Szukałem Was... Scenariusze lekcji wychowawczych dla pokolenia Jana Pawła II Szkoły ponadgimnazjalne
Spis treści Wstęp ____________________________________________
7
Renata Chrzanowska
„Bądźcie światłem...” Wprowadzenie ______________________________________
11
I. Jan Paweł II – autorytet czy idol? _____________________
19
II. Człowiek zasad ___________________________________
26
III. Młodość jako wzrastanie_____________________________
31
IV. Młodość a odpowiedzialność________________________
35
V. Nasza epoka potrzebuje mądrości ____________________
40
VI. BYĆ PRAWDZIWIE WOLNYM ______________________
45
VII. PRAWDA JEST ŚWIATŁEM LUDZKIEGO UMYSŁU ______
50
VIII. ŻYCIE JEST DAREM _____________________________
56
IX. CZŁOWIEK NIE MOŻE ŻYĆ BEZ MIŁOŚCI ____________
62
X. PRACA WYRAZEM MIŁOŚCI _______________________
67
XI. NIE JESTEŚ „GÓRĄ LODOWĄ” _____________________
73
s. Halina Mol, Iwona Pasławska-Smęder, Małgorzata Wątkowska
Więcej być... Koncepcja cyklu lekcji wychowawczych __________________
79
I. „Aby żyć, siebie samego trzeba dać”... _________________
87
II. Zrozumieć cierpienie ______________________________
93
III. Nie pozwólcie umrzeć nadziei _______________________
98
IV. Jesteśmy po to, by kochać _________________________
104
V. Rodzina to... _____________________________________
110
VI. Praca – błogosławieństwo czy przekleństwo? __________
115
VII. Odpoczywaj z rozumem! ___________________________
120
VIII. „...żebym nie przyniósł ujmy mojemu narodowi” ________
126
IX. „Jesteśmy karłami, którzy wspięli się na ramiona olbrzymów” __
133
X. Wiara to dar i tajemnica ____________________________
138
XI. Jesteśmy Twoją spuścizną – nie pozwolimy Ci umrzeć ___
143
XII. Dziedzictwo Jana Pawła II – dar dla Kościoła i dla całej ludzkości_______________________________________
151
XIII. Jan Paweł Wielki powrócił do Domu Ojca _____________
156
Czesława Bilińska, Maria Kraśnicka-Rokita
Idźcie dalej tą drogą Cele ogólne _______________________________________
171
I. Moje spotkania z Ojcem Świętym _____________________
173
II. Jan Paweł II moim ideałem __________________________
186
III. Jan Paweł II naszym nauczycielem ___________________
190
Debata _________________________________________
195
IV. Które z wartości uważam w swoim życiu za najważniejsze?__
199
V. Miłość i odpowiedzialność ___________________________
203
VI. Papieskie przesłanie cierpienia ______________________
212
VII. Praca dobrem człowieka __________________________
224
VIII. „Gniazdo, z którego wyszedłem…” __________________
230
IX. Klasowy konkurs wiedzy o Janie Pawle II _____________
241
X. Szlakiem Karola Wojtyły w Krakowie-Podgórzu __________
248
XI. Pontyfikat, który zmienił świat _______________________
253
Wstęp Ojciec Święty często powtarzał: człowiek jest absolutnie wolny. I dla młodych ludzi takie postawienie sprawy było fascynujące – jesteś wolny, nie musisz wierzyć w Pana Boga. Tylko zadaj sobie pytanie: co w tym miejscu widzisz „zamiast”? Jak chcesz żyć, skoro odrzucasz doskonałość, nieskończoność, tajemnicę? Jan Paweł II – wielki Nauczyciel – umiał z młodymi rozmawiać, bo wyczuwali w Nim miłość i prawdę. I słuchali Go. Teraz przyszedł czas na lekturę listów, encyklik, adhortacji, homilii, orędzi... Autorzy niniejszej publikacji wybrali fragmenty tych dzieł i przygotowali konspekty lekcji wychowawczych. Większość prac posiada swój rodowód w konkursie „Jan Paweł II – autorytet w wychowaniu do wartości”, zorganizowanym przez Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego dla uczczenia Jubileuszu XXV-lecia Pontyfikatu Ojca Świętego. Za ich udostępnienie Redakcja składa podziękowanie.
Renata Chrzanowska
„Bądźcie światłem...” Do realizacji w klasie I
Bądźcie światłem...
Szukałem Was...
Wprowadzenie
Bądźcie światłem, które świeci w mrokach obojętności i egoizmu. (Jan Paweł II, Siedlce 1999)
Cykl lekcji wychowawczych przeznaczony jest dla uczniów klasy I szkoły ponadgimnazjalnej – opiera się głównie na nauczaniu Jana Pawła II, głoszonym w Orędziach do Młodych Całego Świata z okazji Światowych Dni Młodzieży.
Tytuł cyklu nie jest przypadkowy, bowiem w pierwszym roku nauczania w nowej szkole, do której uczęszcza młodzież, należy podkreślić nie tylko wartość osoby jako jednostki, ale również jej znaczenie we wspólnocie, jaką stanowi nowa klasa wraz z wychowawcą. Przytoczone słowa, wypowiedziane przez Ojca Świętego w Siedlcach, są równocześnie zapowiedzią, jakim tematom będą poświęcone lekcje wychowawcze.
PROPOZYCJA TEMATÓW LEKCJI WYCHOWAWCZYCH 1. JAN PAWEŁ II – AUTORYTET CZY IDOL? Lekcja wprowadzająca, przybliżająca postać Ojca świętego Jana Pawła II. Opiera się głównie na grze dydaktycznej, w czasie której przypominamy młodzieży wydarzenia związane z pontyfikatem Papieża – Polaka.
11
12
Szukałem Was...
R. Chrzanowska
2. CZŁOWIEK ZASAD Ta lekcja wychowawcza ma na celu przybliżenie pojęć związanych z autorytetem, wartością, hierarchią wartości na podstawie nauczania Jana Pawła II. Zostaną w niej wprowadzone dwa elementy, które będą towarzyszyć młodzieży w ciągu całego cyklu: A. Drzewko (sadzonka posadzona wspólnie w doniczce) – symbol wzrastania, kształtowania siebie, brania odpowiedzialności za przyszłość swoją i drugiego człowieka. B. Gazetka (duża plansza, znajdująca się na ścianie sali, w której odbywają się zajęcia) – przypomina młodzieży treści omawiane na lekcjach poprzez znajdujące się na niej wnioski, efekty prac plastycznych wykonywane w trakcie kolejnych zajęć. Może również być zaprezentowana w czasie spotkania z rodzicami, jako efekt działań podejmowanych przez ich dzieci.
3. MŁODOŚĆ JAKO WZRASTANIE Temat ukazuje młodość jako wartość, ale jednocześnie proponuje się w nim zachęcenie młodzieży do własnego rozwoju. Ojciec Święty w swym orędziu zwracał się do młodych słowami: Wszystkim Wam, drodzy młodzi Przyjaciele, życzę takiego właśnie „wzrastania”(...), w mądrości i w łasce. Lekcja poświęcona jest również warunkom niezbędnym do wchodzenia w relacje z innymi ludźmi. Ma pomóc uczniom zrozumieć fakt, iż klasę tworzą wszyscy jej członkowie wraz z wychowawcą, a czynnikiem niezbędnym jest wzajemne ubogacanie siebie tym, co każdy ma najlepszego w sobie.
4. MŁODOŚĆ A ODPOWIEDZIALNOŚĆ Główne przesłanie lekcji opiera się na słowach Jana Pawła II: W dalszym ciągu więc: być prawdziwie wolnym – to znaczy być człowiekiem prawego sumienia, być odpowiedzialnym, być człowiekiem „dla drugich” (1985). Warto w niej także zastanowić się nad tym, czy młodość nie wyklucza odpowiedzialności; co to znaczy być odpowiedzialnym za siebie i innych.
Bądźcie światłem...
Szukałem Was...
5. NASZA EPOKA POTRZEBUJE MĄDROŚCI W czasie tej lekcji młodzież wraz z wychowawcą szuka odpowiedzi na pytania związane z różnego rodzaju wyborami życiowymi. Mottem przewodnim i zachętą do podejmowania przemyślanych decyzji są słowa Jana Pawła II: (...) nabywaj mądrości, nabywaj rozwagi... Nie gardź nią, bo ciebie ocali, ukochaj ją – będzie cię strzegła.
6. BYĆ „PRAWDZIWIE” WOLNYM Wolność – to wartość, która od początku pontyfikatu towarzyszy nauczaniu Ojca Świętego. Dlatego zajęcia mają uświadomić młodemu człowiekowi, co znaczy być prawdziwie wolnym: – to nie znaczy, stanowczo nie znaczy: czynić wszystko, co mi się podoba, na co mam ochotę. – to znaczy: używaj swej wolności dla tego, co jest prawdziwym dobrem. – to znaczy: być człowiekiem prawego sumienia, być odpowiedzialnym, być człowiekiem „dla drugich”. (Jan Paweł II, 1990 r.)
