Jolanta Bąk Elżbieta Wiewióra-Pyka
Między
nami SCENARIUSZE LEKCJI WYCHOWAWCZYCH SZKOŁA PODSTAWOWA
Między nami
SPIS TREŚCI Wstęp ................................................................................................................ 5 Przykładowy plan pracy wychowawczej w klasach IV–VI........ 6 Scenariusze lekcji wychowawczych....................................................... 11 Wśród rówieśników ............................................................................... 13 Koleżeństwo i przyjaźń .......................................................................... 18 Życiowy optymizm.................................................................................. 25 Pracowitość .............................................................................................. 32 Wytrwałość jako postawa w dążeniu do celu ..................................... 41 Wytrwałość jako umiejętność pokonywania trudności .................... 45 Wytrwałość i jej cecha – uwaga ............................................................ 47 Wytrwałość. Powodzenie wymaga wysiłku......................................... 52 Ważniejsza od odwagi jest solidarność................................................ 60 Święta Bożego Narodzenia..................................................................... 67 Na czym polega istota świąt Bożego Narodzenia................................ 70 Tradycja świąt Bożego Narodzenia w europie ................................... 73 Kim jestem? ............................................................................................. 78 Jak odnosić się do innych....................................................................... 86 Dobre wychowanie.................................................................................. 93 Życzliwość ................................................................................................ 99 Autorytety w życiu człowieka.............................................................. 104 Życiowe cele ........................................................................................... 110
Bibliografia ...................................................................................119
3
Między nami
4
Między nami
WSTĘP Najlepszą nauką jest zabawa. „Baśnie, bajki służą kształtowaniu umysłu: umysłu otwartego na wszystkie możliwe kierunki. Pobudzają w dziecku reakcję wyobraźni, która ma duży wpływ na ukształtowanie charakteru i osobowości człowieka” (Giani Rodari). Zabawa, malowanie, rysowanie, śpiewanie piosenek, odgrywanie scenek – to bardzo dobre metody w pracy z dziećmi w wieku szkolnym. Dzięki nim dziecko, bawiąc się, wyraża swoje emocje, przeżycia, rozładowuje napięcia. Dzięki takim metodom zajęcia nie są nudne, każde dziecko może się wykazać. Dzieci chętnie biorą udział w zajęciach, w których „coś się dzieje”, coś mogą robić. Lepiej zapamiętują treści właśnie dzięki aktywności, działaniu, a nie suchemu podawaniu ich przez nauczyciela lub udzielaniu wskazówek, upomnień przez dorosłych. Dziecko poprzez utożsamianie się z kimś nie mówi o sobie wprost, lecz o danej postaci, a dla nauczyciela jest to rodzaj diagnozy, poprzez tę wypowiedź dowiaduje się o sytuacji swojego podopiecznego. Uwagi, komentarze prowadzącego, serwowane niejako na marginesie owego „dziania się”, pozwalają dzieciom lepiej zrozumieć własne emocje, „wejrzeć w siebie”, przez co poszerzają one krąg swoich doświadczeń i wiedzę. Zebrane w niniejszej publikacji scenariusze są realizacją zamieszczonego tu również „przykładowego planu pracy wychowawczej w klasach IV–VI”. Mamy nadzieję, że przedstawione tu propozycje ułatwią i urozmaicą Państwu pracę wychowawczą z dziećmi.
5
Między nami
PRZYKŁADOWY PLAN PRACY WYCHOWAWCZEJ W KLASACH IV–VI Zadania szczegółowe
Tematy lekcji
Integracja
1. Ja w grupie. 2. Jesteśmy klasą. 3. Poznaję siebie. Moje słabe i mocne strony.
1. Integracja grupy. 2. Wśród rówieśników. „Niewidzialny Antek”. 3. Koleżeństwo i przyjaźń. „Mały, samotny król”.
Promowanie zdrowego stylu życia
1. Kształtowanie nawyków higienicznych. 2. Uświadomienie szkodliwego wpływu używek na zdrowie człowieka. 3. Życiowy optymizm.
1. Organizujemy kącik czystości. 2. Uzależnienia – zajęcia z profilaktyki. „Bajkowe spotkania”*. 3. Życiowy optymizm. „Żółty parasol”.
