HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p2 2
2007-10-24 08:55:48
Irena Hlubek
W kręgu teatru niewielkiego Scenariusze teatralne dla szkoły podstawowej i gimnazjum
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p3 3
2007-10-24 08:55:48
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p2 2
2007-10-24 08:55:48
Książkę tę dedykuję moim aktorom z „Teatrzyków Niewielkich” oraz wokalistom i instrumentalistom z Klubu Poezji Śpiewanej „Atlantyda”
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p5 5
2007-10-24 08:55:49
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p6 6
2007-10-24 08:55:49
Spis treści Wstęp ________________________________________________ 9
ROZDZIAŁ I: OD ZABAWY DO TWÓRCZOŚCI ____________ 11
ROZDZIAŁ II: PROPOZYCJE WARSZTATÓW TEATRALNYCH 23
ROZDZIAŁ III: SCENARIUSZE TEATRALNE __________________ 37 Króliczek Smyczek i piękna Królewna ______________ 39 Smutna Pajęczyca __________________________________ 44 Znalazłem kwiaty, znajdzie się też królewna _______ 52 Wyczaruję wam _____________________________________ 60 Mały samotny Król _________________________________ 71 Dziwny potwór ______________________________________ 82 W Melamelandii ____________________________________ 94 Od bajki do bajki __________________________________ 111 Podróże kształcą ___________________________________ 134 Dlaczego ludzie nie chcą uwierzyć w Boże Narodzenie ________________________________ 147 Kolędnicy _________________________________________ 162
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p7 7
2007-10-24 08:55:49
Po kolędzie ________________________________________ 171 Wesoła kolęda ____________________________________ 176 Aneks ____________________________________________ 187
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p8 8
2007-10-24 08:55:49
Wstęp Publikacja ta jest poniekąd kontynuacją mojej książki Teatr niewielki, wydanej przez RUBIKON w 2003 roku. W pierwszej części ukazuję bardzo istotne miejsce zabawy w życiu dziecka. To od zabawy będzie zależało w przyszłości wiele spraw i ról życiowych, np. czy człowiek będzie odpowiedzialny, kreatywny, czy będzie miał wyobraźnię, czy jego interakcje społeczne będą miały charakter właściwy czy konfiktowy itp. Druga część to propozycja pracy z dziećmi, a w zasadzie propozycja warsztatów teatralnych dla dzieci. Trzecia część zawiera moje najnowsze scenariusze teatralne – własne, ale nie uciekam też od adaptacji. W scenariuszach tych pragnę zwrócić uwagę na wartości ogólnoludzkie, ale i na zagadnienie zabawy w życiu młodego człowieka. Często podczas prób teatralnych zmieniamy z aktorami kwestie, tworzymy inne, nagle scenariusz zaczyna wyglądać zupełnie inaczej, niż ten napisany przeze mnie. l właśnie do tego serdecznie Państwa namawiam. Namawiam do własnej wizji teatru.Scenariusz ma być tylko pomocą, a jeśli się zdarzy, że nasunie się Wam wraz z zespołem inny pomysł w trakcie realizacji mojego scenariusza, będę wdzięczna. Chciałabym podziękować wszystkim, którzy pomogli mi i wsparli mnie w pisaniu książki oraz w nagrywaniu płyty z piosenkami do spektakli: Pani Elżbiecie Olinkiewicz, profesor PWST we Wrocławiu – założycielce studiów podyplomowych z reżyserii, Panu Jackowi Przybyłowskiemu, profesorowi PWST we Wrocławiu; Katarzynie Ligęzie i Małgorzacie Kowalczyk za „nocne Polaków rozmowy o teatrze”; Róży Buchcik – nauczycielce muzyki za zapis nutowy moich piosenek oraz akompaniament pianina na
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p9 9
2007-10-24 08:55:49
10 ———————————
W KRĘGU TEATRU NIEWIELKIEGO
płycie; a także wielu osobom z Klubu Poezji Śpiewanej „Atlantyda” z RCK-u z Raciborza: Natalii Załuckiej – za śpiew i akompaniament gitarowy; Dominice Pocendek – za grę na flecie; Paulinie Kozioł i Annie Humeniuk – za śpiew; Kubie Blokeszowi – za śpiew, akompaniament gitarowy i instrumenty perkusyjne; Pani Magdalenie Kaszta – za śpiew i Maksymilianowi Mularczykowi za akompaniament pianina; dzieciom z „Teatrzyków Niewielkich” oraz uczniom z mojej szkoły: Dominice Grzesiczek, Patrycji Rzeźnickiej, Angelice Czapek, Marcie Szczotok i Patrykowi Mrozek – za śpiew piosenek na płycie. Dziękuję też Ninie i Agacie Trzaska, które odegrały ważną rolę przy pisaniu scenariusza „Od bajki do bajki” (druga wersja). Fotografie zamieszczone w książce wykonali Panowie Konrad Kubala i Artur Jelonek – za co im dziękuję. Podziękowania składam Rodzinie, Przyjaciołom oraz Pani Dyrektor Zespołu Szkolno-Przedszkolnego – mgr Marioli Kandziora, sekretarce ZSP w Borucinie – mgr Katarzynie Krajs, jak również nauczycielom – za okazaną pomoc i zrozumienie. Irena Hlubek
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p10 10
2007-10-24 08:55:49
ROZDZIAŁ I
OD ZABAWY DO TWÓRCZOŚCI Zabawa – jej znaczenie i klasyfikacja Definicja zabawy, określenie jej celu i istoty, jak i klasyfikacja budzi wśród psychologów wiele kontrowersji. Według J. Huizingi, zabawę z uwagi na formę można nazwać „czynnością swobodną, którą odczuwa się jako »nie tak pomyślaną» i pozostającą poza zwykłym życiem, a która może zaabsorbować grającego; czynnością, z którą nie łączy się żaden interes materialny, przez którą żadnej nie można otrzymać korzyści, która dokonuje się w obrębie własnego, określonego czasu i własnej określonej przestrzeni; czynnością przebiegającą w pewnym porządku według określonych reguł i powołującą do życia związki społeczne, które ze swojej strony chętnie otaczają się tajemnicą lub przy pomocy przebrania uwydatniają inność wobec zwyczajnego świata”1. Zdaniem Huizingi, zabawa jest pierwotniejsza i starsza od kultury. Według J. Froebla, zabawa jest przejawem potrzeby samo wyrażania się dziecka2, natomiast A. Maurer uważa zabawę za „jeden z podstawowych rodzajów działalności człowieka obok nauki i pracy, typowy dla wieku dziecięcego; podejmowana przez dziecko dla przyjemności, dla zaspokojenia potrzeby ruchu i działania; ma duże znaczenie kształcące i wychowawcze; sprzyja rozwojowi fizycznemu i psychicznemu dziecka”3. 1 2 3
J. Huizinga, Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, Warszawa 1985 s. 28. Hasło zabawa [w:] Słownik pedagogiczny, pod red. W. Okonia, s. 358. Hasło zabawa [w:] Słownik pedagogiczny pod red. W. Szewczuka, s. 330.