7. PRAWDA JEST ŚWIATŁEM LUDZKIEGO UMYSŁU Kolejna wartość, do której odwołuje się Jan Paweł II, mówiąc że każdy z nas ma prawo do życia w prawdzie, ma na celu wychowanie młodego człowieka do odkrywania siebie takim jakim jest, z jednoczesną zachętą do nieustannego wzrastania w dobru i pięknie. Lekcja ta ma pomóc odkryć fakt, iż: – głód prawdy stanowi podstawowe dążenie człowieka, – systematyczna wiedza o rzeczywistości powinna służyć godności. Powinna więc służyć prawdzie. (Jan Paweł II).
8. ŻYCIE JEST DAREM Lekcja poświęcona podstawowej wartości, jaką jest życie ludzkie. Chcemy w niej zastanowić się nad słowami Jana Pawła II, które wypowiedział do młodzieży w 1992 roku: Życie jest talentem powierzonym nam, aby go przekształcać, pomnażać i czynić darem dla innych.
13
14
Szukałem Was...
R. Chrzanowska
9. CZŁOWIEK NIE MOŻE ŻYĆ BEZ MIŁOŚCI Miłość – to wartość, którą każdy człowiek odkrywa przez całe życie. W czasie lekcji chcemy na podstawie nauczania Ojca Świętego znaleźć odpowiedzi m.in. na poniższe pytania: – Co znaczą słowa: miłość „współweseli się z prawdą”? – Jakie wymagania stawia człowiekowi miłość? – Co to jest miłość dojrzała i odpowiedzialna? – Z jakimi zagrożeniami dla prawdziwej miłości możemy spotkać się w dzisiejszym świecie?
10. PRACA WYRAZEM MIŁOŚCI Jan Paweł II często ukazuje rolę pracy w kształtowaniu osobowości człowieka. W encyklice Laborem Exercens pisze: Praca, jaka właściwa jest dla okresu młodości, stanowi przede wszystkim przygotowanie do pracy w wieku dojrzałym – i dlatego związana jest ona ze szkołą. Myślę więc, pisząc te słowa do Was, Młodych, o tych wszystkich szkołach okręgu ziemi, z którymi Wasze młode bytowanie związane jest przez szereg lat – kolejno na różnych poziomach, wedle stopnia rozwoju umysłowego i kierunku zainteresowań: od szkół podstawowych aż po uniwersytety. Słowa te można pogłębić poprzez ćwiczenie: „Odkrywanie talentów”, proponowane do przeprowadzenia w czasie lekcji (praca w zespołach 4-5–osobowych, mających podjąć trud wspólnego dzielenia się wiedzą, w czasie jednego miesiąca, według zasad ustalonych przez młodzież).
11. NIE JESTEŚ „GÓRĄ LODOWĄ” Myślą przewodnią lekcji są słowa Ojca Świętego wypowiedziane do młodzieży w 1995 roku: Żaden człowiek nie jest „górą lodową” dryfującą po oceanie historii; każdy z nas jest członkiem wielkiej rodziny, wewnątrz której ma określone miejsce i zadanie do spełnienia. Na zakończenie cyklu godzin wychowawczych: „Bądźcie światłem, które świeci w mrokach obojętności i egoizmu”, proponuje się temat, w którym szczególną uwagę zwracamy na to, że:
Bądźcie światłem...
Szukałem Was...
– każdy z nas jest członkiem wielkiej rodziny, wewnątrz której ma określone miejsce i zadanie do spełnienia, – naszym zadaniem jest wzrastanie w określonym systemie wartości, – jako klasa i wychowawca stanowimy wspólnotę, która powinna opierać się na wzajemnej pomocy, zaufaniu, wspieraniu się w rozwijaniu właściwych cech i postaw. Dlatego w tych zajęciach spróbujemy podsumować omawiane wcześniej zagadnienia, poszerzając je o aspekt bycia wartością dla innych.
CELE OGÓLNE REALIZACJI CYKLU LEKCJI I. Uświadomienie wartości przekazywanych w nauczaniu Jana Pawła II, niezbędnych w procesie wychowawczym w szkole. II. Zwrócenie uwagi na: – wychowanie młodzieży do wzrastania w świecie wartości, – uwrażliwienie na potrzeby swoje i drugiego człowieka, – zachęcenie do rozwijania własnych zdolności, – przygotowanie do życia w społeczeństwie. III. Budowanie w klasie relacji opartych na przyjaźni, zaufaniu, partnerstwie i wzajemnej pomocy. IV. Przybliżenie znaczenia pojęć: wartość, hierarchia wartości, autorytet, wolność, prawda, miłość, praca, społeczeństwo, prawość, odpowiedzialność, mądrość.
METODY PRACY Proponowane tematy lekcji wychowawczych wymagają czynnego zaangażowania zarówno wychowawcy jak i młodzieży. Opierają się na tzw. metodach aktywizujących, które widoczne są w przebiegu zajęć.
15
16
Szukałem Was...
R. Chrzanowska
Lekcje składają się z ćwiczeń mających pobudzić młodzież do refleksji i wyciągania wniosków, mogących mieć odniesienie we własnym życiu. Niewątpliwym plusem takich zajęć jest wzajemne poznanie się młodzieży i wychowawcy; odkrywanie swoich zalet, ale i słabości. Mogą one być podstawą do budowania relacji partnerskich na płaszczyźnie: uczeń – uczeń i uczeń – nauczyciel.
LITERATURA A. PODSTAWOWA I. Orędzia Jana Pawła II na Światowe Dni Młodzieży: 1985 – Abyście zdali sprawę z nadziei, która jest w was (List Apostolski) 1987 – Myśmy poznali i uwierzyli miłości, jaką Bóg ma ku nam (1 J 4,16) 1988 – Zróbcie wszystko cokolwiek wam powie (J 2, 5) 1989 – Jam jest Drogą i Prawdą, i Życiem 14, 6) 1990 – Ja jestem krzewem winnym, wy – latoroślami (J 15, 5) 1991 – Otrzymaliście Ducha przybrania za synów (Rz 8, 15) 1992 – Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię (Mk 16, 15) 1993 – Ja przyszedłem po to, aby (owce) miały życie i miały je w obfitości (10, 10) 1994/5 – Jak Ojciec mnie posłał, tak i Ja was posyłam (J 20, 21) 1996 – Panie, do kogóż pójdziemy? Ty masz słowa życia wiecznego (J 6, 68) 1997 – Nauczycielu, gdzie mieszkasz? Chodźcie, a zobaczycie (J 1, 38-39) 1998 – Duch Święty, On was wszystkiego nauczy (J 14, 26) 1999 – Ojciec was miłuje (J 16, 27) 2000 – A Słowo stało się Ciałem i zamieszkało wśród nas (J 1, 14) 2001 – Jeśli kto chce iść za mną, niech się zaprze samego siebie, niech co dnia bierze krzyż swój i niech mnie naśladuje (Łk 9, 23) 2002 – Wy jesteście solą dla ziemi... Wy jesteście światłem świata (Mt 5, 13-14) 2003 – Oto Matka Twoja (J 19, 27)
Bądźcie światłem...
Szukałem Was...
II. DOKUMENTY PAPIESKIE Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae Jan Paweł II, Encyklika Laborem exercens Jan Paweł II, Encyklika Fides et ratio Jan Paweł II, Encyklika Redemptor hominis Jan Paweł II, Encyklika Veritatis splendor Jan Paweł II, Encyklika Sollicitudo rei socialis Jan Paweł II, Adhortacja Apostolska Redemptoris custos Jan Paweł II, Adhortacja Apostolska Familiaris consortio
B. UZUPEŁNIAJĄCA Jan Paweł II, Dar i Tajemnica, Kraków 1996. Jan Paweł II, Przemówienia i homilie, Polska 1999. Bóg bogaty w miłosierdzie, przemówienia i homilie Jana Pawła II, 2002. Jasnogórskie nauczanie Jana Pawła II, Częstochowa 1985. H. Sienkiewicz, Quo vadis, Katowice 1989. Pokój i Dobro, wybór polskiej liryki franciszkańskiej, Kraków-Asyż 1989. K. Wójtowicz, Przyczynki, Wrocław 1992. K. Wójtowicz, Notki, Wrocław 1992.
PROPOZYCJA KONTYNUACJI W LATACH NASTĘPNYCH Cykl lekcji wychowawczych: „Bądźcie światłem, które świeci w mrokach obojętności i egoizmu” przeznaczony jest dla klasy I szkoły ponadgimnazjalnej. Można go rozwinąć w latach następnych: klasa II: „Budujcie cywilizację miłości” (pogłębienie nauczania Jana Pawła II na temat miłości, odpowiedzialności w relacjach z drugim człowiekiem, zagadnienia związane z zagrożeniami życia ludzkiego;
17
18
Szukałem Was...
