Krystyna Ostrowska
W poszukiwaniu warto ci cz. II Z Bibli¹ przez ¿ycie
SPIS TRE CI
CZÊ Æ II SPOTKANIA Z BIBLI¥
................................................................
A. POZNAJEMY BOGA
............................................................
71 72 72 74 77 80 83
Spotkanie 1. Uczymy siê ufaæ Bogu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spotkanie 2. Jaki jest mój" Bóg? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spotkanie 3. Bóg jest ród³em si³y . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spotkanie 4. Si³a Boga jest w ludziach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spotkanie 5. Królestwo Bo¿e ro nie w nas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. POZNAJEMY SIEBIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Spotkanie 6. Poznawanie w³asnych zdolno ci i umiejêtno ci . . . . . . . . 86 Spotkanie 7. Co mo¿na zrobiæ za pomoc¹ s³owa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Spotkanie 8. Waga odpowiedzialno ci za s³owo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Spotkanie 9. Dobre i z³e uczynki. Uczciwo æ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Spotkanie 10. Bóg obdarzy³ nas w³adz¹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
KRYSTYNA OSTROWSKA
CZÊ Æ I CZ£OWIEK A RELIGIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Rozdzia³ 1. Uwagi wstêpne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Rozdzia³ 2. Religia a pedagogika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Rozdzia³ 3. Religia psychologiczny punkt widzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Rozdzia³ 4. Wychowanie i samowychowanie. Pojêcie formacji . . . . . . . 32 Rozdzia³ 5. Religia, wiatopogl¹d i moralny rozwój jednostki . . . . . . . . . 44 Rozdzia³ 6. Religia a ludzkie w¹tpliwo ci i wybory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Rozdzia³ 7. Cz³owiek dojrza³y a religia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Rozdzia³ 8. Religia w badaniach naukowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II
WPROWADZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Przedmowa do wydania drugiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
3
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II
KRYSTYNA OSTROWSKA
SPIS TRE CI
4
C. POKONUJEMY W£ASN¥ S£ABO Æ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spotkanie 11. Wyzbywamy siê zazdro ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spotkanie 12. Umiejêtno æ przebaczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spotkanie 13. Pomoc cierpi¹cym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
101 101 103
Spotkanie 16. Szacunek dla matki i ojca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spotkanie 17. Nierozerwalno æ ma³¿eñstwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spotkanie 18. Ma³¿eñska mi³o æ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spotkanie 19. Mi³o æ m³odych ludzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spotkanie 20. Z przyja ni¹ ³atwiej ¿yæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. SPRAWY CODZIENNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spotkanie 21. ¯ycie jest najwa¿niejsze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spotkanie 22. Dylematy sprawiedliwo ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spotkanie 23. Pierwszy niech bêdzie ostatnim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spotkanie 24. W jedno ci si³a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
114 118 121 124 126 128 128 131 134
106 Spotkanie 14. Cierpienie uszlachetnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Spotkanie 15. Uczymy siê p³akaæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 D. MIÊDZY LUD MI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
138 140