Kształtowanie umiejętności dbania o własne bezpieczeństwo
1. Żyjmy bezpiecznie. 2. Bezpieczeństwo dzieci podczas zajęć świetlicowych i dowozu uczniów. 3. Umiejętność udzielania pierwszej pomocy.
1. Jestem bezpieczny w szkole. Bezpieczna przerwa. 2. Zasady bezpiecznego poruszania się po drodze. 3. Bezpieczne korzystanie ze środków komunikacji publicznej oraz szkolnych autobusów. 4. Pierwsza pomoc – treść telefonu na pogotowie.
Uczenie twórczego spędzania czasu oraz aktywnego uczestnictwa w kulturze
1. Zabawy i imprezy szkolne: – andrzejki, – walentynki, – zabawa karnawałowa. 2. Wycieczki krajoznawczo-turystyczne: – piesza, – autokarowa. 3. Jak i kiedy korzystać z TV i gier komputerowych. 4. Udział w konkursach szkolnych i pozaszkolnych. 5. Właściwe organizowanie czasu nauki i odpoczynku.
1. Janek i Gracjella – zajęcia z profilaktyki. „Bajkowe spotkania”. 2. Jak właściwie dysponować wolnym czasem.
Zagadnienia
6
Termin realizacji
Między nami Wychowanie przez pracę oraz samorządną działalność uczniów
1. Wybór samorządu klasowego. 2. Opieka uczniów nad przydzielonymi klasami. 3. Dzień samorządności w klasie. 4. Samoocena i ocena innych.
1. Wybieramy samorząd klasowy. 2. Co zmienić w naszej klasie?
Poznajemy siebie
1. Umiejętność przezwyciężania różnych przeszkód w dążeniu do celu. 2. Poznajemy siebie, swoje potrzeby; dostrzegamy potrzeby innych.
1. Wytrwałość: – „Słonecznik”, – „Uwięziony jastrząb”, – „Roztargniony alchemik”, – „Zamek szcęścia”. 2. Solidarność jest większa od odwagi. „Zdobycie orlego pióra”
Obywatel Europy i świata
1. Nasze podróże po Europie. 2. Zorganizowanie Dnia Europejskiego.
1. Poznanie kultury i tradycji wybranego państwa europejskiego. 2. Najpiękniejsze miejsca w Europie. 3. Dzień Europejski. 4. Tradycja Bożego Narodzenia w Europie.
Kształtowanie postaw patriotycznych. Rozbudzanie poczucia tożsamości własnej i narodowej
1. XX-lecie naszej szkoły: – zapoznanie z kroniką szkoły oraz ważniejszymi wydarzeniami z historii szkoły. 2. Udział w przygotowaniu uroczystości z okazji świąt państwowych: – rocznica wybuchu II wojny światowej, – apel z okazji 11 listopada, – rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja, – poranek w rocznicę urodzin patrona szkoły. 3. Znajomość wśród dzieci symboli narodowych i wychowanie do ich poszanowania.
1. Czy znam historię swojej szkoły? 2. Kim jestem? „Uparty kotek”.
7
Między nami Uczenie poszanowania tradycji regionalnych, szkolnych i rodzinnych
1. Tradycja – po co jest i dlaczego ludzie ją pielęgnują. 2. Tradycja w domu rodzinnym. Udział w uroczystościach szkolnych i klasowych. 3. Poznajemy naszą okolicę i gminę. Wycieczka klasowa.
Kształtowanie nawyków kulturalnego sposobu bycia
1. Zwracanie uwagi 4. Jak odnosić się do inna rolę grzeczności nych: na co dzień. – „Beniaminek”, 2. Asertywne odma– „Kot Koczkodan”, wianie – wybór – „Czerwone buciki”. zdrowego stylu 5. Czy jestem asertywny? życia. – zajęcia z profilaktyki. 3. Uczenie poszano„Bajkowe spotkania”. wania mienia społecznego. 4. Ja i inni – zmiana własnego zachowania.
Rozwijanie świadomości ekologicznej
1. Wyrabianie nawyku dbania o czystość środowiska. 2. Udział w akcji Sprzątanie świata. 3. Poranek o tematyce przyrodniczo-ekologicznej. 4. Udział w konkursie Nasza planeta.
