ISBN 83-88725-37-8
Spis treści Wstęp
3
.........................................................................
Cele programu
........................................................
5 7
Uwagi do realizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Spodziewane efekty
.................................................
9
Lteratura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Jak komunikować się z innymi?
...................................
14
Sposoby rozwiązywania konfliktów
..............................
17
Uwarunkowania i skutki uzależnień
.............................
21
.................................
24
Jak reklamy oddziałują na ludzi?
Co to znaczy być asertywnym? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Jak radzić sobie ze stresem?
.......................................
41
Pozytywne myślenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
WSTĘP Szkoła jest jedną z instytucji (poza rodziną i kościołem), która zajmuje się wychowaniem młodego pokolenia w istotnym zakresie. W swej działalności dydaktyczno–wychowawczej, kształtując intelekt dziecka przez wprowadzanie go w arkana wielu nauk szczegółowych, nie powinna pominąć inspirowania tego, co najistotniejsze: rozwoju samego człowieczeństwa. Nie każdy musi być matematykiem, biologiem, inżynierem czy lekarzem, ale każdy – dla dobra swojego i innych – musi być Człowiekiem. Człowiek jako istota społeczna nie potrafi żyć sam. Najlepiej rozwija się, uczy, pracuje, gdy ma wokół siebie innych ludzi. Nie zawsze jednak potrafi docenić obecność drugiego człowieka. Zdarza się, że jego zachowanie względem innych daleko odbiega od ogólnie przyjętych norm. Jednym z przejawów takiego nieodpowiedniego zachowania jest stosowanie przemocy. W dzisiejszym świecie z przemocą możemy spotkać się na każdym kroku: na ulicy, w środowisku, w którym się uczymy, pracujemy, a także w naszym najbliższym otoczeniu czyli w domu rodzinnym. Przybiera ona często różne formy – od fizycznego znęcania się nad drugim człowiekiem po przemoc psychiczną niszczącą nie tylko ciało, ale i duszę. W związku z tym niezwykle istotne jest podejmowanie określonych działań mających na celu przeciwdziałanie tym zjawiskom. Młody człowiek wymaga nie tylko wieloletniego nauczania, ale przede wszystkim wychowania. A czym jest wychowanie? Jak twierdzą autorzy Biblioteczki Reformy MEN – „O wychowaniu w szkole”, jest to proces formowania osobowości ucznia
5
Małgorzata Grodowska i Maria Kowalska
6
w taki sposób, aby umiał dokonywać wyborów w demokratycznym społeczeństwie. Zgodnie z tym stwierdzeniem wychowanie jest bardzo ważnym elementem w pracy szkoły, gdyż młody człowiek, któremu brakuje doświadczenia, ma często kłopoty z zaistnieniem we współczesnym świecie (powodem tego może być m.in. bogata oferta różnego rodzaju zachowań, wartości czy pseudowartości, duża konkurencyjność, itp.). Nierzadko też wybiera drogę, która prowadzi do rozczarowań, a w przypadku utraty przez młodzież sensu życia staje się ona przyczyną uzależnień lub nawet tragedii. Podstawa programowa kształcenia ogólnego zakłada m.in., że nauczyciele w swojej pracy wychowawczej, wspierając w tym zakresie obowiązek rodziców, winni zmierzać do tego, aby uczniowie w szczególności: – znajdowali w szkole środowisko wszechstronnego rozwoju osobowego (w wymiarze intelektualnym, psychicznym, społecznym, zdrowotnym, estetycznym, moralnym i duchowym); – poszukiwali i dążyli do osiągnięcia celów życiowych i wartości wyższych, które pomogą im określić ich własne miejsce w świecie; – przygotowywali się do rozpoznawania wartości moralnych, dokonywania wyborów i hierarchizacji wartości oraz mieli możliwość doskonalenia się. Są to zadania ambitne na miarę nowego wieku. Na pewno realizacja ich na jednej godzinie wychowawczej w tygodniu byłaby nierealna. Wykonywanie tych działań należy rozłożyć na różne lekcje i zajęcia pozalekcyjne zgodnie z jednym z haseł reformy – każdy nauczyciel jest wychowawcą. Rola wychowawcy klasy i prowadzonych przez niego lekcji jest ogromna. Od tego, w jaki sposób je poprowadzi, będzie zależeć jakość kontaktów z wychowankami, Kontakt z klasą jest jednym z niezbędnych warunków rzeczywistej realizacji szeroko pojętego systemu wychowawczego, natomiast realizacja zadań profilaktycznych spoczywa zarówno na szkole, jak i na rodzicach wspieranych przez właściwe instytucje. Aby to osiągnąć, konieczne jest propagowanie zdrowego stylu życia, upowszechnianie wśród młodzieży modelu życia i spędzania czasu wolnego bez używek, systematyczna praca zmierzająca
W YCHOWAWCZY PROGRAM PROFILAK T YCZNY
do polepszenia więzi nastolatków z rodzicami poprzez pomoc udzielaną rodzicom i bezpośrednie oddziaływania na młodzieş zarówno w procesie dydaktycznym, jak i wychowawczym. Uwaşamy, şe konkretną pomoc dla uczniów i ich rodziców będzie stanowił niniejszy program.
