­by, mo¿­na zna­leŸæ w li­te­ra­tu­rze.

Po ze­bra­niu i opra­co­wa­niu po­trzeb­ne­go ma­te­ria­³u przy­stêpujemy do na­stêp­ nych eta­pów bu­do­wy pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go szko­³y.

Etap II

Analiza aktów prawnych Podstaw¹ tworzenia szkolnych programów wychowawczych s¹ nastêpuj¹ce akty prawne: 1. Kon­sty­tu­cja RP (art. 48, 53, 54, 70, 72).

2. Usta­wa o sys­te­mie oœwia­ty (szcze­gól­nie jej pre­am­bu­³a).

3. Kar­ta Na­uczy­cie­la (szcze­gól­nie art. 6).

4. Pro­gram po­li­ty­ki pro­ro­dzin­nej pañ­stwa przy­jê­ty 17.11.1998 r. przez Ko­mi­ tet Spo­³ecz­ny RM (rozdz. V).

5. Pod­sta­wa pro­gra­mo­wa kszta³­ce­nia ogól­ne­go dla sze­œcio­let­nich szkó³ pod­sta­ wo­wych i gim­na­zjów (Dz. U. Nr 14/99).

6. Kon­kor­dat miê­dzy Rzeczpospolit¹ Pol­sk¹ a Sto­li­c¹ Apo­stol­sk¹.

7. Kon­wen­cja o Pra­wach Dziec­ka.

8. Eu­ro­pej­ska Kar­ta Praw Cz³o­wie­ka.

9. Sta­tut szko­³y.

Przy­stê­pu­j¹c do re­da­go­wa­nia pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go szko­³y na­le­¿y do­ko­naæ ana­li­zy wymienionych ak­tów praw­nych. Szcze­gó­³o­wa ana­li­za wy­kra­ cza po­za przy­jê­te ra­my te­go po­rad­ni­ka (do­ko­na­no jej w opra­co­wa­niach wska­za­ nych w bi­blio­gra­fii). Tre­œci za­war­te w ty­ch do­ku­men­tach nie mu­sz¹ byæ prze­ no­szo­ne i cy­to­wa­ne w pro­gra­mie wy­cho­waw­czym szko­³y, ale wy­pra­co­wa­ny pro­gram nie mo­¿e byæ z ni­mi sprzecz­ny. Szcze­gól­n¹ uwa­gê na­le­¿y zwró­ciæ na te frag­men­ty, któ­re do­ty­cz¹ wy­cho­wa­nia uczniów i praw cz³o­wie­ka.

Etap III

Misja szko³y Ko­lej­nym eta­pem w bu­do­wa­niu pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go szko­³y jest wy­pra­co­wa­nie mi­sji szko­³y. Wed³ug D. El­sner [2] mi­sja okre­œla „to¿­sa­moœæ i cel ist­nie­nia or­ga­ni­za­cji”. Na­to­miast w od­nie­sie­niu do szko­³y, mi­sja win­na „okre­œlaæ cel ist­nie­nia tej szko­³y w da­nym, kon­kret­nym œro­do­wi­sku”. Dla­te­go mu­si ona byæ wy­pra­co­wa­na przez ze­spó³ na­uczy­cie­li okre­œlo­nej szko­³y, nie mo­¿e byæ na­rzu­co­na z ze­wn¹trz czy te¿ za­po­¿y­czo­na od in­nej pla­ców­ki. Przy­ jê­ta i za­ak­cep­to­wa­na przez ra­dê pe­da­go­gicz­n¹ jest wy­zna­czo­n¹ dro­g¹, re­ali­zo­ wa­n¹ przez wspól­no­têszkol­n¹.

Ro­l¹ mi­sji jest skon­cen­tro­wa­nie siê na tym, co wa¿­ne, istot­ne w dzia­³al­no­œci szko­³y, na jej za­mie­rze­niach i roz­wo­ju.

Funk­cja ze­wnêtrz­na mi­sji to: – wizerunek szko³y, – uznawane wartoœci – potrzeby œrodowiska, które zaspokaja, – specyficzne us³ugi, jakie oferuje swoim klientom.