Spotkanie 25. Przyroda jest naszym skarbem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. PRZEKRACZAMY SIEBIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 Spotkanie 26. Mi³o æ Boga i bli niego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 Spotkanie 27. Warto ci ducha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 Spotkanie 28. Dobro i sprawiedliwo æ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 Spotkanie 29. Bezpieczeñstwo cz³owieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Spotkanie 30. Prawo Boga, prawo ludzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 Spotkanie 31. ¯yæ w prawdzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
KRYSTYNA OSTROWSKA
Podstawowym celem spotkañ prezentowanych w tym tomie jest pobudzenie do refleksji nad cenionymi i realizowanymi warto ciami wynikaj¹cymi z autodeklaracji religijnej. Poprzez przedstawienie tekstów biblijnych spotkania powoduj¹ przybli¿enie wiata prze¿yæ religijnych, pobudzaj¹ my lenie religijne i zachêcaj¹ do dzia³añ zgodnych z religijn¹ deklaracj¹. Ucz¹ jêzyka warto ci religijnych, pomagaj¹ w swobodnej wymianie my li na temat ludzkiej duchowo ci i odniesieniu do Boga. W ¿adnym wypadku w czasie spotkañ nie powinny mieæ miejsca sytuacje, w których kto czu³by, ¿e jest oceniany, wy miewany, ¿e jest gorszy od innych. Spotkania maj¹ ukazaæ piêkno ró¿norodnych do wiadczeñ i prze¿yæ wielu osób. Maj¹ byæ okazj¹ do wymiany do wiadczeñ i uczuæ. Maj¹ te¿ uczyæ nowych, nieznanych lub ma³o znanych form wyra¿ania w³asnych warto ci i swojej religijno ci. Spotkania maj¹ staæ siê tak¿e okazj¹ do zapoznania siê z Bibli¹, zachêt¹ do jej czytania i poszukiwania w niej wzorców zachowañ. wiat bez osobowych wzorców z biegiem czasu staje siê wiatem rzeczy, mo¿e nawet d¹¿eñ i idei, ale brak w nim serdeczno ci, ciep³a, ¿yczliwo ci, porozumienia i wiêzi miêdzyludzkich, a to prowadzi do alienacji, pustki, poczucia osamotnienia, bezradno ci, zagubienia i lêków. Zaprezentowane formy spotkañ nie maj¹ charakteru obowi¹zkowego, choæ s¹ pewn¹ propozycj¹, aby pomóc zw³aszcza ludziom m³odym w o¿ywieniu ich wiary religijnej i podpowiedzieæ, w jaki sposób mo¿na d¹¿yæ do integracji swojej wiary z konkretnymi decyzjami i zachowaniami. Przebieg spotkañ (zadawanie pytañ i wydawanie poleceñ) nie mo¿e
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II
WPROWADZENIE
5
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II
KRYSTYNA OSTROWSKA
WPROWADZENIE
6
mieæ charakteru moralizatorskiego a jedynie stymuluj¹cy, zachêcaj¹cy do w³asnych poszukiwañ i po¿¹danych zmian. Wa¿ne jest, aby w czasie ka¿dego spotkania ujawni³y siê uczucia i do wiadczenia religijne, gdy¿ wzbudzanie uczuæ gwarantuje zaanga¿owanie intelektualne i dzia³aniowe. Nie nale¿y d¹¿yæ za wszelk¹ cenê do uzyskiwania od wszystkich uczestników pe³nych odpowiedzi, wa¿ne jest jednak, aby odpowiedzi by³y dobrowolne i spontaniczne. Nawet brak odpowiedzi na postawione pytanie mo¿e w efekcie {oñcowym daæ pozytywne rezultaty. Pytania zawarte w ksi¹¿ce (tak¿e inne formu³owane przez prowadz¹cego), winny dotyczyæ jednej kwestii, jednego zachowania, prze¿ycia emocjonalnego itp. Zaproponowany schemat spotkania nie jest obowi¹zuj¹cy w tym sensie, ¿e musi byæ zrealizowany w czasie jednego spotkania. Spotkania jako jednostki realizacyjne i tre ciowe mog¹ byæ realizowane w kilku odcinkach czasowych. Wa¿ne jest, aby nie by³y zbyt d³ugie, ale stanowi³y okazjê do wzbudzania motywacji rozwojowych, a nie by³y warto ciowaniem i ocenianiem (uczestników spotkania przez prowadz¹cego i uczestników miêdzy sob¹). Prowadz¹cy mo¿e zmieniaæ uk³ad æwiczeñ i wprowadziæ nowe elementy. Przedstawione formy spotkañ i sposób ich przeprowadzenia by³y weryfikowane przy ró¿nych okazjach (w trakcie spotkañ ze studentami na wakacjach, obozach m³odzie¿y skupionej w ruchach oazowych i innych). Rozmowy z prowadz¹cymi i uczestnikami przekona³y mnie do przedstawienia form edukacji, komunikacji i pobudzania wyobra ni religijnej. Oddaj¹c ksi¹¿kê do r¹k wychowawców, katechetów, moderatorów grup dzieciêcych i m³odzie¿owych, psychologów-terapeutów, mam nadziejê, ¿e bêdzie stanowiæ u¿yteczn¹ pomoc wychowawcz¹, terapeutyczn¹ i profilaktyczn¹ w rozwoju duchowym cz³owieka. Spotkania obejmuj¹ najwa¿niejsze problemy, z którymi zmaga siê dzisiejszy cz³owiek, a tak¿e te, które w pedagogice i psychologii wyznaczaj¹