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p11 11
2007-10-24 08:55:49
12 ———————————
W KRĘGU TEATRU NIEWIELKIEGO
Maria Jędrychowska przedstawia dziesięć cech odróżniających zabawę od „zwykłego życia”. W ten sposób zabawa staje się czynnością: 1) niezwykłą i odmienną, 2) swobodną, spontaniczną i samorzutną, 3) absorbującą uczestnika, 4) bezinteresowną materialnie (nagrodą w pewnym sensie jest zadowolenie, zachwyt, radość, wesołość i relaks), 5) autoteliczną (własnocelową), zabawie nie można postawić pytania „po co?”; 6) czynnością określoną w czasie, 7) czynnością określoną w przestrzeni, 8) podporządkowaną pewnym regułom, 9) wyzwalającą odruchy społeczne i wspólnotowe, 10) noszącą cechy wtajemniczenia, sekretnej inności4. Można dodać, że zabawa nie jest zwykłym życiem, ale udawaniem, naśladowaniem. Inną jej cechą jest powtarzalność i wywoływanie przyjemnego napięcia u uczestników zabawy5. Zabawy wieku dziecięcego znacząco wpływają na późniejsze kształtowanie osobowości człowieka dorosłego, odgrywanie przez niego ról społecznych, jego rozwój emocjonalny i psychiczny (dorosły często kieruje się regułami zabaw i gier dziecięcych). Zabawa dla dziecka w wieku szkolnym jest działalnością podstawową, odgrywającą w jego życiu niezwykle ważną rolę i zajmującą mu wiele czasu. Prawie w każdej dowolnej czynności dziecka zawarte są elementy ludyczne6. W zabawie tkwi też element autoedukacji, która „polega na tym, że dziecko samodzielnie radzi sobie z problemami wyłaniającymi się w działaniu podjętym z jego własnej inicjatywy. Bawiąc się wypróbowuje swe siły i możliwości, pokonuje opór, jaki stawiają mu materiał i tworzywo przekształcane w toku działania, rozwiązuje problemy doboru odpowiednich akcesoriów i symboli koniecznych do zainscenizowania i udramatyzowania akcji”7. Samodzielność i działalność zabawy czyni z niej barierę ochronną przed nadmiarem zadań zewnętrznych, którym 4
5
6
7
M. Jędrychowska, Lektura i kultura. Kształtowanie świadomości kulturalnej uczniów szkoły podstawowej, s. 13-14. O. Mazurek, Zabawa w szkole średniej?! [w:] Inspiracja, pomysły. Książka pomocnicza dla twórczego nauczyciela, Wrocław 1998, s. 11-12. M. Przetacznikowa, Wartości wychowawcze zabaw dziecięcych [w:] M. Przetacznikowa, Z. Włodarski, Psychologia wychowawcza, PWN, Warszawa 1979, s. 515. Tamże, s. 516.
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p12 12
2007-10-24 08:55:49
R.I. OD ZABAWY DO TWÓRCZOŚCI __________________________________
13
dziecko nie potrafiłoby sprostać. Istnieją też w zabawie mechanizmy samoregulacyjne. Dziecko może przerwać zabawę kiedy chce, np. gdy jest znudzone czy zmęczone lub napotyka na trudności. Może też w każdej chwili zmienić temat czy plan zabawy. Charakter zabawy zależy od poziomu rozwoju osoby8. Należy pamiętać o granicach ingerencji dorosłego w zabawę dziecka, np. gdy widzi, że zabawa staje się niebezpieczna dla dziecka, czy też rozbudza niewłaściwe zainteresowania mające wpływ na dalszy jego rozwój itp. Dziecko w zabawach odtwarza coraz szersze kręgi rzeczywistości, zatem zabawa skłania go do eksploracji świata, służącej celom praktycznym. Poznane atrybuty rzeczy i osób oraz zauważone związki i stosunki między nimi dziecko stosuje w działaniu swobodnym i twórczym9. Nawet w zabawach opartych na naśladownictwie odbicie rzeczywistości nie jest tu wierne, a świat zostaje zawsze przetworzony. Zabawa stanowi też pole przeżywania i kształtowania uczuć, np. gdy dziecku udaje się pokonać trudności i doprowadzić czynność do końca, cieszy się wtedy z sukcesu. Swoistą szkołą uczuć stają się zabawy tematyczne, które umożliwiają poszerzenie zakresu własnych doznań emocjonalnych i kształtowanie uczuć wyższych: miłości, przyjaźni, patriotyzmu czy przywiązania itp. Zabawy mogą być też skutecznym środkiem terapeutycznym, ułatwiającym dziecku osiągnięcie równowagi psychicznej (np. zabawy tematyczne w grupie dzieci odgrywających określone role. Dziecko ujawnia wtedy swe przeżycia i konflikty, a pod wpływem oddziaływań psychoterapeutycznych rozładowuje napięcia emocjonalne, pozbywa się poczucia zagrożenia i lęku, a postawę obronną i opozycyjną zamienia stopniowo na przyjazne i życzliwe nastawienie do ludzi10. Zabawy tematyczne mogą być stosowane w terapii dzieci nadpobudliwych i agresywnych. Twórcze zabawy w role mają też duże znaczenie dla rozwoju uczuć społecznych i całokształtu socjalizacji dziecka11. Rozwijają one u dzieci umiejętność współdziałania i współpracy, cierpliwość i wytrwałość w dążeniu do celu, kształtują uczucia społeczne, jak: życzliwość, koleżeńskość, opiekuńczość, chęć niesienia innym pomocy, obowiązkowość i odpowiedzialność. Według Słownika pedagogicznego zabawy dzielą się na: 1) czynnościowe (funkcjonalne); 2) dydaktyczne (umysłowe); 8 9 10 11
Tamże, s. 517. Tamże, s. 517. Tamże, s. 519. Tamże, s. 520.
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p13 13
2007-10-24 08:55:49
14 ———————————
W KRĘGU TEATRU NIEWIELKIEGO
3) 4) 5) 6) 7) 8) 9)
fikcyjne (iluzyjne, tematyczne); konstrukcyjne; manipulacyjne (u dzieci w wieku 1-2 roku życia); recepcyjne (receptywne), np. oglądanie obrazków, bajek; ruchowe; samotne (w pojedynkę); wspólne (dzieci bawią się razem, pożyczają i wymieniają zabawki); 10) zespołowe (role są podzielone)12. S. Szuman przypisywał wielką rolę zabawom iluzyjnym, manipulacyjnym, umysłowym i artystycznym (taką proponował taksonomię). Uważał, że rozwijają one myślenie, emocje, wyobraźnię i instynkt społeczny13. Z kolei J. Piaget dzieli zabawy na zmysłowo-ruchowe, symboliczne i zabawy związane z regułami. Jego zdaniem, zabawy wpływają na kształtowanie się i rozwój inteligencji, której właściwością jest transformacja14. Według J. Cieślikowskiego, za fenomen zabawy uznać należy jej działanie kulturotwórcze, jak i aktywność budującą bogatą osobowość we wszystkich możliwych płaszczyznach: intelektualnej, emocjonalnej, estetycznej i społecznej15. Im bardziej zabawy są rozmaite i rozbudowane, i im dłużej trwają w dzieciństwie, tym większe są – zdaniem K. Miłobędzkiej – zdolności twórcze dojrzałego człowieka, tym większa jest potrzeba wyrażania własnych, niepowtarzalnych doświadczeń, a także dużo bardziej sprawne jest jego myślenie abstrakcyjne16.
Czym są gry dramatyczne? Gra dramatyczna jest rodzajem swobodnej ekspresji korporalnej, a jej efektem jest kreacja o charakterze twórczym, która stanowi typ komunikatu realizujący się w „języku ciała”. Gra dramatyczna jest zawsze naśladowaniem rzeczywistości i stanowi pewien rodzaj społecznej sytuacji komunikacyjnej17. Gra stawia jednostkę wobec siebie samej i innych. W tym procesie funkcje porozumienia przejmuje ciało, które posługuje 12 13 14 15
16
17
Słownik psychologiczny, s. 330-331. M. Jędrychowska, dz. cyt., s. 18. J. Piaget, Psychologia i epistemologia, Warszawa 1977, s. 76. J. Cieślikowski, Wielka zabawa. Folklor dziecięcy, wyobraźnia dziecka, wiersze dla dzieci, Wrocław–Warszawa–Kraków 1985, s. 214. K. Miłobędzka, Alicja w krainie rzeczywistości, [w:] Obszary spotkań dziecka i dorosłego w sztuce (red.) M. Tyszkowa i B. Żurakowski, Warszawa–Poznań 1989, s. 265. B. Dyduch, Gra dramatyczna i jej miejsce w obrębie metody przekładu intersemiotycznego, [w:] Obszary spotkań dziecka i dorosłego w sztuce, s. 209-210.
