Konspekty do filmów do szkoł ponadgimnazjalnych

WĘDRUJĄC KU DOROSŁOŚCI FILMY NA Film I „Uczymy się kochać” (14,12 min.)

Nastolatek i potrzeba ciepła rodzinnego oraz akceptacji – szczególnie ze strony ojca. Kultura bycia i kultura uczuć, której się uczymy wchodząc w dorosłe życie. Co ważne, a co mniej ważne w wyborze chłopca / dziewczyny w perspektywie małżeństwa.

Film II „Seks czyli wątpliwości i pytania” (17,33 min.)

Media, erotyka i „burza hormonów” – jak sobie z tym poradzić? Chłopiec i dziewczyna oraz ustalanie granic w kontaktach fizycznych. Zaczepki i riposty czyli jak mówić NIE tym, którzy chcą tylko „na próbę”.

Film III „O miłości – rozmowy ważne i mniej ważne” (21,20 min.)

Zakochanie a miłość – tematem audycji przygotowanej przez licealną młodzież. O męskości i kobiecości – tym co różni, ale i pociąga oraz fascynuje. Młodzieńcze związki – często irracjonalne i krótkotrwałe.

Rozstania – trudne, ale czasem konieczne.

Film IV „Jesteśmy razem” (17,15 min.)

Małżeństwo – czy zawsze zgodne? Jak rozwiązywać konflikty i jak dochodzić do porozumienia. On i ona – przywileje i obowiązki w małżeństwie. Kobiece emocje i męski racjonalizm – próba pogodzenia.

Wędrując ku dorosłości Filmy dla klas I-III liceum, technikum i szkół zawodowych

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

Film V „Mieć dom – to mieć wiele” (23,57 min.)

Jak być mamą i tatą czyli o zaspokojeniu potrzeb małego dziecka. Zasady i ustalanie określonych granic – czy potrzebne? Swoboda młodych i zagrożenia cywilizacyjne (AIDS, choroby przenoszone drogą płciową). „Recepta” na udane małżeństwo.

Film VI „Dziecko – obietnicą poranka” (48 min.)

Miłość, która domaga się owocowania. Jak przygotować się do macierzyństwa i ojcostwa? Rozpoznawanie dni płodnych i niepłodnych wg metody angielskiej. Chłopczyk czy dziewczynka – o planowaniu płci.

Dziecko – szansą rozwoju dla rodziców.

Teresa Król

film wedrujac 3 konspekty_okl.indd 1

2010-09-08 22:01:06

Teresa Król

Wędrując ku dorosłości Filmy dla klas I-III liceum, technikum i szkół zawodowych

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 1

2010-09-08 21:59:08

UWAGI WSTĘPNE Ostatni etap wychowania prorodzinnego i seksualnego, realizowany w szkole ponadgimnazjalnej, dotyczy spraw najbliższych dorosłości. Dlatego zaproponowane filmy i dołączone do nich konspekty oprócz problemów typowych dla nastolatków (zakochanie, nietrwałość związków, brak stabilności emocjonalnej) uwzględniają te, które nierzadko decydują o powodzeniu bądź niepowodzeniu życia małżeńskiego i rodzinnego (właściwie pojmowana miłość, umiejętności wychowawcze rodziców, odpowiedzialność w sferze płodności itp.).

Brak umiejętności życiowych, niewiedza, niewłaściwe wzorce wyniesione z domu rodzinnego albo po prostu niedojrzałość do małżeństwa stają się często przyczyną wielu konfliktów, bolesnych rozstań i życiowych niepowodzeń.

Wprawdzie 14 godzin zajęć dla ucznia (dla nauczyciela 19) w roku szkolnym to niewiele, ale jeśli dobrze się je zaplanuje i wykorzysta – mogą stać się dla młodego człowieka czasem refleksji, lepszego samopoznania, wyznaczenia celów życiowych, a w przyszłości podjęcia takich decyzji, które będą mądre, rozważne, uwzględniające ludzką godność i szacunek względem siebie. Chodzi przecież o cel najważniejszy: o trwałość małżeństwa, rodziny, w których łatwo się porozumiewać z najbliższymi, domy, do których chętnie się powraca, a miłość kojarzy się ze służbą i odpowiedzialnością.

Jak o tym mówić na lekcjach? Na jakie zasady i normy moralne się powoływać? Jak nie urazić tych uczniów, którzy dobrych wzorców w domach rodzinnych nie otrzymali?

Ci, którzy już uczą tego przedmiotu, wiedzą, że wychowanie prorodzinne jest sztuką niełatwą, potrzebującą nie tylko wiedzy, ale i empatii oraz pedagogicznego talentu.

Jak każde udane dzieło przynosi artyście radość, tak i nasze zajęcia mogą wyzwolić moc twórczą oraz satysfakcję, że pomogliśmy młodym ludziom w ich osobowym rozwoju.

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 3

3

2010-09-08 21:59:08

Aby pobudzić wychowanków do refleksji, wzmocnić ich wyobraźnię i kreatywność, prowadzący zajęcia mają szansę skorzystania z małych etiud filmowych z serii „Wędrując ku dorosłości” i dołączonej broszurki z propozycją zajęć.

Na jedną lekcję najczęściej przewidziana jest tylko jedna kilkuminutowa scenka filmowa, która staje się niejako „pretekstem” do podjęcia konkretnej problematyki i realizacji określonych celów programowych.

Jeśli jednak nauczyciel uzna za celowe wyemitowanie całego filmu (trzech scenek) i inaczej rozplanuje zajęcia – jego pomysł dydaktyczny może być mu bliższy i ciekawszy.

Pod każdym tematem dodana jest informacja nawiązująca do konkretnego hasła programowego i określonej klasy (T. Król, M. Ryś, Wychowanie do życia w rodzinie. Program nauczania dla szkół ponadgimnazjalnych, Rubikon, Kraków 2010).

Nauczyciel znający wychowanków, ich potrzeby i uwzględniający sposób organizacji zajęć WdŻwR, sam może zdecydować o sposobie włączenia filmów do swoich zajęć. Może skorzystać z propozycji zajęć zawartej w niniejszej edycji, ale może tworzyć inne sytuacje dydaktyczne.

Zaproponowane tu metody mają na celu pobudzić wychowanków do podjęcia aktywności i kreatywności.

Określony został czas na poszczególne ćwiczenia. Jednak trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że nie zawsze będzie to realne, bo nigdy nie wiadomo, jak dana grupa pracuje i jakie ma potrzeby. To prowadzący będzie ostatecznie decydował o wyborze ćwiczeń, ich kolejności, rezygnacji bądź dodaniu swoich pomysłów. Te pomysły może czerpać również z innych publikacji, np.: B. Charczuk (red.) Wygrajmy przyszłość. Scenariusze dla szkół ponadgimnazjalnych. Zajęcia wychowawcze i prorodzinne, Rubikon, Kraków 2004;

4

film wedrujac _konspekt_max.indd 4

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:08

L. Grochala, K. Kuszneruk-Pajorska, Wychowanie nauczycieli i wychowawców klas. Gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalne, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2005; T. Król (red.), Film na lekcjach. Scenariusze zajęć. Wychowanie do życia w rodzinie, Rubikon, Kraków 2002; E. Wójcik, Metody aktywizujące w pedagogice grup, Rubikon, Kraków 2008.

Na koniec jeszcze jedna uwaga: nauczyciel realizujący zajęcia WdŻwR powinien być elastyczny i reagować na potrzeby uczniów i ich aktualne problemy. Wówczas nie „rozminie się” z ich oczekiwaniami, a każde zajęcia będą dla obu stron twórczym, miłym, a może nawet poruszającym spotkaniem.

Teresa Król

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 5

5

2010-09-08 21:59:08

FILM 1. (SCENA 1) „Uczymy się kochać” Temat: Miłość – podstawą rozwoju człowieka (Program: Klasa I – Rodzina) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • dowie się, że miłość w rodzinie stanowi budulec właściwej komunikacji między jej członkami i jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju dziecka, • pozna rolę ojca i matki w wychowaniu dzieci, • dowie się o błędnych postawach rodzicielskich wobec dzieci.

– w zakresie umiejętności: • potrafi wskazać konsekwencje błędnych postaw rodziców.

– w zakresie postaw: • zyska świadomość odpowiedzialności jako przyszłego rodzica za wychowanie i los swoich dzieci, • przekona się, że podjęcie trudu własnego rozwoju jest przygotowaniem do przyjęcia przyszłych ról rodzicielskich.

6

film wedrujac _konspekt_max.indd 6

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:08

METODY I FORMY • film, • pogadanka, • praca w grupach, • metaplan. ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „Uczymy się kochać” – scena 1 (od początku do 4.40), 2. arkusze szarego papieru (3 x 1/2 arkusza), 3. flamastry i szpilki, 4. koperty z wyciętymi karteczkami (załącznik 1a) i schematem działań (załącznik 1b), 5. masa mocująca.

LITERATURA Campbell R., Chapman G., Sztuka okazywania miłości dorosłym dzieciom, Vocatio, Warszawa 2004.

Kucaj M., Rodzina – radości i smutki z życia wzięte, Fundacja „Nasza Przyszłość”, Szczecinek 2010.

Pulikowski J., Jak wygrać ojcostwo? Instrukcja obsługi, Edycja Św. Pawła, Częstochowa 2005.

Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Pogadanka wprowadzająca: – Jakiej matki, a jakiego ojca potrzebuje dziecko, aby mogło prawidłowo się rozwijać?

– Jak można zinterpretować powiedzenie, że „Dziecko jest jak makaron: do wartości trzeba je pociągać, a nie popychać”?

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 7

7

2010-09-08 21:59:08

– Dojrzałość i niezależność dorastającego dziecka – to istotne zadanie wychowawcze. W jaki sposób ten cel osiągnąć?

(10 min.)

2. Emisja 1. sceny filmu „Uczymy się kochać” wraz z planszami.

(4.40 min.)

3. Rozmowa po filmie: – Dlaczego nastolatki z rozbitych rodzin, albo takich, gdzie brakuje miłości, statystycznie częściej podejmują współżycie seksualne i nierzadko stają się rodzicami?

– Jaka jest rola ojca w rozwoju osobowym nastolatka?

(8 min.)

4. Praca w grupach. Metaplan: nieprawidłowości w rodzinie. a) podział uczniów na trzy grupy. b) przydział materiałów: po 1/2 arkusza szarego papieru, flamastry, szpilki, trzy koperty z wyciętymi karteczkami (załącznik 1b) i schematem pracy (załącznik 1a). c) objaśnienie sposobu pracy i kolejności działań.

Uczniowie przypinają wycięte karteczki (z załącznika 1b) na arkuszu papieru według otrzymanego schematu pracy (załącznik 1a). Każda grupa zajmuje się inną nieprawidłowością w rodzinie, zapisując jej nazwę na górze arkusza: Grupa I – Rodzice przejawiają wobec dzieci obojętność.

Grupa II – Rodzice przejawiają wobec dzieci nadopiekuńczość.

Grupa III – Rodzice wobec siebie i dziecka są agresywni. d) Uczniowie analizują błędne postawy rodzicielskie, wskazując na skutki tych postaw; szukają prawidło8

film wedrujac _konspekt_max.indd 8

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:08

wych relacji, proponują rozwiązania i zapisują swoje odpowiedzi pod poszczególnymi dyspozycjami metaplanu, umieszczonymi na karteczkach. e) po wykonaniu prac następuje prezentacja wyników pracy grup (przypięcie arkuszy masą mocującą i omówienie treści).

(18 min.)

5. Wnioski z lekcji w toku pogadanki lub miniwykładu nauczyciela.

(4 min.)

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 9

9

2010-09-08 21:59:08

Załącznik 1a – metaplan

Jak jest?

(opis stanu sytuacji)

Jak powinno być?

(opis stanu, jak powinno być)

Dlaczego nie jest tak , jak powinno być? (przyczyny danego problemu, negatywnego zjawiska)

Wnioski zależne od nas i niezależne od nas (dyskusja w grupach)

10

film wedrujac _konspekt_max.indd 10

2010-09-08 21:59:08

Załącznik 1b

Jak jest?

Jak powinno być?

Dlaczego nie jest tak, jak powinno być?

Wnioski zależne od nas film wedrujac _konspekt_max.indd 11

Wnioski niezależne od nas 2010-09-08 21:59:08

FILM 1. (SCENA 2 i 3) „Uczymy się kochać” Temat: Aby miłość nie stała się cierpieniem (Program: Klasa I – Miłość i seksualność) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • pozna czynniki wpływające pozytywnie na rozwój więzi międzyludzkich oraz czynniki niszczące, zrywające więzi.

– w zakresie umiejętności: • potrafi wzbudzić refleksję i realnie ocenić swoje umiejętności komunikacyjne i osób z najbliższego otoczenia, • wzmocni kompetencje komunikacyjne.

– w zakresie postaw: • zyska świadomość potrzeby pracy nad sobą w zakresie wzmacniania pozytywnych cech swojego charakteru i eliminowania negatywnych.

METODY I FORMY • film, • pogadanka, • praca w grupach: metoda 6–3–5.

12

film wedrujac _konspekt_max.indd 12

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:08

ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „Uczymy się kochać” – scena 2 (od 4.40 do 9.20) i 3 (od 9.22 do 14.00), 2. formularze do pracy metodą 6–3–5 (12 arkuszy) – załącznik 1.

LITERATURA Braun-Gałkowska M., Psychologia domowa, Wydawnictwo KUL, Lublin 2008.

Sujak E., Kontakt psychiczny w małżeństwie i rodzinie, Rubikon, Kraków 2007.

Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Pogadanka – Co może być przyczyną szybko wzrastającej liczby rozwodów, nie tylko na świecie, ale również u nas? (w Polsce około 1/3 małżeństw jest już po rozwodzie).