WPROWADZENIE
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II KRYSTYNA OSTROWSKA
proces kszta³towania osobowo ci. Poznanie Boga jest czym pierwotnym w stosunku do pó niejszej fascynacji Nim. Aby móc realizowaæ w swoim ¿yciu pozytywne odniesienie do Boga, trzeba znaæ w³asne mo¿liwo ci i ograniczenia, ale tak¿e ich zakotwiczenie w transcendencji i w Bogu. I to jest kolejny blok spotkañ. Ograniczenia cz³owieka mog¹ byæ bardzo uci¹¿liwe dla niego samego, dla otoczenia, mog¹ powodowaæ zniechêcenie, za³amanie, smutek, bezradno æ, mog¹ prowadziæ do buntu i braku wspó³pracy z innymi. Cz³owiek deklaruj¹cy przynale¿no æ do religii chrze cijañskiej mo¿e jednak czerpaæ z niej nie tylko nadziejê, ale tak¿e skuteczn¹ pomoc. S¹ ni¹ wzorce zachowañ tych, którzy podobnie cierpieli, doznawali zawodów, smutku. Dlatego w spotkaniach zamie cili my wiele elementów, które maj¹ pobudzaæ do opanowania ró¿nych w³asnych s³abo ci. Relacje interpersonalne s¹ wtedy satysfakcjonuj¹ce, je¿eli opieraj¹ siê na szacunku, przyja ni, mi³o ci. Tym zagadnieniom po wiêcony jest ca³y blok spotkañ. Uczenie siê przyjaznego, ¿yczliwego i pe³nego mi³o ci stosunku do ludzi zaczyna siê w rodzinie. Jedno ze spotkañ dotyczy szacunku dla ojca i matki. W dobie, gdy bardzo mocno akcentuje siê prawa dziecka, czêsto dzi naruszane, warto przypomnieæ te¿ o szacunku dla rodziców. Gdy potrafimy okazaæ szacunek rodzicom, nawet tym, którzy nie zawsze sami wype³niaj¹ nale¿ycie swoje obowi¹zki rodzicielskie, ³atwiej nam bêdzie o szacunek i wyrozumia³o æ, a tak¿e pe³ne troski pochylenie siê nad tymi, którzy weszli na drogê ³amania prawa, narkomanii, prostytucji i innych dewiacji spo³ecznych. Rozwi¹zywanie ludzkich dylematów, podejmowanie decyzji, trwanie w codziennych sprawach mo¿e byæ przepojone tre ciami religijnymi, mo¿e byæ w³¹czone w nasz¹ wiarê, a przez to mo¿e byæ nieco ³atwiejsze. Kiedy duch przepaja codzienno æ, sprawy codzienne mog¹ byæ w³¹czone w sferê ducha. Pewne propozycje w tym wzglêdzie zawiera blok spotkañ Sprawy codzienne .
7
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II
KRYSTYNA OSTROWSKA
WPROWADZENIE
8
Ostatni blok spotkañ to æwiczenia maj¹ce na celu pomóc w d¹¿eniu do wy¿szych idea³ów jak to okre la³ K. D¹browski: przekraczaæ swoje dotychczasowe ja to poszerzaæ w³asne struktury osobowo ciowe, doskonaliæ je wznosz¹c siê na wy¿szy poziom integracji. Ksi¹¿ka ta jest swoist¹ odpowiedzi¹ pytanie na skierowane do mnie przez biskupa Bohdana Bejze w zwi¹zku z cyklem spotkañ: Jak wspó³czesnemu cz³owiekowi mówiæ o Bogu? . Jego my l przewodnia towarzyszy³a mi w trakcie pisania i poszukiwania najlepszych wzorców spotkañ. Za tê inspiracjê dziêkujê. Sk³adam te¿ najserdeczniejsze podziêkowania mojemu uniwersyteckiemu koledze i wspó³pracownikowi dr. Janowi Banasiakowi za wiele cennych poprawek i pomys³ów (nie tylko redakcyjnych). Bez tej pomocy ksi¹¿ka by³aby nadal tylko pomys³em, pierwszym, niedoskona³ym maszynopisem. Za wszystkie niedoci¹gniêcia sama ponoszê ca³kowit¹ odpowiedzialno æ. Zwracam siê tak¿e do wszystkich, którzy bêd¹ korzystali z tego opracowania, z pro b¹ o przesy³anie wszelkich uwag mog¹cych s³u¿yæ poprawieniu komunikatywno ci, wzbogaceniu tre ci, a tak¿e poszerzeniu repertuaru spotkañ przybli¿aj¹cych wspó³czesnemu cz³owiekowi Boga i zachêcaj¹cych do zgodnego z Nim ¿ycia. Listy proszê kierowaæ na adres: Krystyna Ostrowska, Instytut Profilaktyki Spo³ecznej i Resocjalizacji UW, Warszawa, ul. Podchor¹¿ych 20.