1. Dlaczego należy dbać o swoje środowisko? 2. Przyjaźnię się ze zwierzętami i roślinami.
Współpraca z rodzicami
1. Zapoznanie rodziców z Programem Wychowawczym, Statutem Szkoły, Szkolnym Systemem Oceniania, wymaganiami edukacyjnymi. 2. Angażowanie rodziców do prac na rzecz szkoły i klasy. 3. Umożliwienie rodzicom kontaktu ze szkołą – dni otwarte. 4. Zebrania z rodzicami – wywiadówki.
1. Na czym polega istota Świąt Bożego Narodzenia? „Prezenty w komórce”. 2. „Jestem królem swoich pazurów” – zajęcia z profilaktyki. „Bajkowe spotkania”.
8
1. Poznajemy tradycję – wspomnienia o ludziach, którzy odeszli. 2. Święta Bożego Narodzenia. „Prezent dla Fabrycego”. 3. Wigilia klasowa. 4. Wielkanocne śniadanie. 5. Dzień Babci i Dziadka. 6. Dzień Matki i Ojca. 7. Dzień Dziecka. 8. Czy znasz swoją wioskę / miasto i gminę?
Między nami Wybór modelu życia
1. Moje autorytety, wzory do naśladowania. 2. Planowanie przyszłości. 3. Czy warto naśladować innych?
1. Rola autorytetów w życiu człowieka. 2. Życiowe cele. 3. Jestem sobą, mam własne zdanie. Zajęcia z profilaktyki. „Bajkowe spotkania”.
* E. Wiewióra-Pyka, J. Bąk, Bajkowe spotkania, Kraków 2003.
9
Między nami
10
Między nami
SCENARIUSZE LEKCJI WYCHOWAWCZYCH
11
Między nami
12
Między nami
WŚRÓD RÓWIEŚNIKÓW Cele: – kształtowanie w uczniach umiejętności dostrzegania drugiego człowieka, zarówno jego strony zewnętrznej, jak i wnętrza, odczytywania potrzeb innych osób, – wspomaganie ich w nawiązywaniu pozytywnych relacji z rówieśnikami, – kształtowanie pozytywnej samooceny. Pomoce: duże arkusze papieru, małe kartki, kredki, pisaki, Załącznik. Metody: miniwykład, praca w grupach, praca na forum, rozmowa kierowana. Przebieg zajęć: 1. Powitanie. Zabawa ruchowa „Witamy się bez słów”. Uczestnicy zajęć spacerują po sali. Mijając się, pozdrawiają się i witają się ze sobą bez używania słów, tylko za pomocą gestów i mimiki. 2. Zabawa „Nieme przyjęcie”. Uczestnicy krążą po sali. Każdy z nich ma za zadanie podejść do pięciu osób i poprosić o napisanie na kartce pozytywnej informacji na swój temat. Zabawa toczy się bez słów. Na koniec wszyscy stają w kręgu, mówią swoje imię i odczytują treści swoich kartek. Po skończonej rundzie następuje omówienie zabawy. Prowadzący zadaje pytania, odpowiadają ochotnicy z kręgu. – Jak czułeś się, mówiąc głośno o sobie pozytywnie? – Czy miałeś trudności z zebraniem pozytywnych informacji na swój temat? – Czy napisanie czegoś miłego o drugiej osobie sprawiło ci jakiś kłopot? – Kim były osoby, do których zwróciłeś się z prośbą o wpisanie pozytywniej informacji o sobie?