(4 min.)

2. Zapowiedź dwóch scenek filmowych. Przed emisją prowadzący prosi o zwrócenie uwagi na te fragmenty filmu, które dotyczą spraw w większym lub mniejszym stopniu wpływających na losy miłości, również miłości małżeńskiej. Prośba o sygnalne zapisywanie ich w trakcie projekcji filmu.

3. Emisja sceny 2 i sceny 3 filmu „Uczymy się kochać”.

(10 min.)

4. Rozmowa po filmie: – W jakim stopniu kultura bycia, savoir vivre, ogłada towarzyska, sposób wysławiania się są ważne w rozwoju kontaktów międzyludzkich?

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 13

13

2010-09-08 21:59:08

– Jakimi motywami kierują się zazwyczaj młodzi ludzie w wyborze partnera?

– Co sądzicie o poglądach dziewcząt, dla których kryterium zamożności chłopca (markowe ubranie, wysokiej klasy samochód itp.) stanowi o jego wartości?

– Co sądzicie o chłopcach, dla których liczy się tylko wygląd dziewczyny?

(5 min.)

5. Praca w grupach. Metoda 6–3–5 – część I a) prowadzący dzieli zespół klasowy na 6 grup, b) każda grupa otrzymuje Formularz pracy (załącznik 1).

W nagłówku formularza zaznacza numer grupy i temat: „Czynniki, które łączą, zbliżają ludzi i tworzą więzi”. c) prowadzący objaśnia sposób pracy za pomocą metody 6–3–5: Każda grupa, rozpoczynając od swojego formularza, wypełnia pierwszy rząd, podając 3 czynniki zbliżające ludzi. Następnie przekazuje formularz, zgodnie z ruchem wskazówek zegara, grupie następnej, tj. drugiej, a grupa druga, również po wypełnieniu, trzeciej itd. (formularz przechodzi 5 razy).

Formularze krążą dotąd, aż wszystkie pola, tj. 18, zostaną wypełnione.

Uwaga: Przy kolejnym wypełnianiu pól pomysły nie mogą się powtarzać. d) po wypełnieniu całego formularza i powrocie do grupy macierzystej, członkowie grupy (po przedyskutowaniu) wybierają przez zakreślenie 3 czynniki najważniejsze, które zdaniem grupy decydują o rozwoju komunikacji międzyludzkiej,

14

film wedrujac _konspekt_max.indd 14

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:08

e) poszczególne grupy zgłaszają wybrane 3 czynniki, a prowadzący zapisuje na tablicy lub arkuszu zbiorczym, f) prowadzący rankinguje (ustala miejsca) według największej liczby poszczególnych haseł – omawia je, analizując i interpretując.

(12 min.)

6. Kontynuacja pracy w grupach. Metoda 6–3–5 – część II a) ciąg dalszy pracy w 6 grupach. Prowadzący ponownie rozdaje formularze pracy. W nagłówku formularza tym razem temat: „Czynniki, które oddalają ludzi i prowadzą do zerwania więzi”.

Kontynuacja pracy jak w punkcie 5.

(12 min.)

7. Podsumowanie zajęć Prowadzący zwraca uwagę na potrzebę pracy nad sobą i poszerzania wiedzy o sobie oraz kompetencji w zakresie intelektualnym, kulturowym, moralnym, duchowym i społecznym. Młodość jest czasem wzrastania i wzbogacania siebie. Wtedy kształtują się również umiejętności tworzenia więzi czyli przygotowania do małżeństwa.

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 15

15

2010-09-08 21:59:08

Załącznik 1 Formularz pracy techniką 6–3–5 Zapisz pytanie (problem), nad którym będziecie pracować:

..........................................................................................................................

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

film wedrujac _konspekt_max.indd 16

2010-09-08 21:59:08

FILM 2. (SCENA 1) „Seks, czyli wątpliwości i pytania” Temat: O ludzki, nie tylko biologiczny wymiar seksualności (Program: Klasa II – Miłość i seksualność) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • pozna definicję pornografii, • dowie się, dlaczego pornografia wywiera niszczący wpływ na osobowość człowieka.

– w zakresie umiejętności: • potrafi dostrzec związek między pornografią a przemocą, • uświadomi sobie, że młodzi ludzie są poddawani komercji pornograficznej.

– w zakresie postaw: • zda sobie sprawę z konieczności podejmowania mądrych decyzji życiowych i kształtowania charakteru.

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 17

17

2010-09-08 21:59:08

METODY I FORMY • film, • pogadanka, • praca w grupach: metoda 6 x 6 x 12 ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „Seks, czyli wątpliwości i pytania” – scena 1 (od początku do 6.00), 2. materiał do pracy w grupach (Załącznik 1), 3. słowniki, leksykony.

LITERATURA Chwaszcz J., Psychospołeczne uwarunkowania odbioru pornografii przez mężczyzn, Lublin 2000.

Prawda o pornografii, „Służba Życiu. Zeszyty Problemowe” nr 6-7/2000, www.life.net.pl Scott D.A., Pornografia. Jej wpływ na rodzinę, społeczeństwo, kulturę, Human Life International Europa, Gdańsk 1995.

Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Miniwykład nauczyciela o seksualności człowieka; wyjaśnienie podstawowej terminologii, np. seks, płeć, erotyka, seksizm, moralność, hierarchiczny system wartości.

(6 min.)

2. Emisja 1. sceny filmu „Seks, czyli wątpliwości i pytania”.

(6 min.)

3. Pogadanka nt. filmu – Co kryje się pod pojęciem „kultura seksu”?

18

film wedrujac _konspekt_max.indd 18

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:08

– Permisywizm seksualny, to znaczy...

– Próba ustalenia granicy między erotyką a pornografią – łatwe to czy trudne?

Uwaga: W przygotowaniu do odpowiedzi prowadzący umożliwia uczniom skorzystanie ze słowników, leksykonów, encyklopedii.

(8 min.)

4. Praca z tekstem metodą 6 x 6 x 12 a) prowadzący dzieli zespół klasowy na 6 grup. b) każda grupa otrzymuje inny fragment tekstu do analizy (Załącznik 1. dla grup I–VI). c) uczniowie każdej z 6 grup wybierają lidera i po zaznajomieniu się w ciągu 6 minut z przydzielonym tekstem przygotowują się do zaprezentowania jego streszczenia. d) kolejni liderzy referują swój tekst w ciągu 2 minut (łącznie 12 min.).

(20 min.)

5. Wnioski dotyczące szkodliwości pornografii – miniwykład nauczyciela.

(5 min.)

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 19

19

2010-09-08 21:59:08

Załącznik 1 – Teksty dla grup Grupa I Przekazy pornograficzne Pornografia jest takim przekazem o ludzkiej seksualności, który godzi w osobową godność i wolność człowieka oraz akcentuje afektywne doświadczanie tej rzeczywistości. To z kolei blokuje poznanie i wartościowanie intelektualne charakterystyczne dla człowieka. Przekazy pornograficzne sprowadzają zachowania człowieka do biologicznego reagowania, typowego dla świata zwierzęcego. Jest to reagowanie według zasady: przyjemność – przykrość, a nie według kryteriów ważności, sensu i celu. O tym, czy ten typ funkcjonowania w sferze seksualnej wystąpi u konkretnej osoby korzystającej z przekazu pornograficznego, decyduje wiele wzajemnie sprzężonych czynników. Można tu wymienić rozwój procesów poznawczych, w tym myślenia abstrakcyjnego, rozwój moralny, wielkość i siłę zakodowanego w przekazie bodźca afektywnego; ale przede wszystkim poziom rozwoju tych struktur osobowości, które są odpowiedzialne za świadome, wolne i w pełni ludzkie zachowanie.

Psychologowie uważają, że do takich struktur należą systemy wartości moralnych, religijnych, prospołecznych, samoakceptacja, poczucie tożsamości i kontrola emocjonalna.

Przestępcy seksualni Sami przestępcy twierdzą, że społeczeństwo z jednej strony zachęca ich do wzbudzania określonych fantazji i realizowania prezentowanych wzorców zachowań przez bombardowanie bodźcami erotycznymi i przemocą, a z drugiej strony, gdy oni tak właśnie postępują, spotyka ich surowa kara, odrzucenie, potępienie, izolacja. D. Kirby (za: Scott 1985) uważa, że oglądanie obrazów seksualnych ma zgubny wpływ na młodzież nawet wtedy, gdy są to tylko materiały edukacyjne. Na podstawie własnych badań dowodzi, że uczniowie, którzy przechodzili edukację 20

film wedrujac _konspekt_max.indd 20

2010-09-08 21:59:08

seksualną w szkole w ujęciu permisywnym, aprobowali masturbację, seks z udziałem dzieci, seks przedmałżeński, seks oralny i analny, akceptowali pornografię, aborcję i antykoncepcję. Zakres i siła zmian uzależnione były od prezentowanych im treści i liberalizmu nauczycieli.

Pewna forma obrazów pornograficznych dostarcza gotowych wzorców zachowań z użyciem przemocy. Łatwość naśladowania tego typu wzorców zwiększa się, gdy: – sprawcę popiera się lub wynagradza za jego zachowanie; – sprawca postrzegany jest jako posiadający cechy pożądane lub uznawane za cenne; – widz jest w stanie utożsamić się ze sprawcą; – działanie jest charakterystyczne, łatwo daje się przywołać.

Innym efektem pornografii, szczególnie tej o charakterze hard-core, są tzw. odpowiedzi pornograficzne. Zillmann uważa, że wytrwali odbiorcy pornografii ujawniają percepcję seksu i zachowań seksualnych w taki właśnie sposób, jaki prezentowany jest w materiałach pornograficznych.

Liczni badacze zwracają uwagę, że pornografia przyczynia się do zwiększenia przemocy wobec dzieci, szczególnie, gdy jest to pornografia z ich udziałem. Dzieci zaniedbywane w swoich domach rodzinnych, uciekające z nich, stają się ofiarami dorosłych i bardzo często są zniewalane do zachowań seksualnych, które jednocześnie są fotografowane i stanowią źródło szantażu i podporządkowania dziecka, a nawet rodziny.

Krystyna Ostrowska, Pornografia a rozwój osobowości, „Wychowawca” nr 5/2006, s. 5-6

21

film wedrujac _konspekt_max.indd 21

2010-09-08 21:59:08

Grupa II Skutki pornografii Najważniejszymi skutkami pornografii, prowadzącymi do ukształtowania stylu funkcjonowania zawierającego elementy przemocy, są: – dehumanizacja i wulgaryzacja najbardziej intymnej sfery ludzkiego życia, ze szczególnym zdeformowaniem wizerunku kobiety i doświadczania przez nią popędu seksualnego; – wytworzenie nawyku korzystania z pornograficznych prezentacji w celu wywołania gotowości seksualnej, fantazji seksualnych itp.; – dostarczanie negatywnych wzorców realizacji popędu seksualnego z całkowitym oderwaniem go od ukierunkowania na kreowanie życia; – rozwijanie postaw egoistycznych i egocentrycznych, koncentrujących się wokół maksymalizowania przyjemności płynących z działań seksualnych; – sprzyjanie formowaniu się wadliwego, niepełnego obrazu człowieka jedynie w wymiarze seksualnym, lansowanie poglądu, że człowiek to tyle, co homo eroticus; – wzrost zachowań przestępczych i antyspołecznych. Poza tym pornografia to: – prowadzenie do wewnętrznych napięć i konfliktów, wprowadzanie człowieka w stan dysonansu poznawczego; – utrudnienie prawidłowego rozwoju moralnego; – niszczenie poglądów na piękno, dobro, miłość, prawdę; – lansowanie opartego na popędzie seksualnym stylu życia.

Można zaryzykować tezę, że w świetle badań prowadzonych w związku z teorią modelowania społecznego żaden odpowiedzialny naukowiec nie postawi tezy o obojętnym charakterze pornografii. Przyjmuje się aktualnie, że przekaz pornograficzny, zarówno werbalny, jak i niewerbalny oddziałuje na procesy poznawcze (myślenie, spostrzeżenia, uwagę, pamięć, formułowanie opinii, sądów, wartościowanie), emocjonalne (napięcie, niepokój, rozdrażnienie, smutek, wstręt itp.) oraz zachowanie 22

film wedrujac _konspekt_max.indd 22

2010-09-08 21:59:08

(obnażanie się, masturbację, fantazjowanie i inne). Zagrożenia w sferze psychiki człowieka w wyniku obcowania z przekazami pornograficznymi to m.in.: kreowanie nieprawdziwego obrazu człowieka, niewłaściwych relacji interpersonalnych, wywoływanie stanu pobudzenia seksualnego, który domaga się rozładowania.

Oglądając przekazy filmowe, fotograficzne, czytając komiksy, czasopisma i opowiadania, w których prezentowane są zachowania seksualne w różnych sytuacjach, nabiera się przekonania, że takie właśnie zachowania są pożądane, że takich zachowań oczekują od nas inni i że są one możliwe i wzorcowe, gdyż już ktoś, najczęściej prezentowany w przekazie jako osoba atrakcyjna, to zrobił. Badacze zajmujący się reklamą podają, że osoby o cechach ekstrawertywnych szybciej niż introwertycy rozkodowują przekaz obrazowy, tzn. szybciej ujawniają emocje i szybciej podejmują działania według podpowiadanego wzorca.

Jednocześnie warto przypomnieć, że psychologowie dowiedli istnienia zależności pomiędzy obrazami rzeczywistości społecznej i indywidualnej, którą obserwujemy w różnego rodzaju przekazach medialnych a sposobem myślenia, budowaniem przekonań i opinii, rozumieniem siebie i świata, postawami wobec innych, siebie i otoczenia. Te zmienne osobowościowe stają się z kolei regulatorami zachowania. Powstaje więc pytanie, czy znajomość kształtowania, modyfikowania i wzbudzania stanów i procesów psychicznych jest zawsze wykorzystywana w celach służących człowiekowi?