KRYSTYNA OSTROWSKA
Badacze zajmuj¹cy siê problematyk¹ socjalizacji i wychowania dowodz¹, ¿e przekazywanie systemu warto ci po¿¹danego i cenionego w danym spo³eczeñstwie oraz opartych na nim norm i wzorów zachowania dokonuje siê w pocz¹tkowych okresach ¿ycia w rodzinie, w szkole i poprzez rodki masowego przekazu. W czasie, gdy aktualizuje siê idea zjednoczonej Europy, powstaje pytanie: wokó³ jakich warto ci, norm i wzorów zachowania bêdziemy stymulowaæ i realizowaæ procesy socjalizacji i wychowania m³odego pokolenia? W jaki sposób wykorzystamy i przeka¿emy ca³y dorobek kultury i religii chrze cijañskiej, fundamentu dotychczasowego rozwoju cywilizacyjnego? Z pozycji psychologa, a tak¿e badacza zjawisk dysfunkcyjnych, jak przestêpczo æ, narkomania, alkoholizm, pornografia, wykorzystywanie seksualne, ekonomiczne oraz psychiczne, manipulacja i zanik poszanowania prawdy, trzeba przyznaæ, ¿e zjednoczenie narodów Europy w sensie zbli¿enia miêdzyludzkiego jest mo¿liwe jedynie na fundamencie kszta³towania warto ci uznanych za jednakowo wa¿nych, cennych i po¿¹danych. Do tych warto ci nale¿y zaliczyæ przede wszystkim: przyja ñ z Bogiem, szacunek dla ¿ycia, solidarno æ miêdzyludzk¹, prawdê, odpowiedzialno æ, rodzinê, przebaczenie. W kszta³towaniu systemu warto ci jednostek i grup niebagateln¹ rolê odgrywaj¹ rodki, dziêki którym uwyra niane s¹ warto ci i ukazywane s¹ wzorce ich urzeczywistniania. Dobrym rodkiem okaza³y siê zajêcia z dzieæmi i m³odzie¿¹, oparte na zaproponowanych w pierwszym wydaniu W poszukiwaniu warto ci. Z Bibli¹ przez ¿ycie schematach zajêæ maj¹cych na celu uwyra nienie tre ci
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II
PRZEDMOWA DO WYDANIA DRUGIEGO
9
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II
KRYSTYNA OSTROWSKA
PRZEDMOWA DO WYDANIA DRUGIEGO
10
warto ci, znaczenia w ¿yciu i mo¿liwo ci realizacji. W tym wydaniu pragnê zwróciæ uwagê na potrzebê nakierowania uwagi na warto æ prawdy. Zarówno publicy ci, jak i badacze zjawisk spo³ecznych i funkcjonowania osobowo ciowego zwracaj¹ uwagê na niedocenianie, czy wrêcz lekcewa¿enie warto ci prawdy w relacjach interpersonalnych. Wielu ludzi zadaje podobnie jak Pi³at pytanie: Co to jest prawda ? Dwadzie cia wieków temu zada³ je Pi³at Jezusowi, reaguj¹c na s³owa: Ja siê na to narodzi³em i na to przyszed³em na wiat, aby daæ wiadectwo prawdzie, ka¿dy kto jest z prawdy s³ucha g³osu mego (J 18,37). Wielcy filozofowie, my liciele, mistycy Platon, Arystoteles, Marek Aureliusz, w. Augustyn, w. Jan od Krzy¿a, Pascal, Kierkegaard, Szestow, Tillich i inni próbowali daæ odpowied na to pytanie, które Chrystus pokry³ milczeniem. Dla cz³owieka wierz¹cego, chrze cijanina, wa¿n¹ jest wypowied Jezusa prowokuj¹ca pytanie o prawdê. Co niesie to stwierdzenie, jaki jest jego sens? Otó¿ mo¿na przyj¹æ, ¿e prawda domaga siê wiadectwa czyli dzia³ania. Prawdê poznajemy po rednio po skutkach dzia³ania i samym dzia³aniu. Chrystus wskazuje na siebie jako rzeczywiste i widzialne ród³o i kryterium prawdy. Jednocze nie wskazuje na siebie jako osobowy wzór umo¿liwiaj¹cy weryfikacjê ¿ycia zgodnego z prawd¹. W tym kontek cie prawda nie odnosi siê jedynie do zgodno ci my li z rzeczywisto ci¹, ale