S C E N A R I U S Z E
S P I S
T R E Ś C I
Wstęp
.........................................................................................5
I. Poznajmy się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1. Wychowanie do życia w rodzinie – plany i oczekiwania – Gabriela Gawenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 2. Poznajmy się – Anna Jachim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 3. Jacy jesteśmy? – Małgorzata Stokłosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 4. Poznać siebie i rozumieć innych – Barbara Krukowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Z A J Ę Ć D L A S Z K O Ł Y P O D S T A W O W E J
II. Rodzina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 1. Moja rodzina i ja – Krystyna Marczewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2. Ja w mojej rodzinie – Aneta Gieselbert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 3. O wartości rodziny – Anna Szczepaniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 4. Rodzina źródłem szczęścia – Ewa Sitko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 5. Mam prawa i obowiązki w rodzinie – Ludmiła Makselon . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 6. Czy znam swoich przodków? – Łucja Świerc–Baron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 7. Jestem gałązką drzewa genealogicznego – Stanisława Bieniek . . . . . . . . . 41 8. Chwila refleksji na temat matki – Iwona Kozakiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 9. Matka i jej rola w rodzinie – Łucja Świerc–Baron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 10. Rola kobiety jako matki – Krystyna Marczewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 11. Ojciec i jego rola w rodzinie – Łucja Świerc–Baron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 12. Ideał ojca – Krystyna Marczewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 13. Kontakt z rodzicami – Dorota Mazur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 14. Moje relacje z siostrą, bratem – Maria Cwik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 15. Porozmawiajmy o dobrej atmosferze w rodzinie – Dorota Kremser–Kossakowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 16. Konflikty – Halina Gdesz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 17. Jak rozwiązywać problemy – Halina Gdesz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 18. Sytuacje konfliktowe – jak je rozwiązywać – Maria Cwik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 19. Warunki szczęścia rodzinnego – Maria Cwik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 20. Przekaz wartości, tradycji i zwyczajów w rodzinie – Anna Szczepaniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 21. Umiejętność świętowania w rodzinie – Ewa Sitko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 22. Tradycje świąteczne w naszej kulturze – Joanna Wiorek . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 23. Święta Bożego Narodzenia w mojej rodzinie – Dorota Kremser–Kossakowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
I
III. Człowieczeństwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 1. Mój początek – Jolanta Mazur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 2. Skąd się wziąłem? – Urszula Ryś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 3. Człowiekiem jestem od chwili poczęcia – Maria Kołodziejczyk . . . . . . . . . 102 4. Godność istotą człowieczeństwa – Barbara Charczuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 5. Kim jestem? Mój dowód tożsamości – Barbara Kwaśnicka . . . . . . . . . . . . . . 107 6. Kim jesteś, człowieku? – Barbara Kwaśnicka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
S P E C J A L N E J
IV. Dojrzewanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 1. Dojrzewanie – Jolanta Mazur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 2. Dlaczego się wstydzimy? – Jolanta Mazur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 3. Higiena w okresie dojrzewania – Bożena Woźniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 4. Higiena okresu dojrzewania – Tadeusz Zwiech . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 5. Dziewczyna i chłopak – Małgorzata Stokłosa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 6. Dziewczęta. Co się ze mną dzieje? – Teresa Król . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
::::O
03
E I I Z D O R W A I C Y Ż C
H
O
W
A
N
I
E
D
VI. Wyzwania współczesności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 1. Jak nie zagubić się w hipermarkecie świata? – Bożena Woźniak . . . . . . 225 2. Media i czas – Jolanta Mazur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 3. Gospodarowanie pieniędzmi – Bożena Woźniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 4. Sprawy, dla których warto żyć – Gabriela Grzesik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 Temat 1: Po co i jak warto żyć? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 Temat 2: Poszukiwanie szczęścia – podstawowe wartości w życiu człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
::::::P
Y
04
V. Budowanie więzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 1. i 2. Poznajemy swoje uczucia (2 lekcje) – Teresa Wojciechowska . . . . . . . 139 3. Jak radzić sobie z uczuciami? – Izabela Kurowska, Marzena Spychała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 4. Uczymy się panować nad emocjami – Jolanta Mazur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 5. Blaski i cienie koleżeństwa – Maria Krzyż . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 6. Chcę być dobrą koleżanką, dobrym kolegą – Agnieszka Chodorowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 7. Dojrzewam poprzez koleżeństwo – Agnieszka Chodorowska . . . . . . . . . . . 164 8. Koleżeństwo – Irena Wojtala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 9. Ja wśród moich koleżanek i kolegów – Teresa Wojciechowska . . . . . . . . . 170 10. Powiedzieć „nie“ – Teresa Wojciechowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 11. Pozostać sobą wśród koleżanek i kolegów – Maria Krzyż . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 12. Sztuka odmawiania – Halina Gdesz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 13. Wartość przyjaźni – Małgorzata Jeruszko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 14. Od koleżeństwa do przyjaźni – Teresa Wojciechowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 15. Przyjaźń – Agnieszka Chodorowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 16. Plotka w przyjaźni – Mariola Lis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 17. O wartości miłości – Renata Bielec–Dereń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
O
7. Chłopcy. Co się ze mną dzieje? – Teresa Król . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 8. „Skrzynka pytań“ – odpowiedzi – Teresa Król . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
N
T R E Ś C I
W
S P I S
S C E N A R I U S Z E
Wychowanie to uczenie się szczególnego rodzaju – uczenie się postaw, rozwijanie wrażliwości to odkrywanie własnych możliwości, talentów, mocnych stron i budowanie na nich własnej tożsamości i siły. Jest też uczeniem się konstruktywnego radzenia sobie z własnymi brakami, trudnościami, negatywnymi emocjami.
