Bajkowe spotkania by Wydawnictwo Rubikon

okl_bajkowe spotkania_9_03_2009.indd 1

2009-03-08 21:38:05

spis treści Wstęp – Cele i treść programu, metody pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Zajęcia I – Integracja grupy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Zajęcia II – Jesteśmy asertywni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 „Ogród żółwi” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Zajęcia III – Komunikacja interpersonalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 „Olbrzym bez słów” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Zajęcia IV – Budowanie pozytywnej samooceny . . . . . . . . . . . . 33 „Filip z tęczą w kieszeni” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Zajęcia V – Akceptujemy tego, kto jest inny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 „Potwór” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 Zajęcia VI – Jesteśmy tolerancyjni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 „Długi, gruby, mały” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Zajęcia VII – Jestem królem swoich pazurów . . . . . . . . . . . . . . . . 60 „W krainie smoków” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Zajęcia VIII – Uzależnienia: komputer, Internet, telewizja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 „Janek i Gracjella” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Zajęcia IX – Jestem sobą, mam własne zdanie . . . . . . . . . . . . . . 77 „Sprzedawca kapeluszy” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

Joanna Bąk, Elżbieta Wiewióra-Pyka

Zajęcia X – Szukamy przyjaciela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 „Sprytna małpka” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Zajęcia XI – Uzależnienia – narkotyki, alkohol, sekty . . . . . 95 „Kamienna góra” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

Bibliografia

.............................................................

106

Przedmiotem profilaktyki może być każdy problem, w odniesieniu do którego odczuwamy potrzebę uprzedzającej interwencji oraz wobec którego można zastosować środki zaradcze. Krzysztof Wojcieszek

WSTĘP U CELE PROGRAMU Zaproponowany program zajęć wychowawczo-profilaktycznych został tak skonstruowany, by można go wykorzystać we wszystkich klasach szkoły podstawowej. Powstał on w oparciu o opowiadania Bruno Ferrero ze zbiorów: Nowe historie i Historie. Umacnianie poczucia własnej wartości, umiejętność współpracy z grupą, skutecznej komunikacji, ćwiczenie umiejętności asertywnego odmawiania, radzenia sobie z presją innych, panowania nad swoimi emocjami – to cel naszych zajęć. Wiele zależy od postawy prowadzącego zajęcia oraz jego inwencji twórczej, pomysłowości. Nie należy wyprzedzać etapu rozwojowego dzieci i młodzieży – nie wolno przekazywać takich treści, które miałyby znaczenie antyprofilaktyczne. Według Z. Gasia „działania informacyjno-edukacyjne dla uczniów mają najczęściej charakter programów profilaktyki pierwszorzędowej: z jednej strony promocję zdro-

Joanna Bąk, Elżbieta Wiewióra-Pyka

wia, a z drugiej zapobieganie pojawianiu się problemów związanych z zachowaniami dysfunkcjonalnymi”*. Program ten wspomaga prawidłowy rozwój i kształtuje osobowość dziecka.

V TREŚĆ PROGRAMU Program zajęć wychowawczo-profilaktycznych obejmuje 10 tematów do wyboru, w zależności od grupy wiekowej oraz potrzeb szkoły oraz temat dodatkowy dla klasy VI lub do wykorzystania w gimnazjum. Zajęcia przewidziane są na dwie godziny. Mogą w nich brać udział również chętni rodzice. Tematyka zajęć: I Integracja grupy. II Jesteśmy asertywni. III Komunikacja interpersonalna. IV Budowanie pozytywnej samooceny. V Akceptujemy tego, kto jest inny. VI Jesteśmy tolerancyjni. VII Jestem królem swoich pazurów. VIII Uzależnienia – komputer, Internet, telewizja. IX Jestem sobą, mam własne zdanie. X Szukamy przyjaciela. XI Uzależnienia – narkotyki, alkohol, sekty.

W METODY PRACY Najlepszą formą nauki jest zabawa. G. Rodari twierdzi, że baśnie, bajki służą kształtowaniu umysłu: umysłu otwartego na wszystkie możliwe kierunki. Pobudzają w dziecku reakcję wyobraźni, która ma duży wpływ na ukształtowanie charakteru i osobowości człowieka.

*Z. Gaś, Profilaktyka w szkole, w: B. i G. Paziowie, Szkoła, która ochrania. Szkolny pro-

gram profilaktyki, Wyd. Rubikon, Kraków 2002, s. 12.