obejmuje ca³ego cz³owieka, jego styl ¿ycia. Prawda, jako kryterium ludzkiej egzystencji, jest potencjalno ci¹ wewnêtrzn¹ i dotyczy sfery ludzkiego ducha. Zawarte w Biblii ujêcie prawdy nie jest ju¿ tylko prawd¹ poznania, ale jest prawd¹ czerpi¹c¹ z ca³ego bogactwa duchowego i Transcendencji. Prawda w swoim ostatecznym kszta³cie jest poddana weryfikacji tego, co stanowi S³owo Bo¿e . Tak wiêc bez pierwiastka duchowego prawd¹ mo¿e byæ zgodno æ s³ów z rzeczywisto ci¹, lub tylko zgodno æ umys³ów, ale tymczasem prawda jest czym wiêcej uwyra nieniem Transcendencji, Boga. Mo¿e dlatego Chrystus nie powiedzia³ nic wiêcej Pi³atowi.
PRZEDMOWA DO WYDANIA DRUGIEGO
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II KRYSTYNA OSTROWSKA
Z punktu widzenia psychologa interesuj¹ce jest urzeczywistnianie prawdy, czyli dawanie wiadectwa, ukierunkowanie stylu ¿ycia na prawdê ukryt¹ w Transcendencji. Taka prawda jest zwornikiem rozlicznych funkcji, celów i zadañ, które na ka¿dym etapie ¿ycia cz³owiek realizuje. Jest te¿ osobist¹ odpowiedzi¹ na cel i sens w³asnego i innych ¿ycia. Co mo¿na powiedzieæ o tak rozumianej prawdzie w kontek cie kszta³cenia i wychowania szkolnego? Na pewno problem prawdy jest problemem jako ci ¿ycia uczniów, nauczycieli, rodziców nie pod k¹tem materialnym, ekonomicznym, fizycznym, czy nawet sprawno ci psychicznych, ale ze wzglêdu na duchowy wymiar cz³owieka. O tym, ¿e dostrzega siê odrêbno æ duchowego wymiaru, najlepiej wiadczy definicja zdrowia wg WHO, która przyjmuje, ¿e zdrowie to pe³ny dobrostan sfery biologicznej, psychicznej, spo³ecznej i duchowej. W szkole i w domu nauczyciel, wychowawca, rodzice w sposób planowy i wiadomy mog¹ i powinni podejmowaæ dzia³ania ukierunkowane na stymulowanie i wspieranie rozwoju ludzkich potencjalno ci, by mog³y byæ urzeczywistnione: godno æ cz³owieka, jego wolno æ, odpowiedzialno æ, ¿ycie w prawdzie, zdolno æ do mi³o ci i kreatywno ci. Rodzice, wychowawcy i nauczyciele winni postrzegaæ swoje zadanie wychowania m³odego pokolenia jako: pomoc w rozpoznawaniu przez m³odych ich miejsca w wiecie w relacji do innych ludzi, siebie, wiata, Boga; pomoc w kszta³towaniu odpowiedzialno ci za rozwój i wykorzystanie ogólnoludzkich i indywidualnych potencja³ów rozwojowych; pomoc w urzeczywistnianiu warto ci dobra, prawdy, piêkna, mi³o ci, nadziei, wiary; pomoc w poszukiwaniu nowych rodków wyra¿aj¹cych twórcze zdolno ci cz³owieka oraz jego potrzebê wiêzi z innymi, Bogiem, wiatem tu i teraz, ale tak¿e z przesz³o ci¹ i przysz³o ci¹. Chrystus powiedzia³: ka¿dy, kto jest z prawdy, s³ucha g³osu mego (J 18,37). ¯yæ prawd¹ o sobie to:
11
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II
KRYSTYNA OSTROWSKA
PRZEDMOWA DO WYDANIA DRUGIEGO
12