R. Chrzanowska
klasa III: „Nie lękajcie się wejść na drogę waszego powołania, nie lękajcie się szukać prawdy o sobie i otaczającym was świecie” (pomoc w rozeznaniu własnego powołania, zarówno zawodowego, jak i społecznego).
UWAGI KOŃCOWE Lekcje wychowawcze, oparte na ćwiczeniach mających zaktywizować ucznia, pobudzają go do refleksji nad sobą i otaczającym światem. Były one już stosowane w praktyce, w ramach zajęć grupy muzyczno-teatralnej „Rezistors”, działającej w Zespole Szkół Elektrycznych nr 1 w Krakowie, którą tworzą uczniowie w wieku 16-20 lat.
Bądźcie światłem...
Szukałem Was...
IV. Młodość a odpowiedzialność CELE OPERACYJNE Po zajęciach uczeń: – zdaje sobie sprawę z tego, czym jest odpowiedzialność, – wie na podstawie słów Jana Pawła II, że odpowiedzialność jest elementem niezbędnym w procesie rozwoju młodego człowieka, – stara się być odpowiedzialnym za życie swoje i innych.
FORMY I METODY PRACY pokaz, burza mózgów, inscenizacja, dyskusja, praca z formularzem
MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE – 3 koperty (w każdej znajduje się kartka formatu A-4, z wypisanym słowem: ODPOWIEDZIALNOŚĆ), – drzewko (z zajęć II), – puzzle (materiały pomocnicze – załącznik 1), – 4 blankiety telegramów (załącznik 3), – fragmenty wypowiedzi Jana Pawła II (załącznik 4).
LITERATURA – List Apostolski Ojca Świętego Jana Pawła II do młodych całego świata z okazji Międzynarodowego Roku Młodych – 1985. – Jan Paweł II, Przemówienia i homilie, Polska 1999.
CZAS: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ
Wstęp Zajęcia można rozpocząć od ćwiczenia: „Koperty” – jest to „burza mózgów”, która ma na celu wyjaśnienie pojęcia: „odpowiedzialność”. Nauczyciel wręcza uczniom 3 koperty, które zawierają kartki z napisem: ODPOWIEDZIALNOŚĆ (każdy rząd otrzymuje jedną
35
36
Szukałem Was...
R. Chrzanowska
kopertę). Zadanie polega na dopisaniu słów kojarzących się z podanym terminem. Jest to praca na czas – przeznaczamy na nią maksymalnie 2 min. Następnie odczytujemy słowa, które się pojawiły, opatrując je krótkim komentarzem (można w tym celu wykorzystać drzewko z zajęć II). Nauczyciel zwraca uwagę na to, że dzisiejsza godzina wychowawcza ma pomóc w znalezieniu odpowiedzi na pytania: czym jest odpowiedzialność oraz w jaki sposób człowiek może być odpowiedzialny np. za drzewko, które zostało wspólnie posadzone? 5 min.
Rozwinięcie Ta część lekcji będzie składała się z dwóch etapów. W pierwszym proponuje się ćwiczenie „Puzzle” (w jaki sposób możemy być odpowiedzialni za siebie i drugiego człowieka). Nauczyciel dzieli klasę na 4 grupy, każdej wręcza kopertę z puzzlami do ułożenia (załącznik 1). Zadaniem uczniów jest przedstawienie krótkiej pantomimy (lub inscenizacji): – czas na przygotowanie: 5 min. – czas na prezentacje: 10 min. – czas na omówienie ćwiczenia: 5 min. W omówieniu ćwiczenia warto zwrócić uwagę na to: – czy zadanie zostało poprawnie wykonane, – która grupa najbardziej obrazowo przedstawiła polecenie. 20 min. Etap drugi opiera się na dyskusji nt. „Młodość a odpowiedzialność”. Wprowadzeniem mogą być słowa Jana Pawła II: W dalszym ciągu więc: być prawdziwie wolnym – to znaczy być człowiekiem prawego sumienia, być odpowiedzialnym, być człowiekiem „dla drugich”. (załącznik 2) W czasie dyskusji szczególnie zastanówmy się nad tym: – Co to znaczy być odpowiedzialnym? – W jaki sposób młody człowiek może być odpowiedzialny za siebie i innych?
Bądźcie światłem...
Szukałem Was...
– Jakie miejsce zajmuje odpowiedzialność w rozwoju człowieka? 15 min.
Zakończenie Podsumowanie zajęć może stanowić ćwiczenie: „Telegram”. Nauczyciel dzieli klasę na 4 grupy, każdej wręcza blankiet telegramu (załącznik 3) prosząc, by młodzież napisała krótkie wnioski skierowane do rówieśników. Czas na pracę ok. 2 min. Na zakończenie lekcji odczytujemy treść telegramów. Mogą one również stanowić następny element gazetki (z zajęć II); wówczas po zaprezentowaniu pracy należy je przypiąć na planszy. Jeśli chcemy pogłębić treści z zajęć, można rozdać młodzieży fragmenty przemówień Jana Pawła II (materiały pomocnicze – załącznik 4). 5 min.
ZAŁĄCZNIK 3
– Telegram
37
38
Szukałem Was...
ZAŁĄCZNIK 1
– Puzzle
(zapakowane w oddzielne koperty, mogą to być pocztówki – każda podzielona na 20 elementów), które na odwrocie będą miały wypisane polecenia, np.:
Pocztówka nr 1 – grupa I:
Pocztówka nr 3 – grupa III:
Proszę ułożyć pantomimę, w której zaprezentujecie, w jaki sposób jesteście odpowiedzialni za swoje życie.
Proszę ułożyć pantomimę, w której zaprezentujecie, w jaki sposób jesteście odpowiedzialni za swojego chłopca (lub dziewczynę).
Pocztówka nr 2 – grupa II: Proszę ułożyć pantomimę, w której zaprezentujecie, w jaki sposób jesteście odpowiedzialni za swoje rodzeństwo.
ZAŁĄCZNIK 2
Pocztówka nr 4 – grupa IV: Proszę ułożyć pantomimę, w której zaprezentujecie, w jaki sposób jesteście odpowiedzialni za naszą klasę.
– Foliogram
W dalszym ciągu więc: być prawdziwie wolnym – to znaczy być człowiekiem prawego sumienia, być odpowiedzialnym, być człowiekiem „dla drugich”. Jan Paweł II, 1985
39
R. Chrzanowska, Bądźcie światłem...
ZAŁĄCZNIK 4 – Fragmenty wypowiedzi
Jana Pawła II Okres młodości jest bowiem czasem szczególnie intensywnego odkrywania ludzkiego „ja” i związanych z nim właściwości oraz uzdolnień. Stopniowo i sukcesywnie odsłania się przed wewnętrznym widzeniem rozwijającej się osobowości młodzieńczej lub dziewczęcej owa specyficzna, poniekąd jedyna i niepowtarzalna – potencjalność konkretnego człowieczeństwa, w którą wpisany jest jakby cały projekt przyszłego życia. Życie rysuje się jako realizacja owego projektu: jako „samourzeczywistnienie”. Sprawa zasługuje oczywiście na wielostronne naświetlenie – jeśli jednak ująć ją pokrótce, wówczas odsłania się taki właśnie profil i kształt owego bogactwa, którym jest sama młodość. Jest to bogactwo odkrywania a zarazem planowania, wybierania, przewidywania i podejmowania pierwszych własnych decyzji, które mają znaczenie dla przyszłości w wymiarze ściśle osobowym ludzkiej egzystencji. Równocześnie są one społecznie ważne. Pytanie o wartość, pytanie o sens życia należy do szczególnego bogactwa młodości. Wyrywa się z samego serca poszukiwań i niepokojów związanych z projektem tego życia, jakie trzeba podjąć i urzeczywistnić. Jeszcze bardziej, gdy młodość jest doświadczona cierpieniem własnym lub głęboko świadoma cierpienia innych; gdy doznaje głębokiego wstrząsu wobec wielorakiego zła, jakie jest w świecie; wreszcie: gdy staje oko w oko z tajemnicą grzechu, ludzkiej nieprawości. Poziom sumienia, poziom wartości moralnych – to najważniejszy wymiar doczesności i historii. Historia bowiem pisana jest nie tylko wydarzeniami, które rysują się niejako „od zewnątrz” – jest ona przede wszystkim pisana „od wewnątrz”: jest historią ludzkich sumień, moralnych zwycięstw lub klęsk. Tutaj też znajduje podstawę istotna wielkość człowieka: jego prawdziwie ludzka godność. Odczuwam potrzebę powtórzenia tu słów, które napisałem w Orędziu, Wam poświęconym, na Światowy Dzień Pokoju: „niektórzy z Was mogą odczuwać pokusę ucieczki od odpowiedzialności: ucieczki w złudny świat alkoholizmu i narkotyków, przelotne związki nie prowadzące do małżeństwa i założenia rodziny, w obojętność, cynizm, a nawet w gwałt. Strzeżcie się zasadzek świata, który dąży do wyzyskania lub wypaczania Waszych zdecydowanych i usilnych poszukiwań szczęścia i sensu życia”. (1985)
s. Halina Mol, służebniczka NMPNP Iwona Pasławska-Smęder Małgorzata Wątkowska
Więcej być... Do realizacji w klasie II
Więcej być...