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p14 14
2007-10-24 08:55:49
R.I. OD ZABAWY DO TWÓRCZOŚCI __________________________________
15
się gestem. Każdy człowiek ma własne, indywidualne w dużej mierze gesty. Im bardziej gest jest symboliczny, uniwersalny, tym przekaz, który transmituje, jest czystszy i czytelniejszy18. Gest jest podstawowym znakiem teatru. Gry, według P. Guiranda, są „mniej lub bardziej skomercjalizowanymi systemami znaków, podobnie jak nauka i sztuka, charakteryzujących się jednak głównie tym, że nadawca, a więc gracz, sam stanowi znak: grać to być kimś innym – lalka jest dzieckiem, a bawiąca się jest matką, pionki szachowe są dwiema armiami, zaś gracze rywalizującymi ze sobą strategami. Każda czynność dąży do przeistoczenia się w grze w tej mierze, w jakiej traci swoją bezpośrednią funkcję[...]. Wśród gier szczególne miejsce trzeba przyznać grom dramatycznym: dekoracja, reżyseria, aktorzy – wszystko to są znaki…”19. Gry dramatyczne są formą teatru dzieci i młodzieży. Odwołują się do spontanicznej, właściwej wiekowi, ekspresji dramatycznej i rozwijają ją. Sprawiają, iż człowiek staje się otwartym, aktywnym, a co za tym idzie, twórczym. Lidia Rybotycka nazywa je grami dramatyczno-muzycznymi. Jej zdaniem, powinna im towarzyszyć muzyka, która jest jednym z wielu elementów składających się na całość dramatycznej ekspresji. Rytm muzyczny narzuca pewna dyscyplinę: porządkuje ruch nadając mu określony początek, formę i zakończenie20. Muzyka nie tylko uczy słuchać rytmu i stosować się do niego, ale także budzi świadomość różnych rytmów życia: radości i smutku, zamyślenia i działania, spraw wzniosłych, groźnych i pogodnych, a zatem nie tylko prowokuje do ruchu, ale także rozbudza myślenie. W podświadomości uczestników wyrabia się umiejętność koordynowania myśli, ciała i głosu w jedną doświadczalną całość21. Grami dramatycznymi są zarówno proste ćwiczenia ruchowe, jak i całe przedstawienie, w którym znajdzie się ruch, słowo, muzyka, a nawet realizacja gotowego tekstu literackiego dostosowanego do potrzeb dzieci i młodzieży. Gry dramatyczne należy zacząć od gier przygotowujących ciało, wyrabiających równowagę, zwinność, szybki refleks, zręczność i poczucie rytmu, co z kolei pozwala osiągnąć uczestnikom świadomość własnych ruchów, umiejętność wypowiadania się ruchem i gestem, a przy tym wywołuje dobre samopoczucie i odprężenie. 18 19 20 21
B. Dyduch, dz. cyt., s. 212-213. P. Guirand, Semiologia, Warszawa 1974 L. Rybotycka, Gry dramatyczne, Warszawa 1990. B. Way, Development through. Drama, Longman, London 1967, s.112.
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p15 15
2007-10-24 08:55:49
16 ———————————
W KRĘGU TEATRU NIEWIELKIEGO
Gry służą do wyrobienia i uświadomienia sobie sprawności głosu i wrażliwości na dźwięki. Są one środkiem ekspresji. Jeszcze inny rodzaj gier polega na obserwacji i odtwarzaniu – naśladownictwie zjawisk zachodzących w przyrodzie, np. wiatr, burza, wzrost drzewa, ogień. Prostsze są ćwiczenia polegające na odtwarzaniu odgłosów wsi, ulicy w mieście, itp. Są też zabawy wyrażające uczucia i nastroje, np. chodzenie w deszczu i przy pogodzie, radość z powrotu mamy, smutek po stracie zabawki czy zwierzątka itp. Inne gry dramatyczne kładą nacisk na wyrabianie i zaakceptowanie działania w grupie, aż do umiejętności pełnego zgrania się z innymi, np. wspólne podporządkowanie się rytmowi, czy improwizacje tematyczne (oczekiwanie na przystanku na przyjazd autobusu, targowiska z handlarzami itp.). W grach trzeba posługiwać się słowem. Zaczynają się one od zwykłych rozmów, w których dwie strony przedstawiają różny punkt widzenia. Sceny są najpierw wykonywane parami, a potem grupowo. Posiadają jasno uwydatnione momenty: zawiązanie konfliktu, jego punkt szczytowy i rozwiązanie. Dochodzi do improwizowanych kompozycji dramatycznych o określonym przebiegu akcji i angażujących całą grupę. Każda gra tematyczna prowadzi do wyzwolenia twórczej aktywności jej uczestników – osiąga zamierzony cel i stanowi punkt dojścia. Przebieg gier dramatycznych zależy od dynamizmu konkretnej grupy i dlatego podlegają one prawu wspólnej kreacji przez wszystkich uczestników. Sam przebieg i rezultat gier jest twórczością.
Twórczość a współtworzenie w teatrze amatorskim Nie ma takiej dziedziny działalności, w której nie byłoby miejsca dla twórczej aktywności człowieka. „Twórczość pozwala na przekroczenie granic, jakie wyznacza ludziom postawa konsumpcyjna. W konsumpcji człowiek się nieustannie powtarza, w twórczości idzie ku temu, co nowe” – pisze B. Suchodolski22. Wiesław Karolak23 próbuje znieść stereotypy myślenia, że twórczość jest przywilejem utalentowanych, profesjonalistów czy artystów, lub że myśli się o twórczości w kategorii wytworów, a tym samym nieświadomie zacieśnia się to pojęcie do kilku dziedzin ludzkiego działania. Trzeba odróżnić twórczość wynikającą ze specjalnego talentu od twórczości wyrastającej z osobowości, związanej z urzeczywistnianiem siebie (self actualizing 22 23
B. Suchodolski, Twórczość jako styl życia, „Studia filozoficzne” 1975, nr 10-11. W. Karolak, Sztuka jako zabawa, zabawa jako sztuka, Warszawa 1997, s.11.
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p16 16
2007-10-24 08:55:49
R.I. OD ZABAWY DO TWÓRCZOŚCI __________________________________
17
creativnes) – z samorealizacją. Twórcza samorealizacja jest bliska zabawie. Każde dziecko w pewnym sensie posiada postawę twórczą, gdyż potrafi postrzegać swobodnie, nie nastawia się z góry na to, co ma być widziane, co musi być, co było zawsze. Prawie każde dziecko potrafi stworzyć obraz, wiersz, czy zatańczyć pod impulsem chwili, bez wcześniejszego planowania. A zatem twórcza samorealizacja jest fundamentalną właściwością ludzkiej natury, wrodzoną niemal każdej istocie ludzkiej24. Na czym polega współtworzenie? Czy współtworzenie wiąże się ze współodpowiedzialnością za dzieło? Prozaik czy dramaturg odpowiada za swoich czytelników, kształtuje ich gust estetyczno-literacki, trafiając swoim sposobem myślenia w ich system wartości, a czasami nawet burzy ten system, pobudzając do pewnych przewartościowań. Współodpowiedzialność za dzieło najbardziej widoczna jest w dziedzinie teatru czy filmu. Nawet najzdolniejszy reżyser nie jest w stanie stworzyć arcydzieła dysponując odpowiednim pomysłem i środkami, ale mając kiepskich aktorów, którzy nie czują współodpowiedzialności za dzieło. Współtworzenie rozwija horyzonty zarówno aktora, jak i reżysera. Jak u dzieci i młodzieży rozwijać postawę twórczą i postawę współtworzenia? Przede wszystkim dziecko musi doznawać wielu bogatych i różnorodnych przeżyć, pobudzających je zarówno uczuciowo, jak i umysłowo, dostarczających mu treści, z których można tworzyć nowe doświadczenia. Oprócz tego niezbędna jest też umiejętność myślenia lateralnego czy asocjacyjnego, stawiania hipotez i oryginalnych pomysłów – twierdzi W.D. Wall. Postawę twórczą i postawę współtworzenia u dzieci i młodzieży kształtują i rozwijają koła zainteresowań działające przy domach kultury czy w szkołach. Dziecko uczestnicząc w tych zajęciach nie tylko uczy się naśladować, odtwarzać np. skecze ze znanych kabaretów, ale przede wszystkim współtworzy, tworzy nową jakość, proponuje swoje pomysły, bierze czynny i kreatywny udział w zajęciach. Często pomysły dzieci są wcielane w spektakl, będąc adekwatnym uzupełnieniem procesu tworzenia. Współtworzenie i współodpowiedzialność za dzieło najbardziej widoczne są w kołach teatralnych. Niejednokrotnie instruktor teatralny posuwa się małymi krokami w przedstawieniu, nie mając kompletu „aktorów”, a nie zawsze role są dublowane przez inne dzieci. Często obecni przyjmują role nieobecnych, aby można robić następne kroki, budować następną scenę. 24
Por. W. Karolak, dz. cyt., s. 12.