13
Między nami
3. Odczytanie (np. przez prowadzącego) bajki „Niewidzialny Antek” (Załącznik). 4. Rozmowa kierowana. – Czy chcielibyście stać się niewidzialnymi? – Jak byście się wówczas zachowywali? – Dlaczego Antkowi, bohaterowi zaprezentowanego przed chwilą opowiadania, było przykro? – Czy w środowisku, w którym żyjecie, też są „niewidzialni ludzie”? 5. Miniwykład. Człowiek musi być zauważany, słyszany, musi być otoczony czułością, przyjaciółmi. Każdy wyczuwa i uznaje te potrzeby. Tak jak Antek. A jednak dziś wszyscy są tak zajęci, że ludzi niewidocznych jest coraz więcej. Możemy spotykać się z jakąś osobą każdego dnia, przy stole, w szkole, na ulicy, możemy odczuwać jej obecność fizyczną, a jednak nie dostrzeżemy jej. Unikamy, można powiedzieć, patrzenia na nią. Nieraz sami odczuwamy swoistą pustkę wokół siebie, czujemy się „niewidzialni” dla innych, na przykład dla zapracowanych rodziców, koleżanek. Jeżeli kogoś kochamy, bardzo lubimy, musimy na niego patrzeć z uwagą, widzieć go. Kiedy ostatni raz „naprawdę” patrzyliśmy na twarz taty, mamy, siostry, brata, sąsiada z ławki? Ile kategorii osób „niewidzialnych” znamy? Czy robimy coś, by stać się „widzialnymi”? Czy robimy coś dla innych, by stali się „widzialni”? 6. Praca w grupach 4-, 5-osobowych. Grupy otrzymują zadanie: Chcemy, by Antek czuł się dobrze w grupie. Pomóżmy mu w tym, pomóżmy jego klasie. Uczniowie przygotowują propozycje, mogą wykonać plakat, opracować piosenkę. (Czas: 10–20 minut). Na zakończenie grupy omawiają swoje propozycje. 7. Zabawa „Wysyłam telegram”. Uczniowie stoją w kole, trzymając się mocno za ręce, które są widoczne na przykład dla obserwatora stojącego w środku
14
Między nami
koła. Jeden uczeń jest takim obserwatorem. Jego zadaniem jest odebranie telegramu. Uczeń A mówi: „Wysyłam telegram do Ani”. A potem (koniecznie z małą przerwą): „Telegram nadany”. Uczeń A może wysłać telegram w prawo lub lewo – za pomocą uścisku dłoni. Uczniowie przesyłają ten uścisk możliwie niezauważalnie, aż telegram dotrze do Ani. Ania wtedy mówi: „Telegram odebrany”, i przesyła kolejny telegram. Stojący w środku może odebrać telegram tylko wtedy, gdy dostrzeże gdzieś w kole wyraźny uścisk dłoni i jednocześnie głośno zwróci na niego uwagę. Gdy go odbierze, do środka wchodzi ten uczeń, który właśnie przekazywał telegram. 8. Zabawy wspomagające budowanie pozytywnej samooceny. a) Historia mojego imienia. Każdy z uczestników siedzących w kręgu w kilku zdaniach opowiada, jak był nazywany w dzieciństwie przez rodziców, rodzeństwo, przyjaciół (uwzględnia również nie raniące go przezwiska). Mówi też o tym, jak nie chce, by się do niego zwracano. b) Rysunek dłoni. Uczniowie na kartce obrysowują swoją dłoń, w środku wpisują swoje imię, a na palcach swoje pozytywne cechy. c) Krzyżówka z imienia. Uczniowie zapisują swoje imię pionowo, następnie poziomo dopisują swoje pozytywne cechy, rozpoczynające się od kolejnych liter imienia. 9. Pożegnanie. a) Relaks przy muzyce. b) „Iskierka”. Uczniowie, stojąc w kręgu, przekazują sobie kolejno „iskierkę” – uścisk dłoni.
