Scenariusze uroczysto ci szkolnych dla szk ‥ ponadgimnazjalnych. cz. 1. Krystyna Radwan [09].qxd
Scenariusze uroczysto ci szkolnych dla szk ‡ ponadgimnazjalnych. cz. 1. Krystyna Radwan [09].qxd
SCENARIUSZE UROCZYSTOŚCI SZKOLNYCH
SPIS TREŚCI Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 ROCZNICE I ŚWIĘTA NARODOWE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Maria Bzikot, M³odoœæ, mi³oœæ, wojna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Barbara Koczkodaj, Musimy pamiêtaæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Maria Szpunar-Jura, 11 listopada – Œwiêto Niepodleg³oœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Wiesława Ciecierska, Polska to wielka Rzecz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Barbara Chutkiewicz, Grażyna Skupińska, Danuta Zawadzka, Mo¿na wybaczyæ, lecz nigdy zapomnieæ! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 UROCZYSTOŚCI SZKOLNE I OKOLICZNOŚCIOWE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Barbara Mazur, Itaka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Jolanta Klich, Małgorzata Musielak, Mi³oœæ w literaturze europejskiej . . . 54 Regina Pietrow, Dzieje Ziemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 ŚWIĘTA PATRONALNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Anna Kowalska, Aleksandra Smolińska, Z Wadowic do Watykanu . . . . . . . . . 70 Anna Dzierżawska, Wszystko, co nasze, Polsce oddamy... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Alicja Zyśk, Wieczór literacki poœwiêcony pamiêci Juliusza S³owackiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Zdzisława Barnaś, Ksi¹¿ê poetów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 ŚWIĘTA I UROCZYSTOŚCI RELIGIJNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 ks. Andrzej Zwoliński, Wypominki narodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Dorota Maria Szmidt, Czwarty Mêdrzec Wschodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 Joanna Listkiewicz, Wieczór poetycki „Bo¿e Narodzenie” . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 Daniela Mizera, Sumienie gimnazjalisty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 PROFILAKTYKA. W TROSCE O ZDROWIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 Władysława Anna Jamróz, Ktoś mnie ocalił . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 Renata Kraska, Agnieszka Łopata, Sąd nad alkoholem . . . . . . . . . . . . . 161 Krystyna Chrapkiewicz, Otylia Jończy, „Ratunku!... moja ró¿a umiera” . . . 165
Scenariusze uroczysto ci szkolnych dla szk ‡ ponadgimnazjalnych. cz. 1. Krystyna Radwan [09].qxd
SCENARIUSZE UROCZYSTOŚCI SZKOLNYCH
WSTĘP Niniejsza publikacja wchodzi w skład serii Zabawmy siê w teatr, do której należą także: Scenariusze uroczystoœci szkolnych. Szko³a podstawowa, Jase³ka i misteria pasyjne oraz dwie książki autorskie: Przygoda z teatrem Krystyny Makowskiej i Teatr niewielki Ireny Hlubek. Scenariusze zebrane w tym wydawnictwie to montaże poetycko-muzyczne, obrazki sceniczne, a nawet scenki dramatyczne. Wszystkie odznaczają się ciekawymi pomysłami reżyserskimi, zawierają sporo dobrej poezji, a stopień skomplikowania akcji jest na tyle zróżnicowany, że z powodzeniem znajdzie coś dla swojego zespołu nauczyciel pracujący z młodzieżą mniej, jak i bardziej zdolną. Każdy z wymienionych tytułów serii jest pierwszą częścią zamierzonego cyklu. Następne części będą ukazywać się w miarę nadsyłania tekstów przez nauczycieli zainteresowanych publikowaniem własnych tekstów. A więc zapraszamy do współpracy! Scenariusze prosimy nadsyłać na adres Wydawnictwa zamieszczony w stopce książki. Ze szczególnymi podziękowaniami Wydawca zwraca się do Redakcji miesięcznika „Wychowawca“, ponieważ scenariusze zamieszczone w niniejszej publikacji pochodzą ze zbiorów redakcyjnych ww. miesięcznika.