Z A J Ę Ć
Wychowanie jest więc budowaniem CZŁOWIECZEŃSTWA. Hanna Rylke
D L A
I. WSTĘP
S Z K O Ł Y P O D S T A W O W E J I S P E C J A L N E J
Zajęcia edukacyjne „Wychowanie do życia w rodzinie” stawiają przed nauczycielami wiele pytań i przysparzają niemało trudności. Nieustannej refleksji trzeba poddawać treść zajęć, stopień dojrzałości uczniów jak i sposób przekazu informacji. Praktyka pokazuje, że ten sam temat, realizowany według tego samego scenariusza, w tej samej szkole i na tym samym poziomie kształcenia, w jednej klasie wypadnie doskonale, w innej nieciekawie. Konieczne jest wówczas zmodyfikowanie zajęć. Nauczyciele zatem ciągle poszukują nowych pomysłów, metod i technik pracy, by sprostać potrzebom i oczekiwaniom dzieci i młodzieży. Niniejsza publikacja stanowi zbiór różnorodnych propozycji zajęć. Większość zaprezentowanych scenariuszy powstało podczas zajęć Podyplomowego Studium Rodziny Uniwersytetu Opolskiego i kursów kwalifikacyjnych „Wychowanie do życia w rodzinie”, zrealizowanych w Wojewódzkim Ośrodku Metodycznym w Opolu. Jest to także pewnego rodzaju wymiana doświadczeń. Większość pomysłów zostało sprawdzonych w praktyce, często też powstawały dla potrzeb określonej grupy. W niektórych wykorzystano ćwiczenia zaczerpnięte z wcześniejszych publikacji. Wszystkie są zgodne z treściami programowymi zajęć edukacyjnych „Wychowanie do życia w rodzinie”, zawartymi w podstawie programowej kształcenia ogólnego (rozporządzenie MENiS z dn. 26.02.2002 r. – Dz.U. Nr 51). Przeprowadzone zajęcia poddano ewaluacji, a wyniki wskazują, że uczniowie są zainteresowani zajęciami „Wychowanie do życia w rodzinie“. Wiedza uczniów dotycząca treści programowych jest często niewystarczająca, bowiem rodzice poświęcają mało czasu swoim dzieciom na rozmowy i działania przygotowujące je do pełnienia ról w dorosłym życiu. Nauczyciel tego przedmiotu może więc stać się pomostem łączącym rodzinę i szkołę w celu jednolitego wychowania dziecka. Wszystko po to, by pomóc dziecku w integralnym rozwoju osobowym i stawić czoła współczesnym zagrożeniom. O efektywności zajęć decydują także metody pracy i stworzona atmosfera. Po przeprowadzonym cyklu zajęć jedna z nauczycielek podzieliła się następującą refleksją: „(...) lekcje miały niewątpliwie inny charakter niż te prowadzone w typowy sposób. Zauważyłam wzrost aktywności uczniów; młodzież reagowała spontanicznie. Na pewno tak pomyślane zajęcia są wyzwaniem także dla ::::O
05
E I I Z D O R W A I C Y Ż O D E I N A W O H C Y
::::::P
W
06
mnie, ale jednocześnie stają się motywacją do dalszego poszukiwania wciąż nowych rozwiązań...” Publikowane scenariusze (dla szkoły podstawowej i specjalnej) zostały pogrupowane w następujące bloki: 1. Poznajmy się. 2. Rodzina. 3. Człowieczeństwo. 4. Dojrzewanie. 5. Budowanie więzi. 6. Wyzwania współczesności. Każdy blok zawiera kilka propozycji realizacji określonych zagadnień. Poprzedzony jest także komentarzem metodycznym. Książka może więc stać się doskonałym materiałem wspierającym nauczyciela w codziennej pracy. Poprzez różnorodność ujęcia tego samego tematu poszerza metodyczny warsztat pracy nauczyciela, a także może stać się doskonałą inspiracją do własnych rozwiązań. Pracując w szkole, wciąż z nowymi uczniami i rodzicami, a także doświadczając przemian cywilizacyjnych nauczyciele muszą poszukiwać własnej, najbliższej im metody pracy, szczególnie w ramach zajęć tak trudnych, jakimi są lekcje z „Wychowania do życia w rodzinie“. Mamy nadzieję, że książka ta okaże się pomocna w codziennych zmaganiach. Autorzy