Szukałem Was...
Koncepcja cyklu lekcji wychowawczych Wbrew wszystkim mirażom ułatwionego życia musicie od siebie wymagać, to znaczy „więcej być”. Jan Paweł II
Współczesny świat przestał być bezpiecznym miejscem, w którym człowiek odnajdywał się bez trudu. Dziś, kiedy stawiamy pytania o sens życia, gdy próbujemy odnaleźć się w nieuporządkowanej rzeczywistości, często pozostajemy bezradni. Relatywizm odebrał nam poręcz, której moglibyśmy się trzymać – stałe, niepodważalne wartości. Sytuację utrudnia fakt, że współczesny świat uczy, iż nikomu nie można wierzyć, że nie ma człowieka o nieskazitelnej moralności, zawsze wiernego wyznawanym zasadom. Wbrew jednak tak głoszonym poglądom naszą współczesność budują nie tylko relatywiści, ale również ludzie, którzy niestrudzenie stoją na straży wartości wprowadzających ład i harmonię w chaos ludzkiego życia. Taką postacią był Jan Paweł II.
Cele, do których zmierzamy Pragniemy pokazać młodemu człowiekowi, że życie to trud, który został nam zadany, trud, który warto podjąć, mimo że jego wartości nie da się przeliczyć ani na pieniądze, ani na powodzenie w grupie rówieśniczej, ani na żaden światowy sukces czy sławę. Inspiracją dla naszych działań stały się słowa Ojca świętego wypowiedziane do młodzieży w Gdańsku 12 czerwca 1987: Wbrew wszystkim mirażom ułatwionego życia musicie od siebie wymagać, to znaczy „więcej być”.
79
80
Szukałem Was...
s. H. Mol, I. Pasławska-Smęder, M. Wątkowska
„Więcej być”. Dzisiejsze „więcej być” młodego człowieka to odwaga trwania pełnego inicjatywy – nie możecie z tego zrezygnować, od tego zależy przyszłość każdego i wszystkich – trwania pulsującego świadectwa wiary i nadziei. „Więcej być” to na pewno nie ucieczka od trudnej sytuacji.(...) Każdy z was, młodzi przyjaciele, znajduje też w życiu jakieś swoje „Westerplatte”. Jakiś wymiar zadań, które musi podjąć i wypełnić. Jakąś słuszną sprawę, o którą nie można nie walczyć. Jakiś obowiązek, powinność, od której nie można się uchylić. Nie można „zdezerterować”. Wreszcie – jakiś porządek prawd i wartości, które trzeba „utrzymać” i „obronić”, tak jak to Westerplatte, w sobie i wokół siebie. Tak, obronić – dla siebie i dla innych.(...)
Wartości, o których mówimy Nasz program został zbudowany wokół kluczowych słów – wartości, bez których człowiek nie może właściwie ukształtować siebie i swojego życia, a które świat poddaje własnej, wielorakiej i nie zawsze poprawnej interpretacji. W nauczaniu Ojca świętego mówi się o nich w sposób jednoznaczny, mając na uwadze dobro człowieka w perspektywie doczesnej jak i wiecznej. Są to takie pojęcia, jak: tolerancja, cierpienie, nadzieja, miłość, rodzina, praca, odpoczynek, patriotyzm, tradycja, wiara, dziedzictwo, spuścizna. Dotykają one różnych sfer ludzkiego życia, w jego społecznym, materialnym i duchowym aspekcie.
Słowa kluczowe TOLERANCJA Wbrew pozorom, praw sumienia trzeba bronić także dzisiaj. Pod hasłami tolerancji, w życiu publicznym i w środkach masowego przekazu szerzy się nieraz wielka, może coraz większa nietolerancja. Jan Paweł II
Więcej być...
Szukałem Was...
Cykl lekcji otwiera refleksja na temat tolerancji. Inność, którą dostrzegamy w sobie i w ludziach, często stanowi źródło problemów. Młodzi pragną dopasować rzeczywistość do swoich poglądów, a siebie do kreowanych przez media „ideałów”. A przecież różnorodność może stanowić bogactwo, jeżeli potrafimy otworzyć się na dialog z Innym i skoncentrować się na wartościach uniwersalnych.
CIERPIENIE Człowiek dociera do miłosiernej miłości Boga, do Jego miłosierdzia o tyle, o ile sam przemienia się wewnętrznie. Jan Paweł II
Kolejny trudny problem związany ze społecznym aspektem ludzkiego życia. Mówimy o cierpieniu, wbrew temu, co mówi świat. Traktujemy je jako doznanie, którego nie da się wyeliminować. Każdy musi się z nim zderzyć, dlatego tak ważne jest, by nauczyć się przeżywać je w sposób godny i twórczy.
NADZIEJA Nie wszystko da się zrobić od razu, ale musimy robić to, co da się zrobić dzisiaj, z nadzieją na to, co może okazać się możliwe jutro. Jan Paweł II
Wytrwanie w cierpieniu umożliwia nadzieja. Chcemy przypomnieć młodym ludziom jej istotny sens. Zauważalna jest bowiem wśród nich tendencja do narzekania i pesymizmu, związana z kryzysem tożsamości, kryzysem wielu rodzin oraz ekonomiczno-społecznym: brak pracy, perspektyw na przyszłość. Dlatego chcemy mówić młodym, że trzeba wciąż na nowo odkrywać źródła nadziei i nauczyć się dostrzegać, doceniać pozytywne aspekty życia.
81
82
Szukałem Was...
s. H. Mol, I. Pasławska-Smęder, M. Wątkowska
MIŁOŚĆ Niech więc miłość buduje mosty między naszymi brzegami i zachęca nas do czynienia wszystkiego,co tylko jest możliwe. Niech miłość wzajemna i umiłowanie prawdy będą odpowiedzią na istniejące trudności i tworzące się czasem napięcia. Matka Teresa z Kalkuty
Źródłem nadziei jest miłość. Napisano wiele słów na ten temat, nakręcono wiele filmów. Jednak każdy, kto podejmuje się rozważań na temat miłości, przedstawia ją w inny sposób. My pragniemy mówić o niej tak, jak czyni to Papież, który w rozważaniach o miłości powraca do źródeł – korzeni biblijnych. Podążając śladem św. Pawła, ukazuje miłość jako największą wartość, zapewniającą życiu najwyższą jakość.
RODZINA Trzeba, aby rodziny naszych czasów powstały... Jan Paweł II
Rodzina to „ciepło i ból”. Jej kondycja jest niejednoznaczna. Dla niektórych stanowi dramat, jest źródłem wielu patologii i zranień. Dlatego nasz sposób mówienia o rodzinie jest odpowiedzią na tęsknotę młodych za domem, który daje poczucie bezpieczeństwa, akceptacji i zrozumienia. Ponadto chcemy pokazać, że nie należy ulegać sytuacjom patologicznym, ale zawsze podejmować wysiłek leczenia swoich zranień.
PRACA Do ciebie wołam, Człowieku, Ciebie szukam – w którym historia ludzi może znaleźć swe Ciało. Ku Tobie idę, i nie mówię „przybądź”, ale po prostu „bądź”... Jan Paweł II
Więcej być...
Szukałem Was...
Rodzina wprowadza nas w kolejną kwestię, jaką jest praca. Pragniemy przywołać stanowisko Papieża, który nadaje jej nowy wymiar i nowe brzmienie. Zwraca uwagę na jej jakość i sens. Podkreśla, że jest drogą do samorealizacji i duchowego wzrastania. Daje zadowolenie i satysfakcję.
ODPOCZYNEK Wypoczywa się w całej pełni, a lepiej można powiedzieć: w całej głębi, kiedy kontakt z przyrodą staje się kontaktem z Bogiem obecnym w przyrodzie i obecnym w duszy ludzkiej. Jan Paweł II
Aby dobrze pracować, trzeba umiejętnie odpoczywać. Proponujemy młodzieży alternatywny sposób odpoczynku, jaki głosi swoją postawą Ojciec święty: odpoczynek z Bogiem, na łonie natury, w grupie bliskich znajomych. Czas poświęcony nie tylko na poznawanie krajobrazów i piękna przyrody, ale również na kształtowanie siebie.