Scenariusze uroczysto ci szkolnych dla szk ‡ ponadgimnazjalnych. cz. 1. Krystyna Radwan [09].qxd
SCENARIUSZE UROCZYSTOŚCI SZKOLNYCH
5
ROCZNICE I ŚWIĘTA NARODOWE MŁODOŚĆ, MIŁOŚĆ, WOJNA Montaż poetycko-muzyczny poświęcony poetom wojny i okupacji MARIA BZIKOT
Osoby: Recytator I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII Recytatorka I, II Narrator I, II Chór
RECYTATOR I Których nam nikt nie wynagrodzi I których nic nam nie zastąpi, Lata wy straszne, lata wąskie Jak dłonie śmierci w dniu narodzin. (K. K. Baczyñski, „Których nam nikt nie wynagrodzi”)
RECYTATOR II Nas nauczono. Nie ma litości Po nocach śni się brat, który zginął... Nas nauczono. Nie ma miłości... Nas nauczono. Trzeba zapomnieć,
Scenariusze uroczysto ci szkolnych dla szk ‡ ponadgimnazjalnych. cz. 1. Krystyna Radwan [09].qxd
6
SCENARIUSZE UROCZYSTOŚCI SZKOLNYCH
żeby nie umrzeć rojąc to wszystko. Wstajemy nocą. Ciemno jest, ślisko. Szukamy serca – bierzemy w rękę, Nasłuchujemy: wygaśnie męka, Ale zostanie kamień – tak – głaz... (K. K. Baczyñski, „Pokolenie”)
NARRATOR I W takich latach wkraczało w dorosłe życie pokolenie kolumbów. Było wśród nich wielu poetów, m.in. Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Tadeusz Borowski, Zdzisław Stroiński, Andrzej Trzebiński, Wacław Bojarski, Lesław Bartelski.
NARRATOR II Kto nie zrozumie klimatu tych lat okupacji, które kształtowały postawy twórców, temu też poezja ta wydawać się będzie zdumiewajco monotonna, chociaż przecież właśnie najpełniej starała się rzeczywistość (...) wyrażać. Szkołą poetycką było im życie.
RECYTATOR III Nad nami – noc. W obliczu gwiazd ogłuchłych od bitewnych krzyków, jakiż zwycięzców przyszły czas i nas odpomni – niewolników? Niepróżno stopa depcze kamień, niepróżno tarcz dźwigamy broń, wznosimy czoło, mocne ramię i ukrwawiamy w boju dłoń. Niepróżno z persi ciecze krew, pobladłe usta, skrzepłe twarze; wołanie znów, pariasów śpiew i kupiec towar będzie ważył. Nad nami noc. Goreją gwiazdy, dławiący, trupi nieba fiolet.
Scenariusze uroczysto ci szkolnych dla szk ‡ ponadgimnazjalnych. cz. 1. Krystyna Radwan [09].qxd
SCENARIUSZE UROCZYSTOŚCI SZKOLNYCH
Zostanie po nas złom żelazny i głuchy, drwiący śmiech pokoleń. (T. Borowski, „Pieœñ”)
RECYTATORKA I W mojej ojczyźnie była wiosna i maki kwitły w krople krwi; w mojej ojczyźnie była wiosna, słoneczna wiosna krwawych dni; warkotem werble w mózg nas biły, w ulicach kroki w twarz kopały; nahają kłamstwa serca pękły. W stosach w nienawiść rozgorzałych płonęły wieki serc i ducha. (K. K. Baczyñski, „Hej, z drogi precz!”)