N
W S T Ę P
S C E N A R I U S Z E
Oto jest nasza wielka historia, przedwiośnie naszej młodości! Tak, każdy z nas ofiarowuje się światu Od chwili swojego poczęcia: Stworzony przez miłość, by kochać I być kochanym. Matka Teresa z Kalkuty
Z A J Ę Ć
III. CZŁOWIECZEŃSTWO
D L A S Z K O Ł Y P O D S T A W O W E J
Nie można realizować wychowania prorodzinnego bez odkrycia istoty człowieczeństwa. Kim jest człowiek i po co żyje? – to pytania, na które szukamy odpowiedzi od najmłodszych lat. Człowiek bowiem wyczuwa swoją wyjątkowość i niepowtarzalność wynikającą z faktu bycia człowiekiem. Każdy musi nakreślić sobie własną drogę i nadać życiu sens. Od najmłodszych lat trzeba dzieci wprowadzać w świat człowieczeństwa. Historia, szczególnie ostatnich lat, pokazuje, że człowiek w swoim rozwoju może pójść w kierunku prawdy, dobra i piękna, i stać się darem dla innych, ale może też pójść drogą kłamstwa i zła, stając się dla innych zagrożeniem. Realizując ten blok zagadnień w szkole podstawowej trzeba stworzyć sytuację i klimat sprzyjający osobistemu przeżyciu i doświadczeniu swojego zaistnienia. Właściwe przeprowadzenie tematu dotyczącego okresu prenatalnego (z wykorzystaniem dostępnych pomocy dydaktycznych) uczy szacunku dla życia, wzmacnia poczucie własnej wartości i niepowtarzalności, pogłębia więź z rodzicami (przekazicielami życia). Pełne szacunku zrozumienie tych zagadnień może przyczynić się do przyjęcia postawy odpowiedzialności w sferze prokreacji – zarówno w okresie młodzieńczym, jak też w życiu dorosłym. Należy także ukazać, co wyróżnia człowieka od innych istot żywych. Dziecko na tym etapie rozwoju jest w stanie zrozumieć, że człowiek to nie tylko ciało, ale także psychika i dusza. „Wędrowanie ku dorosłości” to również uczenie się mądrości, która pozwala odróżniać prawdę od kłamstwa oraz dobro od zła, i korzystając z wolnej woli zmierzać w kierunku tego, co dobre i piękne, co pozwala prawdziwie kochać i być kochanym. Sposób, w jaki człowiek żyje i traktuje innych ludzi, decyduje o jego godności i rozwoju. Dziecko potrzebuje dorosłych – rodziców i nauczycieli, którzy bezwarunkową miłością i przykładem życia będą je uczyć, jak być CZŁOWIEKIEM.
I S P E C J A L N E J
::::P
95
E I N I
Oprac. Jolanta Mazur
%
CEL OGÓLNY
%
CELE OPERACYJNE
'
POMOCE I MATERIAŁY
&
METODY I FORMY PRACY
O
D
Z
MÓJ POCZĄTEK
A I C Y Ż O D E I N W
A
– książka Włodzimierza Fijałkowskiego „Oto jestem“, GWO, Gdańsk 1998, lub podręcznik „Wędrując do dorosłości (red. Teresa Król), Wychowanie do życia w rodzinie dla klas V–VI szk. podstawowej“, Rubikon, Kraków 2001, – piosenka z repertuaru Arki Noego „Jestem jak małe ziarenko”, – model dziecka w 10. tygodniu życia w łonie matki*, – plansze „Poznaj siebie” G. Węglarczyk lub foliogramy K. Maśnik „Twoja i moja historia”, Wyd. Rubikon, Kraków 2000, – czerwone kartonowe serduszka (dla każdego ucznia), – ksero załącznika 1 dla każdej grupy, – pomoce przyniesione przez uczniów: książeczki zdrowia, zdjęcia z okresu noworodkowego.
na zamówić w: Wyd. Rubikon, 31-404 Kraków, ul. Kątowa 4, tel. 012/633-26-52.
::::O
Y
* Model 10–tygodniowego dziecka oraz taśmyz nagraniem bicia serca 6-tyg. dziecka moż-
C
H
O
– miniwykład, – pogadanka, – dyskusja, – praca indywidualna „list do rodziców”.