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p17 17
2007-10-24 08:55:49
18 ———————————
W KRĘGU TEATRU NIEWIELKIEGO
W teatrze szkolnym punktem wyjścia nie jest przedstawienie, które należy przygotować, ale pobudzenie psychicznego rozwoju dzieci i młodzieży (Chancerel). Zatem dzieci i młodzież nie są na usługach sceny szkolnej, przeciwnie – zajęcia teatralne i gry dramatyczne powinny służyć rozwojowi osobowości, stając się metodą wychowawczą. W teatrze amatorskim powinno się dążyć do ukazania jego źródeł we właściwej dla dzieci i młodzieży aktywności twórczej: w grach i zabawach. W teatrze amatorskim instruktor powinien traktować dzieci jako współpartnerów i dopuścić je do współdziałania w trudnych procesach wychowania i samowychowania. Teatr szkolny daje uczniom młodszym możliwości rozwijania motywacji społecznej, np. trzeba zachować dyscyplinę, bo nie będzie można przeprowadzić efektywnej próby, nie można z błahego powodu opuszczać zajęć teatralnych, gdyż utrudnia się pracę innym. Kształtując taką postawę u dzieci i młodzieży, rozwijamy u nich poczucie odpowiedzialności i obowiązkowości25. „Spotkanie dzieci z teatrem to wielopłaszczyznowa scena rozwoju intelektualnego i emocjonalnego – twierdzi A. Maksymiak. – To niezapomniana przygoda dla nauczycieli i ich podopiecznych. Albowiem teatr tworzą nie tylko scena i ustawione na niej dekoracje, aktorzy, publiczność i kurtyna. Teatr jest procesem twórczym. Bardzo aktywnym, kryjącym pułapki i niespodzianki, radości, sukcesy i porażki. Teatr to praca wspólna. Nad analizą tekstu literackiego, słowem, gestem, ruchem. Nad kontaktem z partnerami, nad umiejętnością pracy z zespołem”26. K. Miłobędzka twierdzi, iż każdy z nas w dzieciństwie jest właścicielem teatru, ma swój teatr, chociaż wcale o tym nie wie. Bawi się, a przez zabawę, która jest niezwykłą i trudną praca myśli, poznaje niezrozumiały świat. W zabawie korzysta z rzeczy dostępnych: z własnego ciała, rzeczy, które są pod ręką, ze znanych słów, które zastępują niedostępne rzeczy, z myśli i uczuć. W ten sposób teatr powstaje jakby niechcąco, mimochodem, powoływany nieświadomie, ale jest teatrem27. Rola teatru amatorskiego jest nieoceniona. Teatr amatorski wpływa na kształtowanie pełnego i właściwego rozwoju osobowości dzieci i młodzieży. Często odgrywa też rolę kompensującą i terapeutyczną, np. dla dziecka nieśmiałego czy z wadami wymowy. Wpływa korzystnie na rozwój intelektualny, społeczny i emocjonalny dzieci i młodzieży. 25
26 27
J. Awgulowa, W. Świątek, Inscenizacje w klasach początkowych, Warszawa 1985, s.10-11. Por. A. Maksymiak, Teatr w szkole, Wrocław 1998, s. 5. K. Miłobędzka, Siała baba mak, Wrocław 1995, s. 9.
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p18 18
2007-10-24 08:55:49
R.I. OD ZABAWY DO TWÓRCZOŚCI __________________________________
19
Uważam, iż teatr dziecięcy i młodzieżowy wychowuje do odpowiedzialności, uczy wrażliwości, pomaga w odkryciu własnych talentów, w przełamaniu barier oraz kształtuje postawę otwartą i twórczą.
Moja koncepcja pracy w teatrze amatorskim „Teatrzyki Niewielkie” – tak od wielu lat nazywają się moje zespoły teatralne, które prowadzę w Domu Kultury w Borucinie oraz w Zespole Szkolno-Przedszkolnym im. Janusza Korczaka, w tej samej miejscowości. Borucin jest wioską na pograniczu polsko-morawskim, stąd w miejscowości tej mówi się piękną gwarą morawską (laską). W mojej pracy z dziećmi na zajęciach teatralnych dużo czasu zajmuje dbałość o kulturę języka, czyli poprawianie akcentów językowych, intonacyjnych, dbałość o dykcję. Z jednej strony dbam o czystość języka polskiego, a z drugiej strony nie odrzucam gwary morawskiej, o ile jej użycie może być walorem. Staram się uświadomić uczniom bogactwo kulturowe, jakim jest ich gwara. Kolejnym moim celem jest dostosowanie repertuaru teatralnego do realnych możliwości dzieci i młodzieży. Dzieci muszą być świadome tego, co mówią, dla kogo i po co. Nie wyobrażam sobie grania przez dzieci i młodzież niezrozumiałej dla nich sztuki, mimo największych ambicji reżyserskich. Dochodziłoby wtedy zapewne do automatyzacji gry czy pewnego manieryzmu u „małych aktorów”, a przede wszystkim nie byłoby wówczas atmosfery współtworzenia w zespole teatralnym. Ważnym zadaniem w pracy instruktora teatralnego jest rozwijanie kreatywności wśród uczestników przez zabawy i gry dramatyczne, czy przez pisanie scenariuszy teatralnych wspólnie z instruktorem lub samodzielnie. Kilkakrotnie zdarzyło mi się otrzymać od zdolnych uczestników krótki scenariusz teatralny, czasami nawet wyreżyserować go. Kreatywność rozwijam poprzez zaangażowanie dzieci w proces współtworzenia, czyli podsuwania pomysłów i rozwiązań teatralnych. Innymi formami kreatywności są improwizacje ruchowe do muzyki, etiudy teatralne, samodzielnie ułożone przez dzieci układy choreograficzne, czy układanie muzyki do tekstu piosenki, lub na odwrót – pisanie słów piosenki do muzyki. „Teatr amatorski wychowuje do odpowiedzialności poprzez fakt, iż w zespole powinna panować pewna dyscyplina.
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p19 19
2007-10-24 08:55:49
20 ———————————
W KRĘGU TEATRU NIEWIELKIEGO
Szczególnie da się to zauważyć w dbałości przez zespół o rekwizyty, jak również w systematycznym przychodzeniu całego zespołu na próby... Uczestnicy zespołu teatralnego muszą czuć się współtwórcami, a nie tylko odtwórcami. Z kolei poprzez postawę współtworzenia dochodzą oni do postawy współodpowiedzialności”28. Równie ważnym zadaniem stojącym przed teatrem amatorskim jest rozwijanie więzi międzyludzkich, przyjaźni, poszanowania godności drugiej osoby, wyczuwania potrzeb drugiego oraz wczuwanie się w sytuację drugiej osoby, zrozumienie uwarunkowań swojej roli i czynników kierujących postępowaniem kreowanej roli. W teatrze dziecięcym jest szansa na rozwijanie u dzieci sfery emocjonalnej, poznawczej, społecznej, intelektualnej, psychoruchowej oraz rozwijanie wyobraźni. Niebagatelnym zadaniem stojącym przed teatrem amatorskim jest praca nad dykcją. Często zdarzają sie osoby bardzo utalentowane w zespołach teatralnych, ale z wadami wymowy. Oczywiście nie zastąpimy w tym wypadku kontaktu dziecka z logopedą, ale na pewno poprawimy wyrazistość i sposób wymowy. To bardzo dobrze, że zdarzają się takie dzieci w zespole, gdyż teatr jest dla nich formą walki z kompleksami, ale i zabawą, która posiada wartości kompensujące. Dla instruktora dziecko z wadą wymowy też jest wyzwaniem, gdyż musi on dobrać dla niego odpowiednią rolę, a dziecko nie powinno poczuć się w jakikolwiek sposób gorsze od innych. Teatr może okazać się naturalną terapią dla dzieci nadpobudliwych i agresywnych, trzeba jedynie mądrze nimi pokierować i ukierunkować ich nadmiar energii na teatr. Kolejnym celem teatru amatorskiego jest wychowanie dzieci i młodzieży przez sztukę. Staram się organizować występy dzieci dla mieszkańców Borucina, a nawet okolic, dla przedszkolaków i innych szkół, oraz dla Ośrodka Rehabilitacji „Caritas” z Raciborza i z Krzanowic. Te występy uświadamiają dzieciom, że to co robimy, może komuś sprawić radość, ale uczą też bycia uważnym na drugiego człowieka. Kontakty z ludźmi starszymi, niejednokrotnie schorowanymi czy dziećmi upośledzonymi uczą empatii i tolerancji wobec inności oraz szacunku wobec każdego człowieka29. Dzieci biorą też udział w warsztatach teatralnych w domach kultury czy teatrach, np. przy okazji przeglądów teatralnych. 28
29
I. Hlubek, Teatr amatorski w wychowaniu młodzieży, [w:] „Wychowawca” nr 7-8/2003, s. 6. I. Hlubek, Teatr dziecięcy i młodzieżowy propozycją wychowania do wolności, [w:] Wychowanie człowieka otwartego, (red.) A. Rynio, Kielce 2001, s. 199.