kszta³towaæ, rozwijaæ i potwierdzaæ w³asn¹ to¿samo æ i odrêbno æ, rozpoznawaæ swoje mo¿liwo ci, odkrywaæ sens swego ¿ycia, przyj¹æ wiedzê o swojej skoñczono ci, mierci i przygotowywaæ siê do niej, przyj¹æ i zaakceptowaæ mo¿liwo æ cierpienia i ofiary, przyj¹æ i zaakceptowaæ w³asn¹ ograniczono æ i niewystarczalno æ, warto ciowaæ rzeczy, zdarzenia, sytuacje wed³ug kryterium celu i sensu ludzkiej egzystencji, przyj¹æ i zaakceptowaæ wspó³dzia³anie z innymi, uznaæ, ¿e cz³owiek mo¿e siê myliæ, pope³niaæ b³êdy, powstrzymaæ siê od s¹dzenia innych, przejawiaæ poczucie winy i gotowo æ naprawienia krzywdy, szkody, przebaczaæ innym i sobie. W interpersonalnych relacjach procesu nauczania i wychowania zagwarantowanie ¿ycia w prawdzie uczniów i nauczycieli oraz rodziców jest mo¿liwe dziêki podmiotowemu traktowaniu wszystkich uczestników ¿ycia szkolnego. Podmiotowe traktowanie to nic innego jak okazywanie zaufania; dostrzeganie wysi³ku i nawet najdrobniejszych oznak pracy dziecka, ale tak¿e nauczyciela; empatyczne rozumienie; dostrzeganie wzajemnych korzy ci p³yn¹cych z interpersonalnych relacji kszta³cenia i wychowania; potwierdzanie warto ci i wa¿no ci ka¿dego cz³onka grupy szkolnej, wyznaczanie zadañ na miarê indywidualnych mo¿liwo ci, sta³e d¹¿enie do rozumienia innych i siebie; uznawanie zdolno ci i s³abo ci uczniów i w³asnych; sta³e zmniejszanie dystansu pomiêdzy deklaracjami warto ci a ich urzeczywistnianiem. Badania socjologiczne, psychologiczne i pedagogiczne uczniów potwierdzaj¹, ¿e aktualna sytuacja ¿ycia w prawdzie na terenie szko³y nie jest satysfakcjonuj¹ca, a nawet alarmuj¹ca. Wielu uczniów w badaniach ankietowych przyznaje siê do oszukiwania nauczycieli; przeszkadzania im w prowadzeniu lekcji, mówienia nieprawdziwych stwierdzeñ
PRZEDMOWA DO WYDANIA DRUGIEGO
LITERATURA
KRYSTYNA OSTROWSKA
Ostrowska K., W poszukiwaniu warto ci, Gdañskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdañsk 2000. Ostrowska K., W poszukiwaniu warto ci. Z Bibli¹ przez ¿ycie, Gdañskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdañsk 1995. Siellawa-Kolbowska K., Praca wychowawcza w drugim roku dzia³alno ci gimnazjów warunki i efekty [w:] Zmiany w systemie o wiaty. Wyniki badañ empirycznych. Praca zbiorowa, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002, s. 185-219. Surzykiewicz J., Agresja i przemoc w szkole, Wyd. CMPP-P, Warszawa 2000.
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II
o swoich kolegach, kole¿ankach; nieodrabiania lekcji, wagarowania i lekcewa¿enia obowi¹zków szkolnych. Jednocze nie deklaruj¹ oni chêæ zdobycia wykszta³cenia, ukoñczenia szko³y, a nawet kontynuowania nauki na coraz wy¿szych poziomach (por. J. Surzykiewicz 2000; K. Siellawa-Kolbowska 2002).
13
SPOTKANIA Z BIBLI¥
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II
CZÊ Æ II
KRYSTYNA OSTROWSKA
71
KRYSTYNA OSTROWSKA W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II
A. POZNAJEMY BOGA SPOTKANIE 1 UCZYMY SIÊ UFAÆ BOGU Lecz ja bym siê zwróci³ do Boga, Bogu przedstawi³bym sprawê. On dziwy czyni niezmierne, ju¿ cudów Jego bez liku. Ks. Hioba, 5, 8-16 Cel: wzbudzenie zaufania do Boga. Pokazanie ró¿norodnych form przedk³adania Bogu swoich spraw. Pomoc w uwalnianiu siê od smutku. Poznanie ograniczono ci cz³owieka i nieograniczono ci Boga. Czas: 1 godzina. Grupa: dowolna. Wiek: uczniowie starszych klas szko³y podstawowej i starsi, równie¿ doro li. Materia³y: kartki, pisaki. Przebieg: 1. Prowadz¹cy czyta werset Psalmu i wyja nia cele æwiczenia. 2. Uczestnicy maj¹ za zadanie przypomnieæ sobie takie wydarzenie ze swojego ¿ycia lub innych osób, które mo¿na zakwalifikowaæ jako szczególna ingerencja Boga , cud .