W
96
Po zajęciach uczeń: – wie, że każdy człowiek jest niepowtarzalny, – ma świadomość, że w każdym człowieku jest cząstka mamy i taty, – zna przebieg rozwoju człowieka w łonie matki, – uzmysławia sobie, że kobiecie spodziewającej się dziecka trzeba pomagać, – rozumie, że każdemu życiu i matce należny jest szacunek, – uświadamia sobie, że ciało mamy jest środowiskiem sprzyjającym rozwojowi dziecka, – zdaje sobie sprawę, że na prawidłowy rozwój dziecka wpływa również atmosfera życia rodzinnego, – wie, że mamie spodziewającej się dziecka trzeba pomagać, – ma świadomość, że każde dziecko jest jedyne i niepowtarzalne, mimo że nie każde wychowuje się w pełnej rodzinie, – kiedy mówi o początkach życia, nie używa wulgaryzmów.
W
R
Każde życie ludzkie jest ważne.
S C E N A R I U S Z E
M Ó J
( )
P O C Z Ą T E K
CZAS:
45 min.
PRZEBIEG ZAJĘĆ
Przywitanie uczniów i zapowiedź tematu.
Z A J Ę Ć
Miniwykład nauczyciela o początkach życia.
E Każdy z nas – i wy, i ja otrzymaliśmy istnienie przez miłość rodziców.
D L A S Z K O Ł Y
Kiedy to cząstka ciała matki (komórka jajowa) i cząstka ciała ojca (plemnik) połączyła się ze sobą. Był to najważniejszy moment w twoim życiu: poczęcie. Każdy z was tu siedzący jest inny, jedyny i niepowtarzalny. Dlaczego? Ponieważ ma innych rodziców, to właśnie od nich otrzymał: 23 chromosomy od mamy i 23 chromosomy od taty. Po równo. Nauczyciel pokazuje schemat komórki jajowej i plemnika (plansze lub foliogramy) tłumacząc w najprostszy i zrozumiały dla dzieci sposób – czym są chromosomy. Q 10 min. Bez względu na to, jak teraz jest w waszej rodzinie, każdy z was kocha F swoich rodziców, tak jak oni kochają was. Jeśli nawet ktoś z was nie jest razem z obojgiem rodziców, zawsze będzie miał ich w swoim sercu i będzie ich kochał. – jaki byłem na samym początku? Ćwiczenie Nauczyciel poleca uczniom postawić na kartce papieru kropkę lub rozda-
P O D S T A W O W E J
je dzieciom po kilka ziarenek piasku. Komentarz do ćwiczenia: Jest to niesamowite i niezwykłe, ale każdy z nas – i wy, i ja na samym początku był taki malutki jak kropka w zeszycie lub ziarenko piasku. W takiej małej odrobinie było zakodowane już wszystko: kolor oczu, włosów, płeć (czy jesteś dziewczynką, czy chłopcem) itd. Propozycja, aby to małe ziarenko zachować i przykleić (taśmą klejącą) do pamiętnika, albumu lub w innym ważnym dla uczniów miejscu. Q 5 min. Odkrywanie kolejnych etapów rozwoju dziecka w łonie matki na podstawie książki W. Fijałkowskiego „Oto jestem” lub podręcznika „Wędrując ku doro-
I
słości“ (s. 54) oraz pokazu modelu dziecka 10–tygodniowego i wysłuchaniu z taśmy magnetofonowej bicia serca 6-tygodniowego dziecka. Uczniowie odczytują fragmenty z książki, nauczyciel zatrzymuje się przy kolejnych miesiącach życia dziecka, a w szczególności: 21. dzień, 6. tydzień, 10. tydzień (pokaz modelu – każde dziecko ma możliwość obejrzenia), 12. tydzień. Q 10 min.
S P E C J A L N E J
Rozmowa kierowana dotycząca przeżyć matki oczekującej dziecka. Ćwiczenie. Uczniowie, podzieleni na grupy, wykonują ćwiczenie (załącznik 1). Odczytywanie wyników prac przez liderów grupy.
Q 10 min.
::::P
97
E I piosenki „Jestem jak małe ziarenko�. Wysłuchanie W trakcie piosenki nauczyciel rozdaje kartonowe serduszka, aby ucznio-
I Z D O R Y Ĺť O D E I N A W O H C
::::P
Y
98
wie napisali na nich kilka słów do swoich rodziców, podziękowali im za to, şe są, şe şyją, i şe bardzo ich kochają. Prośba, by dzieci po powrocie do domu podarowały serduszka rodzicom. Q 5 min.