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p20 20
2007-10-24 08:55:49
R.I. OD ZABAWY DO TWÓRCZOŚCI __________________________________
21
Warsztaty te często prowadzą aktorzy. Kilkakrotnie zapraszałam na warsztaty teatralne do Domu Kultury w Borucinie profesora PWST we Wrocławiu oraz aktora Teatru Lalek we Wrocławiu – Jacka Przybyłowskiego czy instruktorkę teatralną Jolantę Dzumyk z Raciborskiego Centrum Kultury, sama też prowadzę warsztaty teatralne dla dzieci z zespołów teatralnych i innych uczniów Zespołu Szkolno-Przedszkolnego w Borucinie. Innym elementem wychowania przez sztukę jest organizowanie wycieczek do Teatru Lalek w Opolu czy Teatru „Banialuka” w Bielsku-Białej oraz skorzystanie z tzw. edukacji teatralnej prowadzonej przez aktorów „Banialuki” (zwiedzanie pomieszczeń teatralnych, zapoznanie się z rodzajami lalek i ich budową). Wychowanie przez sztukę dokonuje się poprzez uczestnictwo w różnych przeglądach teatralnych. Dzieci oprócz własnego występu oglądają inne przedstawienia, uczą się oceniać, mieć własne zdanie co do proponowanych i oglądanych spektakli, nabierają krytycznego spojrzenia, dokonują konfrontacji, ale również zawierają nowe znajomości. Wychowując skłaniam dzieci i młodzież do zainteresowań i gustów literackich. Niejednokrotnie dzieci grając w spektaklach opartych na literaturze, czyli w tzw. adaptacjach teatralnych, patrzą inaczej na literaturę, a nawet często biorą pierwowzór do ręki, chcąc wiedzieć, jak autor napisał naprawdę. I tak podczas pracy nad „Alicją w Krainie Czarów” dzieci miały okazję porównać przekład R. Stillera z M. Słomczyńskim, aby w końcu zdecydować się na przekład A. Marianowicza, który w moim przekonaniu najbardziej pokazuje trafną grę słów. Ważnym zadaniem teatru jest wspieranie talentów – stąd mam kilka grup wiekowych zespołów teatralnych. Chodzi o to, aby umożliwić dzieciom i młodzieży przepływ z grupy do grupy, rozwijanie zainteresowań i talentów. Do moich grup przychodzą nie tylko uczniowie bardzo utalentowani i bardzo zdolni, ale i dla tych mniej zdolnych znajduje się miejsce. Zdarza się, że pod wpływem zajęć teatralnych dziecko zaczyna się lepiej uczyć w szkole. W moich sztukach stawiam akcent na tzw. teatr zabawy. To najwłaściwszy kierunek rozwoju teatru dziecięcego, gdyż w pełni odpowiada oczekiwaniom dziecka i jest zgodny z jego rozwojem. Przez zabawę dziecko wychowuje się, a zarazem uczy, rozwija sferę emocjonalną, poznawczą, społeczną, psychoruchową, a także wyobraźnię30. 30
I. Hlubek, Teatr niewielki, Kraków 2003, s. 4.
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p21 21
2007-10-24 08:55:49
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p2 2
2007-10-24 08:55:48
ROZDZIAŁ II
PROPOZYCJE WARSZTATÓW TEATRALNYCH (szkoła podstawowa i gimnazjum)
Warsztaty teatralne są ciekawym sposobem pracy z dziećmi. Instruktor przed podjęciem zajęć musi się dobrze zastanowić, jaki jest cel warsztatów. Może tworzyć konkretny program (np. na zamówienie), zawsze jednak mając na celu uwrażliwienie dzieci na piękno muzyki, pobudzenie wyobraźni, zaangażowanie uczniów, wdrażanie do odpowiedzialności, kształcenie umiejętności przedstawienia ruchem działań i zadań aktorskich, kształcenie pamięci słownej i ruchowej, kształcenie koordynacji psychoruchowej. Celem jest też dobra zabawa. W warsztatach nie może zabraknąć różnych twórczych zabaw rozwijających osobowość i wyobraźnię. Inną ważną sprawą dla prowadzącego jest zorganizowanie potrzebnych rekwizytów. W czasie warsztatów wiele etiud może powstać spontanicznie z wykorzystaniem naturalnych potrzeb dzieci, np. bycia królem. Opisane tu warsztaty były przeprowadzone w ciągu dwu dni. Trzeciego dnia po południu odbyły się tzw. pokazy dla mieszkańców naszej miejscowości. Pierwszego dnia ułożyliśmy większość etiud, zaś drugiego dnia dopracowaliśmy je. Codziennie pracowałam z każdą grupą po półtorej godziny. Największą radością
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p23 23
2007-10-24 08:55:49
24 ———————————
W KRĘGU TEATRU NIEWIELKIEGO
dla mnie jako instruktorki było to, że wiele dzieci spoza moich grup teatralnych bardzo zaangażowało się w zajęcia. Dzieci te mocno przeżywały każde działanie, zwłaszcza w czasie prezentacji przed publicznością. Pomogło im to uwierzyć w siebie, w swoje możliwości twórcze oraz pokonać kompleksy, jak również rozwinąć swoją osobowość i talent.
WARSZTATY TEATRALNE DLA KLAS I–III Rekwizyty: płyty CD z odpowiednią muzyką (także z muzyką relaksacyjną), walizka, czapka żołnierska, kwiaty, korona, koszyk z gwizdkami, gazeta, chusta, baloniki, wózek, lalka, klocki, szalik, skrzydła, kolorowe ubrania, np. spódniczki, perkusyjne instrumenty muzyczne (mogą być też pokrywki od garnków, butelki, puszki napełnione ziarnem itp.).