RECYTATOR IV Do palców przymarzły struny z cienkiego krzyku roślin. Tak się dorasta do trumny, jakeśmy w czasie dorośli. Każdy – kolumn jesteś, na grobie pieśni własnych zamarzły. Czegóż ty jeszcze? To śmierć – to nie włosy blasku. (K. K. Baczyñski, „Pokolenie”)
RECYTATOR V A otóż i macie wszystko. Byłem jak lipy szelest, na imię mi było Krzysztof, i jeszcze ciało – to tak niewiele. Dzień czy noc – matko, ojcze – jeszcze ustoję w trzaskawicach palb, ja, żołnierz, poeta, czasu kurz.
7
Scenariusze uroczysto ci szkolnych dla szk ‡ ponadgimnazjalnych. cz. 1. Krystyna Radwan [09].qxd
8
SCENARIUSZE UROCZYSTOŚCI SZKOLNYCH
Pójdę dalej – to od was mam: śmierci się nie boję, dalej niosąc naręcza pragnień jak spalonych róż. (K. K. Baczyñski, „Rodzicom”)
RECYTATORKA II A serca – tak ich mało, a usta – tyle ich.
RECYTATOR I My sami – tacy mali, krok jeszcze – przejdziem w mit.
NARRATOR I Młodzi twórcy szukali także nowych wartości, nowych idei. Coraz częściej zadawali pytania o jutro.
RECYTATOR VI Kochałem tak jak ty zapewne, ale mi serca dano skąpo na miłość moją niepotrzebną, bowiem stawały nad epoką, której imiona dajesz teraz, olbrzymia śmierć i przerażenie... (T. Gajcy, „Do potomnego”)
CHÓR (lub solista, œpiewa fragment piosenki z repertuaru E. Demarczyk, „Tomaszów”)
RECYTATOR VII Dokąd idę? Po płaskim lustrze czy po niebie głów w dół?... Dokąd idę? Czy brzeg się zbliżył czy opadłem w obłok wyżej... (K. K. Baczyñski, „Ballada o rzece”)
RECYTATOR VIII Gdy broń dymiącą z dłoni wyjmę i grzbiet jak pręt rozgrzany stygnie, niech mi nie kładą gwiazd na skronie i pomnik niech nie staje przy mnie.
Scenariusze uroczysto ci szkolnych dla szk ‡ ponadgimnazjalnych. cz. 1. Krystyna Radwan [09].qxd
SCENARIUSZE UROCZYSTOŚCI SZKOLNYCH
9
Bo przecież trzeba znów pokochać. Palce mam – każdy czarną lufą, co zabić umie. – Teraz nimi grać trzeba, i to grać do słuchu. Bo przecież trzeba znów miłować. Oczy – granaty pełne śmierci, a tu trzeba w ludzi spojrzeć i tak, by Boga dojrzeć w piersi. Bo przecież trzeba czas przemienić, a tutaj ciemna we mnie siła, i trzeba blaskiem kazać ziemi, by z serca razem jak krew biła. Wrócę, rzemieślnik skamieniały, pod dach rozległy jasnych pagód, od rzeźb swych – tych, co już się stały, i tych, co stać się jeszcze mogą. (K. K. Baczyñski, „Gdy broñ dymi¹c¹”)
CHÓR (lub solista, œpiewa fragment piosenki z repertuaru E. Demarczyk „Niebo z³ote ci otworzê”)
NARRATOR II Ale ich celem była walka. Krzysztof Kamil Baczyński zrezygnował ze studiów, skończył szkołę podchorążych rezerwy „Agrykola”, został żołnierzem Batalionu „Zośka”. Zginął w powstaniu warszawskim 4 sierpnia 1944 roku. Zdzisław Stroiński po jednej z akcji trafił na Pawiak, skąd udało mu się uciec. Niestety, zginął, podobnie jak Tadeusz Gajcy, 16 sierpnia 1944 roku wraz z całą placówką powstańczą. Pół roku wcześniej zginął na Nowym Świecie przy ulicy Ordynackiej rozstrzelany przez Niemców Andrzej Trzebiński.