BA JKOWE SPOTKANIA – Program zajęć wychowawczo–profilakt ycznych

Zabawa, malowanie, rysowanie, śpiewanie piosenek, odgrywanie scenek w pracy z dziećmi w wieku szkolnym stanowią bardzo dobre metody pracy, gdyż dzięki nim dziecko bawiąc się wyraża swoje emocje, przeżycia, rozładowuje napięcia. Dzięki takim metodom zajęcia nie są nudne, każde dziecko może się wykazać. Dzieci chętnie biorą udział w zajęciach, w których „coś się dzieje”, lepiej zapamiętują treści dzięki aktywności, działaniu, a nie sprzyja temu suche podawanie ich przez nauczyciela lub udzielanie wskazówek, upomnień przez dorosłych. Poprzez utożsamianie się z kimś dziecko nie mówi o sobie wprost, lecz o danej postaci, a nauczyciel dowiaduje się o sytuacji dziecka. Uwagi, komentarze prowadzącego pozwalają dzieciom „wejrzeć w siebie”, lepiej rozumieć swoje emocje, przez co dzieci poszerzają krąg swoich doświadczeń i wiedzę.

Przykłady metod i technik (do wyboru)

Krąg. Kontakt wzrokowy ze wszystkimi uczestnikami za-

jęć pozwala na lepsze poznanie się, zapamiętywanie. Krąg pozwala również na zaproponowanie wielu ciekawych zabaw.

Rysunki. Dzieci (zwłaszcza młodsze) chętniej wypowiadają

się za pomocą rysunków. Taka technika daje też możliwość wypowiadania się dzieciom zahamowanym, nieśmiałym. Prace można wykonywać indywidualnie, w parach, w małych grupach. Powinno się je omówić, choćby krótko, najlepiej w kręgu.

Piosenki. Dzieci lubią śpiewać. Należy je zachęcać, by swoje myśli i nastroje wyrażały za pomocą dźwięku, muzyki.

Psychodramy. Psychodramy czyli odgrywanie scenek na wy-

brane tematy. Scenki pozwalają uczniom postawić się na miejscu innej osoby, zrozumieć myśli i uczucia, jakie dana sytuacja w nim wywołuje.

Joanna Bąk, Elżbieta Wiewióra-Pyka

Dzięki nim można: – wypróbować nowe sposoby zachowania się bądź sprawdzić, jakie to uczucie; – dowiedzieć się, jak inni reagują na różne postawy i zachowania w konkretnych sytuacjach; – podjąć ryzyko nowych sposobów działań w bezpiecznej sytuacji, bez obawy przed popełnieniem błędu lub przed realnymi negatywnymi skutkami.

„Burza mózgów”. To tworzenie listy pomysłów na rozwiąza-

nie określonego problemu. Umożliwia ona otrzymanie wielu propozycji w krótkim czasie. Wyzwala potencjał twórczy i zapewnia udział wszystkich uczniów.

Uzupełnianie zdań. Dokończenie zdań pozwala uczniom do-

strzec podobieństwa i różnice między nimi, kiedy mówią o swoich uczuciach bądź reakcjach związanych z wydarzeniami czy problemami.

Miniwykład.

Krótka prelekcja wygłoszona prostym językiem, zrozumiałym dla wszystkich, mająca na celu przekazanie wiedzy na dany temat lub podsumowanie zajęć.

Pogadanka. Pozwala na dzielenie się pomysłami, doświadczeniami i pracą nad wspólnym problemem. Stwarza możliwość dialogu. Pogadanka pozwala na aktywne uczestniczenie w zajęciach wszystkich uczniów.

Praca w grupach. Zajęcia grupowe stwarzają klimat zaufania i bezpieczeństwa, pobudzają aktywność uczestników.

Praca w małych grupach. Może być efektywna, zwłaszcza wtedy, gdy dotyczy ważnych problemów emocjonalnych lub wyjątkowych informacji. Mała grupa może zapewnić dobre samopoczucie tym uczniom, którzy mają problemy (kłopoty) w wypowiadaniu się na forum klasy. Grupa zapewnia oparcie i poczucie bezpieczeństwa, szczególnie przy podejmowaniu decyzji.

BA JKOWE SPOTKANIA – Program zajęć wychowawczo–profilakt ycznych

Praca indywidualna. Pozwala wyrazić własny pogląd, osąd, opinię na temat przedstawionego problemu. Uczeń ma możliwość dobrowolnego uczestnictwa w zadaniu.

Krótkie opowiadanie. W młodszych klasach dzieci chętnie

słuchają opowiadań, historyjek, bajek, dotyczących zarówno zdarzeń zmyślonych jak i prawdziwych. Uczniowie klas IV–VI też chętnie wysłuchają krótkiej historyjki, potrafią odczytać ukryty sens takiego opowiadania. Stosowanie takiej metody jest szczególnie użyteczne przy tematach trudnych, budzących zawstydzenie.