U CELE PROGRAMU tworzenie bezpiecznej, ciepłej atmosfery w szkole, ograniczenie zachowań agresywnych i przemocy w szkole,
poznanie się wzajemne i budowanie zaufania, wzmacnianie poczucia własnej wartości, nauka i ćwiczenie zachowań asertywnych, wzbudzenie w uczniach poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie,
rozpoznawanie oznak stresu oraz sposobĂłw radzenia sobie z nim,
rozwijanie umiejętności radzenia sobie z napięciem pojawiającym się w trudnych sytuacjach,
przyblişenie znaczenia pozytywnego myślenia, wskazywanie na szkodliwość uşywek oraz ukazywanie zagroşeń, jakie niosą ze sobą uzaleşnienia,
_ propagowanie zdrowego stylu şycia, ` wskazywanie poşądanych wzorców zachowań,
7
Małgorzata Grodowska i Maria Kowalska
8
a wskazywanie sposobów „trzeźwego” spędzania czasu wolnego oraz kreowanie właściwych wzorców,
b wskazywanie wartościowych rozrywek, c budowanie więzi ze szkołą, d poznanie sposobów oddziaływania reklam na ludzi i nauczenie rozszyfrowywania reklam papierosów i napojów alkoholowych,
i informowanie rodziców, co mogą zrobić, aby zapobiegać uzależnieniom swoich dzieci,
f zwrócenie uwagi rodziców na sygnały ostrzegawcze pojawiające się w przypadku uzależnień oraz inspiracja do lektury wartościowych pozycji traktujących o tej problematyce.
V UWAGI DO REALIZACJI Program przeznaczony jest dla uczniów klas I – III gimnazjum. W ramach godzin do dyspozycji wychowawcy klasy oraz spotkań pozalekcyjnych, proponuje się jego realizację w następujących formach: – spotkania z pedagogiem szkolnym, – spotkania z psychologiem, – spotkania z funkcjonariuszami Policji, – spotkania z rodzicami, – spotkania przeddyskotekowe organizatorów z młodzieżą, – prowadzenie dużych programów profilaktycznych proponowanych przez PARPA.
FORMY PRACY – oddziaływania werbalne (rozmowy, pogadanki), – dyskusje, dzielenie się doświadczeniami, – zajęcia grupowe.
W YCHOWAWCZY PROGRAM PROFILAK T YCZNY
POSTAWA PROWADZĄCEGO nie osądza wypowiedzi, choć nie zawsze musi się z nimi zgadzać,
akceptuje i docenia uczucia uczniĂłw, przy czym wyraĹźa swoje uczucia i oczekiwania,
buduje zaufanie, sprawiając tym samym, şe kaşdy uczeń czuje się pełnowartościowym członkiem grupy,
analizuje przyczyny róşnych zachowań ucznia, jest stanowczy wobec agresywnych i destrukcyjnych zachowań uczniów,
podkreśla pozytywne reakcje i zachowania uczniów, jest zintegrowany wewnętrznie (szanuje pytania i zarzuty uczniów, dotrzymuje obietnic, przyznaje się do błędów, jest otwarty na propozycje uczniów),
stosuje komunikacjÄ™ werbalnÄ… adekwatnÄ… do niewerbalnej,
jest elastyczny, tzn. dostosowuje styl i organizację zajęć do specyfiki poszczególnych grup i etapów ich rozwoju.
W SPODZIEWANE EFEKTY – zmniejszenie zjawiska przemocy w szkole, – wzrost wiedzy wśród uczniów i rodziców na temat przemocy, uzaleşnień oraz przeciwdziałanie im, – umiejętne radzenie sobie w sytuacjach zetknięcia się z przemocą i uzaleşnieniami, – uczniowie nauczą się pozytywnych zachowań oraz właściwego postrzegania i rozumienia ludzi,
9
Pozytywne myślenie 5 CELE:
przybliżenie znaczenia pozytywnego myślenia wzmacnianie poczucia własnej wartości. 6 MATERIAŁY: kartki z opisem sytuacji do ćwiczenia „Myśl pozytywna” kolorowe kartki papieru. j FORMY PRACY: miniwykład praca w grupach i na forum klasy oraz indywidualna.