Scenariusze uroczysto ci szkolnych dla szk ‡ ponadgimnazjalnych. cz. 1. Krystyna Radwan [09].qxd
10
SCENARIUSZE UROCZYSTOŚCI SZKOLNYCH
MUSIMY PAMIĘTAĆ Wieczornica z okazji rocznicy zbrodni katyńskiej BARBARA KOCZKODAJ
Osoby: Recytator I, II, III, IV, V, VI, VII Narrator I, II, III
RECYTATOR I Oficer w rogatywce śpi, już żywa dusza nie pamięta, Bo obca go obmywa rzeka, obcych mu borów szumi liść. (B. Okud¿awa, „Przeja¿d¿ka po nocnej Warszawie”, t³um. W. D¹browski)
NARRATOR I Dzisiaj uczcijmy ofiary zbrodni katyńskiej, jednej z największych zbrodni wojennych, jakie miały miejsce w czasie drugiej wojny światowej. Dokonały jej z premedytacją władze Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich.
NARRATOR II Dramat rozpoczął się 23 sierpnia 1939 roku podpisaniem przez Związek Sowiecki i Niemcy traktatu o nieagresji wraz z tajnym protokołem. Na podstawie zapisów tegoż protokołu zostały podzielone strefy wpływów w Europie. Dokument przewidywał także udział Armii Czerwonej w agresji na Polskę i dawał Sowietom połowę terytorium Rzeczypospolitej. Dla Hitlera podpisanie traktatu oznaczało możliwość agresji na Polskę i rozpętanie drugiej wojny światowej.
NARRATOR III 1 września 1939 roku z zachodu uderzyły na Polskę oddziały Wermachtu. 17 września 1939 roku zgodnie z tajnym protokołem Ribbentrop–Mołotow do Polski wkroczyła Armia Czerwona, uderzając na tyły walczącej z Niemcami Armii Polskiej.
Scenariusze uroczysto ci szkolnych dla szk ‡ ponadgimnazjalnych. cz. 1. Krystyna Radwan [09].qxd
SCENARIUSZE UROCZYSTOŚCI SZKOLNYCH
11
Po zakończeniu walk lokalnych ze stawiającymi opór jednostkami polskimi Rosjanie wzięli do niewoli ogromne ilości jeńców (prócz oficerów ponad 200 000 szeregowców).
NARRATOR I 3 października 1939 roku Ławrientij Beria rozkazał wyselekcjonowanie z masy jeńców oficerów Wojska Polskiego Korpusu Ochrony Pogranicza, funkcjonariuszy policji państwowej, pracowników wywiadu, sądownictwa i zgrupowanie ich w obozach Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa. W Ostaszkowie skupiono funkcjonariuszy policji państwowej i pracowników sądownictwa, żołnierzy i oficerów Korpusu Ochrony Pogranicza, zaś Kozielsk i Starobielsk stały się obozami dla oficerów Wojska Polskiego.
NARRATOR II Obozy były surowo strzeżone, np. w Ostaszkowie obóz otaczało ogrodzenie wysokości 2,5 m oraz 12 pasów drutu kolczastego, ścisły nadzór pełniły straże wewnętrzne i zewnętrzne.
NARRATOR III 5 marca 1940 roku Stalin i Biuro Polityczne KC WKP podpisali uchwałę o rozstrzelaniu 14 700 oficerów osadzonych w obozach, 11 000 więzionych i aresztowanych obywateli polskich. 3 kwietnia 1940 roku ruszyły pierwsze kolejowe transporty śmierci. Jeńców z obozu w Kozielsku transportowano koleją do Gniazdowa pod Smoleńskiem, a stamtąd samochodami do lasu katyńskiego. Najprawdopodobniej wszystkich rozstrzeliwano nad otwartymi grobami.