Krystyna Ostrowska, Pornografia a rozwój osobowości, „Wychowawca” nr 5/2006, s. 5-8

23

film wedrujac _konspekt_max.indd 23

2010-09-08 21:59:08

Grupa III Dzieci – ofiary przemocy seksualnej Pornografia często wykorzystuje dzieci, które nieświadomie lub pod presją stają się ofiarą najbardziej wyuzdanych i dewiacyjnych zachowań a nawet zbrodni. Stają się one ofiarami pornografii w różny sposób. Jedne z nich nie mają bezpośredniego kontaktu z pornografią, ale stają się ofiarą czynów pedofilnych lub kazirodczych, różnych form przemocy fizycznej wskutek użytkowania pornografii przez dorosłych (pornografia usposabia ich do takich czynów, używają ją jako zachęty przed uwiedzeniem ofiary). Część dzieci jest przymuszana do oglądania pornografii przez dorosłych, którzy osiągają w ten sposób satysfakcję seksualną albo też korzystają z tego typu materiałów, celem zapoznania dzieci z praktykami seksualnymi oraz osłabienia ich wstydu i oporu, uczynienia ich chętnymi do kontaktu seksualnego. Niektóre dzieci stają się ofiarami, będąc użyte jako modele do produkcji materiałów pornograficznych.

Dzieci mogą być wykorzystywane świadomie (pozują do zdjęć) lub nieświadomie (są filmowane z ukrycia), mogą na to wyrażać zgodę (ich czujność i sprzeciw zostały stłumione) lub też poddawać się pod przymusem. W związku z produkcją pornografii dziecięcej jej ofiary są straszone, szantażowane, przekupywane, molestowane, eksploatowane przez sutenerów. Częściej schodzą na drogę prostytucji, narkomanii, alkoholizmu oraz dotykają ich zaburzenia i załamania psychiczne.

Wobec narzucających się bezwiednie obrazów lub sytuacji obscenicznych dzieci pozostają szczególnie bezbronne. Nie są one w stanie dać sobie radę z emocjonalnym przepracowaniem materiału, często nie potrafią okazać sprzeciwu, natomiast taki materiał przyciąga ich uwagę na zasadzie nowości. Uruchamia się wtedy odruch ciekawości, który powoduje skupienie uwagi, co przy braku oporów wewnętrznych i słabych mechanizmów kontroli lub nacisku innej osoby czy grupy prowadzi do zainteresowania się tego rodzaju materiałami. Negatywny wpływ kontaktu dzieci i młodzieży z pornografią może być wzmożony przez fakt, że częściej stają się jej użytkownikami te osoby, które są ofiarami innego rodzaju przemocy wobec nich, jaką stanowi zaniedbanie ze strony dorosłych.

24

film wedrujac _konspekt_max.indd 24

2010-09-08 21:59:08

Poprzez kontakt z pornografią następuje erotyzacja psychiki dziecka, przedwczesne rozbudzenie seksualne, co prowadzi do występowania treści seksualnych w marzeniach sennych, podejmowania zabaw erotycznych, „twórczości” o charakterze seksualnym (np. w postaci wulgarnych napisów lub rysunków w różnych miejscach), wypowiedzi o treściach seksualnych (np. jako tzw. brzydkich dowcipów – śmiech ma na celu rozładowanie napięcia). Czasem podejmowane są prowokacyjne zachowania seksualne, w tym wobec rówieśników lub młodszych dzieci (dzieci naśladują zachowania seksualne dorosłych dostrzeżone w kontakcie z materiałami pornograficznymi). Niektórzy, zwłaszcza dziewczęta, stają się podatni na uwiedzenie, oddają się mniej lub bardziej jawnej prostytucji, a potem w życiu dorosłym wykazują promiskuityzm i tendencje orgiastyczne, homoseksualne lub biseksualne. Ich psychoseksualny rozwój może zostać zaburzony w kierunku dewiacji seksualnych jak np. pedofilii, transwestycyzmu, fetyszyzmu.

Dorota Kornas-Biela, Niszczący wpływ pornografii, „Wychowawca”, nr 5/2006, s. 13-14

25

film wedrujac _konspekt_max.indd 25

2010-09-08 21:59:08

Grupa IV Pornografia a osobowość Kontakt z pornografią powoduje powstanie podobnego uzależnienia, jak od innych używek. W tym wypadku jest to uzależnienie nie od środków farmakologicznych, ale od procesów fizjologicznych i emocjonalnych, które zostają uruchomione w kontakcie z nią (Meissner 1998).

Pornografia ma dużą siłę uzależniającą, gdyż dostarcza wzmocnień na poziomie reakcji psychofizjologicznych (rozładowanie napięć, przeżycie przyjemności). Kontakt z pornografią ma charakter przemocy, jaką człowiek dokonuje na sobie, bo narusza swoją osobową godność, traci wolną wolę, zdolność do podejmowania decyzji i kierowania swoim życiem, prowadzi sam do tego, że w rezultacie celem uzyskania satysfakcji seksualnej czuje przymus systematycznego zwiększania dawki coraz bardziej wyrafinowanych bodźców. Również produkowanie i rozprowadzanie pornografii, a zwłaszcza jej sprzedawanie, jest formą przemocy, gdyż polega na czerpaniu korzyści materialnych z uzależnienia człowieka, a jednocześnie prowadzi do powiększania się liczby osób bezsilnych wobec nałogu. Powiązanie poprzez pornografię rozładowania depresji, lęków, niepokoju, napięcia i agresji z zachowaniem seksualnym powoduje, że odczuwanie tych stanów emocjonalnych domaga się bezwzględnego kontaktu z określonym materiałem pornograficznym lub dokonaniem określonego czynu. Człowiek zniewolony pornografią, pozbawiony dostarczanej przez nią dawki bodźców jest tak pobudzony i w takiej desperacji, że może nawet popełnić samobójstwo lub dokonać morderstwa.

Przemysł pornograficzny jest silnie powiązany z przemysłem handlu narkotykami, z przemysłem alkoholowym, nikotynowym, antykoncepcyjnym i aborcyjnym. Tak jak one, uzależnia od siebie człowieka, a potem wykorzystuje jego uzależnienia w celu czerpania materialnych korzyści.

Pornografia prezentuje fałszywy obraz kobiecości i męskości. Płeć żeńska ukazywana jest jako prowokująca aktywność seksualną, podległa mężczyźnie i uległa mu, gorsza od niego, bezbronna, ukrywająca swoje pożądania, które trzeba (np. za pomocą alkoholu, stworzenia romantycznej atmosfery) wyzwolić („mówi nie, a tak naprawdę chce”), z wrodzoną 26

film wedrujac _konspekt_max.indd 26

2010-09-08 21:59:08

potrzebą doznawania przemocy (masochistyczną) i osiągająca dzięki niej satysfakcję seksualną. Komercjalizacja pornografii prowadzi do zagubienia przez kobiety swej własnej tożsamości. Natomiast ideał mężczyzny jawi się w pornografii jako „macho”, seksualny rekordzista, zdobywający prestiż i podziw dzięki sile fizycznej i seksualnej sprawności.

Tym samym pornografia niszczy szacunek dla godności kobiety, sprowadzając ją do roli towaru na sprzedaż.

Pornografia prezentuje obraz relacji między płciami sprowadzony jedynie do zaspokajania potrzeb fizjologicznych, bez miłości i odpowiedzialności oraz konsekwencji. Lansowane wzory odnoszenia się do siebie osób odmiennej płci zmierzają do maksymalizowania przyjemności i doraźnej osobistej korzyści, a współżycie seksualne jest ukazywane jako atrakcyjna forma spędzania czasu wolnego i zaspokojenia własnych psychofizycznych potrzeb (np. ciekawości, dominowania, uznania, imponowania, doznania bliskości). Kłamstwo o naturze wzajemnych relacji zawarte jest we wzorcach seksu wyrafinowanego, pragmatycznego, bezpiecznego, higienicznego, zimnego. Takie modele zaspokajania potrzeb seksualnych prowadzą do wykorzystania seksualnego, zwłaszcza dzieci i kobiet.

Dorota Kornas-Biela, Niszczący wpływ pornografii, „Wychowawca”, nr 5/2006, s. 12-14

27

film wedrujac _konspekt_max.indd 27

2010-09-08 21:59:08

Grupa V Soft-porno dla młodzieży?

Kolorowe artykuły prowokują nastolatków do przesadnego zainteresowania seksem i eksperymentów w tej dziedzinie. Można zaryzykować tezę, że odżywiony „właściwymi” treściami czytelnik zapragnie w efekcie sięgnąć po „mocniejsze” materiały. „Środkami dopingującymi” o mocnym oddziaływaniu są zwłaszcza zmysłowe ilustracje, które mają duży wpływ na życie uczuciowe młodego odbiorcy. Ma to zasadnicze znaczenie w dziedzinie płciowości. Karol Meissner uważa, że człowiek jako istota seksualna jest raczej wzrokowcem w przeciwieństwie do innych ssaków, które są raczej w tej dziedzinie węchowcami. Pisze on: „Na człowieka działają głównie bodźce seksualne wzrokowe. Powstaje więc pytanie: jaką funkcję psychofizjologiczną mają wszelkie obrazki? Przede wszystkim jest to funkcja pobudzania”.

Co więcej, część tytułów młodzieżowych usilnie promuje przekonanie, że możliwe jest współżycie seksualne bez odniesienia do płodności.

Następuje oddzielenie aktu płciowego od prokreacji, a życie seksualne uznawane jest za atrakcyjną formę „rekreacji”. W rubrykach „miłosnych” doradza się, kiedy ma nastąpić inicjacja seksualna, współczesna dziewczyna powinna bowiem korzystać z uroków życia przy unikaniu przykrych tego konsekwencji. Pierwszym zaś krokiem jest przełamanie bariery emocjonalnej: „Mój chłopak coraz częściej nalega, byśmy zaczęli się kochać. Właściwie nie mam nic przeciwko temu. Martwi mnie tylko jedna sprawa: jak ja się przed nim pokażę... nago? Chyba umarłabym ze wstydu!” – pisze młoda czytelniczka.

Młodzież w kolorowych pismach szuka odpowiedzi na nurtujące ją pytania dotyczące spraw intymnych. I tu nierzadko pojawia się problem, który leży nie tyle w zadawanych pytaniach, co w jakości „porad” udzielanych przez osobę, którą młody człowiek obdarza zaufaniem.

15-letnia Mela zwraca się do młodzieżowego czasopisma z problemem koleżanki, która zaczęła już współżyć. „W jej wieku nie powinno się jeszcze regularnie uprawiać seksu” – doradza redakcja. „Decyzję o pierwszym razie z nowym partnerem dziewczyny (w wieku 16-24 lat) 28

film wedrujac _konspekt_max.indd 28

2010-09-08 21:59:09

najczęściej podejmują po 3 miesiącach znajomości. Ale co piąty facet chciałby, aby to stało się już pierwszej nocy!”.

Eksperci zabierający głos w rubrykach intymnych nie przysposabiają młodych czytelników do panowania nad pożądaniem płciowym, lecz raczej do uniknięcia niechcianych skutków zaspokajania popędów. Poczęcie dziecka ukazywane jest jako zagrożenie, wręcz katastrofa dwojga ludzi. Sugeruje się więc środki antykoncepcyjne w poradach typu „Kiedy zacząć myśleć o zabezpieczeniu?”.

Równie nachalnie zachęca się do stosowania prezerwatyw, które są dostępne dla wszystkich. „Nie ma więc ograniczeń wiekowych ani żadnych innych”. Zwróćmy uwagę na charakterystyczne przewartościowanie pojęć: korzystanie z prezerwatywy staje się tu synonimem „odpowiedzialności”, analogicznie antykoncepcję powiązano z „mądrością”.

Dyżurne autorytety prezentują różny stopień zaufania do prezerwatywy, jednak na tyle wysoki, by zalecać jej powszechne stosowanie. Raz twierdzą, że prezerwatywa „chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, w tym AIDS”, innym razem przekonują, że w przypadku jej użycia „ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową zdecydowanie maleje”. Tymczasem w rzeczywistości jest to środek zawodny nie tylko wobec chorób przenoszonych drogą płciową, lecz nawet w zapobieganiu ciąży. Autorzy tego typu porad muszą mieć świadomość, iż dając fałszywe poczucie bezpieczeństwa, przyczyniają się do rozluźnienia obyczajów, co w efekcie generuje wzrost zachorowań.

Kompetentne dane na ten temat można odszukać w oficjalnym raporcie Publicznej Służby Zdrowia USA (Office of the Surgeon General and US Public Health Service), z którego wynika, że dla większości osób stosowanie prezerwatywy jedynie opóźnia zakażenie wirusem HIV. Dobry przegląd stosunkowo nowych wyników podają też Karen R. Davis i Susan C. Weller, wskazując, że obserwowana redukcja zakażeń waha się od 60 do 96 proc. Wszystkie wspomniane wyżej badania opierają się na założeniu, że prezerwatywa używana była zawsze i poprawnie. Jak możemy domniemywać, w praktyce warunki te nie zawsze są spełniane.

Temat seksu podejmowany jest w zasadzie przy pominięciu kwestii czystości i wstrzemięźliwości seksualnej. Tymczasem seksualność odnosi 29

film wedrujac _konspekt_max.indd 29

2010-09-08 21:59:09

się do dobra szczególnie wielkiego. Chodzi wszak o ten wymiar naszego człowieczeństwa, w którym poczynają się nowi ludzie: ja mogę przecież stać się ojcem lub matką nowego człowieka.