Zabawy, gry dramatyczne i zadania aktorskie 1. „Imię i gest”. Dzieci wraz z instruktorem stoją w kole i przedstawiają się imieniem, dodając do tego prosty gest. Rozpoczyna instruktor – „Nazywam się Ewa” i dodaje do tego np. ukłon. Następna osoba powtarza imię poprzedniej wraz z jej gestem i dodaje swoje imię i swój gest. Wszyscy zbiorowo powtarzają ruchy i wypowiedziane imiona, utrwalając w ten sposób słowa i gesty. Można zastosować dodatkową rundkę tej zabawy, gdy eliminujemy jednego członka grupy, ale jego zapamiętane imię i gest grupa musi powtórzyć. Inną formą tej zabawy będzie chodzenie po sali na komendę instruktora, podchodzenie do wybranej osoby i powtórzenie jej gestu. Instruktor liczy powoli do 10. Jeszcze inną formą będzie powtarzanie jak największej liczby zapamiętanych gestów. Ćwiczenie to ma na celu rozluźnić dzieci, kształcić pamięć ruchową, koordynację psychoruchową. 2. „Pomniki” czy „Rzeźby”. To ćwiczenia ruchowe oparte jest na „stopklatce”, czyli zatrzymaniu na sygnał instruktora ruchu w zastygnięciu. Dzieci biegają swobodnie po sali, na sygnał instruktora, np. uderzenie w bębenek, zastygają w ruchu. Inny wariant – na sygnał stają na jednej nodze, w przysiadzie itp. Można też zmodyfikować ćwiczenie poprzez instrukcję przed
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p24 24
2007-10-24 08:55:50
R.II. PROPOZYCJE WARSZTATÓW TEATRALNYCH
________________________ 25
sygnałem: „Kiedy będzie sygnał, macie zrobić groźną minę”, „Na sygnał macie znieruchomieć przedstawiając uczucie radości” (albo np. zdziwienie, wściekłość, smutek, niezadowolenie). W ćwiczeniu tym przestrzegamy zasady, by po usłyszeniu hasła i znieruchomieniu zapanowała zupełna cisza i zastygnięcie w ruchu. Instruktor może dodać powolne liczenie do 10. Ćwiczenie to uczy panowania nad swoim ciałem, kreatywności, uzewnętrzniania emocji, reagowania na sygnał. 3. „Tor piłki”. Celem tej zabawy z jednej strony jest odprężenie i relaks, a z drugiej strony ćwiczenie pamięci ruchowej. Instruktor ma przygotowane dwie piłki, najlepiej w dwóch różnych kolorach, co ułatwi ich zapamiętywanie i odróżnianie. W pierwszym etapie gry używa tylko jednej piłeczki. Dzieci stoją w kole, a instruktor rozpoczyna zabawę informując, że musimy dobrze się skupić i zapamiętać, od kogo otrzymaliśmy piłkę i do kogo ją rzuciliśmy, aby ten tor dokładnie później powtórzyć. Instruktor rzuca piłkę pierwszemu dziecku stojącemu naprzeciwko niego, co sugeruje, aby rzucać piłkę do osoby stojącej naprzeciw. Teraz próbujemy powtórzyć tor piłki, ale w trakcie powtarzania instruktor dołącza drugą piłkę, która ma powtórzyć dokładnie ten sam tor. Jeśli będzie dużo dzieci, można spróbować powtarzanie toru trzecią dołączoną piłką. Oczywiście tor piłki każdorazowo może być zmieniony. 4. „Balonik”. Instruktor informuje uczestników zabawy: „Wyobraź sobie, że jesteś balonikiem pełnym powietrza. Niestety, powietrze uchodzi powoli z tego balonu. Opadasz na ziemię, stajesz się bezwładny. Leżysz na ziemi. Teraz dobierzecie się parami i to ćwiczenie wykonacie w parach”. Jedno dziecko leży, a drugie chwyta je dłonią za kciuk, przysuwając ten kciuk bliżej ust, traktując go jako otwór balonu. Powoli dmucha do kciuka, a dziecko leżące na podłodze w rytm dmuchnięć rośnie i zaokrągla się, tworząc z siebie balon; powoli wstaje, pochyla się do przodu i wyciąga w zaokrąglonym geście ręce do przodu. W ten sposób pokazuje „rośnięcie” balonu. Osoba, która dmuchała „balonik”, staje się animatorem balonika. Odbija go, spuszcza powietrze czy przedziurawia igłą itp. Trzeba pamiętać o tym, że w czasie wypuszczania powietrza z balonu dziecko powinno wydać z siebie dźwięk. Podobnie w czasie przedziurawienia balonu powinien być zastosowany gwałtowny ruch i dźwięk pękania balonu. Zabawa ta rozwija sprawność ruchową, wyobraźnię i umiejętność szybkiego podejmowania zadań aktorskich.
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p25 25
2007-10-24 08:55:50
26 ———————————
W KRĘGU TEATRU NIEWIELKIEGO
5. „Animator”. Dzieci leżą lub siedzą w dowolnych pozycjach. Mają zamknięte oczy i odpoczywają. Jedno z dzieci będzie animatorem i poprzez dotknięcie innych dzieci będzie je ożywiało. Zadaniem ożywionego dziecka jest podchwycić ruch animatora. Animator stopniowo ożywia wszystkie dzieci, które naśladując jego ruch tworzą ciekawy układ choreograficzny, od początku ćwiczenia podbudowany muzyką, np. „Bolero” M. Ravela czy „Taniec z szablami” A. Chaczaturiana (można też dobrać inną muzykę). 6. „Dyrygent”. Dzieci siedzą w kręgu. Jedno dziecko opuszcza salę lub odwraca się do tyłu. W tym czasie instruktor wybiera dotykiem dyrygenta, czyli to dziecko, które będzie zmieniało ruchy i narzucało innym dzieciom naśladowanie swojego ruchu. Zadaniem dziecka, które opuściło salę bądź odwróciło się do tyłu, będzie odnalezienie dyrygenta. Jeśli odnajdzie, to następne dziecko opuszcza salę czy odwraca się do tyłu tak, by nie widziało momentu wybrania osoby na dyrygenta. 7. „ Podaj rękę jak największej liczbie uczestników”. Wszyscy poruszają się swobodnie w takt relaksującej muzyki. Na pauzę w muzyce dzieci mają uścisnąć jak najwięcej dłoni i powiedzieć „cześć” drugiej osobie. 8. „Rzeźba”. Dzieci dobierają się w parach. Jedno dziecko jest bezwładną masą, a drugie rzeźbiarzem. Instruktor może zadać temat rzeźby, np. smutek, marzenie, radość itp. Rzeźbiarze rozpoczynają proces rzeźbienia – ustawiania osoby, która jest rzeźbą, mogą nawet z tą osobą rozmawiać, mówić jej, czy ma się uśmiechać, czy być smutna itp. Na koniec rzeźbiarze przechadzają się w galerii rzeźb. Zabawa może przebiegać w ten sposób, że każdy rzeźbiarz dostaje inny temat rzeźby. Instruktor przekazuje rzeźbiarzowi tę informację „na ucho” lub na karteczce. Potem rzeźbiarze wspólnie z instruktorem przechadzają się i próbują odczytać z ułożonej rzeźby zadany temat. 9. „Zbiorowa rzeźba”. Rzeźbiarz dołącza i kształtuje kolejne osoby do pierwszej z wybranych osób. Tworzy się rzeźba zbiorowa. Podobnie i ta rzeźba może mieć jakiś tytuł. 10. Na koniec można wykorzystać zabawę relaksującą „Relaks pod chustą”. Włączamy muzykę relaksacyjną – dowolną, np. „Śpiew ptaków” czy „Górski potok” itp. Połowa uczestników kładzie się na podłodze. Druga część porusza delikatnie chustą,
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p26 26
2007-10-24 08:55:50
R.II. PROPOZYCJE WARSZTATÓW TEATRALNYCH
________________________ 27
tworząc lekki powiew. Chusta przyjemnie powiewa, dając poczucie odprężenia. Jest to ćwiczenie relaksacyjne. 11. Ostatnim punktem zabawy mogą być zabawy impulsowe, np. dzieci stoją w kręgu twarzami do siebie, trzymając się za dłonie. Instruktor w jedną stronę puszcza impuls, czyli mocniejsze uściśnięcie dłoni dziecka. Jedno dziecko przekazuje drugiemu ten impuls, aż na końcu wraca on do instruktora. Wtedy instruktor daje wszystkim komendę „Aniołek” lub „Ptaszek” i dzieci naśladują ruchy fruwania. Inną proponowana zabawą impulsową jest przekazywanie dłonią impulsu i słów „Lubię Cię” w widoczny sposób. Jest to niezwykle integracyjna zabawa.