15
Załącznik NIEWIDZIALNY ANTEK Pewnego razu chłopiec o imieniu Antek poszedł do szkoły nie przygotowany do lekcji. Był bardzo zaniepokojony myślą o tym, co będzie, gdy nauczyciel go zapyta. – Ach! – mówił do siebie – gdybym mógł stać się niewidoczny... Nauczyciel sprawdził obecność i gdy doszedł do nazwiska Antoniego, chłopiec odpowiedział: – Obecny. Ale nikt go nie usłyszał i nauczyciel powiedział: – Szkoda, że nie przyszedł, chciałem go właśnie zapytać. Jeżeli zachorował, miejmy nadzieję, że to nic poważnego. I tak Antek zrozumiał, że stał się niewidzialny, jak tego pragnął. Z wielkiej radości zrobił skok ze swej ławki i znalazł się w koszu na śmieci. Podniósł się i chodził po klasie to tu, to tam, ciągnąc za włosy kolegów. Rodziły się gwałtowne protesty i kłótnie bez końca. Dzieci oskarżały się wzajemnie o te psikusy i nie podejrzewały, że to była sprawka niewidzialnego Antka. Gdy zmęczył się tą zabawą, wyszedł ze szkoły i wsiadł do autobusu. Naturalnie, nie zapłacił za bilet, gdyż kontroler nie mógł go zobaczyć. Znalazł wolne miejsce i usiadł. Na następnym przystanku weszła jakaś pani z torbą pełną zakupów i chciała usiąść na miejscu, które wydawało jej się wolne. Tymczasem usiadła na kolanach Antka, który poczuł się przyduszony. Pani krzyknęła: – Co to za pułapka! Nie można nawet usiąść? Popatrzcie, kładę torbę, a ona pozostaje zawieszona w powietrzu! Torba rzeczywiście spoczęła na kolanach Antka. Zaczęła się dyskusja i prawie wszyscy pasażerowie wypowiadali się krytycznie na temat autobusów. Antek wysiadł w centrum, wszedł do cukierni i zaczął obsługiwać się sam, wyławiając rękoma ciastka drożdżowe, rurki z kremem czekoladowym i wiele innych. Sprzedawczyni, która widziała, że znikają ciastka z lady, posądziła o to pewnego eleganckiego pana, który kupował cukierki dla swej starej ciotki. Pan gwałtownie zaprotestował: – Ja miałbym być złodziejem? Pani nie wie, z kim rozmawia! Pani nie wie, kim był mój ojciec! Pani nie wie, kim był mój dziadek! – Wcale nie chcę tego wiedzieć – odpowiedziała sprzedawczyni. – Jak pani śmie szydzić z mojego dziadka! Wybuchła straszliwa kłótnia. Przybiegli policjanci. Niewidzialny Antek przecisnął się obok porucznika i powrócił do szkoły, żeby zobaczyć wychodzących kolegów. Rzeczywiście,
16
zobaczył, jak wychodzili, a raczej jak spływali niczym lawina ze schodów szkoły, ale oni nie zauważyli go zupełnie. Antek na próżno podbiegał do jednego i drugiego, pociągał za włosy swego przyjaciela Roberta, podawał lizaka koledze Gwidonowi. Nie widzieli go, ich spojrzenia przenikały go, jakby był ze szkła. Zmęczony, trochę rozczarowany Antek wrócił do domu. Jego matka czekała na niego na balkonie. – Jestem tutaj, mamusiu! – zawołał Antek, ale ona nic nie usłyszała ani nie widziała i nadal spokojnie wypatrywała go na ulicy. – Oto jestem, tatusiu! – zawołał Antek, gdy usiadł przy stole na swym zwykłym miejscu. Ale ojciec niespokojnie powtarzał: – Kto wie, dlaczego Antek tak bardzo się spóźnia. Czy aby nie przydarzyło mu się jakieś nieszczęście? – Ale przecież ja jestem tutaj! Mamusiu! Tatusiu! – krzyczał Antek. Ale oni nie słyszeli jego głosu. Antek teraz już płakał, ale na nic zdadzą się łzy, gdy ich nikt nie widzi. – Nie chcę już być niewidzialny! – żalił się Antek zrozpaczony. – Chcę, by mój ojciec mnie widział, by moja mamusia gniewała się na mnie, by nauczyciel mnie zapytał! To strasznie być niewidzialnym, to źle być samym! Wyszedł na schody i wolno zszedł na podwórze. – Dlaczego płaczesz? – spytał staruszek, który siedział na ławce i grzał się w słońcu. – To pan mnie widzi? – spytał Antek pełen nadziei. – Tak, widzę ciebie. Widzę cię codziennie, gdy idziesz i wracasz ze szkoły. – Ale ja nigdy pana nie widziałem! – O, wiem, wiem. Nikt mnie nie zauważa. Stary emeryt, zupełnie sam, dlaczego dzieci miałyby go zauważać? Jestem dla was człowiekiem niewidzialnym. – Antek! – zawołała w tym momencie mamusia z balkonu. – Mamusiu, widzisz mnie? – Ach! Nie powinnam właściwie zauważyć ciebie. Chodź, chodź, posłuchasz, co powie ojciec! – Zaraz idę, mamusiu – zawołał Antek uradowany. – Nie boisz się lania? – zaśmiał się staruszek. Antek uściskał go i pocałował. – Pan mnie ocalił – powiedział. – Och, przesadzasz – stwierdził staruszek. Niewidzialny Antek, w: Inne historie.
17