Gry i zabawy. Technika jest pomocna w:

– rozładowaniu napięcia panującego w grupie, – jako „rozgrzewka” przed zajęciami, – integracji grupy.

h REALIZACJA PROGRAMU Tematyka spotkań została opracowana w formie scenariuszy zajęć. Zajęcia te mogą być przeprowadzane przy czynnym udziale chętnych rodziców (zwłaszcza klas I–III). Będzie to także pomoc dla nich samych, ponieważ podczas „Bajkowych spotkań” zaistnieje szansa zespolenia „dwóch światów“: rodziców i ich dzieci. Zadania wychowawcze rodziców zostaną wzbogacone o nowe doświadczenia. Bajki z morałem, wspólne zabawy i gry zwiększą świadomość ich rodzicielskich zadań. Nowe doświadczenia zdobyte w toku zajęć mogą uczynić proces wychowania w rodzinie mniej przypadkowym i być może wyeliminują dotychczasowe błędne zwyczaje i nawyki.

ZAJĘCIA ii

JESTEŚMY ASERTYWNI 6 Cele:

Kształtowanie umiejętności radzenia sobie z presją rówieśniczą, odpierania presji ćwiczenie umiejętności asertywnego odmawiania poznanie różnych sposobów odmawiania uświadomienie sobie, że w niektórych sytuacjach warto umieć odmawiać. Pomoce: plansze – sposoby odmawiania kartki pisaki kredki arkusze papieru.

PRZEBIEG ZAJĘĆ

Powitanie % Grupa wita się wprowadzonym wcześniej rytuałem, może to być np. „KICHNIĘCIE SŁONIA”.

& Zabawa ruchowa: Wariant I Znana wszystkim zabawa „OJCIEC WIRGILIUSZ” lub „ADAM SIEDMIU SYNÓW MIAŁ”.

BA JKOWE SPOTKANIA – Program zajęć wychowawczo–profilakt ycznych

Wariant II Wszyscy uczestnicy stoją w kole. Osoba wyznaczona wykonuje określone ruchy, naśladowane potem przez innych, ustawienie koła zmienia się w poruszającą linię lub wężyk za osobą prowadzącą.

' Bardzo ważną umiejętnością życia z ludźmi jest umiejętność bycia sobą w każdej sytuacji, bez względu na oczekiwania lub naciski otoczenia. Ta umiejętność to wyrażanie swoich uczuć, zachowań w sposób nie lekceważący innych. To również umiejętność odmawiania w taki sposób, aby nie urazić innych. Umiejętność ta nazywa się asertywnością.

j Metoda: miniwykład

Bajka „Ogród żółwi” % Prowadzący opowiada lub czyta bajkę „Ogród żółwi” (str. 21–23).

& ROZMOWA KIEROWANA. Skowronek zgodził się bez zastanowienia, kierując się próżnością i wygodą, na utratę czegoś najwspanialszego, co posiadał – skrzydeł. Wraz z nimi pozbawił się wszelkiej możliwości ucieczki. Zrezygnował ze swych ideałów, ze swego życia. Co sądzicie o postępowaniu skowronka, który przyjął propozycję żółwi? Żółwie zwróciły się do skowronka: „tak bardzo cię kochamy”. Co o tym myślicie? Czy istnieją przyjaciele tego rodzaju? Jak sądzicie, czy żółwie naprawdę kochają skowronka? Do czego możemy porównać skrzydła? Jacy „przyjaciele” albo jakie „pokusy” mogą spowodować utratę waszych skrzydeł?

j Metoda: pogadanka

Joanna Bąk, Elżbieta Wiewióra-Pyka

Ćwiczenie asertywnego zachowania % OTWÓRZ PIĘŚĆ. Osoby dobierają się parami. Jedna osoba w parze zaciska pięść, a druga stara się ją przekonać, aby otworzyła rękę. Po pewnym czasie partnerzy zamieniają się rolami. Nie wolno używać siły.

& POWIEDZIEĆ „NIE”. Grupa staje w kręgu. Kolejno każdy występuje i mówi – zgodnie ze swoim temperamentem – „nie!”, wspierając to ewentualnie odpowiednim ruchem głowy. Żeby mówienie „nie” było łatwiejsze, można także stawiać pytania, którym rzeczywiście wszyscy z przekonaniem zaprzeczą, np.: Czy chcesz dostawać jeszcze więcej zadań domowych? Gdy wszyscy powiedzieli już swoje „nie”, omawiamy, które z nich zabrzmiało szczególnie zdecydowanie. Należy przy tym podkreślić, że siła głosu nie jest tu najważniejsza. Ciche „nie” może być tak samo przekonujące jak głośne. Ważne jest, żeby „nie” wymówić jasno i wyraźnie, z jednoznaczną mimiką i postawą ciała.