W
ną środowiska, w którym dotychczas dziecko przebywało. Moment, kiedy dziecko płacze, to swoiste powitanie rodziców: „Mamo, tato, oto jestem. Witam Was�.
A
Podsumowanie. Nauczyciel podkreśla, şe narodziny nie są początkiem şycia, ale tylko zmia-
I
(z ksiąşeczek zdrowia, które uczniowie przynieśli na zajęcia) połączone z pokazem zdjęć z okresu noworodkowego. Wyjaśnienie, şe skala Apgar to test polegający na badaniu pięciu podstawowych czynności şyciowych: – akcji serca, – oddechu, – napięcia mięśniowego, – zabarwienia skóry, – odruchów. Q 5 min.
C
Rozmowa o naszym początku şycia – tuş po narodzinach. Odczytanie przez chętnych uczniów swojej wagi ciała, wzrostu i punktów w skali Apgar
N
P O C Z Ä„ T E K
W
M Ă“ J
99
E I N I
Oprac. Urszula Ryś
D
Z
SKĄD SIĘ WZIĄŁEM? CELE
&
METODY I FORMY
T
ŚRODKI DYDAKTYCZNE
W
Po przeprowadzonej lekcji uczeń: – wie, że ludzkie życie zaczyna się od zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik, – zna rozwój istoty ludzkiej w organizmie matki od zapłodnienia do porodu.
R
O
%
Y Ż O D
45 min.
Nauczyciel gromadzi całą klasę wokół siebie (uczniowie siedzą w kręgu) i na podstawie książki omawia początki życia osoby ludzkiej i jej rozwój w organizmie matki aż do porodu (można tej istocie ludzkiej nadać imię). Uczniowie mogą zadawać pytania dotyczące tematu, na które nauczyciel od razu odpowiada. F za pomocą foliogramów Nauczyciel zatrzymuje obraz aż do wyczerpania tematu i ewentualnych pytań zadawanych przez dzieci. Q 25 min.
::::O
A W
E z książki
O
Wykład zobrazowany ilustracjami przedstawiającymi rozwój dziecka w okre sie prenatalnym.
H
Wprowadzenie i zapowiedź tematu.
N
I
E
PRZEBIEG ZAJĘĆ
C
CZAS:
Y
( )
– fotografie przygotowanie przez uczniów, karteczki do uzupełniania przez uczniów, – książka–album pt. „Człowiek od początku”, Wyd. WAM, Kraków 2002, lub zestaw foliogramów „Twoja i moja historia”, Rubikon, Kraków 2002, – książka pt. „Życie człowieka największą tajemnicą”, Centro Documentazione, Firenze, – E. Purzycka, M. Selke, „Wędrując ku dorosłości. Ćwiczenia. Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klas V–VI szkoły podstawowej“, Wyd. Rubikon, Kraków 2001.
W
100
C
I
A
– wykład, – praca zbiorowa, – rozmowa kierowana, – zdania niedokończone.
S C E N A R I U S Z E
S K Ą D
S I Ę
W Z I Ą Ł E M ?
indywidualna. Praca Uczniowie otrzymują kartki (załącznik 1) do uzupełnienia lub wykonują
Q 10 min.
ćwiczenie nr 29 z: „Wędrując ku dorosłości“ – ćwiczenia).
i dzielenie się opowiadaniami o swoich początkach. Rozmowa Uczniowie pokazują przyniesione przez siebie fotografie z okresu noworodkowego i niemowlęcego. Spacer po klasie, rozmowa z kolegami, oglądanie zdjęć, wymiana opinii. Q 7 min.
Z A J Ę Ć
Zakończenie. Uczniowie stają w kręgu, biorą się za ręce, przekazują uścisk z uśmiechem koleżance i koledze stojącym obok, mówiąc: „Dobrze, że jesteś”.
Q 3 min.
X
D L A
S
ZAŁĄCZNIK 1
S Z K O Ł Y
Skąd się wziąłem?
101
Komórka jajowa + . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . = Dziecko
P O D S T A W O W E J
....................................................................................
+ Tata =
Ja Rodzeństwo
......................................+ ......................................= ......................................
Imię mamy
Imię taty
Moje imię
I ......................................+ ......................................= ......................................
S P E C J A L N E J
Imię mamy
Imię taty
Imiona sióstr i braci
::::P
E I N I
Oprac. Maria Kołodziejczyk
ŚRODKI DYDAKTYCZNE
W A I C
45 min.
I
E
PRZEBIEG ZAJĘĆ
E Uczniowie przypominają sobie pytania, jakie zadawali rodzicom myśląc
* Materiały: nagranie magnetofonowe z biciem serca, model dziecka 10–tygodniowego, model stopki dziecka 10–tygodniowego można zamówić w: Wyd. Rubikon, 31-404 Kraków, ul. Kątowa 4, tel./fax 012/633-26-52.