W dostrzegalnej na łamach części pism młodzieżowych nachalnej i nierzadko prymitywnej promocji seksu znajdujemy odbicie przetaczającej się przez ubiegły wiek rewolucji seksualnej, której istota zawiera się – jak stwierdza Marek Czachorowski – w usytuowaniu życia seksualnego społeczeństw „poza dobrem i złem”. Rewolucja seksualna i antykoncepcja spowodowały, że seks stał się bardzo łatwy i „bezpieczny”. Został towarem powszechnego użytku dostępnym dla wszystkich. Do swoistej eksplozji seksu doszło zwłaszcza w przestrzeni medialnej.

Piotr Tomasz Nowakowski, Soft-porno dla młodzieży?, „Wychowawca” nr 5/2006, s. 24-25

30

film wedrujac _konspekt_max.indd 30

2010-09-08 21:59:09

Grupa VI Kształtowanie charakteru Musimy zdecydowanie opowiedzieć się za takim rozumieniem dobra człowieka, które jest wpisane w jego ludzką naturę. Dobrem jest więc to, co pozwala być coraz bardziej człowiekiem, a złem to, co umniejsza człowieczeństwo. W środowiskach psychologicznych i psychoterapeutycznych, a także resocjalizacyjnych coraz częściej dyskutuje się nad problemami związanymi z moralnym rozwojem człowieka. Wychodzi się z założenia, że jedynie prawidłowy rozwój moralny może zabezpieczać przed przestępczością, narkomanią, agresją i przemocą, coraz częściej obserwowanymi w środowisku dzieci i młodzieży. Dlatego coraz częściej podejmowane są w naukach społecznych badania nad rolą sumienia moralnego. Kluczowym pozostaje pytanie, dlaczego dziecko czy dorosły nie postępują zgodnie z deklarowanymi ideałami i wartościami. Jest to kolejny ważny powód, dla którego powinno się mówić „nie” pornografii: zaciemnia ona i wręcz uniemożliwia prawidłowy rozwój osobowej tożsamości dzieci i młodzieży. „Kształtowanie charakteru (który można nazwać mięśniem psychicznym, wymagającym moralnego prowadzenia się) jest podstawą społeczeństw demokratycznych (...). Podłożem jest narzucona samemu sobie dyscyplina, życie cnotliwe, jak twierdzą filozofowie od czasów Arystotelesa, oparte na samokontroli. Równie ważnym zwornikiem charakteru jest zdolność do samomotywacji i kierowania sobą” (Goleman D., Inteligencja emocjonalna, Poznań 1997). Szczególnie młodzi ludzie w domu, w szkole, w środowisku rówieśniczym muszą mieć okazję do ćwiczenia się w tych cnotach, a okazję tę stwarzają zajęcia uczące podstawowych umiejętności emocjonalnych.

Z badań nad inteligencją emocjonalną wynika, że nasz mózg ma prawdopodobnie dwa układy pamięci – jeden przeznaczony do rejestrowania zwykłych wydarzeń, a drugi do przechowywania faktów silnie nasyconych emocjonalnie (tego, co przeraża; tego, co sprawia przyjemność).

Przemoc, agresja, akty seksualne, przekaz pornograficzny są najprawdopodobniej kodowane przez ten drugi układ pamięci emocjonalnej.

K. Piesiewicz (1997) zauważa, że „największą pruderią współczesności 31

film wedrujac _konspekt_max.indd 31

2010-09-08 21:59:09

jest wstydzenie się wstydu”. Wstyd zaś jest „elementem człowieczeństwa, godności, znakiem transcendencji, czyli tego wszystkiego, co konstytuuje nasz byt”, autor ten ocenia, że „współczesna ikonosfera żeruje na instynkcie podglądactwa”. Współczesna cywilizacja, według Piesiewicza, proponuje zastępczy system wartości, bezpieczny, bez ryzyka, które wiąże się z prawdziwym uczuciem. W tym kontekście na treści przekazywane w pornografii można spojrzeć jako na te, które kreują „nagość” bez ducha i „pożądliwość” bez odpowiedzialności; człowieka – jako przedmiot, który może być używany przez technikę i innego człowieka.

J. Melibruda przyjmuje, że mężczyzna wychowany w naszej kulturze jest przekonany, iż swą męskość musi udowodnić, i to w trzech obszarach: siły fizycznej, zwycięstwa, nieustannej walki i stosowania przemocy, w pracy zawodowej, w której bezwzględnie odnosi tylko sukcesy i w seksie, w którym ujawnia swoją męskość tzn. dominację i siłę. Producenci i dystrybutorzy pornografii nie chcą zauważyć, że są inne możliwe obszary męskiego sukcesu, a mianowicie zdolność do kreacji, miłości odpowiedzialnej, troskliwości, dawania a nie zmuszania i opiekowania się, a nie tylko domagania się opieki ze strony innych. Podejmowany w procesie wychowania i samowychowania rozwój osobowości ma na celu ukształtowanie określonych struktur, mechanizmów i funkcji, które gwarantują „bycie człowiekiem”. Z licznych badań socjologicznych i psychologicznych wynika, że Polacy cenią: szczęśliwe życie rodzinne, miłość, przyjaźń, uczciwość, sprawiedliwość, pokój.

Urzeczywistnianie tych wartości staje się dziś podstawowym zadaniem socjalizacji, wychowania oraz samowychowania.

Krystyna Ostrowska, Pornografia a rozwój osobowości, „Wychowawca” nr 5/2006, s. 8-9

32

film wedrujac _konspekt_max.indd 32

2010-09-08 21:59:09

FILM 2. (SCENA 2) „Seks, czyli wątpliwości i pytania” Temat: Seks, decyzje, wybory...

(Program: Klasa II – Miłość i seksualność) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • pozna wartość czystości seksualnej, • dowie się o istocie wstydu seksualnego.

– w zakresie umiejętności: • potrafi odróżnić miłość od pożądania, • potrafi krytycznie ocenić przekaz medialny dot. spraw seksualności.

– w zakresie postaw: • wzbudzi refleksję dotyczącą odpowiedzialności za dokonywane wybory w sferze seksualnej, • zyska świadomość, że nie powinien zawieść zaufania, jakie rodzice w nim pokładają, w sprawach życiowo najważniejszych.

METODY I FORMY • film, Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 33

33

2010-09-08 21:59:09

• • • • •

pogadanka, dyskusja, praca w dwójkach, test „Prawda – Fałsz”, rozsypanka zdaniowa.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „Seks, czyli wątpliwości i pytania” – scena 2. (od 6.01 do 10.28 min.), 2. koperty z rozsypanką zdaniową (dla każdej pary uczniów), 3. test „Prawda – Fałsz” (ksero – dla każdej pary uczniów).

LITERATURA McDowell J., Listy od Taty. O seksie i miłości, Rubikon, Kraków 2010.

McDowell J., Mity edukacji seksualnej, Vocatio, Warszawa 2000.

Regulska A., Wartość czystości seksualnej. Analiza etyczno-pedagogiczna, Wyd. Maternus Media, Tychy 2007.

Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Krótka informacja nauczyciela o tematyce zajęć: lekcja o seksie i miłości.

(3 min.)

2. Emisja filmu „Seks, czyli wątpliwości i pytania”, scena 2.

(5 min.)

3. Pogadanka po filmie – Dlaczego wstydzimy się i zachowujemy dystans w stosunku do ludzi, których nie znamy albo mało znamy?

34

film wedrujac _konspekt_max.indd 34

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:09

– Dlaczego wstyd seksualny ulega absorpcji (jest wchłaniany, znika) w kontaktach z ludźmi, których kochamy?

– Jaką rolę pełni wstydliwość związana ze sferą seksualną?

(6 min.)

4. Praca w dwójkach: rozsypanka MIŁOŚĆ – POŻĄDANIE a) uczniowie w dwójkach po otrzymaniu kopert z rozsypanką (Załącznik 1) wpisują do poszczególnych stwierdzeń odpowiednie wyrazy: „Miłość” lub „Pożądanie”. b) ułożenie tych stwierdzeń w pary – jako antynomie. c) głośne odczytanie przeciwstawnych sobie stwierdzeń. d) ewentualny komentarz lub dyskusja dotycząca powyższej antynomii.

(16 min.)

4. Cd. pracy w dwójkach: test PRAWDA – FAŁSZ a) podział uczniów na grupy, b) rozdanie testu: Prawda – Fałsz (Załącznik 2), c) po przedyskutowaniu w grupie założeń dot. seksualności młodzieży, uczniowie wypełniają test, d) uzyskane wyniki z poszczególnych grup po zgłoszeniu uczniów prowadzący przenosi na arkusz zbiorczy, e) interpretacja wyników i podsumowanie w toku pogadanki, dyskusji lub miniwykładu nauczyciela.

(15 min.)

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 35

35

2010-09-08 21:59:09

film wedrujac _konspekt_max.indd 36

........................ bierze dla siebie

............ daje drugiemu człowiekowi

........................ jest tanie .................. cechuje niecierpliwość ........................ stawia żądania ........................ czyni cię takim, jakim nie chcesz być

.................... ma ogromną wartość

....................... cechuje cierpliwość

......................... nie żąda dla siebie

............................ czyni cię takim, jakim chcesz być

............. charakteryzuje łagodność ........................ tworzy napięcie

........................ jest na teraz

POŻĄDANIE

........................ jest na zawsze

MIŁOŚĆ

Załącznik 1 – Rozsypanka

36

2010-09-08 21:59:09

film wedrujac _konspekt_max.indd 37

6.

5.

4.

3.

2.

1.

Nastolatki pragną seksu bardziej niż miłości.

Abstynencja seksualna nastolatków jest nierealna. Środki masowego przekazu mówią prawdę o seksie.

Seks między dwojgiem nastolatków – to ich własna sprawa. „Bezpieczny seks” jest naprawdę bezpieczny.

Rodzice nigdy nie ponoszą konsekwencji przy podejmowaniu przez nastolatki aktywności seksualnej.

Prawda Fałsz

Załącznik 2 – Test: Prawda – Fałsz

37

2010-09-08 21:59:09

FILM 2. (SCENA 3) – DWIE LEKCJE „Seks, czyli wątpliwości i pytania” LEKCJA 1 Temat: Jak mówić „NIE” w przypadku presji seksualnej (Program: Klasa I – Miłość i seksualność) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • przekona się, że seks nie jest dowodem miłości, • pozna prawdziwe oczekiwania kochającego mężczyzny, • zna argumenty przemawiające za abstynencją seksualną.

– w zakresie umiejętności: • potrafi stanowczo powiedzieć „nie” w sytuacji presji seksualnej.

– w zakresie postaw: • umie przyjąć postawę szacunku wobec płci przeciwnej, • zda sobie sprawę, że nieodpowiedzialną postawą w dziedzinie seksualności może skrzywdzić drugiego człowieka.

38

film wedrujac _konspekt_max.indd 38

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:09

METODY I FORMY • film, • pogadanka, • ćwiczenie. ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „Seks, czyli wątpliwości i pytania” – scena 3 (od 10.30 – do końca), 2. Ćwiczenia: „Wędrując ku dorosłości”. Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych, Rubikon, Kraków 2010.

LITERATURA Dudziak U., Wychowanie do miłości. Materiały dla nastolatków, ich rodziców i nauczycieli, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Języków Obcych i Ekonomii „Educator”, Częstochowa 2000.

Dziewiecki M., Młodzi w poszukiwaniu szczęścia, Edycja Św. Pawła, Częstochowa 2003.

Kwiek M., Nowak I., Dorastanie do miłości. Scenariusze zajęć dla nauczycieli wychowania do życia w rodzinie. Gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalne, Rubikon, Kraków 2010.

Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Wprowadzenie: odczytanie przez prowadzącego wiersza „O, piękne dziewczęta!” (Michael Quoist) z Ćwiczeń „Wędrując ku dorosłości”. Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych (str. 17).

(3 min.)

2. Emisja filmu „Seks, czyli wątpliwości i pytania”, scena 3.

(11 min.)

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 39

39

2010-09-08 21:59:09

3. Rozmowa po filmie.

– W dzisiejszej cywilizacji zdominowanej przez kulturę seksu mówienie „nie” jest sprawą niełatwą. Co sądzicie o asertywności w tej dziedzinie życia?

– Dlaczego niektóre dziewczęta godzą się na tzw. „szybkie numerki”?

– „Opłaca się” czy „nie opłaca” stanowczość dziewcząt?

– Dlaczego chłopiec inicjując współżycie ponosi potrójną odpowiedzialność? Za kogo?

(8 min.)

4. Ponowne odczytanie wiersza Michela Quoista (można rozdać ksero tekstu) i dokonanie wspólnej analizy, np. w formie pogadanki?

– W czym tkwi „siła” przysłowiowej słabszej płci?

– „Zdumiony mężczyzna” – to znaczy...

– Dlaczego „zdumionego” mężczyzny pragną kobiety?

– Jakie jest to „nie” uśmiechnięte?

– W czym przejawia się szacunek i miłość mężczyzny do kobiety?

– Kiedy kobiety czują się „podeptane”?

(12 min.)

5. Praca w grupach: ćwiczenie nr 12 (ze str. 17). a) Podział uczniów na grupy. b) Polecenie wykonania ćwiczenia. c) Wspólne sporządzenie listy argumentów, które będą odpowiedzią na końcowe (rozwiązane w ćwiczeniu) pytanie.

(8 min.)

40

film wedrujac _konspekt_max.indd 40

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:09

LEKCJA 2 Temat: „Pierwszy raz” i co dalej...