' Odmawiania można się nauczyć. Skowronek tego nie potrafił, nie zastanowił się nad tym, co jest dla niego dobre, a co złe. Mówienie NIE bywa trudne, ale jeśli chcesz decydować naprawdę sam o sobie, musisz umieć odmawiać. Można nauczyć się odmawiać w taki sposób, by nie tracić na zawsze kolegów, na których ci zależy, a którzy akurat wpadli na jakiś niezbyt mądry pomysł. Odmawiać tak, by „robić swoje” nie kłócąc się niepotrzebnie i nikogo nie obrażając.

j Metoda: miniwykład

Bajkowe spotkania. Program zajŒ

wychowawczo-profilaktycznych - E. Wiewi ra-Pyka i J. B„k [25].qxd

Joanna Bąk, Elżbieta Wiewióra-Pyka

( „Zrezygnowałem z jedynego mego ratunku – ze

skrzydeł” – płakał skowronek w obliczu śmierci. Czy musiał tak postąpić? Spróbuj w sposób asertywny odmówić żółwiom. Odmów w taki sposób, by żółwie nie czuły się urażone.

j Forma: praca w małych grupach.

Scenka u % Adam i Marek wracają ze szkoły. Spotykają starszego ko-

legę Piotrka, który chce ich poczęstować piwem. Spróbuj odmówić w sposób asertywny.

u & Miesiąc temu pożyczyłeś płytę koledze, który miał ją zwró-

cić po dwóch tygodniach. Upomnij się w sposób asertywny.

u Krótkie omówienie scenek.

j Metoda: psychodrama

Zakończenie % RELAKS przy muzyce. & RUNDKA – siedząc w kole uczniowie dzielą się swoimi spostrzeżeniami, uwagami, wrażeniami z zajęć. Próbują odpowiedzieć na pytanie, czy podobały im się zajęcia, co było dla nich szczególnie ciekawe.

' Wszyscy uczestnicy żegnają się „ISKIERKĄ”.

OGRÓD ŻÓŁWI Pewien król posiadał wokół swego pałacu wielki ogród, w którym żyły sobie ogromne żółwie. Przemieszczały się wolno z cienia na słońce i ze słońca do cienia, patrząc na świat swymi okrągłymi oczyma, trochę rozczarowane. Pewnego dnia w ogrodzie żółwi znalazł się skowronek. Był zmęczony upałem oraz długim lotem. Usiadł na gałęzi, w cieniu świeżych liści. Żółwiom wydał się tak piękny, że zaczęły obsypywać go komplementami. – Cóż za wspaniałe piórka! Cóż za śliczne nóżki! Cóż za delikatny dziobek! Z pewnością ten ptak należy do najpiękniejszych, jakie istnieją! Speszony skowronek, aby podziękować im, zaśpiewał najmilszą i najwspanialszą piosenkę ze swego repertuaru. Powolne żółwie wpadły w zachwyt. – To artysta! Cóż za talent! Cóż za trele i jakież wyczucie! Cudowny! Wspaniały! – oklaskom nie było końca. – Poprosimy go, by zatrzymał się tu i żył wśród nas! – zaproponował jeden z żółwi. Inne przyjęły tę propozycję z entuzjazmem. I tak długo nalegały, że skowronek pozostał. Każdy, kto posiada skrzydła, pragnie wzlatywać w górę I tak skowronek rozpoczął życie bardzo różniące się od tego, do jakiego był przyzwyczajony. W czasie dnia wzlatywał wysoko w niebo, a wieczorem powracał do spokojnych towarzyszy. Dawał wówczas mały koncert, który napełniał wspaniałymi marzeniami główki żółwi. Potem wszyscy udawali się na spoczynek, skowronek na gałęzie, a żółwie w swych pancerzach przypominających szachownicę. Ptaszek przebywał jednak wśród żółwi jedynie o świcie i o zachodzie słońca. Dlatego zebrały się one na naradę i najstarszy powiedział:

Bruno Ferrero, Nowe Historie

– Wielka szkoda, że skowronek przebywa tak mało z nami. Musimy znaleźć sposób, by zatrzymać go na dłużej. – Słusznie! – odpowiedziały inne. – Ale w jego naturze leży wzlatywanie wysoko, fruwanie daleko i wydaje się więc niemożliwe, aby pozostał na zawsze w naszym towarzystwie. – Ja jednak sądzę, że mi się to uda – powiedział stary żółw. – Pozwólcie mi spróbować! O zachodzie, gdy ptaszek sfrunął na ziemię i pozdrowił przyjaciół, sprytny żółw odwołał go na bok i powiedział: – Drogi mój skowronku, dla nas wszystkich jesteś synem, wiesz o tym. Kochamy cię tak bardzo, że spytaliśmy się króla żółwi, jak można cię uszczęśliwić, a on odpowiedział, że największym szczęściem jest stanie nogami mocno na ziemi. Co byś powiedział o nieopuszczaniu nas i zrezygnowaniu z latania? W świecie jedynie fakty liczą się najbardziej, a chodzenie po ziemi jest faktem niezaprzeczalnym! – Jeśli tak mówisz, pewnie to prawda – odrzekł skowronek – Tylko że jestem ptakiem. Każdy, kto ma skrzydła, pragnie wzlatywać w górę, ku światłu! – Mówisz słusznie – rzekł żółw potakując głową. – jednak ptakom trzeba współczuć. Jakże męczące jest latanie. Wszystkie zwierzęta z wyjątkiem was pragną jedynie móc odpoczywać i mieć pełen żołądek. A poza tym, czy nie myślałeś nigdy o tym, że sokół mógłby spaść na ciebie, a myśliwy zabić swymi kulami? Zamyślony skowronek w końcu powiedział: – Sądzę, że masz rację, mój przyjacielu. Ale jak mogę przezwyciężyć swoją naturę? Co mam robić, aby zostać na zawsze z wami? Stary żółw bardzo zadowolony zasugerował mu, by codziennie wyrywał sobie jedno piórko ze skrzydeł. – Powoli latanie stanie się dla ciebie coraz trudniejsze, w końcu przestaniesz latać zupełnie, nawet nie zauważysz, kiedy. I będziesz żył z nami w ogrodzie, będziesz pił świeżą wodę i jadł owoce i sałatę, które ludzie przynoszą nam codziennie. Jak bardzo będziemy szczęśliwi, bez trosk i lęków! „To jest królewski kąsek!” Od tego dnia skowronek codziennie wyrywał sobie małe piórko i w końcu jego skrzydła zostały całkowicie pozbawione piór. Teraz nie mógł wznosić się w górę, ale w zamian miał spokój i świetne jedzenie! Skowronek grzebał i dziobał jak kura. Tył i zabawiał się

BA JKOWE SPOTKANIA – Program zajęć wychowawczo–profilakt ycznych

z żółwiami. W końcu skończyły się poranne wzloty ku słońcu i trele, jak przystało na porządne skowronki. Nie wymyślał nowych piosenek, ale jego kolegom podobały się również te stare. Pewnego dnia do ogrodu zakradła się wygłodniała łasica. Gdy zobaczyła tłustego skowronka, który skakał pomiędzy żółwiami, nie mogła uwierzyć własnym oczom. Ostrożnie przemykała się ku niemu w trawie. Początkowo obawiała się jakiejś zasadzki. Potem stwierdziła, że skowronek porusza się małymi podskokami. – Na moją babkę Zjadaczkękrólików, na mojego wuja Zarzynaczakur, to jest rzeczywiście królewski kąsek! – zamruczała łasica, przełykając ślinkę. Zwinny rabuś rozpędził się i wyskoczył z trawy. Skowronek to zauważył i zaczął krzyczeć: – Żółwie, pomóżcie! Ale jego przerażeni przyjaciele ukryli się każdy w swym pancerzu. Wówczas ptak próbował wśliznąć się do jednego z nich, ale tam nie było miejsca. Łasica złapała go swymi mocnymi szczękami i zaczęła ciągnąć. Skowronek usłyszał, jak z każdego pancerza dochodził płacz i lament. – Czy nie umiecie zrobić nic innego, tylko płakać? – zawołał. – Drogie dziecko, łasica jest szybsza od nas i ma ostre zęby. Nie możemy ci pomóc! – odpowiedziały żółwie chórem. – Dobrze mi tak – pomyślał wówczas skowronek – Byłem ptakiem, a zrobiłem z siebie żółwia, rezygnując z jedynego mego ocalenia – ze skrzydeł! Uwierzyłem głupcom i tchórzom, a teraz czeka mnie koniec, na jaki sobie zasłużyłem! Potem ukrył łepek pod skrzydłem i zrezygnowany czekał na swój koniec1.

Bruno Ferrero, Nowe historie – katecheza w opowiadaniach, Wyd. Salezjańskie, Warszawa 1994, s. 155.

okl_bajkowe spotkania_9_03_2009.indd 1

2009-03-08 21:38:05