::::O
C
H
o swoich minionych latach i o tym, skąd się wzięli na świecie. F Na polecenie prowadzącego uczniowie wyjmują zdjęcia, które przynieśli z domu, na których są razem ojciec i matka – z okresu narzeczeństwa lub zdjęcia ceremonii ślubnej. Pytanie nauczyciela: Pomyślcie, co mogło połączyć dwoje najpierw obcych dla siebie ludzi? Q 8 min.
W
Pogadanka:
A
N
Wprowadzenie.
O
CZAS:
Y
( )
– czerwone i żółte kartki papieru, – pudełko z zawartością piasku, – nagranie magnetofonowe z biciem serca 6–tygodniowego dziecka*, – model dziecka 10–tygodniowego*, – stopki dziecka 10–tygodniowego*, – ilustracje przedstawiające rozwój prenatalny dziecka, np. zestaw foliogramów pt. „Twoja i moja historia”, – zdjęcia rodziców uczniów: okres narzeczeński, ceremonia ślubu.
Y
T
– miniwykład z elementami wizualizacji, – praca indywidualna, – rozmowa kierowana.
Ż
METODY I FORMY PRACY
O
&
Po zajęciach uczeń: – wie, że dziecko powinna powołać do życia miłość rodziców, – wie, że od chwili poczęcia jest się człowiekiem, – rozumie, że sam może w przyszłości być ojcem lub matką.
D
CELE OPERACYJNE
W
102
%
R
O
D
Z
CZŁOWIEKIEM JESTEM OD CHWILI POCZĘCIA
S C E N A R I U S Z E
C Z Ł O W I E K I E M
J E S T E M
O D
C H W I L I
P O C Z Ę C I A
Praca indywidualna.
E Uczniowie z karteczek leżących na stolikach wycinają dwa serduszka:
czerwone i żółte – jedno to serce mamy, drugie taty, F Następnie na polecenie nauczyciela sklejają je w jedno serce, co ma ukazać jedność rodziców, ich scalenie. Q10 min. Wykład połączony z pokazem (ilustracji lub foliogramów z dzieckiem w okre sie prenatalnym).
Z A J Ę Ć
E Nauczyciel podaje pudełko, z którego dzieci wyjmują ziarenka piasku. Ma-
ją im one uzmysłowić ich wielkość w chwili poczęcia, F Odtworzenie dźwięku bicia serca 6–tygodniowego dziecka, G Pokaz modelu 10–tygodniowego dziecka i stopek dziecka 10–tygodniowego w łonie matki. Q 15 min.
„Skrzynka pytań” związanych z wewnątrzłonowym życiem człowieka.
D L A
Q 10 min.
Podsumowanie.
E Prowadzący wskazuje na cud rozwoju człowieka, jego dynamizm i po-
S Z K O Ł Y
trzebę wzbudzenia szacunku dla życia od chwili poczęcia. F Nauczyciel przypomina, że ciało każdego z uczniów przygotowuje się do tego, by kiedyś zostać matką i ojcem. Q 2 min.
P O D S T A W O W E J I S P E C J A L N E J
::::P
103
E N
I
CEL GŁÓWNY
%
CELE OPERACYJNE
&
METODY I FORMY PRACY
T
ŚRODKI DYDAKTYCZNE
Wprowadzenie. Nauczyciel wita uczniów, na tablicy zapisuje dużymi, drukowanymi literami wyraz GODNOŚĆ. E Polecenie wyszukania znaczenia tego słowa w Słowniku języka polskiego. Odczytanie hasła i kontekstów, w jakich ten wyraz funkcjonuje. „Godność to poczucie, świadomość własnej wartości, szacunek dla samego siebie, honor, duma” (Słownik języka polskiego, T. 1, s. 631). F Prowadzący pyta uczniów: Komu lub czemu przypisuje się to określenie? Wniosek: Godność dotyczy człowieka. Q 5 min. ::::O
D W A I C Y Ż O D E I N
PRZEBIEG ZAJĘĆ
A
45 min.
W
CZAS:
O
– szary papier, – pisaki, – hasła rozsypanki, – karty do gry „Piotruś”, – Słownik języka polskiego.
H
– praca w grupach, – burza mózgów, – śniegowa kula, – układanka wyrazowa.
C
Po zajęciach uczeń powinien: – znać pojęcie godności, – podać najistotniejsze cechy godności, – mieć świadomość wpływu na swoje człowieczeństwo, – rozumieć potrzebę poszanowania drugiego człowieka, – rozumieć potrzebę godnego życia i postępowania.
Y
( )
Ukazanie, czym jest godność osoby ludzkiej.