(Program: Klasa I – Miłość i seksualność) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • pozna argumenty za budowaniem zintegrowanej osobowości, • dowie się, jakie bywają losy miłości młodych szybko sfinalizowanej aktem seksualnym.

– w zakresie umiejętności: • potrafi znaleźć takie wyrazy młodzieńczej miłości, które nie ranią i nie niszczą tego, co piękne i prawdziwe.

– w zakresie postaw: • umie wypracować postawę odpowiedzialności za dokonywane wybory w sferze seksualnej.

METODY I FORMY • film, • praca z tekstem (w grupach) i odpowiedzi na pytania (ew. dyskusja), • inscenizacja. ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „Seks, czyli wątpliwości i pytania” – scena 3, 2. teksty dla grup autorstwa Wiesława Gajewskiego (Załącznik 1), Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 41

41

2010-09-08 21:59:09

3. Wiesław Gajewski: tekst do inscenizacji (Załącznik 2).

LITERATURA Kwiek M., Nowak I., Dorastanie do miłości. Scenariusze zajęć dla nauczycieli wychowania do życia w rodzinie. Gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalne, Rubikon, Kraków 2010.

Regulska A., Wartość czystości seksualnej, Maternus, Tychy 2007.

Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Ponowna projekcja drugiej części sceny 3. od słów Doroty: „Ale gdy chodzisz z chłopakiem i coś do niego czujesz i nogi się pod tobą uginają...”, albo jeszcze raz całej sceny 3.

(6 min.)

2. Zapowiedź prowadzącego dot. problematyki zajęć – kontrowersyjnej, niełatwej, bardzo osobistej, ale zarazem ważnej, ponieważ podjęte decyzje w sprawach seksualności w wieku kilkunastu lat często są już nieodwracalne i nierzadko zostaje odcięta droga powrotu.

(2 min.)

3. Praca z tekstem w grupach: a) podział uczniów na 5 grup, b) losowanie kopert z tekstami, c) zapoznanie się z tekstem i przygotowanie tez do krótkiego referatu, d) wyznaczenie osoby do referowania, c) prezentacja kolejnych grup na forum klasy.

(18 min.)

42

film wedrujac _konspekt_max.indd 42

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:09

4. Inscenizacja. a) wyznaczenie trzech aktorów: narrator, dziewczyna, chłopiec, b) przydzielenie tekstów (Załącznik 2), objaśnienie zadania, krótkie przygotowanie do inscenizacji, c) inscenizacja.

Rozpoczyna i kończy narrator. Partie Kobiety czyta (po jednym stwierdzeniu) dziewczyna, a ripostuje chłopiec (partie Mężczyzny). Dziewczyna i chłopiec stoją tyłem do siebie.

(15 min.)

5. Podsumowanie nauczyciela i podziękowanie aktorom i tym wszystkim uczniom, którzy aktywnie włączyli się w zajęcia.

(4 min.)

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 43

43

2010-09-08 21:59:09

Załącznik 1 – Teksty dla grup Grupa I – Kobieta W „chodzeniu ze sobą” ewentualne podjęcie współżycia seksualnego jest doświadczeniem granicznym. Po „pierwszym razie” nic już nie będzie takie samo. Zasłona dziewictwa/niewinności zostanie zerwana.

Droga poprowadzi już tylko w jedną stronę.

Nietrudno znaleźć przeżycia, które są oznakami odzierania ze złudzeń.

Młode kobiety, które przeżyły pozamałżeński „pierwszy raz” mówią (patrz: prasa młodzieżowa, fora dyskusyjne): – było cudownie, ale... i tu wyliczają całe katalogi przykrości, jakich doświadczyły. Przeżycie bólu.

Konieczność przełamywania lęku (najczęściej przed niechcianą ciążą mimo stosowania tzw. zabezpieczeń). Niezadowolenie z warunków, w jakich ten „wymarzony” akt nastąpił. W końcu, że chłopak – owszem czuły był i się starał, jednak wyobraźnia podpowiadała, że powinno być jakoś inaczej. W dalszym ciągu trwania tego stanu „romantycznej spontaniczności” wzrasta niechęć do mężczyzn w ogóle i stopniowa utrata wiary w miłość. Tymczasowość, niepewność przyszłości zabija kobiecość najbardziej nawet zakochanej kobiety.

(Wiesław Gajewski)

44

film wedrujac _konspekt_max.indd 44

2010-09-08 21:59:09

Grupa II – Mężczyzna Natomiast mężczyzna po „pierwszym razie” poważnieje. Dociera do niego, że nie sprawdził się. Powinien był przecież dostarczyć ukochanej przeżyć seksualnych najwyższej próby. Jego ciało nie działało jednak tak, jak myślał, jak na treningach (wyobraźnia, obrazy, masturbacja). Pęka mit męskości w jego własnych oczach i ukazuje mu się faktyczny obraz, tego kim jest. Dotąd był przekonany, że kocha, bo tak mówiły mu zmysły. Tymczasem – w myśl mądrej kabaretowej piosenki – „pogasły zmysły, błysło światło” i niestety... Może włączyć się mechanizm autodestrukcji, który nakłania go do poszukania nowych szans, aby się sprawdzić (bo przecież niemożliwe, aby był z niego taki „kiep”), nawet za cenę tego, że jak nie z tą, to z inną... I w miarę znajdowanych okazji zamiast odpowiedzialnym mężczyzną, staje się poszukiwaczem przygód. Opada zasłona z męskiej dumy, poczucia siły i sprawności w każdym działaniu także pozaseksualnym.

(Wiesław Gajewski)

45

film wedrujac _konspekt_max.indd 45

2010-09-08 21:59:09

Grupa III – Utrata szansy zbudowania domu Młodość to czas ładowania akumulatorów zdrowym idealizmem. Marzenia, projekty na przyszłość, literatura, muzyka, przygoda, przyjaźnie, mocowanie z dorosłymi. Młodość jest bezcennym źródłem idealizmu, który stanowi nieodzowny budulec dojrzałej osobowości. Na samym szczycie planów na przyszłość stoi marzenie/tęsknota: – spotkać kogoś jednego i na zawsze... Fascynacja chłopaka dziewczyną i odwrotnie to zespół bodźców do idealizowania miłości. Spotkania, wyznania, przytulenia, pocałunki, niepewność odwzajemnienia, tęsknota rozstania...

Przy wejściu w dorosłe życie będzie z czego czerpać. Przy upadkach do czego wracać. „Pierwszy raz” definitywnie kończy ten stan idealizowania. Od tego wydarzenia będzie następowało wydatkowanie zasobów idealizmu zgromadzonego w osobowości. Nie będą one jednak spożytkowane do tego, do czego miały służyć, czyli – mówiąc obrazowo – do budowania domu, którego przecież jeszcze nie ma. Są natomiast jakieś prowizorki: domek letniskowy, szałas, namiot.

(Wiesław Gajewski)

46

film wedrujac _konspekt_max.indd 46

2010-09-08 21:59:09

Grupa IV – „Zamieszkaj ze mną” Jak inaczej zobrazować sytuację młodych, acz metrykalnie dorosłych, a nierzadko samodzielnych zawodowo ludzi, którzy postanawiają zamieszkać razem, ale bez ślubu. Porównajmy tylko. Mogłaby być na ślubnym kobiercu radość serca, które słyszy „Ty mój/moja jedyny/jedyna i na zawsze. Przyjmij tę obrączkę”.

Jest za to poważna, ale jakże ostrożna propozycja: „Zamieszkaj ze mną.

Tu są klucze”. Nie wiadomo, na jak długo. Niewykluczone, że na całe życie. Rodzice, albo nawet przyjaciele usiłują naciskać i słyszą wtedy, że ślub to poważna sprawa. Wesele to niemały wydatek. Na razie nas nie stać.

Otóż to. Podczas „pierwszego razu” i następnych zużyli prawie wszystkie ideały, które powinny wystarczyć na całe życie. Odkładanie ślubu jest przejawem bardzo podstawowego braku sił życiowych. Dzisiaj nie stać ich na to, najczęściej z powodów bardziej zasadniczych niż materialne.

Później – nawet gdy nadejdzie czas ślubu (mówią, że to czysta formalność), zamieszkają tylko w tym, co już zaczęli budować, czyli w szałasie.

Z tym, że odtąd szałas stanie się domem. Życie bez ślubu, jak każda prowizorka może ciągnąć się w nieskończoność, chyba że w tzw. międzyczasie ktoś nie wytrzyma i wyprowadzi się z szałasu, który miał być wymarzonym domem.

(Wiesław Gajewski)

47

film wedrujac _konspekt_max.indd 47

2010-09-08 21:59:09

Grupa V – „Nie tyle w sejfie, co w sercu” Chłopcy i dziewczęta, mężczyźni i kobiety, każdy i każda z nas to, co ma najcenniejszego, przechowuje nie tyle w sejfie, co w sercu. Przede wszystkim serce ma wątpliwości, czy i kiedy powinien być ten „pierwszy raz”. Ale za „pierwszym razem” serca zazwyczaj nie słuchają. Ona, bo – zamiast postawić wymagania – daje dowód miłości. On, bo nie chce (nie może?) już dłużej czekać.

A po upojnej (?) nocy serca wstają zranione. Ona i on „się kochali” – ciałem, uczuciem, ale nie sercem. Słomiane są popędy. Niestałe uczucia.

Nieodwołalna może być tylko obietnica serca: „Gdzie ty Gajus, tam ja Gaja”, i to przy świadkach. Serce tylko tym właśnie może się nakarmić: obietnicą zbudowania domu, poświadczoną notarialnie, czyli przez urzędowego świadka. Serce (inaczej niż popędy i emocje) nie jest naiwne. Wie, że dom to sprawa najważniejsza i nie można tu polegać jedynie na słowie choćby najukochańszej, to jednak słabej osoby.

Po „pierwszym razie” zamieszkali razem bez ślubu. Tymczasem prawdziwie zamieszkać może tylko serce w sercu, czyli na zawsze. Serce dziewczyny plus serce chłopaka równa się dom. W domu stół i łoże.

Właśnie tak, a nie pod gołym niebem, u obcych, doraźnie, obwoźnie. Na nic innego serce się nie zgadza. Serce jest wierne. Nie pójdzie na żaden kompromis. Inaczej będzie cierpieć.

Rację serca-sumienia można albo uznać, albo zagłuszyć. Uznawanie racji serca wymaga wysiłku. Jego rodzaj i wielkość zależą od tego, czy był pierwszy raz, czy też nie. Czy mieszkali razem bez ślubu. Czy zagłuszali mowę najgłębszą sumienia...

Na początku będzie się wydawało, że jest jak w bajce. Później jednak przerażonym ukaże się spustoszenie, którego już nie da się ogarnąć. Cała energia młodości, miłości, ideałów pójdzie na zmarnowanie, i to już za „pierwszym razem”...

(Wiesław Gajewski)

48

film wedrujac _konspekt_max.indd 48

2010-09-08 21:59:09

Załącznik 1 – Tekst do inscenizacji Narrator Ona i on przed „pierwszym razem” zgodnie deklarują: My się kochamy. Oboje tego chcemy. Jesteśmy dorośli.

Chcemy być ze sobą na zawsze.

Po „pierwszym razie” już zgodni nie są.

ONA – monolog

ON – monolog

Gdy zajdę w ciążę, odejdzie...

Ja miałbym zostać ojcem?

To jakiś absurd...

Nie wiadomo, czy na Nie wiadomo, czy jedyna. zawsze. Mężczyźni Kobiety zmyślają... odchodzą...

Nie wiesz, czy Ciebie Naoglądałeś się pornografii kocha, czy tylko pociąga i szukasz okazji, aby się sprawdzić. go twoje ciało.

Boisz się, że możesz Mówisz jej czułe słówka, ale zajść w ciążę (mimo tak naprawdę nie wiesz, zabezpieczeń), i że będzie dlaczego to działa. bolało...

Prowokujesz go, bo jesteś poraniona.

Jeśli Cię zostawi, drugi raz już nikogo nie pokochasz.

Kłamstwo: chcesz go ze sobą związać.

Będziesz czuł do siebie wstręt, że jej to zrobiłeś.

Rozstaniesz się z jedną i zaraz zaczniesz szukać, ukojenia u innej...

Kłamstwo: chcesz udowodnić, że ją zdobędziesz.

49

film wedrujac _konspekt_max.indd 49

2010-09-08 21:59:09

ONA – monolog

ON – monolog

Naiwnie wierzysz, że dałaś mu dowód miłości.

Przespałeś się z nią dla przyjemności i nic więcej.

Nie powinna mieć do Ciebie o nic pretensji.

Oboje tego chcieliśmy.

Owszem, ale ja nie planowałem zostać ojcem.

Chciałam mu dać wszystko.

Przecież niczego jej nie obiecywałem...

Gdyby mu naprawdę na mnie zależało, poczekałby.

Nie postawiła mi żadnych wymagań. A skąd mam wiedzieć, że tylko mi...

Idealizuję. Tak naprawdę wiem, że ideałów nie ma.

Zgrywam się. Tak naprawdę chcę się sprawdzić.

Narrator: Powyższy tekst składa się ze zdań otwartych. Jest zaproszeniem do namysłu/rozeznania trudnych dylematów seksualności, które za „pierwszym razem” wyglądają tak prosto, romantycznie i nowocześnie...

50

film wedrujac _konspekt_max.indd 50

2010-09-08 21:59:09

FILM 3. (SCENA 1) „O miłości – rozmowy ważne i mniej ważne” Temat: „Zakochałem się w tobie, pani” (Program: Klasa I – Miłość i seksualność) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • dowie się o różnicach między zakochaniem a miłością, • ugruntuje wiedzę o cechach prawdziwej miłości.

– w zakresie umiejętności: • potrafi wskazać cechy zakochania i cechy miłości.