Część zasadnicza warsztatów 1. WALIZKA. Dzieci wyciągają z niej różne przedmioty, np. czapkę żołnierską, kwiaty, koronę, koszyk z gwizdkami, gazetę, apaszkę itp. a) Zadaniem dzieci jest samodzielne (bez pomocy drugiej osoby) użycie tych rzeczy na kilka różnych sposobów, niekoniecznie zgodnie z ich przeznaczeniem. b) Drugie zadanie polega na tym, że wybrany przedmiot jest wykorzystany zgodnie z przeznaczeniem, ale narzuca też pewien sposób zachowania czy poruszania się. c) Zadaniem jest próba zagrania scenki z tymi przedmiotami z drugą osobą – trzeba znaleźć temat scenki; można mówić ze sobą albo pokazywać pantomimicznie. 2. PAMIĘTNIK KAROLINY. Pantomima – utwór instrumentalny na kasecie magnetofonowej pt. „Pamiętnik Karoliny”, muz. Józef Skrzek. •
•
Narodziny. Zza parawanu ręce pokazują dziecko. Mama przytula dziecko-lalkę do siebie, po czym kładzie je do wózka. Na podłodze leży duża chusta. Dziewczynka z wózkiem otacza tę chustę, chowa wózek. Do chusty podbiegają inne dzieci, chwytają ją za brzegi. Mama kładzie delikatnie lalkę-dziecko na chuście. Dzieci kołyszą je przez jakiś czas. Potem mama zabiera dziecko, odchodzi. Dzieci kładą chustę na podłodze. Zabawa. W czasie, gdy dzieci kładą chustę na podłogę, niepostrzeżenie z tyłu zza parawanu na czworakach wchodzi mała dziewczynka. Włazi pod chustę i bawi się,
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p27 27
2007-10-24 08:55:50
28 ———————————
W KRĘGU TEATRU NIEWIELKIEGO
wynurza zabawnie głowę spod chusty, śmiejąc się. To jest impulsem do zabawy dla innych dzieci. Mała dziewczynka (Karolina) wchodzi na chustę i rozpoczynają się zabawy: 1) dziewczynka leży na plecach, pozostali ją kołyszą trzymając uchwyty chusty; 2) Karolina staje na środku chusty, dzieci zawijają jej stopy, idąc w prawą stronę koła. Na komendę instruktora lub starszego dziecka „Raz, dwa, trzy!” rozwijają chustę, dziecko zabawnie podskakuje. Brzegi chusty powinny być mocno trzymane, a później napięte (jest to chusta z uchwytami lub z mocnego materiału). Szkoła. Przerwa szkolna – pozorowane rozmowy dzieci między sobą. Widząc nadejście nauczyciela, ustawiają się w szeregu lub w dwuszeregu. Nauczyciel wykonuje rytmicznie różne ćwiczenia. Dzieci ćwiczą i podskakują w rytmie muzyki. Może też być bieg za nauczycielem w kole, jeden za drugim, a na koniec wyjście w parach ze sceny. Nauczyciel może mieć gwizdek; ta scena powinna być popisową lekcją wf. Przyjaźń. Dwie dziewczynki szepczą sobie na ucho. Przyciągają zza parawanu walizkę. Wybierają z niej ciuszki i na niby przymierzają, czytają wspólnie książkę, jedzą ciastka, odbijają piłkę, wspólnie patrzą na przechodzącego chłopca, zapraszają go do zabawy w piłkę, żegnają się... 3. MASZYNA GRAJĄCA (różne instrumenty muzyczne bądź rzeczy wydające z siebie dźwięk: tamburyno, bębenek, terkotka-kołatka, pudełko akustyczne, instrument deszczowy, celofan, papier, kastaniety, flet itp.). Dzieci stoją w kręgu twarzami do siebie. Z boku stoi instruktor z instrumentami, zwłaszcza perkusyjnymi. Powoli podchodzi do pierwszego dziecka, któremu wręcza np. bębenek. Dziecko wystukując na instrumencie jakiś rytm, idzie na środek sceny. Po chwili instruktor wręcza następnemu dziecku instrument muzyczny. To dziecko wymyśla sobie kolejny rytm. Idąc ciągle gra; dołącza do pierwszego grajka, np. lewą ręką dotykając jego kolana. I tak poszczególne dzieci wprawiane przez instruktora w ruch tworzą powoli maszyną grajacą. Ktoś może np. usiąść na podłodze czy zrobić przysiad, w dalszym ciągu grając. Dzieci mogą też same wprawiać się w ruch lub też jedno dziecko jest animatorem, wprawiając inne w ruch. Na sygnał pierwszego dziecka, które jako pierwsze szło z instrumentem
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p28 28
2007-10-24 08:55:50
R.II. PROPOZYCJE WARSZTATÓW TEATRALNYCH
________________________ 29
muzycznym do środka, np. na podniesienie jego instrumentu muzycznego do góry, kończy się granie. 4. ROZKWITANIE PĄKU (może być do „Poranka” ze suity „Peer Gynt”, Edwarda Griega). Dzieci kucają i słysząc piękną muzykę wyobrażają sobie, jak stają się pąkiem, który powoli rozwija się. Naśladują to ciałem i ruchem. Na koniec może się z niego zrobić kwiat, ale ten kwiat może być zerwany, może też zwiędnąć itp. Wszystko przedstawiają ruchem. 5. TANIEC MOTYLA (do muzyki z „Karnawału zwierząt” C. Saint-Saëns z części „Ptaszarnia”). Dziewczynka (motyl różowy) ożywia dwa śpiące motyle. Wręcza im po kwiatku. Motyle latają po scenie. Różowy motyl robi szpagat, a dwa niebieskie stają za nim w jakiejś pozie i na koniec wręczają motylowi otrzymane dary. 6. TANIEC FLAMENCO. Dziewczyna stoi w środku z wachlarzem, zaś do niej podchodzą osoby z kwiatkiem lub sercem czy balonikiem. Wszystkich odrzuca. Oni odchodzą. Zostaje sama. Wszyscy odwracają się od niej, siedząc w kole. Znów dziewczyna przechodzi się wkoło wachlując. Na koniec klęka i płacze, dłońmi zasłaniając twarz. Osoby w kręgu widzą to i podchodzą do niej. Kładą swoje dary. Ona wstaje, jest szczęśliwa. Może być użyta do tego muzyka Georga Bizeta z „Carmen” – część „Seguedille”. 7. DYRYGENT I JEGO ORKIESTRA. Ta zabawa może przyjąć podwójną postać: a) jako zabawa ze śpiewem „Stary Donald farmę miał”. Dzieci dzielą się na małe trzyosobowe grupy. Instruktor nadaje poszczególnym grupom nazwy zwierząt i przynależących im dźwięków do naśladowania, np. krowy – „mu” pieski – „hau” kotki – „miau” kaczki – „kwa” świnki – „kwi” rybki – otwierają niemo buzię wężyki – „psss...” koniki – „iiaaa” Dzieci mogą sobie wybrać ruch do przyjętej przez nie roli. Instruktor rozpoczyna zabawę wraz z dziećmi. Wszyscy wspólnie śpiewają piosenkę:
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p29 29
2007-10-24 08:55:50
30 ———————————
W KRĘGU TEATRU NIEWIELKIEGO
„Stary Donald farmę miał, ija, ija, o. A na tej farmie hodował, ija, ija, o...” Instruktor śpiewa dalej sam i wskazuje np. na kaczki, one wydają swój dźwięk, potem może zmienić na pieski itd. b) Można dzieciom przydzielić różne instrumenty, albo same biorą sobie odpowiadające im instrumenty. Przed nimi stoi instruktor i wskazuje, które instrumenty mają grać. Może pokazywać, które wspólnie grają, a które milczą w tym czasie. Na koniec wszystkie instrumenty w różnych rytmach grają razem bardzo głośno aż do momentu, w którym dyrygent każe zakończyć grę całej orkiestrze.
WARSZTATY TEATRALNE DLA KLAS IV–VI I GIMNAZJALISTÓW Rekwizyty: instrumenty, parawany czarne z gwiazdami, księżyc, kwiaty, płótna zielone, żółte, niebieskie, białe (włóknina), płyty CD, kasety, rogi i ogony diabłów, kolorowa chusta, wózek, lalka.
Zabawy, gry dramatyczne i zadania aktorskie 1. MASZYNA GRAJĄCA – rozdanie instrumentów muzycznych (jak w grupie młodszej). 2. PRZEDSTAWIANIE RUCHEM ZNANYCH PRZYSŁÓW: Uczniowie losują karteczki z przysłowiami. Czytają je, dobierają odpowiednie rekwizyty, czy też osoby do pomocy. Przykłady przysłów: • Na złodzieju czapka gore. • Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta. • Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść. • Kto pod kim dołki kopie, ten sam w nie wpada. • Jak wejdziesz między wrony, to kraczesz, jak i one. • Gdyby kózka nie skakała, to by nóżki nie złamała. • Idzie luty, podkuj buty. • W marcu jak w garncu. • Bez pracy nie ma kołaczy. • Darowanemu koniowi nie zaglądaj w zęby.
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p30 30
2007-10-24 08:55:50
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p36 36
2007-10-24 08:55:50
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p2 2
2007-10-24 08:55:48
ROZDZIAŁ III
SCENARIUSZE TEATRALNE
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p37 37
2007-10-24 08:55:50
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p38 38
2007-10-24 08:55:50
Króliczek Smyczek i piękna Królewna (etiuda teatralna dla przedszkolaków i I klasy szkoły podstawowej) Scenografia Na scenie nie musi być dekoracji. Króliczek może być kukłą lub pacynką. Zamiast Króliczka może być inna lalka; może też być dziecko ubrane w strój Króliczka (doczepione długie uszy, kamizelka, biała bluzeczka, czarne spodnie).