PATRIOTYZM Ojczyzna – kiedy myślę – wówczas wyrażam siebie i zakorzeniam, Mówi mi o tym serce, jakby ukryta granica, która ze mnie przebiega ku innym. Jan Paweł II W nawiązaniu do wartości związanych z wypoczynkiem mówimy o patriotyzmie. Odwołując się do postaci Jana Pawła II, chcemy przedstawić patriotyzm jako postawę szacunku do ojczyzny, zarówno do jej historii i tradycji, jak i przyrody, krajobrazów.
83
84
Szukałem Was...
s. H. Mol, I. Pasławska-Smęder, M. Wątkowska
TRADYCJA Czy wystarczy zagłębić się w źródła, nie szukając niewidzialnych Rąk? Jan Paweł II
O tradycji pragniemy mówić nowocześnie, przypominając prawdę, która wielokrotnie jest poruszana w nauczaniu Ojca świętego: to przeszłość kształtuje naszą wspólną europejską współczesność. A tą przeszłością jest tradycja antyku grecko-rzymskiego i chrześcijaństwa.
WIARA Wierzę, zaradź memu niedowiarstwu. Mk 9,20
Wiara to fundament każdej z przywołanych wartości. Wiara to korzeń drzewa ludzkiego, które ukazuje nam, kim jest człowiek i kim warto być. Większy jest człowiek przez to kim jest, niż przez to, co posiada (Jan Paweł II, Redemptor Hominis).
DZIEDZICTWO Nie bójcie się! Wypłyńcie na głębię! Jest przy was Chrystus! Jan Paweł II
Całe posługiwanie papieskie to zapalanie światła w sercach młodych. Wołał: ofiaruję Panu złoto waszego istnienia, to znaczy wolność naśladowania Go z miłości. On inspirował, zostawił po sobie tyle miłości...
SPUŚCIZNA Miejcie odwagę żyć dla miłości! Jan Paweł II
Więcej być...
Szukałem Was...
Jesteśmy pokoleniem Jana Pawła II, które dostrzegło Chrystusa idącego przez wieki. Jesteśmy przyjaciółmi Papieża, a o przyjaciołach się nie zapomina. Przyjaźń zobowiązuje do trwania w tym, do czego zachęcał: Miejcie odwagę żyć dla miłości!
BUDOWANIE SIEBIE Prezentowany program wychowawczy poszukuje odpowiedzi na pytania i wątpliwości współczesnej młodzieży, która trudny okres stawania się dojrzałym człowiekiem przeżywa w świecie zrelatywizowanych wartości i kryzysu autorytetu. Jego adresatem jest uczeń szkoły ponadgimnazjalnej (proponujemy realizację programu na poziomie klasy drugiej), poszukujący sensu życia, często pozostający sam ze swoimi problemami, stawiany w sytuacjach wyboru. Dzięki proponowanym lekcjom młody człowiek powinien zrozumieć i doświadczyć, że warto podjąć budowę siebie na podstawie wartości, o których mówi autorytet autorytetów Jan Paweł II. Prezentujemy młodym ludziom nauczanie i postać Papieża, nie tylko jako autorytetu w sprawach religii, filozofii czy moralności, ale również jako człowieka, który wielokrotnie doświadczając cierpienia i trudnych sytuacji, zawsze pozostaje wierny Bogu i wyznawanym wartościom. Dlatego program Więcej być przybliżając postać Karola Wojtyły pokazuje, że warto podejmować życiowy trud, mając świadomość własnego Westerplatte, które należy przyjąć i zaakceptować.
85
Więcej być...
I.
Szukałem Was...
„Aby żyć, siebie samego trzeba dać”... Sama tylko tolerancja nie wystarcza. To stanowczo za mało. Znosić się w miłości znaczy więcej niż tolerować. Jan Paweł II
CELE Po zajęciach uczeń: – wie, na czym polega tolerancja, – jest świadomy, że tolerować oznacza być człowiekiem sumienia, – dostrzega potrzebę odpowiedzialności za jakość własnego życia, – potrafi akceptować innych.
METODY I FORMY burza mózgów, pogadanka, dyskusja, praca w grupach, praca indywidualna, mapa skojarzeń, inscenizacja (drama).
MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE – – – – –
nagranie S. Sojki Tolerancja, K. Jandy Bo ja jestem na zakręcie, zdjęcia lub ilustracje radosnych i smutnych sytuacji życiowych, magnetofon, przemówienia Papieża – fragmenty (załącznik 2), materiały pomocnicze (załączniki 1 i 3).
CZAS: 90 minut LITERATURA 1. Drogowskazy dla Polaków Jana Pawła II. Komputerowy zbiór wypowiedzi Ojca Świętego skierowanych do rodaków. Przemó-
87
88
Szukałem Was...
s. H. Mol, I. Pasławska-Smęder, M. Wątkowska
wienia i homilie z pielgrzymek do ojczyzny 1979-99 oraz inne wypowiedzi skierowane do narodu polskiego podczas pontyfikatu”, Kraków 1999. 2. Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II, Kraków 1997. 3. Jan Paweł II, Autobiografia, wybór K. Kiliańczyk–Zięba, Kraków 2003. 4. Jan Paweł II, Do młodych, Kraków 2000. 5. Jan Paweł II, Listy do młodzieży, Poznań 1991. 6. P. Salamon, Co Chrystus daje dzisiaj młodym? Nauczanie Jana Pawła II do młodzieży, Kraków 1998. 7. J. Willebrands, W. Rędzioch, ks. K. Bukowski, Asyż. Spotkanie Religii Świata, Kalwaria Zebrzydowska 1990. 8. E. Nęcka, Trening twórczości, Kraków 1998.
PRZEBIEG ZAJĘĆ
Wstęp 1. Wysłuchanie piosenki w wykonaniu S. Sojki Tolerancja. Prezentacja zdjęć obrazujących różne sytuacje życiowe (pozytywne i negatywne). W czasie słuchania piosenki nauczyciel przypina do tablicy zdjęcia. 2. Refleksja Pogadanka: Co przychodzi wam na myśl po wysłuchaniu piosenki i oglądnięciu tych zdjęć? Ludziom różnie układa się życie, niektórzy są szczęśliwi, a inni nie. Często my sami znajdujemy się na zakrętach życiowych, dlaczego tak jest?
Rozwinięcie 1. Miniwykład: Na jakich zakrętach jest młody człowiek? Młodość to czas wielkich marzeń, poszukiwania własnej tożsamości i sensu życia i często buntu wobec rzeczywistości. To czas walki o własne „być”, to pytania o to, jak więcej i szczęśliwie być. Proponuję Wam cykl lekcji nawiązujący do tej tematyki, wyprawę na górę najwyższej jakości życia, której przewodnikiem będzie Jan Paweł II. Poprowadzi on nas przez piękne ale i zrazem trudne krajobrazy wartości. Każdy, kto był np. na Giewoncie lub jakimś innym szczycie, wie jak bardzo zmienia się perspektywa widzenia z góry
Więcej być...
Szukałem Was...
– wtedy widać znacznie więcej. Nie straćmy tej szansy i dajmy się poprowadzić. Pierwszym szczytem, na który się spróbujemy wspiąć, jest tolerancja. 2. Rozmowa kierowana i postawienie problemu: Na czym polega tolerancja i jakie ma znaczenie w życiu człowieka? 3. Tworzenie definicji tolerancji: a) nauczyciel wyświetla hasła na foliogramie lub wiesza planszę (załącznik 1) albo też zapisuje je na tablicy, b) włącza nagranie z fragmentami odpowiednich przemówień do danego hasła lub czyta teksty (załącznik 2), c) uczniowie dyskutują osobno nad każdym kolejnym hasłem i na kartkach wypisują skojarzenia do każdego hasła, d) uczniowie tworzą mapę skojarzeń, e) nauczyciel po dyskusji zamieszcza skojarzenia uczniów pod hasłami tworząc klasową gazetkę. 4. Inscenizacja: Kiedy mamy do czynienia z tolerancją lub jej brakiem? – nauczyciel dzieli klasę na pięć grup, – każda grupa przygotowuje scenkę prezentującą tolerancyjne zachowania w konkretnych sytuacjach życiowych (załącznik 3), – prezentacja scenek na forum klasy, – refleksje uczniów (co sprawiało trudności w przygotowaniu się i zagraniu roli?, Jak obserwatorzy odebrali grę „aktorów”, tj. mowę ciała (mimikę, gesty), intonację, modelowanie głosu itd. – omówienie zaprezentowanych problemów; refleksje uczniów.
Zakończenie Nauczyciel zaprasza uczniów – zwolenników tolerancji do wspólnego koła i ponownego wysłuchania i zaśpiewania Tolerancji Sojki.
89
90
Szukałem Was...