Na­to­miast funk­cja we­wnêtrz­na po­le­ga na nada­wa­niu kie­run­ku dzia­³a­niom edu­ka­cyj­nym po­dej­mo­wa­nym przez na­uczy­cie­li i in­te­gro­wa­niu wszyst­kich wo­kó³ich re­ali­za­cji.

Pro­ces for­mu­³o­wa­nia mi­sji po­win­na wy­prze­dzaæ fa­za od­kry­cia po­trze­by mi­sji w œro­do­wi­sku na­uczy­ciel­skim po­przez dys­ku­sje, re­flek­sje, ne­go­cja­cje, po­le­mi­ki.

Mi­sja przy­bie­ra zwy­kle po­staæ pi­sem­nej de­kla­ra­cji skie­ro­wa­nej do ro­dzi­ców i uczniów. Przy­stê­pu­j¹c do jej for­mu­³o­wa­nia trze­ba po­szu­kaæ od­po­wie­dzi na na­stê­pu­j¹­ce py­ta­nia (wg M. Ta­rasz­kie­wicz): 1) po co je­ste­œmy?

2) dla ko­go ist­nie­je­my?

10

3) co chce­my ro­biæ?

4) kto jest na­szym klien­tem?

5) cze­go on po­trze­bu­je?

6) co chce­my mu za­ofe­ro­waæ?

7) do cze­go zmie­rza­my?

Uwa¿a siê, ¿e misja powinna tak¿e okreœlaæ wartoœci, na których opieramy siê w naszym systemie wychowania. Dobrze sformu³owana misja (wg S. Majaro) powinna spe³niaæ nastêpuj¹ce kryteria: – byæ na ty­le wy­raŸ­nie spre­cy­zo­wa­na, aby móc wy­wie­raæ wp³yw na za­cho­wa­ nia po­szcze­gól­nych osób w trak­cie wy­ko­ny­wa­nia za­dañ, – bardziej koncentrowaæ siê na zaspokojeniu potrzeb klienta ni¿ produkcie lub us³udze, – wynikaæ z rzetelnej oceny mocnych i s³abych stron organizacji, – odwo³ywaæ siê do szans stwarzanych przez wizjê, – byæ realn¹ i wykonaln¹, – byæ na tyle elastyczn¹, by dopuszczaæ zmiany wynikaj¹ce z dynamiki rynku.

Przyk³adem misji oœwiaty w Polsce jest Preambu³a do Ustawy o Systemie Oœwiaty, która brzmi: „Na­ucza­nie i wy­cho­wa­nie – re­spek­tu­j¹c chrze­œci­jañ­ski sys­tem war­to­œci – za pod­sta­wê przyj­mu­je uni­wer­sal­ne za­sa­dy ety­ki. Kszta³­ce­nie i wy­cho­wa­nie s³u­¿y roz­wi­ja­niu u m³o­dzie­¿y po­czu­cia od­po­wie­dzial­no­œci, mi­³o­œci oj­czy­zny oraz po­sza­no­wa­nia dla pol­skie­go dzie­dzic­twa kul­tu­ro­we­go, przy jed­no­cze­snym otwar­ciu siê na war­to­œci kul­tur Eu­ro­py i œwia­ta. Szko­³a win­na za­pew­niæ ka¿­de­ mu ucznio­wi wa­run­ki nie­zbêd­ne do je­go roz­wo­ju, przy­go­to­waæ go do wy­pe³­nia­ nia obo­wi¹z­ków ro­dzin­nych i oby­wa­tel­skich w opar­ciu o za­sa­dy so­li­dar­no­œci, de­mo­kra­cji, to­le­ran­cji, spra­wie­dli­wo­œci i wol­no­œci”.