– w zakresie postaw: • przekona się, jak budować trwałe więzi, • zyska świadomość, że rozwój miłości wymaga pracy nad sobą i współpracy z najbliższymi osobami.

METODY I FORMY • film, • mapa mentalna (praca plastyczna), • pogadanka i ewentualnie dyskusja, • ćwiczenie – praca indywidualna, • praca w grupach.

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 51

51

2010-09-08 21:59:09

ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „O miłości – rozmowy ważne i mniej ważne” – scena 1 (od początku do 9.40), 2. zestaw tekstów z plansz filmu dla każdej z grup (Załącznik 1), 3. po 1/2 arkusza szarego papieru – dla każdej grupy, 4. kolorowe mazaki, masa mocująca, 5. Ćwiczenia dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych „Wędrując ku dorosłości”, Rubikon, Kraków 2010, ćw.

11, s. 16.

LITERATURA May R., Miłość i wola, Rebis, Poznań 1993.

Półtawska W., Przygotowanie do małżeństwa, Wydawnictwo WAM, Kraków 2001.

Pulikowski J., Zakochanie... i co dalej?, POMOC, Częstochowa 2006.

Wychowanie do życia w rodzinie. Słownik pojęć, K. Ostrowska (red.), Rubikon, Kraków 2005.

Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Odczytanie fragmentu wiersza o miłości Juliana Tuwima (Ćwiczenia „Wędrując ku dorosłości”, s. 16).

2. Zapowiedź emisji filmu i prośba skierowana do uczniów o zanotowanie charakterystycznych cech – osobno dla miłości, osobno dla zakochania.

(2 min.)

3. Emisja sceny 1 filmu.

(9.40 min.)

52

film wedrujac _konspekt_max.indd 52

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:09

4. Pogadanka na temat zakochania i miłości w oparciu o informacje z filmu.

(4 min.)

5. Praca indywidualna (ćwiczenie 11, str. 16).

(4 min.)

6. Odczytanie wyników ćwiczenia, krótkie omówienie, ewentualnie dyskusja.

(5 min.)

7. Praca w grupach: Mapa mentalna a) podział uczniów na grupy, b) przydział materiałów (po 1/2 arkusza szarego papieru, mazaki) i zestaw zdań (Załącznik 1) z plansz, kończących scenę 1. filmu III, c) objaśnienie ćwiczenia: Uczniowie po zapoznaniu się z tekstem wybierają jeden z czterech punktów, analizują treść i przetwarzają w formie graficznej na plakat: rysunek, grafika, symbole, schemat itp. d) prezentacja wyników pracy przez kolejne grupy na forum klasy: – odczytanie tekstu: cytatu o miłości, – interpretacja obrazu na plakacie.

(18 min.)

4. Podsumowanie zajęć przez prowadzącego.

(1 min.)

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 53

53

2010-09-08 21:59:09

Załącznik 1 – Materiał do plakatów 1. „Miłość to coś najważniejszego, a zarazem najtrudniejszego, co nam się przydarza między narodzinami a śmiercią”. (Ewa Klepacka) 2. „Miłość jest znakiem stawania się człowieka i siłą napędową jego rozwoju. Jeżeli marząc o nim/o niej widzisz dom, rodzinę, dzieci, bezpieczeństwo, to znak, że jesteś gotowa/gotowy, aby zainwestować w ten związek, planując małżeństwo”. (Elżbieta Sujak) 3. „Tylko w małżeństwie potrzeba miłości erotycznej, wyłącznej i trwałej znajduje pełne zaspokojenie. Ono stwarza miłości przystań bezpieczną, która może być wolna od lęku przed porzuceniem i zdradą”. (Elżbieta Sujak) 4. „W małżeństwie miłość i erotyzm, poszukując właściwego wyrazu, uczą się języka seksualnego, doskonalą go i czynią indywidualnym, jedynym porozumieniem i wtajemniczeniem, w którym oddanie i otrzymywanie zlewa się w jedno”. (Elżbieta Sujak)

54

film wedrujac _konspekt_max.indd 54

2010-09-08 21:59:09

FILM 3. (SCENA 2) „O miłości – rozmowy ważne i mniej ważne” Temat: Kobiety i mężczyźni – to dwa różne światy?

(Program: Klasa I – Miłość i seksualność) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • dowie się, że płeć człowieka znajduje swój szczególny wyraz w fenomenie kobiecości i męskości, • pozna role kobiece i męskie oraz potrzebę komplementarności płci, • zrozumie, że każdy człowiek ma w sobie cechy męskie i żeńskie, ale w różnych proporcjach; – w zakresie umiejętności: • potrafi dostrzec czynniki psychiczne i emocjonalne charakteryzujące daną płeć, • zorientuje się, że samoświadomość płci, jej akceptacja i realizacja kształtuje się również w związkach rówieśniczych, szczególnie w okresie dojrzewania; – w zakresie postaw: • przekona się, że zróżnicowany świat męski i kobiecy stwarza wprawdzie wiele problemów, ale dzięki tej różnorodności jesteśmy dla siebie atrakcyjni i fascynujący.

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 55

55

2010-09-08 21:59:09

METODY I FORMY • film, • praca w grupach, • metaplan, • praca indywidualna (ćwiczenie), • pogadanka, ewentualnie dyskusja. ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „O miłości – rozmowy ważne i mniej ważne” – scena 2 (od 9.41 do 16.10), 2. „Wędrując ku dorosłości” Ćwiczenia dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych, Rubikon, Kraków 2010 3. 1/2 arkuszy szarego papieru (tyle, ile grup) 4. flamastry lub pisaki w dwóch kolorach.

LITERATURA Braun-Gałkowska M., Psychologia domowa, Wyd. KUL, Lublin 2008.

Dobson J.C., Co każdy mąż chciałby, aby jego żona wiedziała o mężczyźnie, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 1995.

Dobson J.C., Co każda żona chciałaby, aby jej mąż wiedział o kobiecie, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 1995.

Starowicz Z.L., Długołęcka A., Edukacja seksualna, Świat Książki, Warszawa 2006.

Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zapowiedź tematu zajęć.

2. Emisja 2. sceny filmu „O miłości – rozmowy ważne i mniej ważne” (7 min.)

56

film wedrujac _konspekt_max.indd 56

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:09

3. Pogadanka po filmie: – Jakie skojarzenia nasuwają się, kiedy wypowiadamy słowo: „kobiecość”?

– A jakie skojarzenia łączą się z hasłem: „męskość”?

(5 min.)

4. Praca indywidualna: wypełnianie ćwiczenia nr 8 z: „Wędrując ku dorosłości”. Ćwiczenia dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych, s. 13.

(6 min.)

5. Pogadanka, ewentualnie dyskusja: odpowiedzi na pytania z drugiej części poleceń do ćwiczenia nr 8 (s. 13): – Czy rzeczywiście można mówić o kobiecości i męskości jako zespołach cech różniących kobietę i mężczyznę?

– Co sądzisz o podziale na męskie i kobiece zawody, męskie i kobiece obowiązki domowe?

(6 min.)

6. Praca w grupach: mapa mentalna. a) podział uczniów na grupy jednopłciowe – w liczbie parzystej, b) przydział materiałów: pisaki w dwóch kolorach, 1/2 arkusza papieru z napisanym na środku hasłem: – grupy dziewcząt otrzymują arkusze, na środku których jest napis: MĘSKOŚĆ TO...

– grupy chłopców otrzymują arkusze papieru, na środku których jest napis: KOBIECOŚĆ TO... c) prowadzący informuje, że zadaniem uczniów jest, posługując się jednym kolorem pisaka, zobrazowanie za pomocą symboli, rysunków, grafiki, sentencji słownych cech męskości i kobiecości. Po skończoKonspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 57

57

2010-09-08 21:59:09

nym zadaniu przekazują plakaty: grupy dziewcząt – grupom chłopców, grupy chłopców – grupom dziewcząt celem uzupełnienia mapy mentalnej. Dopisują uzupełnienia, posługując się innym kolorem pisaków. d) po skończonej pracy plakaty wracają do grup macierzystych, e) prezentacja prac przez liderów na forum klasy; omówienie ze szczególnym uwzględnieniem tych cech, które zostały dopisane przez płeć przeciwną; ewentualnie dyskusja.

(18 min.)

7. Podsumowanie prezentacji. Wnioski.

(3 min.)

58

film wedrujac _konspekt_max.indd 58

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:09

FILM 3. (SCENA 3) „O miłości – rozmowy ważne i mniej ważne” Temat: „Pomimo chmur – walcz, bo słońce znowu zaświeci” (Program: Klasa I – Miłość i seksualność) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • dowie się, że cierpienie spowodowane zawodem miłosnym może zmobilizować do analizy własnego postępowania i wyciągnięcia wniosków na przyszłość, • pozna sytuacje, które mogą zdarzyć się w życiu i będą przyczyną bólu, cierpienia, • dowie się, jak i gdzie można szukać pomocy w chwilach psychicznego załamania; – w zakresie umiejętności: • zrozumie, że nie ma sytuacji bez wyjścia, • zorientuje się, że jest możliwość szukania pomocy wśród kolegów i przyjaciół, a także w takich instytucjach, jak poradnie młodzieżowe i rodzinne; – w zakresie postaw: • zyska świadomość, że cierpienie jest także swoistą szkołą charakteru, Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 59

59

2010-09-08 21:59:10

• przekona się, że w trudnych sytuacjach powinien zwrócić się o pomoc do najbliższego otoczenia lub osób kompetentnych.

METODY I FORMY • film, • pogadanka, • drama, • miniwykład, • praca w grupach, • praca indywidualna (ćwiczenie). ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „O miłości – rozmowy ważne i mniej ważne” – scena 3 (od 16.12 do końca), 2. „Ćwiczenia „Wędrując ku dorosłości”. Wychowanie do życia w rodzinie dla szkół ponadgimnazjalnych, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2010.

LITERATURA Sujak E., Poradnictwo małżeńskie i rodzinne, Księgarnia św.

Jacka, Katowice 1995.

Wojciszke B., Psychologia miłości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1993.

Wychowanie do życia w rodzinie. Słownik pojęć, K. Ostrowska (red.), Rubikon, Kraków 2005.

Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Miniwykład nauczyciela nt. losów miłości, częstych zawodów, rozstań i cierpienia.

(3 min.)

60

film wedrujac _konspekt_max.indd 60

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:10

2. Emisja filmu „O miłości – rozmowy ważne i mniej ważne” – scena 3.

(6 min.)

3. Analiza treści zawartych na planszach. Pogadanka: – Dlaczego fakt niewierności, zdrady przez kochaną osobę odczuwamy tak bardzo boleśnie?

– Co zrobić, aby nie dochodziło do zakłamania uczuciowego i moralnego?

– Jak można pomóc osobie zdradzonej, która bardzo cierpi?

– Jak można zinterpretować słowa Jana Józefa Szczepańskiego o tym, że „cierpienie jest siłą sprawczą cech moralnych człowieka, bo wskazuje na różnice między prawdą i fałszem, między dobrem a złem, między drogą właściwą a niewłaściwą”?

(10 min.)

4. Drama: dajemy wsparcie osobie, która przeżywa dramat rozczarowania: a) podział na 2 grupy jednopłciowe, b) dziewczęta przygotowują zestaw rad dla dziewczyny, która jest zdradzana przez chłopca, c) chłopcy przygotowują zestaw rad dla chłopca, którego oszukuje dziewczyna, d) wybór aktorów: chłopca i dziewczyny, którzy są zdradzani oraz dwóch kolegów i dwie koleżanki, którzy okażą im wsparcie, e) odegranie scenek: • chłopcu starają się pomóc koledzy, • dziewczynę wspierają koleżanki,. f) refleksje po dramie: osób grających i widzów, g) wnioski.

(12 min.)

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 61

61

2010-09-08 21:59:10

5. Ćwiczenie 14 (str. 19). Poradnictwo młodzieżowe i rodzinne.

Uwaga: Prowadzący powinien zapewnić możliwość dostępu do Internetu, aby ułatwić wykonanie zadania.

(12 min.)

6. Podsumowanie lekcji w formie pogadanki lub miniwykładu.

(2 min.)

62

film wedrujac _konspekt_max.indd 62

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:10

FILM 4. (SCENA 1) „Jesteśmy razem” Temat: „Aby miłość nie wygasła” (Program: Klasa III – Małżeństwo) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • dowie się, że pielęgnowanie miłości w małżeństwie wymaga wysiłku i pracy nad sobą, • pozna sytuacje, które zagrażają trwałości małżeństwa, • pozna sposoby budowania właściwych relacji z rodzicami i teściami.

– w zakresie umiejętności: • zrozumie, że nie ma sytuacji bez wyjścia, • zorientuje się, że jest możliwość szukania pomocy wśród kolegów i przyjaciół, a także w takich instytucjach, jak poradnie młodzieżowe i rodzinne; – w zakresie postaw: • zda sobie sprawę z konieczności dokonywania w przyszłości mądrych wyborów w stosunkach z rodzicami i teściami, • przekona się, że potrzeba wiele taktu i starań, aby życie rodzinne układało się zgodnie i harmonijnie.

METODY I FORMY • film, Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 63

63

2010-09-08 21:59:10

• • • • •

praca w grupach, czytanie z podziałem na role, pogadanka, ew. dyskusja, plakat – „słońce”. praca indywidualna (ćwiczenie).

ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „Jesteśmy razem” – scena 1 (od początku do 6.32) 2. arkusze szarego papieru (1/2 arkusza dla każdej grupy), 3. flamastry, masa mocująca, 4. teksty dla uczniów – drama (Załącznik 1 x 4), 5. teksty dla uczniów do pracy w grupach (Załącznik 2).