Załącznik 1 – Tolerancja
a) b) c) d)
Tolerancja jako problem. Tolerować to znaczy być człowiekiem sumienia. Sama tolerancja to stanowczo za mało. Tolerancja – dążenie do lepszego, pokojowego świata.
e) Źródło tolerancji. Załącznik 3
– Inscenizacja
Sytuacje problemowe do przedstawienia w grupach. Jak się zachowują młodzi, gdy:
GRUPA I
Ktoś ma inne przekonania religijne. GRUPA II
Ktoś ma inny styl ubierania, np. „nie na topie”. GRUPA III
Ktoś ma styl bycia znacznie odróżniający się od innych. GRUPA IV
Ktoś słucha innej muzyki niż większość uczniów w klasie. GRUPA V
Ktoś ma światopogląd odbiegający od panującego w danym środowisku.
s. H. Mol, I. Pasławska-Smęder, M. Wątkowska, Więcej być...
Załącznik 2 –
Teksty przemówień papieskich
ad a) Wbrew pozorom, praw sumienia trzeba bronić także dzisiaj. Pod hasłami tolerancji, w życiu publicznym i w środkach masowego przekazu szerzy się nieraz wielka, może coraz większa nietolerancja. Odczuwają to boleśnie ludzie wierzący. Zauważa się tendencje do spychania ich na margines życia społecznego, ośmiesza się i wyszydza to, co dla nich stanowi nieraz największą świętość. Te formy powracającej dyskryminacji budzą niepokój i muszą dawać wiele do myślenia. Bracia i Siostry! Czas próby polskich sumień trwa! Musicie być mocni w wierze! Dzisiaj, kiedy zmagacie się o przyszły kształt życia społecznego i państwowego, pamiętajcie, iż zależy on przede wszystkim od tego, jaki będzie człowiek – jakie będzie jego sumienie. Jan Paweł II, Homilia w czasie Mszy św. odprawionej na wzgórzu „Kaplicówka” w 1995 r.
ad b) Nasza Ojczyzna stoi dzisiaj przed wieloma trudnymi problemami społecznymi, gospodarczymi, także politycznymi. Trzeba je rozwiązywać mądrze i wytrwale. Jednak najbardziej podstawowym problemem pozostaje sprawa ładu moralnego. Ten ład jest fundamentem życia każdego człowieka i każdego społeczeństwa. Dlatego Polska woła dzisiaj nade wszystko o ludzi sumienia! Być człowiekiem sumienia, to znaczy przede wszystkim w każdej sytuacji swojego sumienia słuchać i jego głosu w sobie nie zagłuszać, choć jest on nieraz trudny i wymagający; to znaczy angażować się w dobro i pomnażać je w sobie i wokół siebie, a także nie godzić się nigdy na zło, w myśl słów św. Pawła: „Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj!” (Rz 12,21). Być człowiekiem sumienia, to znaczy wymagać od siebie, podnosić się z własnych upadków, ciągle na nowo się nawracać. Być człowiekiem sumienia, to znaczy angażować się w budowanie królestwa Bożego: królestwa prawdy i życia, sprawiedliwości, miłości i pokoju, w naszych rodzinach, w społecznościach, w których żyjemy, i w całej Ojczyźnie; to znaczy także podejmować odważnie odpowiedzialność za sprawy publiczne; troszczyć się o dobro wspólne, nie zamykać oczu na biedy i potrzeby bliźnich, w duchu ewangelicznej solidarności: „Jeden drugiego brzemiona noście”. Jan Paweł II, Homilia w czasie Mszy św. odprawionej na wzgórzu „Kaplicówka” w 1995 r.
ad c) Jeśli przypominamy światu potrzebę tolerancji między Kościołami, nie znaczy to, że sama tylko tolerancja wystarcza. To stanowczo za mało. Proste tolerowanie siebie nie może wystarczać chrześcijanom i Kościołom Chrystusa. Toleruje się przecież czasem nawet zło – w imię większego dobra. Nie chciałbym, żebyście mnie tylko tolerowali. I nie chcę was, drodzy bracia i siostry, jedynie tolerować. Cóż to za bracia i siostry, którzy się jedynie tolerują? Cóż to za bracia i siostry w Chrystusie, którzy się jedynie tolerują?! Jesteśmy naprawdę umiłowanymi dziećmi Boga, ukochanymi synami w Synu, jesteśmy mieszkaniem Ducha Świętego, umiłowaliśmy Ewangelię, jesteśmy wszczepieni w Chrystusa, napojeni Jego Duchem. Jan Paweł II, Przemówienie wygłoszone w czasie nabożeństwa ekumenicznego w ewangelickim kościele Przenajświętszej Trójcy w 1991 r.
91
92
Szukałem Was... ad d) „Znosząc siebie nawzajem” – mówi dalej List do Efezjan, kreśląc prawdziwy program chrześcijańskiego współżycia Ludu Bożego. Mamy postępować „z całą pokorą i cichością”, a także „z cierpliwością”. To również lekcja tolerancji, którą w naszej polskiej historii udało się wcielić w życie w sposób dość zadowalający. Jednak to zaledwie pierwszy, łatwiejszy punkt programu napisanego dla chrześcijan. Czytamy bowiem: „Znosząc siebie nawzajem w miłości” (Ef 4,2). „Znosić się (...) w miłości” znaczy więcej niż tylko tolerować. „Znosić się w miłości” to także usiłować zrozumieć; zrozumieć, by wybaczyć; „znosić się w miłości” to również akceptować, czuć się wewnętrznie bliskim, chcieć przebywać we wspólnocie, poczuwać się do wspólnoty, to spieszyć, by wspierać, to chcieć współpracować i współtworzyć. Jan Paweł II, Przemówienie wygłoszone w czasie nabożeństwa ekumenicznego w ewangelickim kościele Przenajświętszej Trójcy w 1991 r.
ad e) W istocie, to moja wiara sprawiła, że w duchu głębokiej miłości i szacunku zwróciłem się do was, przedstawiciele Kościołów chrześcijańskich, Wspólnot kościelnych i religii świata. Wraz z innymi chrześcijanami dzielimy wiele przekonań, zwłaszcza w odniesieniu do tego, co dotyczy pokoju. Wraz z religiami świata dzielimy wspólne poszanowanie i posłuszeństwo sumieniu, które wszystkich nas uczy szukania prawdy, miłości i służenia wszystkim jednostkom i społecznościom, a tym samym uczy nas wprowadzania pokoju między jednostkami i między narodami. Tak, my wszyscy uważamy, że sumienie i posłuszeństwo głosowi sumienia stanowią podstawowy element na drodze do lepszego i pokojowego świata. Czyż mogłoby być inaczej, skoro wszyscy mężczyźni i kobiety na tym świecie mają wspólną naturę, wspólne pochodzenie i wspólne przeznaczenie? A mimo, że jest między nami tyle i tak poważnych różnic, czyż nie jest prawdą, że na głębszym poziomie człowieczeństwa istnieje wspólna płaszczyzna, która może stanowić punkt wyjścia do współdziałania w rozwiązywaniu tego dramatycznego problemu naszych czasów: prawdziwy pokój albo katastrofalna wojna? Przemówienie Papieża na zakończenie Światowego Dnia Modlitw o Pokój, Asyż w 1986 r.
Czesława Bilińska Maria Kraśnicka-Rokita
Idźcie dalej tą drogą
Idźcie dalej tą drogą
Szukałem Was... 171
Cele ogólne 1. Rozwijanie dociekliwości poznawczej, ukierunkowanej na poszukiwanie prawdy, dobra, miłości, wolności i piękna w świecie. 2. Poszukiwanie, odkrywanie i dążenie na drodze rzetelnej pracy do osiągnięcia wielkich celów życiowych i fundamentalnych wartości, ważnych dla odnalezienia własnego człowieczeństwa. 3. Dążenie do rozpoznawania wartości moralnych, dokonywania wyborów i hierarchizacji wartości. 4. Kształtowanie w sobie postawy dialogu, umiejętności słuchania innych, umiejętności dzielenia się. 5. Przygotowanie do życia w rodzinie, w społeczności lokalnej i w państwie, w duchu umiłowania ojczyzny oraz szacunku dla dziedzictwa kulturowego.
Idźcie dalej tą drogą
Szukałem Was... 203
V. Miłość i odpowiedzialność Wody wielkie nie zdołają ugasić miłości, nie zatopią jej rzeki. Jeśliby kto oddał za miłość całe bogactwo swego domu, pogardzą nim tylko. (PnP 8,7)
CELE Po zajęciach uczeń: – rozumie pojęcia: miłość, miłość oblubieńcza, małżeństwo, odpowiedzialność (w sferze miłości), rodzicielstwo, – przyjmie właściwą postawę wobec męskości i kobiecości, – uświadomi znaczenie miłości i odpowiedzialności.
FORMY I METODY praca w grupach, pogadanka, metoda „myślących kapeluszy”
MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE – pięciokolorowe kapelusze (czarne, białe, żółte, czerwone i niebieskie) wycięte z kartonu (patrz załącznik s. 131); koszyczek lub torebka do losowania. – pięć kolorowych kartonowych kartek lub pięć większych kapeluszy (w ww kolorach); – polecenia dla 5 grup (załączniki 1-5); – materiały (załącznik 6); – foliogramy (załączniki 7 i 8);
CZAS: 45 minut LITERATURA 1. K. Wojtyła, Miłość i odpowiedzialność, Wyd. KUL, Lublin 2004.