In­nym przy­k³a­dem (za D. El­sner [2]) jest mi­sja ka­to­lic­kiej szko­³y w Glas­gow. „Jesteœmy szko³¹: – promuj¹c¹ chrzeœcijañski system wartoœci, – pomagaj¹c¹ wszystkim uczniom w pe³nym rozwoju ich talentów, – pro­wa­dz¹­c¹ sze­ro­ki za­kres dzia­³añ lek­cyj­nych i po­za­lek­cyj­nych, dziê­ki któ­ rym na­si ucznio­wie zdo­by­wa­j¹ wie­dzê oraz umie­jêt­no­œci po­zwa­la­j¹­ce spro­ staæ wy­zwa­niom do­ro­s³e­go ¿y­cia, – zapewniaj¹c¹ równoœæ szans i sprawiedliwoœæ spo³eczn¹, – wspieraj¹c¹ ducha partnerstwa miêdzy uczniami i pracownikami, miêdzy rodzicami i szko³¹, miêdzy spo³ecznoœci¹ lokaln¹ i szkoln¹, – za­pew­nia­j¹­c¹ do­brze zor­ga­ni­zo­wa­ne, atrak­cyj­ne za­jê­cia, w do­brze wy­po­sa­ ¿o­nym gma­chu szko­³y, – wspieraj¹c¹ pogl¹d, ¿e kszta³cenie jest procesem trwaj¹cym ca³e ¿ycie”.

11

Etap III

Misja szko³y Ko­lej­nym eta­pem w bu­do­wa­niu pro­gra­mu wy­cho­waw­cze­go szko­³y jest wy­pra­co­wa­nie mi­sji szko­³y. Wed³ug D. El­sner [2] mi­sja okre­œla „to¿­sa­moœæ i cel ist­nie­nia or­ga­ni­za­cji”. Na­to­miast w od­nie­sie­niu do szko­³y, mi­sja win­na „okre­œlaæ cel ist­nie­nia tej szko­³y w da­nym, kon­kret­nym œro­do­wi­sku”. Dla­te­go mu­si ona byæ wy­pra­co­wa­na przez ze­spó³ na­uczy­cie­li okre­œlo­nej szko­³y, nie mo­¿e byæ na­rzu­co­na z ze­wn¹trz czy te¿ za­po­¿y­czo­na od in­nej pla­ców­ki. Przy­ jê­ta i za­ak­cep­to­wa­na przez ra­dê pe­da­go­gicz­n¹ jest wy­zna­czo­n¹ dro­g¹, re­ali­zo­ wa­n¹ przez wspól­no­têszkol­n¹.

Ro­l¹ mi­sji jest skon­cen­tro­wa­nie siê na tym, co wa¿­ne, istot­ne w dzia­³al­no­œci szko­³y, na jej za­mie­rze­niach i roz­wo­ju.

Funk­cja ze­wnêtrz­na mi­sji to: – wizerunek szko³y, – uznawane wartoœci – potrzeby œrodowiska, które zaspokaja, – specyficzne us³ugi, jakie oferuje swoim klientom.

Na­to­miast funk­cja we­wnêtrz­na po­le­ga na nada­wa­niu kie­run­ku dzia­³a­niom edu­ka­cyj­nym po­dej­mo­wa­nym przez na­uczy­cie­li i in­te­gro­wa­niu wszyst­kich wo­kó³ich re­ali­za­cji.

Pro­ces for­mu­³o­wa­nia mi­sji po­win­na wy­prze­dzaæ fa­za od­kry­cia po­trze­by mi­sji w œro­do­wi­sku na­uczy­ciel­skim po­przez dys­ku­sje, re­flek­sje, ne­go­cja­cje, po­le­mi­ki.

Mi­sja przy­bie­ra zwy­kle po­staæ pi­sem­nej de­kla­ra­cji skie­ro­wa­nej do ro­dzi­ców i uczniów. Przy­stê­pu­j¹c do jej for­mu­³o­wa­nia trze­ba po­szu­kaæ od­po­wie­dzi na na­stê­pu­j¹­ce py­ta­nia (wg M. Ta­rasz­kie­wicz): 1) po co je­ste­œmy?

2) dla ko­go ist­nie­je­my?

10

3) co chce­my ro­biæ?