RECYTATOR I O, Boże! Najpierw jechali długo, Wieziono ich wiosenną szarugą. ...Ilu ich było? Dwa? Pięć? Osiem? Dwanaście tysięcy?... Pamiętamy ich zbrojnych i hojnych, Pamiętamy młodziutkich przed wojną... O, Boże... nie myśleć więcej. Każdy dzień ma swoją pracę. A tamto – nie powraca. ...A jednak... O czym myślał, zanim umierał
Scenariusze uroczysto ci szkolnych dla szk ‡ ponadgimnazjalnych. cz. 1. Krystyna Radwan [09].qxd
12
SCENARIUSZE UROCZYSTOŚCI SZKOLNYCH
Za szeregiem walący się szereg? Będziemy kiedyś wiedzieli, Skoro już wyszli spod ziemi. (K. I³³akowiczówna, „O, Bo¿e”)
NARRATOR I Jak wykazały ekshumacje, jeńców uśmiercano jednym strzałem w tył głowy. Ta precyzja dowodzi wyszkolenia katów. Ekshumujący zauważyli także pchnięcia sowieckimi czterograniastymi bagnetami. Niektórzy jeńcy mieli związane z tyłu ręce, jednakowym sznurem wiązanym w jednakowy sposób. Niewielka grupa jeńców miała zarzucone na głowę płaszcze, ręce zaś powiązane były w ten sposób, że przy próbie ruchu ofiara dusiła się pętlą przechodzącą przez szyję.
RECYTATOR III Tej nocy zgładzono wolność W katyńskim lesie... Zdradzieckim strzałem w czaszkę Pokwitowano Wrzesień... Związano do tyłu ręce, By w obecności kata Nie mogły się wznieść błagalnie Do Boga i do świata. Zakneblowano usta! By w tej katyńskiej nocy Nie mogły wołać o litość Ni wezwać znikąd pomocy. W podartym jenieckim płaszczu Martwą do rowu zepchnięto I zasypano ziemią Krwią na wskroś przesiąkniętą. By zmartwychwstać nie mogła, Ni znaku dać o sobie
Scenariusze uroczysto ci szkolnych dla szk ‡ ponadgimnazjalnych. cz. 1. Krystyna Radwan [09].qxd
SCENARIUSZE UROCZYSTOŚCI SZKOLNYCH
13
I na zawsze została W leśnym katyńskim grobie. (F. Konarski, „Katyñ”)
NARRATOR II 13 kwietnia 1943 roku Niemcy rozgłosili odnalezienie mogił polskich oficerów. Ujawnienie zbrodni katyńskiej wywołało konflikt między doychczasowymi sprzymierzeńcami. Sowieci wyparli się popełnienia jej, oskarżając Niemców. Po zajęciu Katynia przez Armię Czerwoną w Kozich Górkach rozpoczęła pracę komisja profesora Burdenki, która stwierdziła, że oficerów polskich wymordowali Niemcy.
RECYTATOR IV Sosnowy las, piaskowe wzgórze, Dniepr wąski tu, a chmury nisko. Znasz wydmy te nad rzek łożyskiem, Gdzie lasów takich szemrze dużo. I przyszło wojsko... Wiesz, jak przyszło... Wróciło bój ostatni wygrać. Co drugi ma rycerski ryngraf I leżą na pobojowisku... Bo gdzie Rosjanin stopę oparł, Tam kość pod każdej ziemi bryłą; Tchórzliwy kat uderza z tyłu, Gnijącej krwi nocami opar. (J. Zagórski, „Ballada o Koziej Górze”)
NARRATOR III W lasach pod Charkowem i Twerem zostały odnalezione groby oficerów ze Starobielska i Ostaszkowa, potwierdzające, że mordu dokonało NKWD. Wśród zamordowanych było: 920 lekarzy, 770 naukowców, 650 inżynierów, 450 pracowników, 45 duchownych, posłowie i senatorowie, dyplomaci i urzędnicy, przemysłowcy, artyści i olimpijczycy.