LITERATURA Braun-Gałkowska M., Psychologia domowa, Wyd. KUL, Lublin 2008.

Chapman G., Sztuka wyrażania miłości w małżeństwie, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2004.

Fischaleck F., Uczciwa kłótnia małżeńska, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1990.

Sujak E., ABC psychologii komunikacji, Wyd. WAM, Kraków 2006.

Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Wprowadzenie do tematu: Metoda sytuacyjna: „Miłość w kolorze zielonym” (tekst czytany z podziałem na role). a) wybór osób (dobrze!) czytających: On, Ona, Narrator I, Narrator II b) rozdanie tekstów (Załącznik 1) czterem uczniom i prośba o zapoznanie się z nim.

W tym czasie prowadzący zapowiada temat zajęć i daje krótkie wprowadzenie nt. losów miłości w mał64

film wedrujac _konspekt_max.indd 64

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:10

żeństwie, narastającej liczbie rozwodów, rozstań, cierpienia dzieci itp. c) odczytanie przez czterech uczniów tekstu „Miłość w kolorze zielonym”.

(10 min.)

2. Plakat – słońce. a) podział uczniów na grupy, b) rozdanie materiałów: pisaki i 1/2 arkusza szarego papieru z narysowanym „słońcem”. (W środku „słońca” napis: Aby miłość nie wygasła). c) Uczniowie otrzymują polecenie wpisania w „promieniach słońca” sposobów na harmonijny rozwój miłości w małżeństwie. d) prezentacja pracy grup.

(10 min.)

3. Emisja sceny 1. z Filmu IV „Jesteśmy razem”.

(7 min.)

4. Rozmowa po filmie: – Jaka taktyka jest najlepsza w rozwiązywaniu konfliktów?

– Czego należy unikać, aby nie zaogniać konfliktów?

– Różnica zdań a nasze emocje. Jak przywrócić dobrą atmosferę?

(5 min.)

5. Metoda 5 x 5 x 5 Praca w grupach z tekstem (Załącznik 2: Elżbieta Sujak: Rodzice i teściowie) a) podział uczniów na 5 grup, b) przydział tekstów, wybór osoby referującej, Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 65

65

2010-09-08 21:59:10

c) uczniowie w ciągu 5 minut zapoznają się z tekstem i przygotowują krótką wypowiedź (na 1 minutę) ilustrującą przesłanie autorki. d) referowanie treści – kolejno – przez 5 uczniów.

(Nauczyciel pilnuje i przestrzega czasu – po 1 minucie na każdą wypowiedź). e) podsumowanie nauczyciela.

(13 min.)

66

film wedrujac _konspekt_max.indd 66

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:10

Załącznik 1 – Miłość w kolorze zielonym Narrator I To prawdziwe szczęście, że los zetknął ich ze sobą. Wielka wygrana. Tak wtedy mówili. On był pewien, że znalazł dziewczynę zupełnie niezwykłą. Ona była przekonana, że spotkała chłopaka najprzystojniejszego, najmądrzejszego, najszlachetniejszego, najmilszego, najcudowniejszego, naj... Od razu wiedzieli, że są stworzeni dla siebie. Tylko razem mogą przejść przez życie. I będzie to życie ciekawe chociażby dlatego, że ciekawi są nawzajem siebie.

On Mówił, że ceni w swojej dziewczynie odwagę przekonań, jej śmiałość w wyrażaniu tego co myśli, jej wrażliwość na los innych. Lubi, gdy ona z nosem w książce traci świadomość realiów życia, gdy wciąga go w świat swoich marzeń. Wyzwala się wtedy z codziennych trosk, wyplątuje ze zwykłości, odpręża, przenoszą się razem w świat, do którego nikt poza nimi nie ma wstępu. Polubił zacisze domowe, bo ona to lubi, odkrył urok szarówek, smak milczenia. Tak to wtedy powiedział. Smak milczenia we dwoje.

Mówił jeszcze, że ich miłość jest w kolorze zielonym. Jak oczy dziewczyny – zielone, radosne, mądre, czułe. Gdy słów mu brakowało, pożyczał je od poety. Zapewniał, że kocha ją w słońcu i przy blasku świec, w kapeluszu i w berecie, w bzach i brzozach, w malinach i klonach. I gdy śpi, i gdy pracuje skupiona. W taksówce. I w samochodzie. Bez wyjątku. I na końcu ulicy. I na początku... W morzu, w górach, w kaloszach, boso.

Dziś. Wczoraj. I jutro. Dniem i nocą.

Ona Ona mówiła, że jej chłopak jest wspaniały, gdy się śmieje i cudowny, gdy się złości. Lubi, gdy z nią się przekomarza, i gdy tak gwałtownie się 67

film wedrujac _konspekt_max.indd 67

2010-09-08 21:59:10

upiera. Tak pięknie jest uparty. Tak to określała. I jest tak czuły, opiekuńczy. Taki zaradny, męski, szlachetny, opanowany. Dobrze z nim razem pracować. I dobrze odpoczywać – tak jest spokojnie, lekko, bezpiecznie.

Dobrze jest być z nim, gdy jest wesoło i dobrze przy nim, gdy smutno.

Narrator I Ktoś ich zapytał, czy nie pogubią się w codzienności. Orzekli, że głupie to pytanie. Brzydkie. Niemądre. Będą ze sobą na dobre i złe, w szczęściu i nieszczęściu, w dni szare i kolorowe. Zawsze. Nie może być im ciężko skoro posiedli majątek wszystkich skarbców świata – tak wysoko tę swoją miłość wtedy wyceniali. Mówili, że nie ma nic cenniejszego, jak mieć kogoś dla siebie, kogoś komu się ufa, komu się wierzy, kto nigdy nie zawiedzie. A oni sobie wierzyli, ufali, właściwie trzeba napisać: bezgranicznie wierzyli i absolutnie ufali. Obrażali się, jeśli ktoś traktował ich miłość zwyczajnie, prosto, jak tysiące innych. Byli pewni, że ich, i tylko ich, spotkało wyróżnienie szczególne, że siła uczucia jakim się darzą nigdy nie miała sobie równej. Ależ tak, będzie ich troje. Wychowają nowego człowieka. To cudowna sprawa! Nauczą swoje dziecko tego, co sami cenią, wprowadzą go w świat, pokażą jego uroki, uchronią przed zasadzkami.

Niech im ludzie nie zadają głupich pytań. Muszą być razem. Od tego co ich łączy nie ma ucieczki. Ich dwoje to jedność. Czy ty to rozumiesz?

I szli w swoją stronę przekonani, że rozumieją się tylko oni dwoje. Ach, co to był za ślub!

Narrator II Są najzupełniej pewni, że dłużej być ze sobą nie mogą. Ani miesiąca, właściwie ani tygodnia, ani dnia. Nie znoszą swojej obecności. Żona powiada, że drażni ją nawet widok mężowskiego płaszcza w przedpokoju.

Bo przypomina jego obecność. Mąż unika wzroku żony. Bo w oczach, jak mówi, ma coś takiego niedobrego. Może rozpacz, może ból... Wzruszenie ramion. Może to pogarda? Milczenie. Ciężko. Duszno, choć wiatr hula po zimnym pokoju. Milczenie gorsze niż krzyk. Męka ciszy. Tak powiedział. Że poznał mękę ciszy. Nie mają sobie nic do powiedzenia. Nic. 68

film wedrujac _konspekt_max.indd 68

2010-09-08 21:59:10

Absolutnie nic. I ta cisza naładowana wyrzutami, pretensjami, wrogością jest nie do wytrzymania. Więc wybuch. Cisza. Wybuch. Tak żyć nie można. Uciec? Dokąd? Zostać? Po co? Nie sposób się porozumieć. Ależ tak, próbowali. Mówią innym językiem. Inaczej myślą. Inaczej czują.

O co innego im w życiu chodzi. Bezsens. Pustka. Lżej gdy on wyjeżdża.

Lepiej, gdy jej nie ma w domu. O co chodzi? O wszystko. Błąd w obliczeniach. Nie zgodziło się. Dzieci? A tak, mają dzieci. No i co z tego? On nigdy nie był dobrym ojcem. Zapatrzony tylko w siebie, w swoją karierę.

On? Brednie. To ona chłopców rozpuściła. Odsunęła od niego. I niech się teraz nie czepia, przecież na dzieci będzie płacił.

On Sentymentalny babsztyl. Jak? Zwyczajnie. Sentymentalny babsztyl. Niewydarzona intelektualistka.

Ona Ach, tak! Prymitywny facet. Prowincjonalny Don Juan. Niechluj...

Narrator II Oboje wiedzą, w które miejsce ugodzić, żeby zabolało najbardziej. I celują precyzyjnie, wręcz po mistrzowsku. Piekło. Rozwód.

Narrator I Nikt nie wie, jak (a może czym?) zabili tę swoją miłość w kolorze zielonym.

Narrator II Smutno.

Banalnie?

Gorzko.

69

film wedrujac _konspekt_max.indd 69

2010-09-08 21:59:10

Załącznik 2 – Rodzice i teściowie Grupa I Wiele czynników decyduje o szczęściu człowieka, ale przede wszystkim harmonijne współżycie z najbliższymi.

Dorosłe dzieci są bardziej niż w czasach swego dzieciństwa przekonane o tym, że rodzice pragną ich szczęścia. Rodzice jednak często widzą to szczęście na własny sposób: nieraz jako zdobycie tego, czego nie osiągnęli oni sami, czasem jako spełnienie wieloletnich marzeń. Tymczasem dążenia dzieci mogą iść odrębną drogą. Ta rozbieżność bywa dotkliwa, szczególnie dla rodziców, którzy czują się zawiedzeni, pozbawieni czegoś, co – jak sądzą – należało im się na starość. O niezrozumiałe dążenia i pragnienia dzieci winią ich kolegów, przyjaciół, a wreszcie wybrańców ich serca – dziewczynę lub chłopca. Nie dość bowiem, że dorosłe dziecko odchodzi, opuszcza rodziców, lecz w dodatku dąży nie tam, dokąd idącego chętnie by żegnali. Stąd poczucie zawodu, żal skierowany bądź do dziecka, bądź do jego współmałżonka. W pewnym sensie przez małżeństwo zabiera się rodzicom syna czy córkę. Nawet pogodzeni, pilnie śledzą, czy ten obcy człowiek, który teraz jest bliższy ich dziecku niż oni sami, na pewno obdarzy je szczęściem, czy spełni oczekiwania, czy okaże się wart przyjęcia go i traktowania za swego. Czujne oko matki łatwo dostrzega każdą zmianę w zachowaniu się syna czy córki, do niedawna może tak uległych. Trudno się pogodzić z tym, że nawet odwiedzanie ojca czy matki dorosłe dziecko musi uzgadniać ze swym partnerem, że nie dysponuje już tak swobodnie swoim czasem.

Dzieci z chwilą zawarcia małżeństwa znajdują się nierzadko w sytuacji konfliktowej nawet wtedy, gdy ich małżeństwo było po myśli rodziców.

Nadmierne związanie uczuciowe z rodzicami (częściej z matką) utrudnia oddanie się współmałżonkowi, prowadzi do męczącego lawirowania między najbliższymi.

70

film wedrujac _konspekt_max.indd 70

2010-09-08 21:59:10

Grupa II Trzeba naprawdę wyjść, przynajmniej psychicznie, z domu rodzicielskiego i w pełni wejść w nowy związek, by móc w nim znaleźć szczęście własne i uszczęśliwić wybranego człowieka. Póty będzie trwał niepokój, dopóki nie ustali się ostatecznie, kto ma zająć pierwsze, a kto drugie miejsce. Tu wahanie nie może trwać dłużej niż do zawarcia małżeństwa.

I trzeba później znosić spokojnie uczuciową zazdrość matki, jej skargi na osamotnienie, odkąd oddała swe dziecko. Ten trudny próg życiowy w stosunkach między rodzicami i dziećmi łatwiej przechodzą młodzi – to na nich czeka czyjeś oddane serce i dlatego właśnie do młodych należy staranie o złagodzenie rodzicom osamotnienia. Złagodzić, uczynić lżejszym, to nie znaczy zachować dawny styl życia, poświęcić im tyle czasu i siebie co dawniej. To nie jest łatwe odpowiadać serdecznością bez ustępliwości na wyrzuty i narzekania, pretensje, a jeszcze trudniej brać w obronę swą młodą żonę czy męża przed może nawet słusznymi pretensjami albo zasłaniać jej ujawniające się, bolesne przecież wady.

Trzeba wiele taktu i starania, by dwie najbliższe kobiety, żona i matka, nie stawały przeciw sobie, żeby żadna nie zdobyła władzy nad drugą.

Tylko żonie można okazać, że zajmuje pierwsze miejsce, matce zaś, że jedyne i niepowtarzalne, bo miejsce matki.

71

film wedrujac _konspekt_max.indd 71

2010-09-08 21:59:10

Grupa III Teściowe ukuły niedobre powiedzenie powtarzane często w sytuacjach konfliktowych, że matkę ma się jedną, a żon można mieć kilka. Otóż nie, żonę można mieć zawsze tylko jedną, wybraną, a wybór zobowiązuje do lojalności, która w niczym przecież nie degraduje matki. To właśnie młoda synowa może pomóc synowi w stworzeniu matce atmosfery wdzięczności i serdeczności, miłości, ale już nie posłuszeństwa i zależności. Podejmie zaś ten trud tylko wtedy szczerze, chętnie i z prawdziwą życzliwością, gdy mąż nie będzie jej porównywał z matką, gdy nie będzie stawiał matki za wzór i gdy nie będzie skrycie do matki uciekał, by ponarzekać i wypowiadać swoje rozczarowanie. Może właśnie matka męża pomoże go zrozumieć, opowie o jego dzieciństwie, o jego trudnościach, o jego kłopotach, które sprawiły, że jest może trudny na co dzień, że ma swoje uprzedzenia, niechęci, zastrzeżenia – bez znajomości jego dzieciństwa niezrozumiałe. Wszelkie wady czy błędy któregokolwiek z małżonków mogą zjednoczyć teściową z zięciem lub synową we wspólnej trosce o niego, we wspólnym działaniu na rzecz jego rozwoju.