W
104
%
R
O
GODNOŚĆ ISTOTĄ CZŁOWIECZEŃSTWA
Z
I
Oprac. Barbara Charczuk
S C E N A R I U S Z E
G O D N O Ś Ć
I S T O T Ą
C Z Ł O W I E C Z E Ń S T W A
w grupach. Praca Nauczyciel dzieli uczniów na cztery grupy (za pomocą kart do gry „Pio-
Z A J Ę Ć D L A S Z K O Ł Y
truś”). Dwie grupy zastanawiają się, od czego zależy godność, pozostałe dwie grupy – od czego godność nie zależy. Prezentacja pracy grup, wspólna refleksja, ustalenie wniosków. Godność nie zależy od tego: – ile ma się lat, – od płci (np. czy jest się dziewczynką, czy chłopcem), – od narodowości (np. czy jest się Polakiem, czy Hiszpanem), – od wyznania (np. czy jest się katolikiem, czy protestantem), – od miejsca zamieszkania (np. czy mieszka się na wsi, czy w mieście), – od stanu zdrowia (np. czy jest się zdrowym, czy chorym), – od zamożności (np. czy jest się biednym, czy bogatym). Wniosek: Każdy człowiek otrzymał godność w DARZE. Godność zależy od tego: – co się w życiu wybiera, – jak się człowiek zachowuje, – jak wykonuje swoje obowiązki, – jak odnosi się do innych, – jak żyje. Wniosek: Godność dla każdego człowieka jest ZADANIEM. (UWAGA. Wniosek można zapisać na tablicy lub wcześniej przygotować na kartonie.) Q 15 min.
Ćwiczenie – „śnieżna kula” – Co to znaczy szanować ludzką godność?
E Odnosząc się do tych dwóch ważnych wniosków nauczyciel prosi uczniów,
P O D S T A W O W E J
aby zastanowili się, co to znaczy szanować ludzką godność. Każdy uczeń indywidualnie (pisząc na kartce) odpowiada na to pytanie, następnie konsultuje się z kolegą, dalej pracują w czwórkach, na końcu w ośmioosobowych zespołach (pracujemy metodą „śniegowej kuli”). Po ustaleniu wspólnego stanowiska prezentują je klasie. F Podsumowanie nauczyciela. W podsumowaniu ćwiczenia nauczyciel zwraca uwagę uczniów, że to co najbardziej godzi w godność człowieka to sytuacja, gdy drugą osobę wykorzystujemy jako środek (rzecz) do osiągania własnych celów lub zaspokajania swoich potrzeb. Q 15 min. mózgów”. „Burza Nauczyciel prosi uczniów o określenie metodą burzy mózgów sytuacji, w których niszczona jest ludzka godność.
Q 7 min.
Zakończenie. Praca w trzech grupach nad ułożeniem zdań z rozsypanki wyrazowej (za-
I
łącznik 1). Prezentacja zdań jest podsumowaniem lekcji.
Q 3 min.
S P E C J A L N E J
Pożegnanie uczniów i podziękowanie za aktywną pracę.
::::P
105
106
S C E N A R I U S Z E
Oprac. Barbara Kwaśnicka
KIM JESTEM? MÓJ DOWÓD TOŻSAMOŚCI – lekcja 1
Z A J Ę Ć
CELE
&
METODY
T
ŚRODKI DYDAKTYCZNE
)
PRZEBIEG ZAJĘĆ
D L A
%
S Z K O Ł Y
Po zajęciach uczeń potrafi: – określić swoją płeć, – podać swe znaki szczególne, – określić kolor włosów i oczu, – wytłumaczyć znaczenie linii papilarnych, – opowiedzieć, czemu służy dowód tożsamości, – podać znaczenie terminu: „tożsamość”, – opisać swoją niepowtarzalność.
– układanka, – burza mózgów.
P O D S T A W O W E J
– ksero zdjęć każdego ucznia, – koperty z kolorowymi kwadracikami (załącznik 1), tyle ilu uczniów, – ksero załącznika 2 dla każdego ucznia.