4) kto jest na­szym klien­tem?

5) cze­go on po­trze­bu­je?

6) co chce­my mu za­ofe­ro­waæ?

7) do cze­go zmie­rza­my?

Uwa¿a siê, ¿e misja powinna tak¿e okreœlaæ wartoœci, na których opieramy siê w naszym systemie wychowania. Dobrze sformu³owana misja (wg S. Majaro) powinna spe³niaæ nastêpuj¹ce kryteria: – byæ na ty­le wy­raŸ­nie spre­cy­zo­wa­na, aby móc wy­wie­raæ wp³yw na za­cho­wa­ nia po­szcze­gól­nych osób w trak­cie wy­ko­ny­wa­nia za­dañ, – bardziej koncentrowaæ siê na zaspokojeniu potrzeb klienta ni¿ produkcie lub us³udze, – wynikaæ z rzetelnej oceny mocnych i s³abych stron organizacji, – odwo³ywaæ siê do szans stwarzanych przez wizjê, – byæ realn¹ i wykonaln¹, – byæ na tyle elastyczn¹, by dopuszczaæ zmiany wynikaj¹ce z dynamiki rynku.

Przyk³adem misji oœwiaty w Polsce jest Preambu³a do Ustawy o Systemie Oœwiaty, która brzmi: „Na­ucza­nie i wy­cho­wa­nie – re­spek­tu­j¹c chrze­œci­jañ­ski sys­tem war­to­œci – za pod­sta­wê przyj­mu­je uni­wer­sal­ne za­sa­dy ety­ki. Kszta³­ce­nie i wy­cho­wa­nie s³u­¿y roz­wi­ja­niu u m³o­dzie­¿y po­czu­cia od­po­wie­dzial­no­œci, mi­³o­œci oj­czy­zny oraz po­sza­no­wa­nia dla pol­skie­go dzie­dzic­twa kul­tu­ro­we­go, przy jed­no­cze­snym otwar­ciu siê na war­to­œci kul­tur Eu­ro­py i œwia­ta. Szko­³a win­na za­pew­niæ ka¿­de­ mu ucznio­wi wa­run­ki nie­zbêd­ne do je­go roz­wo­ju, przy­go­to­waæ go do wy­pe³­nia­ nia obo­wi¹z­ków ro­dzin­nych i oby­wa­tel­skich w opar­ciu o za­sa­dy so­li­dar­no­œci, de­mo­kra­cji, to­le­ran­cji, spra­wie­dli­wo­œci i wol­no­œci”.

In­nym przy­k³a­dem (za D. El­sner [2]) jest mi­sja ka­to­lic­kiej szko­³y w Glas­gow. „Jesteœmy szko³¹: – promuj¹c¹ chrzeœcijañski system wartoœci, – pomagaj¹c¹ wszystkim uczniom w pe³nym rozwoju ich talentów, – pro­wa­dz¹­c¹ sze­ro­ki za­kres dzia­³añ lek­cyj­nych i po­za­lek­cyj­nych, dziê­ki któ­ rym na­si ucznio­wie zdo­by­wa­j¹ wie­dzê oraz umie­jêt­no­œci po­zwa­la­j¹­ce spro­ staæ wy­zwa­niom do­ro­s³e­go ¿y­cia, – zapewniaj¹c¹ równoœæ szans i sprawiedliwoœæ spo³eczn¹, – wspieraj¹c¹ ducha partnerstwa miêdzy uczniami i pracownikami, miêdzy rodzicami i szko³¹, miêdzy spo³ecznoœci¹ lokaln¹ i szkoln¹, – za­pew­nia­j¹­c¹ do­brze zor­ga­ni­zo­wa­ne, atrak­cyj­ne za­jê­cia, w do­brze wy­po­sa­ ¿o­nym gma­chu szko­³y, – wspieraj¹c¹ pogl¹d, ¿e kszta³cenie jest procesem trwaj¹cym ca³e ¿ycie”.

11

jak konstruowac_DRUK 25 wrzeœnia 2007 19:48:40