PRZEBIEG ZAJĘĆ
Wprowadzenie do tematu
Pozytywnie myślący człowiek w pełni docenia swoje zalety i jednocześnie nie koncentruje się zbytnio na swoich wadach. Stawia sobie realistyczne cele. Jednak, gdy coś mu się nie uda, patrzy na porażkę jako na doświadczenie, z którego można się czegoś nauczyć i które nie przekreśla jego wartości. Zdarza się, że myślimy o sobie źle, np. nikt mnie nie lubi, na pewno mi się to nie uda, jeśli popełnię błąd, to wszystko, co osiągnąłem przestanie się liczyć. Myśli takie pojawiają się często w trudnych (stresowych) sytuacjach i powodują dodatkowy wzrost napięcia lub przygnębienie. Utrudnia to lub nawet może wręcz
45
Małgorzata Grodowska i Maria Kowalska
46
uniemożliwić skuteczne działanie. Natomiast pozytywne myślenie pomaga pokonywać trudności. To, co myślimy na swój temat, ma bardzo duży wpływ na nasze postępowanie i skuteczność podejmowanych działań. Jeśli myślimy o sobie dobrze, jesteśmy optymistami, to łatwiej nam radzić sobie w trudnych chwilach. Podczas tych zajęć wspólnie zastanowimy się, jak zamienić myśli negatywne na myśli pozytywne.
Praca w małych grupach
Każda grupa otrzymuje kartkę z opisem sytuacji. Zadaniem grup jest przeformułowanie myśli „negatywnej” na „pozytywną“. Nauczyciel podaje przykład: Na dyskotece szkolnej prosisz koleżankę do tańca. Ona odmawia. Myśl negatywna: W ogóle nie podobam się dziewczynom. Myśl pozytywna: Może jest zmęczona, poproszę do tańca inną dziewczynę.
Praca na forum klasy
Przedstawiciele grup odczytują opisy sytuacji i wymyślone przykłady. Podczas dzielenia się pomysłami nauczyciel może zaproponować następujący temat do dyskusji: Jak zmienia się zachowanie bohaterów poszczególnych scenek w zależności od tego, czy myślą oni „pozytywnie” czy „negatywnie”?
Praca indywidualna
Na zakończenie zajęć wszyscy uczniowie przygotowują z kolorowych kartek „Magiczne gwiazdki pozytywnego myślenia”, na których wypisują jakąś pozytywną myśl na swój temat. Po zakończeniu pracy gwiazdki umieszcza się w różnych miejscach w klasie, aby pozytywne myślenie towarzyszyło nauczycielowi i uczniom przez następne tygodnie.
W YCHOWAWCZY PROGRAM PROFILAK T YCZNY
TEMATY SCENEK 1. Wraz z kolegami z klasy przygotowałeś/łaś gazetkę ścienną o ochronie środowiska. Wychowawca spojrzał obojętnie i powiedział. . . , „dobrze”. Myśl negatywna: Na pewno mu się nie podoba, pewnie jest mało oryginalna. Myśl pozytywna: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. W czasie przerwy widzisz dwie dziewczynki z innej klasy mówiące coś do siebie i uśmiechające się. Jedna z nich spogląda na Ciebie. Myśl negatywna: Śmieją się z mojej koszuli. Wiedziałem/łam, że będę w niej głupio wyglądać. Myśl pozytywna: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Dostałeś/aś kolejny słaby stopień z fizyki. Myśl negatywna: Jestem tępy/a z fizyki, na pewno będę miał/a na koniec roku poprawkę. Myśl pozytywna: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Zaproponowałeś/łaś koledze/koleżance wspólne uczenie się do klasówki. On/ona odmówił/a. Myśl negatywna: Na pewno woli uczyć się z kimś zdolniejszym. Myśl pozytywna: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Zaprosiłeś/aś na urodziny koleżankę, którą bardzo lubisz. Niestety, nie przyszła. Myśl negatywna: Widocznie w ogóle nie zależy jej na mojej przyjaźni. Myśl pozytywna: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Spotykasz na koncercie kolegę, machasz do niego ręką, a on nie reaguje na pozdrowienie i zaczyna z kimś rozmawiać. Myśl negatywna: Na pewno obraził się na mnie. Myśl pozytywna: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
47
ISBN 83-88725-37-8