Scenariusze uroczysto ci szkolnych dla szk ‡ ponadgimnazjalnych. cz. 1. Krystyna Radwan [09].qxd
14
SCENARIUSZE UROCZYSTOŚCI SZKOLNYCH
NARRATOR I Po wyborze w 1989 roku nowego Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej poseł Andrzej Łapicki, znany aktor, w oparciu o tekst opatrzony wieloma podpisami osób ze środowiska rodzin katyńskich, zgłosił we wrześniu tego roku do sejmu interpelację w sprawie Katynia. W tekście interpelacji wzywano władze polskie do wyjaśnienia wszystkich spraw związanych ze zbrodnią katyńską i odpowiedzialnością władz sowieckich. Nowa polityka państwa sowieckiego w okresie rządów Gorbaczowa, ale także wysiłki rosyjskich historyków – demokratów, doprowadziły do przyznania się Rosjan – w krótkim komunikacie agencji TASS w dniu 13 kwietnia 1990 roku – do zbrodni katyńskiej.
NARRATOR II Przez dziesiątki lat nie wolno było publikować w Polsce wierszy poświęconych zbrodni katyńskiej. A przecież najwięksi poeci polscy tworzyli je już począwszy od 1943 roku: Kazimiera Iłłakowiczówna czy Jerzy Zagórski. W okresie późniejszym utwory o tej tematyce pisali m.in. Stanisław Baliński, Kazimierz Wierzyński, Czesław Miłosz, Józef Łobodowski, Zbigniew Herbert. Pisali wiersze najbliżsi pomordowanych, wdowy, synowie, córki.
NARRATOR III Nie wolno nam zapomnieć więzień i łagrów sowieckich, zagłady Żydów, niemieckich obozów śmierci, mordu katyńskiego, a także gorzkiej prawdy o degradacji człowieka – kata i ofiary.
NARRATOR I To nasza historia, więc musimy o tym wiedzieć, mówić, musimy pamiętać!
RECYTATOR VI O, Boże, Który w jaskółce mieszkasz, co obłoki mija, I w jastrzębiu, co w locie jaskółkę zabija, W kwiatuszku – wypieszczonym w cieniu malin, I w tych, co i maliny, i kwiat podeptali... ...Który zlatujesz ogniem w pędzącym pocisku I w mózgu świecisz, co od ciosu się rozpryska... ...Który jesteś – i to mię zdumiewa najwięcej – jednocześnie w Polaku, Moskalu i Niemcu... O, Boże!
Scenariusze uroczysto ci szkolnych dla szk ‡ ponadgimnazjalnych. cz. 1. Krystyna Radwan [09].qxd
SCENARIUSZE UROCZYSTOŚCI SZKOLNYCH
Z tej wichury, co pali pół świata, Zstąp i zamieszkaj, błagam Ciebie, Nie w dzieciach, nie w kwiatach, Nie w czystych duszach ani w jasnych wodach, Ale w sercach katów! (K. I³³akowiczówna, „O, Bo¿e”)
RECYTATOR VII Dla tych, którzy musieli kopać własny grób, Którym ręce wiązano z tyłu i kazano klękać przed jamą, Których wieźli barkami i zatapiali na środku Morza Białego, Po których nic nie zostało, Nawet nazwisko, Żadna wieść – Dla nich nie pisze się nekrologów, Dla nich jest tylko pamięć wdów Albo żebracze modlitwy matek, Albo zdziwione spojrzenia dzieci I z dnia na dzień rosnąca powoli błona Nie dość śmiertelnej rany. Z nocy na noc rosnąca powoli cisza Przedawnionego nieszczęścia, Która zagłusza krzyk i wołania Niepocieszonych, Nawet jęk. Zbrodnio niezmierna, Ziemio wierna: Wieczne odpoczywania, Requiem aeterna. (K. Wierzyñski, „Nekrolog”)
15