204
Szukałem Was...
C. Bilińska, M. Kraśnicka-Rokita
2. E. Wójcik, Z myślą o małżeństwie, Rubikon, Kraków 2005. 3. E. Sujak, Kontakt psychiczny w małżeństwie i rodzinie, Rubikon, Kraków 2005. 4. J. Pulikowski; G., A. Urbaniakowie, Młodzi i miłość, Oficyna Współczesna, Poznań 1996. 5. J. McDowell, Mity edukacji seksualnej, Wyd. Vocatio, Warszawa 1999. 6. T. Król, Młodzieńcza miłość i odpowiedzialność, „Wychowawca”, nr 2/1995, s. 22. 7. Giuseppe Pellegrino, Mistrzowie miłości, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1994
PRZEBIEG ZAJĘĆ (Uwaga: przed rozpoczęciem zajęć należy stoliki i krzesła ustawić w 5 grupach, rezerwując przestrzeń – znaczną część sali – na dalsze zajęcia w dużym kręgu.)
Wstęp Miniwykład nauczyciela nt. wieloznaczności słowa „miłość” i dewaluacji tego słowa w obecnej rzeczywistości, np. w oparciu o rozdział pt. Osoba a miłość w: K. Wojtyła, Miłość i odpowiedzialność.
Rozwinięcie Ćwiczenie – metodą myślących kapeluszy nt: „Miłość – szczególnym wyzwaniem do opowiedzialności”. 1. Rozłożenie pięciu kolorowych kartek (lub dużych kapeluszy na pięciu stolikach). 2. Podział uczniów na 5 grup przez losowanie kapeluszy (najlepiej przed wejściem do klasy). 3. Uczniowie siadają przy stoliku zgodnie z oznaczonym kolorem kartki i wylosowanym kolorem kapelusza. 4. Nauczyciel rozdaje polecenia dla poszczególnych grup (załączniki 1-5) oraz materiały – odpowiednie dla każdego koloru. 5. Uczniowie w oparciu o materiały (załączniki 6–10 ) przygotowują się do prezentacji swojego stanowiska (zgodnego z kolorem kapelusza – patrz załącznik 4, s. 132)
Idźcie dalej tą drogą
Szukałem Was... 205
6. Uczniowie siadają w dużym kręgu (każdy „kolor” zajmuje miejsca obok siebie). 7. Dyskusję rozpoczyna kolor czarny prezentując stanowisko tzw. wolnej miłości – „miłości” bez zobowiązań. (Może być odczytany list „Niuniusia”). 8. Pozostałe grupy prezentują swój punkt widzenia (zgodny z kolorem wylosowanego kapelusza). 9. Dyskusję prowadzi i podsumowuje kolor niebieski. (Nauczyciel ewentualnie wspiera uczniów tej grupy). 10. Nauczyciel wyświetla na foliogramie (załącznik 7) – 10 cech prawdziwej miłości oraz cytat Ojca Świętego Jana Pawła II (załącznik 8). Ten materiał może być również skserowany i podarowany każdemu uczniowi na koniec lekcji.
Zakończenie Nauczyciel cytuje słowa Jana Pawła II: „Życzę wam miłości, która zasługuje na miano wielkiej, prawdziwej i pięknej”.
206
Szukałem Was...
Załącznik 1
– Czarne kapelusze
Jesteśmy zwolennikami tzw. wolnej miłości (bez zobowiązań). Widzmy same trudności, to co pozytywne jest dla nas niemożliwe, liczą się tylko doraźne przyjemności; wytaczamy np. następujące argumenty: – nie istnieje prawdziwa miłość, – rządzą nami tylko popędy (gra hormonów), – dlaczego mam czekać do ślubu, skoro wielu innych nie czeka? – jeśli będzie ciąża, są lekarze – aborterzy... – albo jakoś to będzie... (list „Ninusia”)
Załącznik 2
– Białe kapelusze
Nasza perspektywa życiowa to: miłość, małzeństwo, rodzina. Opieramy się na argumentach rzeczowych i konkretnych, na faktach, np. – argumenty natury psychologicznej: każdy człowiek potrzebuje aprobaty, bliskości, miłości, – małżeństwo jest naturalnym finałem rozwijającej się miłości (por. Biblia, Rdz 2,24) – liczne badania dowodzą, że młodzi ludzie udane życie osobiste kojarzą ze szczęśliwym małżeństwem.
Załącznik 3
– Czerwone kapelusze
Chcemy kochać i być kochani. Bazujemy na uczuciach i emocjach, np. – miłość nadaje życiu sens; daje urok, niesie radość życia, – wyzwala namiętność i bicie serca, zachwyt i tęsknotę, – staje się motorem do działań: choć bywa i tak, że nie zawsze są one rozsądne, – miłość jest piękna.
Załącznik 4
– Żółte kapelusze
Dla nas liczy się tylko miłość prawdziwa. Kierujemy się działaniem pozytywnym, zawiera się w nim optymizm i nadzieja, np. – miłość to dawanie bez rozliczeń, bez licytacji, – prawdziwa miłość zawsze wybacza, – uczy cierpliwości i przyjęcia postawy wyrozumiałej dla słabości i wad innych ludzi, – uczy empatii i dzielenia z innymi smutków i radości.
C. Bilińska, M. Kraśnicka-Rokita, Idźcie dalej tą drogą
Załącznik 5
207
– Niebieskie kapelusze
Miłość i odpowiedzialność – to nasza dewiza życiowa. Nasze stanowisko jest zdystansowane, rozsądne: – miłości trzeba się uczyć – już w domu rodzinnym, – aby miłość się rozwinęła, trzeba dać jej czas, – prawdziwa miłość to postawa służby, często nawet pokory, – prawdziwa miłość potrafi czekać, – miłość to również odpowiedzialność za los dziewczyny, chłopca i ewentualnie dziecka.
Załącznik 7 (Foliogram) – 10 cech prawdziwej miłości
1. Miłość jest jak księżyc: jeśli się nie wznosi, opada. 2. Miłość się nie dzieli: rozmnaża się. 3. Miłości się nie kupuje, ani nie sprzedaje: miłość się darowuje. 4. Miłość albo jest pokorna, albo jej nie ma w ogóle. 5. Miłość, zanim powie: „Dam ci pocałunek”, mówi: „Podam ci rękę”. 6. Miłość, która „wylicza” nie jest prawdziwą miłością. 7. Miłość to nie znaczy przyzwyczaić się do drugiej osoby. 8. Kochać to znaczy przyprowadzić drugą osobę do siebie samego. 9. Kochać to znaczy obdarować kogoś radością. 10. Kochać to iść dalej, aniżeli to konieczne.
208 Załącznik 8
Szukałem Was...