integracyjna „Czy znam swoich kolegów i koleżanki?” Zabawa Nauczyciel wręcza każdemu uczniowi pocięty kolorowy kwadracik i daje
I S P E C J A L N E J
polecenie, by wszyscy poszukali w klasie kogoś, kto ma takie same oczy jak oni – kiedy znajdą, mają wręczyć tej osobie fragment figury, z cyfrą I. Drugie polecenie – trzeba znaleźć kogoś, kto ma takie same włosy i dać mu kawałek figury z cyfrą II. Trzecie polecenie jest trudniejsze – szukamy kogoś, kto ma na drugie imię tak samo jak my i wręczamy mu kawałek figury z cyfrą III. Czwarte polecenie – znaleźć kogoś, kto lubi tę samą potrawę, ten otrzyma ostatni kawałek kwadracika z cyfrą IV. Kto pierwszy rozda swoją figurę, wygrywa (załącznik 1). Q 10 min. kierowana. Rozmowa Zabawa pokazała nam, że nie zawsze znamy nasze koleżanki i kolegów, a czy wiemy wszystko o sobie? E Zastanówmy się, co takiego posiadają dorośli, co świadczy, że to rzeczywiście oni, a nie kto inny? (dowód osobisty, PESEL, NIP, linie papilarne, kod DNA, zawód, wygląd, charakter). Do czego służą im dokumenty? ::::O
107
E I jaśnia znaczenie słowa: „tożsamość”. (świadomość własnych cech, własnej odrębności, pomocniczo – Słownik języka polskiego itp.) G Spróbujmy teraz stworzyć dla każdego z nas taki niepowtarzalny dowód tożsamości. Co musielibyśmy w nim umieścić? (rysopis, znaki szczególne, może odcisk palca). Q 10 min. – Mój dowód tożsamości. Ćwiczenie Nauczyciel rozdaje uczniom przygotowane wcześniej kartki (załącznik 2) i każdy stara się wypełnić swój dowód tożsamości. Można dołączyć ksero zdjęcia. Q 15 min.
Q 10 min. W
Prezentacja prac w klasie.
I
F Często taki dokument nazywamy dowodem tożsamości. Nauczyciel wy-
N
T O Ż S A M O Ś C I
Z
D O W Ó D
D
M Ó J
O
J E S T E M ?
R
K I M
I
ZAŁĄCZNIK 1
::::P
Y
C
H
O
W
A
N
I
E
D
O
Ż
Y
C
108
W
S
A
X
109
E I N
KIM JESTEŚ, CZŁOWIEKU?
tałam/łem z ćwiczenia, które miało miejsce na poprzedniej lekcji?
Q 7 min. kierowana. Rozmowa Nauczyciel pyta uczniów, czy zdarzyło im się kiedyś zgubić? Jak się wtedy czuli i co zrobili? Czy była wtedy potrzebna informacja o tym, kim się jest? Q 5 min. – „burza mózgów”. Ćwiczenie W jakich sytuacjach życiowych niezbędna jest świadomość swojej tożsamości?
W A I C Y Ż
Praca w grupach – rozwiązywanie krzyżówki (załącznik 1). Hasło główne: „tożsamość” – jako utrwalenie pojęcia poznanego na poprzedniej lekcji.
Q 5 min. ::::O
E
D
O
Q 3 min.
I
nawiązująca do poprzedniego spotkania. Pogadanka Ile drugich imion albo znaków szczególnych kolegów i koleżanek zapamię-
N
PRZEBIEG ZAJĘĆ
A
)
– „mówiąca ściana“ – w postaci dużej, wyciętej z papieru sylwetki człowieka.
W
POMOCE I MATERIAŁY
O
'
– krzyżówka, – „burza mózgów“, – „mówiąca ściana“, – układanka, – rozmowa kierowana, – praca w grupach.
H
METODY I FORMY PRACY
C
&
Po zajęciach uczeń: – ma świadomość swojej odrębności i wartości, – ma świadomość własnych cech, – potrafi zastanowić się nad pytaniem zawartym w temacie, – wie, że proces uzyskiwania tożsamości jest długotrwały, – uświadamia sobie wpływ i udział najbliższych oraz otoczenia w budowaniu człowieczeństwa, – rozumie konieczność kształtowania własnej tożsamości.
Y
CELE
W
110
%
R
O
D
– lekcja 2
Z
I
Oprac. Barbara Kwaśnicka
S C E N A R I U S Z E
K I M
J E S T E Ś ,
C Z Ł O W I E K U ?
indywidualna – „mówiąca ściana”. Praca Nauczyciel rozdaje uczniom karteczki samoprzylepne i prosi o zapisanie
Z A J Ę Ć
tych cech, które charakteryzują nas jako ludzi. Proponuje skupienie się tylko na pozytywnej stronie człowieka. E Uczniowie zapisują u góry karteczki pytanie: „Kim jest człowiek?” F Zapisane (np. w punktach) wypowiedzi przyklejają na wyciętej z papieru sylwetce człowieka. G Nauczyciel umieszcza „mówiącą ścianę” w widocznym miejscu, odczytuje prace uczniów i dokonuje podsumowania. Q 15 min.
Ćwiczenie – „burza mózgów”.
E Uczniowie spontanicznie wypowiadają się na pytanie: „Kto ma najwięk-
D L A
szy wpływ na to, kim jesteśmy?“ F Grupowanie haseł; analiza. G Podsumowanie.
Q 10 min.
S Z K O Ł Y
111
P O D S T A W O W E J I S P E C J A L N E J
::::P
112