72
SPOTKANIE 1
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II KRYSTYNA OSTROWSKA
3. Uczestnicy opowiadaj¹ o tych zdarzeniach, a nastêpnie dyskutuj¹, na czym polega³a pomoc Bo¿a (wsparcie innych ludzi, zmiana w³asnego zachowania, niespodziewanego i korzystnego splotu zdarzeñ itp). 4. Prowadz¹cy mo¿e tak pokierowaæ dyskusj¹, aby podkre liæ, ¿e Bóg dzia³aj¹c dla ludzi, dzia³a za po rednictwem ludzi, ¿e Jego potêga ujawnia siê w ca³ym wiecie. 5. Ka¿dy uczestnik spotkania pisze list do Boga, w którym przedstawia swój problem, bêd¹cy ród³em jego najwiêkszego smutku; stara siê przedstawiæ to tak, by uzasadniæ, ¿e to naprawdê jest dla niego bardzo wa¿ne. 6. Uczestnicy wedle w³asnego uznania dobieraj¹ siê parami i wymieniaj¹ miêdzy sob¹ listy (lub je sobie czytaj¹), dyskutuj¹ o swoich problemach i zastanawiaj¹ siê, w jaki sposób mo¿na lepiej prosiæ Boga o pomoc i w jaki sposób mog¹ wzajemnie sobie pomóc, do kogo z grupy jeszcze mo¿na zwróciæ siê o pomoc, albo do kogo z innych rodowisk. 7. Na zakoñczenie uczestnicy wypowiadaj¹ siê o tym, co æwiczenie im da³o, czego siê nauczyli od innych, co chc¹ zmieniæ w swoim postêpowaniu.
73
KRYSTYNA OSTROWSKA W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II
74
SPOTKANIE 2 JAKI JEST MÓJ BÓG? Obchodzono wtedy w Jerozolimie uroczysto æ po wiêcenia wi¹tyni. By³o to w zimie. Jezus przechadza³ siê w wi¹tyni, w portyku Salomona. Otoczyli Go ¯ydzi i mówili do Niego: Dok¹d bêdziesz nas trzyma³ w niepewno ci? Je li Ty jeste Mesjaszem, powiedz nam otwarcie. Rzek³ do nich Jezus: Powiedzia³em wam, a nie wierzycie. Czyny, które dokonujê w imiê mego Ojca, wiadcz¹ o Mnie. Ale wy nie wierzycie, bo nie jeste cie z moich owiec. Moje owce s³uchaj¹ mego g³osu, a ja znam je. Id¹ one za Mn¹ i dajê im ¿ycie wieczne. Nie zgin¹ one na wieki i nikt nie wyrwie ich z mojej rêki. Ojciec mój, który Mi je da³, jest wiêkszy od wszystkich i nikt nie mo¿e ich wyrwaæ z rêki mego Ojca. Ja i Ojciec jedno jeste my. J 10,23-30 Cel: poznanie w³asnego wyobra¿enia Boga. Uwyra nienie obecno ci Boga w wiecie. Zachêcenie do mówienia o Bogu w taki sposób, jak rozmawiamy o innych ludziach i sprawach. Wprowadzenie Boga do codziennego ¿ycia. Grupa: 12-15 osób. Wiek: od 12 roku ¿ycia. Czas: oko³o 1 godziny. Materia³y: karta Zdania niedokoñczone , czyste kartki, pisaki.