– Foliogram
...Miłość jest szczególnym wezwaniem do odpowiedzialności. Przede wszystkim jest to odpowiedzialność za drugą osobę, której nie mogę zawieść. Jest to z kolei odpowiedzialność za naszą wspólną przyszłość – nie tylko przyszłość osobistą dwojga, mężczyzny i kobiety, ale przyszłość tych dzieci, którym oni dadzą życie – przyszłość rodziny, jako wspólnoty życia i miłości... Jan Paweł II
MATERIAŁ DLA CZERWONYCH KAPELUSZY
1. Miłość obdarowuje pewnością. Jeżeli nikt cię nie zauważa, to tak jakby cię nie było. To tak, jakbyś nic nie znaczył. I na odwrót, ten kto jest kochany, czuje swoją wartość, ma poczucie, że jest wszechmocny, że może wszystkiego dokonać. W ten sposób czuje, że żyje! Giuseppe Pellegrino, Mistrzowie miłości, s. 28
2. Miłość umacnia umysł. Czy zgodzicie się, że o wiele łatwiej jest zrozumieć, przyjąć prawdę o nas samych, gdy mówi nam ją osoba, którą kochamy? Nie myśli się jedynie rozumem. Myśli się również własnym sercem. Udowodniono, że słabe rezultaty w nauce są również konsekwencją zbyt małej miłości rodziców i wychowawców. Giuseppe Pellegrino, Mistrzowie miłości, s. 28
3. Od czego zaczyna się miłość? Okazuje się, że miłość bierze początek od spostrzeżenia jakiejś wartości w drugim człowieku, jakiegoś piękna zewnętrznego lub moralnego, jakiegoś dobra, które nas zachwyca, które nas pociąga, nad którym się pochylamy. Chcemy się z nim zjednoczyć, chcemy być blisko, chcemy być przy tym pięknie i dobru (…). Bywa też i tak, że znamy kogoś bardzo długo i zewnętrznie jakoś nas nie pociąga. Natomiast im bardziej go poznajemy, tym bardziej zachwycamy się dobrem, które z niego emanuje i z czasem zaczynamy dostrzegać w tym człowieku kogoś, z kim byśmy mogli przeżyć całe życie. Nagle zauważamy, że ta osoba pięknie się porusza, pięknie tańczy albo ma taki uśmiech, że aż ciepło robi się pod sercem. Ważnym elementem miłości jest szacunek dla drugiego człowieka, szacunek dla tego dobra i piękna, które się w nim dostrzegło. Grażyna Urbaniak, Młodzi i miłość s. 9, 10
4. „... prawdziwa miłość nie jest mglistym uczuciem ani ślepą namiętnością. Jest wewnętrzną postawą, ogarniającą całe jestestwo człowieka...”. Jan Paweł II
C. Bilińska, M. Kraśnicka-Rokita, Idźcie dalej tą drogą
Załącznik 6
209
– Materiały
MATERIAŁ DLA CZARNYCH KAPELUSZY Mam 18 lat i chodzę do szkoły zawodowej. Z gruntu rzeczy jestem spokojny, nie palę, prawie nie piłem i miałem dosyć duże powodzenie u dziewcząt. Już w siódmej klasie miałem dziewczynę (nie jest to jednak istotne, ponieważ od tego czasu miałem ich wiele). Przejdźmy jednak do sedna sprawy. W drugiej klasie poznałem wspaniałą dziewczynę (na imię miała Ania). Bardzo się kochaliśmy (właśnie z nią miałem pierwszy stosunek).W kilka tygodni po tym zerwała ze mną, nie wiedziałem z jakiego powodu. Chcąc zrobić jej na złość, w kilka dni później chodziłem już z jej koleżanką Bożeną. Również z nią po niedługim czasie miałem stosunek. Ale jak wspomniałem, chodziłem z nią tylko na złość Ani. Do Bożeny nic nie czułem, więc na niej mi nie zależało. Pewnego wieczoru na prywatce (już pod wpływem alkoholu) miałem stosunek z trzecią dziewczyną (Beatą). Nic do tej pory nie wiedziałem, lecz od koleżanek dowiedziałem się, że Ania jest w drugim miesiącu ciąży (podobno dlatego ze mną zerwała, bo się obawiała, że ja ją porzucę). Gdy postanowiłem, że zostanę z nią do końca życia, dowiedziałem się, że również Bożena jest w ciąży. Na złość i Beata powiedziała mi, że prawdopodobnie będę ojcem. Droga Niko, nie wiem co mam z sobą zrobić (czy popełnić samobójstwo, czy coś w tym rodzaju?). Zacząłem więcej pić i pewnego razu wpadła mi w ręce gazeta „Na przełaj” i przypomniały mi się problemy innych. Postanowiłem napisać, abyś udzieliła mi rady, (Ty lub czytelnicy), bo jestem w rozpaczy. Co robić? Kocham Anię, mnie kocha Bożena, a i Beata to jeszcze wielki znak zapytania. Proszę o radę i wskazówki. Niuniuś
MATERIAŁ DLA BIAŁYCH KAPELUSZY 1. Miłość jest wspaniałą witaminą psychologiczną. Dodaje zapału duchowi. Żywi go. Poprzez świadomość, że jesteśmy kochani, znajdujemy na świecie swoje miejsce. Pozwala nam to zdobyć wiarę w siebie samych, bo bez niej niemożliwa jest wiara w jakąkolwiek wartość. Obojętność natomiast zabija wszelkie pragnienia. Człowiek pozbawiony miłości jest jak ktoś „bez skóry”: całe jego ciało jest raną. Giuseppe Pellegrino, Mistrzowie miłości, s. 28
2. A co najważniejsze, tylko istoty ludzkie, tak cenne w oczach Bożych, są zdolne kochać. Miłość każe nam szukać dobra, miłość czyni nas lepszymi, to miłość sprawia, że mężczyźni i kobiety zawierają małżeństwa, że tworzą rodziny, wydają na świat dzieci. To miłość sprawia, że inni wybierają życie zakonne lub stają się kapłanami. Miłość każe nam wychodzić naprzeciw potrzebującym, kimkolwiek są, gdziekolwiek się znajdują. Każda prawdziwa ludzka Miłość to odblask, którą jest sam Bóg, do tego stopnia, że Pierwszy List św. Jana mówi: „Kto nie miłuje, nie zna Boga, bo Bóg jest miłością” (1J 4,8). Jan Paweł II, Przemówienie podczas spotkania z rodzinami – Watykan, 12 październik 1980 r.
210
Szukałem Was...
MATERIAŁ DLA ŻÓŁTYCH KAPELUSZY 1. Hymn o miłości (św. Paweł) Miłość cierpliwa jest, łaskawa jest. Miłość nie zazdrości, nie szuka poklasku, nie unosi się pychą; nie dopuszcza się bezwstydu, nie szuka swego, nie unosi się gniewem, nie pamięta złego; nie cieszy się z niesprawiedliwości, lecz współweseli się z prawdą. Wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, we wszystkim pokłada nadzieję, wszystko przetrzyma. Miłość nigdy nie ustaje. 1 Kor, 13
2. Uczynić się zdolnym do kochania znaczy: stać się sympatycznym, „przejrzeć” swój charakter, być może zawadiacki, impertynencki, męczący, nieufny, nieznośny, nerwowy, popędliwy, zimny, zmienny, „narwany”, niezdecydowany, skupiony na sobie samym..., a uczynić go bardziej świątecznym, podatnym i czułym, uważnym i ofiarnym; stać się bardziej „słonecznym”, bowiem od słońca możemy się wiele nauczyć: słońce obdarowuje, księżyc jedynie bierze. Tak ukształtowane „ja” wychowuje bez zdawania sobie z tego sprawy. Zaraża. Umożliwia wzrost. Giuseppe Pellegrino, Mistrzowie miłości
C. Bilińska, M. Kraśnicka-Rokita, Idźcie dalej tą drogą
211
MATERIAŁ DLA NIEBIESKICH KAPELUSZY 1. Miłość czyni człowieka szczęśliwym. Kochać i być kochanym, to tak jakby odczuwać ciepło słońca z obu stron! Szczęście dziecka nie jest uzależnione od samochodu: jest uzależnione od obecności, od zainteresowania się nim: jest uzależnione od troskliwości ojca i matki. Pierwszym źródłem zaburzeń u dorastającego młodego człowieka nie jest surowość rodziców, ale brak ich uczucia i zainteresowania. Giuseppe Pellegrino, Mistrzowie miłości, s. 25
2. Dlaczego warto czekać? Nastolatki dały mi jedną ze swoich ulotek, zawierającą listę niektórych plusów zachowania przedmałżeńskiej abstynencji: • Nie ma zagrożenia ciążą lub chorobą. • Nie ma potrzeby stosowania pigułki i innych środków antykoncepcyjnych ani obawy o skutki uboczne ich stosowania. • Nie ma presji, aby wziąć ślub, zanim jest się do tego gotowym. • Nie ma zagrożenia aborcją. • Nie grozi uraz spowodowany koniecznością oddania dziecka do adopcji. • Nie grozi eksploatowanie przez inne osoby. • Nie grożą wątpliwości, poczucie winy, rozczarowania, zmartwienie i odrzucenie. • Możność doświadczania pełnego porozumienia ze swoją dziewczyną (chłopakiem). • Możność kierowania swoim życiem. • Możność skupienia energii na ustalaniu i realizowaniu życiowych celów. • Możność rozwijania szacunku dla życia. • Możność rozwijania pozbawionej egoizmu wrażliwości. • Możność większego zaufania do instytucji małżeństwa. • Możność cieszenia się w pełni życiem nastolatka. Josh McDowell, Mity edukacji seksualnej, s. 350
3. (...) wytrwałość, z jaką Kościół głosi etykę małżeńską i rodzinną, bywa mylnie interpretowana jako podejmowanie przez wspólnotę chrześcijańską próbę narzucenia całemu społeczeństwu sposobu myślenia wynikającego z wiary i wiążącego tylko dla chrześcijan (...). W rzeczywistości jednak małżeństwo – jako trwały związek mężczyzny i kobiety, którzy ofiarowują się sobie nawzajem i przyjmują wielkodusznie dar życia nie jest jedynie wartością chrześcijańską, ale wartością wpisaną w pierwotny porządek stworzenia. Zagubienie tej prawdy to nie tylko problem dla wierzących, ale zagrożenie dla całej ludzkości. Prawdziwym prawem człowieka jest zwycięstwo nad samym sobą, które pozwala żyć w zgodzie z prawym sumieniem. Bez podstawowej świadomości norm moralnych życiu ludzkiemu i godności człowieka grozi rozkład i zniszczenie. Jan Paweł II, Przemówienie na Anioł Pański, Watykan, 19 VI 1994 r.