OSOBY Króliczek Królewna Dziecko 1 Dziecko 2
(Na scenę wychodzi Króliczek z bukietem kwiatów.)
Króliczek Dzień dobry, dzieci. Jestem Króliczkiem Smyczkiem i szukam pięknej Królewny.
Dziecko 1 (wynurza głowę zza kulisy) Znowu! (Króliczek patrzy w przeciwną stronę.)
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p39 39
2007-10-24 08:55:50
40 ———————————
W KRĘGU TEATRU NIEWIELKIEGO
Dziecko 2 (wynurza głowę z drugiej kulisy) Po co Króliczkowi może być piękna Królewna?! (Króliczek patrzy znów w przeciwną stronę, nie zauważając dzieci, które po swojej kwestii chowają głowy w kulisach)
Króliczek No tak! Po co Króliczkowi może być piękna Królewna?!
Dzieci 1 i 2 (razem): No po co? (znów wynurzają głowy zza kulis)
Króliczek A chociażby po to, żebym jej wręczył ten bukiecik, ale tu nie ma Królewny. A zresztą wszystkie piękne Królewny uciekają ode mnie. (pochlipuje ze smutkiem)
Królewna Nie wszystkie Królewny uciekają od Ciebie.
Dziecko 1 Widzisz? Nie wszystkie.
Dziecko 2 Nie wszystkie!
Króliczek Ci!!!
Królewna Cho!!! (Dzieci pozorują chowanie głów, ale cały czas podglądają, co się będzie działo.)
Króliczek Ale Ty jesteś ładna.
Królewna Dziękuję.
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p40 40
2007-10-24 08:55:50
R.III. KRÓLICZEK SMYCZEK I PIĘKNA KRÓLEWNA
_______________________ 41
Dziecko 1 No, no, no…
Króliczek Ale masz ładną sukienkę.
Królewna Dziękuję.
Dziecko 2 Ojojojojoj?!!!
Króliczek A koronę to masz taką piękną ze szczerego złota.
Królewna Dziękuję.
Dziecko 1 (wynurza się zza kulis) Króliczku, no zrób coś.
Dziecko 2 (wynurza głowę zza kulis) Króliczku, no nie wiesz, co się robi z kwiatami?
Króliczek Ale ze mnie gapa! Hm… hmhm… Królewno! Ach! Królewno! (przysuwa się o krok do Królewny)
Królewna Króliczku! Ach! Króliczku! (przysuwa się o krok do Króliczka)
Króliczek (pytająco do dzieci) Dobrze?
Dzieci Dobrze. No wręczaj kwiaty!
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p41 41
2007-10-24 08:55:50
42 ———————————
W KRĘGU TEATRU NIEWIELKIEGO
Króliczek Czy zechciałabyś przyjąć ten oto bukiet kwiatów? O, piękna Królewno?!
Królewna O, miły Króliczku! Tak. Zechciałabym. (Króliczek wręcza kwiaty Królewnie i na dźwięk gongu czy trójkąta stają w stopklatce. Wybiega Dziecko 1 i Dziecko 2 do stojącej pary.)
Dzieci (razem) I żyli długo szczęśliwie!
Dziecko 1 Króliczek był na dworze Królewny nadwornym Królikiem. Dostarczał Królewnie codziennie nowe bukiety kwiatów.
Dziecko 2 A Królewna dostarczała Króliczkowi codziennie świeżą sałatę albo kapustę.
Dziecko 1 A teraz!
Dziecko 2 A teraz? (Królewna z Królikiem ożywiają się ze stopklatki.)
Królewna i Króliczek Co teraz?!
Dziecko 1 A teraz to już trzeba się pożegnać z widzami.
Królewna A może na koniec zaśpiewamy wspólnie jakąś piosenkę.
Króliczek I zaprosimy widzów do wspólnej zabawy. Co o tym myślicie?
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p42 42
2007-10-24 08:55:50
R.III. KRÓLICZEK SMYCZEK I PIĘKNA KRÓLEWNA
_______________________ 43
Razem Świetnie.
Dziecko 2 A może zagramy w ,,Starego niedźwiedzia”?
Króliczek Może być ,,Stary niedźwiedź”.
Królewna Ale niedźwiedziem będziesz ty, Króliczku.
Króliczek No dobrze.
Dzieci Zapraszamy do wspólnej zabawy. (Zabawa w ,,Starego niedźwiedzia”, mogą być jeszcze inne zabawy, a na koniec aktorzy mówią razem z instruktorem ,,I dwie dziurki w nosie, i skończyło się”.)
KONIEC
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p43 43
2007-10-24 08:55:50
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p188 188
2007-10-24 08:55:57
ANEKS
__________________________________________________ 189
Piosenki – teksty i muzyka Spis piosenek na płycie CD 1. Piosenka Jacka i Placka (do spektaklu ,,Od bajki do bajki”) – śpiew: Patryk Mrozek i Paulina Kozioł, pianino: Róża Buchcik 2. Wersja instrumentalna. 3. Bajkowy świat (do spektaklu ,,Od bajki do bajki”) – śpiew: Angelika Czapek, Dominika Grzesiczek, Paulina Kozioł, Anna Humeniuk, Patrycja Rzeźnicka, Marta Szczotok, flet: Dominika Pocendek, pianino: Róża Buchcik, gitara: Jakub Blokesz 4. Wersja instrumentalna. 5. Kołysanka Kota (do spektaklu ,,Mały samotny Król”) – śpiew i gra na gitarze oraz instrumencie deszczowym: Natalia Załucka 6. Wersja instrumentalna. 7. Kołysanka Króla (do spektaklu ,,Mały samotny Król”) – śpiew: Irena Hlubek, gitara: Jakub Blokesz, flet: Dominika Pocendek 8. Wersja instrumentalna. 9. Razem jest weselej (do spektaklu ,,Mały samotny Król”) – śpiew: Dominika Grzesiczek, Angelika Czapek, Patrycja Rzeźnicka, Irena Hlubek, pianino: Róża Buchcik, flet: Dominika Pocendek, gitara: Jakub Blokesz
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p189 189
2007-10-24 08:55:57
190 ———————————
W KRĘGU TEATRU NIEWIELKIEGO
10. Wersja instrumentalna. 11. Piosenka piratów (do spektakli ,,Mały samotny Król” oraz ,,Wyczaruję Wam”) – śpiew: Jakub Blokesz, chórki: Natalia Załucka, gitara akustyczna i basowa oraz instrumenty perkusyjne: Jakub Blokesz, flet: Dominika Pocendek. 12. Wersja instrumentalna. 13. Zrób kabaret (do programu kabaretowego ,,Podróże kształcą”) – śpiew, gitara, instrumenty perkusyjne: Jakub Blokesz, flet: Dominika Pocendek 14. Wersja instrumentalna. 15. Piosenka Lilianny (ze spektaklu ,,Dziwny Potwór”) – śpiew: Magdalena Kaszta, flet: Dominika Pocendek, gitara: Jakub Blokesz 16. Wersja instrumentalna. 17. Potwór (ze spektaklu ,,Dziwny Potwór”) – śpiew: Angelika Czapek, Dominika Grzesiczek, Marta Szczotok, Patrycja Rzeźnicka, Magdalena Kaszta, Anna Humeniuk, Jakub Blokesz, Paulina Kozioł, gitara: Jakub Blokesz, pianino: Róża Buchcik, Maksymilian Mularczyk. 18. Wersja instrumentalna. 19. I tak już w życiu musi być (do spektaklu ,,W Melamelandii”) – śpiew, chórki; gitara, dzwonki chromatyczne i instrument deszczowy: Natalia Załucka 20. Wersja instrumentalna. 21. I tak już w życiu musi być (druga wersja do spektaklu ,,W Melamelandii”) – śpiew: Anna Humeniuk, Paulina Kozioł, Dominika Grzesiczek, Irena Hlubek, gitara: Natalia Załucka. 22. Wersja instrumentalna. 23. Każdy może być czarodziejem (do spektaklu ,,Wyczaruję Wam”) – śpiew, gitara, dzwonki chromatyczne: Natalia Załucka. 24. Wersja instrumentalna.
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p190 190
2007-10-24 08:55:57
HLUBEK Od zabawy do tworczosci_p2 2
2007-10-24 08:55:48