SPOTKANIE 2
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II KRYSTYNA OSTROWSKA
Przebieg: 1. Prowadz¹cy wyja nia, ¿e æwiczenie s³u¿y poznaniu swojego wyobra¿enia Boga, a tak¿e swobodnemu mówieniu o Bogu. Nastêpnie rozdaje uczestnikom arkusze Zdañ nie dokoñczonych i prosi o dokoñczenie ka¿dego z nich s³owami, które nasuwaj¹ siê natychmiast po przeczytaniu pierwszych s³ów. 2. Gdy uczestnicy spotkania zakoñcz¹ pracê, ka¿dy z nich odczytuje swoj¹ wersjê, a nastêpnie wspólnie staraj¹ siê ustaliæ, jaki obraz Boga wynika z tych odpowiedzi. Pomocna mo¿e byæ próba grupowania cech wed³ug jakiego porz¹dku, który ustalaj¹ sami uczestnicy, lub przyjêtego zgodnie z sugestiami prowadz¹cego zajêcia. 3. Nastêpnie uczestnicy wypowiadaj¹ siê o tym, czego nowego dowiedzieli siê o Bogu dziêki swoim kolegom, czy ich obraz Boga zosta³ wzbogacony. 4. Na zakoñczenie prowadz¹cy stara siê zainicjowaæ dyskusjê, aby ka¿dy wypowiedzia³ swoje zdanie o tym, czy ³atwo jest mówiæ z innymi o Bogu i swoim do Niego stosunku? Po wypowiedziach wszystkich osób prowadz¹cy og³asza krótk¹ naradê: Co mo¿na zrobiæ, by o mieliæ ludzi do swobodnego mówienia o Bogu?
75
ZA£¥CZNIK
76
Dzi przysz³o na ciebie. Ty s³aby, strwo¿ony, gdy ciebie dotknê³o. Czy tw¹ ufno ci¹ ju¿ nie bogobojno æ, nadzieja twych dróg doskona³o æ. Ksiêga Hioba 4, 5-6
Przebieg: 1. Prowadz¹cy czyta na g³os tekst z Ksiêgi Hioba, a nastêpnie daje ka¿demu uczestnikowi kartonik z tym tekstem oraz arkusze. 2. Uczestnicy wype³niaj¹ arkusz wed³ug instrukcji: w pierwszej kolumnie (1) wpisuj¹ wa¿niejsze sytuacje ze swego ¿ycia o charakterze religijnym, którym towarzyszy³o przyjemne, podnios³e uczucie (np. I Komunia w., Bierzmowanie, inne), w drugiej kolumnie (2) przy ka¿dej z tych sytuacji wpisuj¹, jakie uczucia by³y wtedy dominuj¹ce i do kogo siê odnios³y, np. do Boga, rodziców, kolegów, przyrody itp.
KRYSTYNA OSTROWSKA
Cel: ukazanie koj¹cej si³y prze¿ycia religijnego i ludzkiej mocy tkwi¹cej w d¹¿eniu do idea³ów. Czas: oko³o 1 godziny. Grupa: dowolna. Wiek: m³odzie¿ szkó³ ponadpodstawowych i starsi. Materia³y: arkusze Prze¿ycia, my li, czyny (w za³¹czniku), czyste kartki, kartoniki z tekstem.
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II
SPOTKANIE 3 BÓG JEST RÓD£EM SI£Y
77
W POSZUKIWANIU WARTO CI CZ. II
KRYSTYNA OSTROWSKA
SPOTKANIE 3
78
ni¿ej (3) wpisuj¹ swoje dobre my li i postanowienia, które im wtedy towarzyszy³y (niezale¿nie od tego, czy uda³o im siê to zrealizowaæ, czy nie). Przy ka¿dym postanowieniu zaznaczaj¹, co wed³ug nich nadal jest aktualne i wa¿ne, co warto by³oby zrealizowaæ. 3. Uczestnicy dziel¹ siê na ma³e grupy po 4-6 osób i omawiaj¹ swoje prze¿ycia i idea³y. 4. Po 15 minutach wszyscy zajmuj¹ swoje miejsca, siadaj¹ wygodnie, zamykaj¹ oczy i staraj¹ siê wróciæ my lami do tamtych przyjemnych prze¿yæ (5 min.) 5. Na czystych kartkach notuj¹ sobie, co dzi dla nich jest wa¿ne, co chcieliby robiæ jako ludzie kochaj¹cy Boga. Notuj¹ tak¿e, jakie w³a ciwo ci charakteru s¹ potrzebne, aby to zrealizowaæ. 6. Na zakoñczenie wspólnie zastanawiaj¹ siê, co inni mogliby zrobiæ, aby im pomóc w osi¹gniêciu ich idea³ów.
ZA£¥CZNIK
(1)
(2)
79