Może trzeba całą swoją postawą spokojnie i serdecznie dać świadectwo prawdzie: jeśli przez nasze małżeństwo tracisz dziecko, jeśli nawet zabrałam ci syna, to przecież tylko dlatego, że go kocham i aby go kochać.

Nie chodzi oczywiście o to, aby to mówić – wystarczy tak myśleć, a słowa nawet najzwyklejsze, dotyczące drobnych spraw, powiedzą to w barwie głosu, poprzez ton wypowiedzi.

72

film wedrujac _konspekt_max.indd 72

2010-09-08 21:59:10

Grupa IV W kontaktach między pokoleniami sprawdza się zasada nienarzekania na siebie nawzajem, ani przed sobą na innych. Narzekający na żonę przed matką syn dawno zapomni swoją chwilową pretensję i rozżalenie – jego matka przez całe lata pamiętać będzie rzekomą krzywdę syna, wyolbrzymioną i nie złagodzoną tą miłością, która już dawno pogodziła małżonków.

Jest niedorzecznością winić matkę za wady syna czy córki, o popełnione błędy wychowawcze, niedostatki wykształcenia, jeśli się go wybrało na męża. Tu wina spada wprost na niedostateczne poznanie się wzajemne młodych przed ostateczną decyzją. Jakakolwiek pretensja może tylko pogorszyć sytuację, wyzwolić mechanizmy obronne przejawiające się kontrofensywą oskarżeń, licytacją wad i niedoborów charakterologicznych, popełnionych win i krążących na temat całej rodziny plotek. Słowo „wina”, jeśli chodzi o dobry kontakt między pokoleniami, należałoby wykreślić z rodzinnego słownika – chyba że przyjmie się je wyłącznie w znaczeniu „moja wina”, z uczuciem skruchy.

Gdyby młodzi jedną dziesiątą tego wysiłku, który nazywa się zdobywaniem, poświęcili rodzicom, a potem choć trochę uprzejmości i zainteresowania, nie byłoby tematu do tysięcy anegdot o trudnych teściowych.

Wszystkie teściowe to po prostu matki, zatroskane o szczęście dzieci i spragnione doznania trochę wdzięczności i uznania, może przyjęcia ich rad, które przecież warte są choćby zastanowienia.

73

film wedrujac _konspekt_max.indd 73

2010-09-08 21:59:10

Grupa V Aby jednak mieć tę niezależność wewnętrzną, trzeba wyrosnąć również z zależności materialnej, trzeba zrezygnować z czerpania z zasobów rodziców, trzeba uchronić się od postawy biorcy: „co mi się od rodziców (teściów) należy”. Dorosłemu człowiekowi nie należy się nic od rodziców. Nie ma on prawa domagać się od nich dla siebie wyrzeczeń, zacieśniać ich przestrzeń mieszkalną, domagać się usług, nawet gdy mu się wydaje, że sam jest nazbyt obciążony, a rodzice mają wiele czasu wolnego. Oni wypełnili już swój obowiązek. Jeśli teraz udzielają czegokolwiek, udzielają z dobrej woli, z własnej ofiarności i szczodrości. To już przecież czas odpłaty i wdzięczności za życie, wychowanie, przygotowanie do życia. Dobrze, gdy długo w życiu udzielanie może być wzajemne, gdy gest dawania u obu stron przeważa nad gestem brania – nie tylko w znaczeniu materialnym. Ale o atmosferze tej wymiany decyduje postawa młodych i trzeba, by to sobie w pełni uświadamiali.

Elżbieta Sujak, Rodzice i teściowie [w:] Kontakt psychiczny w małżeństwie i rodzinie, Wyd. Rubikon, Kraków 2007, s. 115-120.

74

film wedrujac _konspekt_max.indd 74

2010-09-08 21:59:10

FILM 4. (SCENA 2) „Jesteśmy razem” Temat: Małżeństwo – wzajemne oczekiwania (Program: Klasa III – Małżeństwo) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • pogłębi wiedzę nt. natury kobiecości i męskości i wzajemnych oczekiwań; – w zakresie umiejętności: • rozwinie umiejętność dyskutowania, pracy w zespole i perspektywicznego myślenia; – w zakresie postaw: • potrafi spostrzegać i jasno precyzować swoje poglądy, oczekiwania i je uzasadniać, • przekona się, że oczekiwania przeciwnej płci bywają różne, ale od naszej wspomagającej postawy zależy też rozwój najbliższych nam osób.

METODY I FORMY • film, • pogadanka, ew. dyskusja, • ćwiczenie: Ranking oczekiwań, • praca indywidualna.

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 75

75

2010-09-08 21:59:10

ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „Jesteśmy razem” – scena 2 (od 6.33 do 12.00), 2. 2 duże arkusze szarego papieru, 3. masa mocująca, 4. flamastry, 5. „cenki”, 6. karteczki w dwóch kolorach: jeden kolor (liczba uczniów x 3), drugi kolor (liczba uczniów x 3), 7. pudełko w kształcie skarbonki, 8. „Wędrując ku dorosłości”. Ćwiczenia dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych, Rubikon, Kraków 2010, 9. 12 postulatów względem kobiet (J. Pulikowski) – Załącznik 1.

LITERATURA Pulikowski J., Krokodyl dla ukochanej. Warto wspierać rozwój mężczyzny, Inicjatywa Wydawnicza „Jerozolima”, Poznań 2000.

Sujak E., Kontakt psychiczny w małżeństwie i rodzinie, Rubikon, Kraków 2007.

Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zapowiedź tematu zajęć: Partnerstwo w małżeństwie i rodzinie jako współuczestnictwo i współdziałanie. Zakłada ono równorzędność, równą wartość i prawa osób.

(2 min.)

2. Emisja 2. sceny filmu „Jesteśmy razem”.

(6 min.)

76

film wedrujac _konspekt_max.indd 76

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:10

3. Rozmowa po filmie nt. równouprawnienia kobiet i mężczyzn, emancypacji i partnerskiego podziału obowiązków domowych: – Partnerstwo – ideałem możliwym do osiągnięcia?

– W jaki sposób próbować go osiągnąć?

– Postawa służby w małżeństwie – czy już anachroniczna?

(10 min.)

4. Ćwiczenie: Ranking wzajemnych oczekiwań a) wprowadzenie Psycholog rodziny Zuzanna Celmer porównała małżeństwo do skarbonki, z której tyle wyjmiemy, ile on i ona włożą. Kto i co, a także ile będzie wrzucał do tej skarbonki? b) rozdanie każdemu uczniowi po 6 karteczek (w dwóch kolorach), c) uczniowie otrzymują zadanie napisania na karteczkach jednego koloru tego, co powinien jego zdaniem wnosić do małżeństwa mężczyzna, na karteczkach drugiego koloru – co powinna wnosić kobieta, d) po wypełnieniu uczniowie wrzucają karteczki do kartonowej skarbonki, e) Nauczyciel poleca 4-osobowej grupie posegregować wszystkie karteczki według kolorów, a w ramach danego koloru podzielić według identycznych lub podobnych (synonimicznych) odpowiedzi.

• W dalszym ciągu grupa 4 uczniów dokonuje podsumowania, tj. dwóch uczniów zapisuje na arkuszu „Oczekiwania wobec kobiety” hasła wynikające z zebranych karteczek i przykleja przy tych hasłach odpowiednie karteczki. Druga dwójka uczniów zapisuje hasła i przykleja odpowiednie karteczki na arkuszu „Oczekiwania wobec mężczyzny”.

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 77

77

2010-09-08 21:59:10

• Uczniowie podsumowują liczbę karteczek przy danym haśle i zapisują wynik (cyframi arabskimi).

• Rankingowanie, tj. wyznaczanie i zapis miejsca, które zajęły dane hasła – od największej liczby głosów na dane hasło – do najmniejszej liczby głosów.

(Zajęte miejsca oznaczamy cyframi rzymskimi).

(15 min.)

5. Uwaga: W czasie realizacji powyższych zadań przez grupę 4 uczniów, pozostali uczniowie otrzymują od nauczyciela polecenie pracy indywidualnej: ćwiczenie (nr 78, str.

75: „Małżeństwo – zaspokojeniem potrzeb tworzących je osób”).

• Ciąg dalszy ćwiczenia, tj. konfrontacja oczekiwań dotyczących małżeństwa przebiega w dwuosobowych grupach. (równocześnie 15 min.)

6. Interpretacja wyników na obu arkuszach „wzajemnych oczekiwań” – w toku pogadanki, dyskusji, lub miniwykładu prowadzącego.

(7 min.)

7. Podsumowanie zajęć: odczytanie przez nauczyciela 12 postulatów względem kobiet, których spełnienie na pewno pomoże mężczyznom (Załącznik 1).

(5 min.)

78

film wedrujac _konspekt_max.indd 78

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:10

Załącznik 1 – Postulaty względem kobiet, których spełnienie na pewno pomoże mężczyznom 1. Szanujcie same siebie. Wtedy panowie was uszanują.

2. Wymagajcie od mężczyzn odpowiedniego traktowania w codziennym życiu.

3. Stawiajcie płci męskiej wysokie wymagania.

4. Opierajcie się na swoich chłopakach, narzeczonych, mężach.

5. Pozwólcie mężczyznom brać na siebie ciężar pokonywania trudności.

6. Dbajcie o to, by wasi mężowie byli coraz bardziej odpowiedzialni.

7. Czyńcie mężczyzn coraz mądrzejszymi. Mobilizujcie ich, by stawali się coraz mądrzejsi.

8. Pomóżcie budować mężom autorytet w oczach dzieci.

9. Powierzajcie sprawowanie władzy mężowi i pilnujcie, by jej nie nadużywał.

10. Nie chciejcie zawsze z płcią brzydką wygrywać, górować nad nią.

A dla osób wierzących jeszcze: 11. Sprawcie, by wasi mężowie stali się w rodzinie przewodnikami w wierze.

12. Módlcie się nieustannie i wytrwale w intencji mężów, narzeczonych, nawet tych, których jeszcze nie znacie.

Jacek Pulikowski, Krokodyl dla ukochanej. Warto wspierać rozwój mężczyzny, Poznań 2000, s. 14.

79

film wedrujac _konspekt_max.indd 79

2010-09-08 21:59:10

FILM 4. (SCENA 3) „Jesteśmy razem” Temat: Uniseks czy zróżnicowanie płci?

(Program: Klasa II – Miłość i seksualność) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • poszerzy wiadomości dotyczące typowych cech płciowości kobiety i mężczyzny, • pozna stereotypy dot. różnic między płciami.

– w zakresie umiejętności: • potrafi dyskutować na tematy związane z różnicami i komplementarnością płci, • potrafi stworzyć więzi między osobami płci przeciwnej, aby nie dominować czy walczyć.

– w zakresie postaw: • rozwinie szacunek dla osób płci przeciwnej, dostrzegając jej godność i odmienność.

METODY I FORMY • film, • pogadanka, ew. dyskusja, • praca plastyczna w grupach.

80

film wedrujac _konspekt_max.indd 80

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:10

ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „Jesteśmy razem” – scena 3 (od 12.00 do końca), 2. 1/2 arkusza szarego papieru (tyle, ile grup), 3. materiały piśmiennicze: flamastry, mazaki, kredki, farby itp.

4. masa mocująca.

LITERATURA Pulikowski J., Krokodyl dla ukochanej. Warto wspierać rozwój mężczyzny, Inicjatywa Wydawnicza „Jerozolima”, Poznań 2000.

Starowicz L.Z., Długołęcka A., Edukacja seksualna, Świat Książki, Warszawa 2006.

Wójcik E., Z myślą o małżeństwie, Rubikon, Kraków 2004.

Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zapowiedź tematu zajęć: Miniwykład. Współczesna moda na zacieranie różnic tego co męskie i co kobiece ujawnia się m.in. w: strojach, fryzurach, wyborze zawodów, sposobie życia (np. przeklinanie), sięganiu po używki itd. Uniseks to również usiłowanie eliminowania stereotypów związanych z innością płci.

(4 min.)

2. Emisja 3. sceny filmu „Jesteśmy razem” wraz z planszami.

(6 min.)

3. Pogadanka (ewentualnie dyskusja) po filmie: – Jak można rozumieć stwierdzenie, że kobieta dla mężczyzny, a mężczyzna dla kobiety pozostaną dla siebie w pewnym sensie „niepojęci”?

– Co ich najczęściej dzieli?

– A co służy wzajemnemu zrozumieniu?

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 81

81

2010-09-08 21:59:10

– We wzajemnych relacjach między płciami można wyodrębnić m.in. postawę partnerską lub postawę wyższości. Na czym polega jedna postawa, a na czym druga?

– Z rzekomą nierównością płci wiąże się wiele mitów i stereotypów. Czego one dotyczą? W jakich krajach jeszcze występują?

(15 min.)

4. Plakat – praca plastyczna w grupach: „Mężczyźni są z Marsa, a kobiety z Wenus”. a) podział uczniów na kilkuosobowe grupy koedukacyjne. b) przydział materiałów: po 1/2 arkusza szarego papieru, mazaki, kredki, farby, masa mocująca i in. c) informacja o zadaniu: wyodrębnienie na plakacie wspólnego pola dla kobiety i mężczyzny oraz pól osobnych: dla kobiety i dla mężczyzny.

Praktyczne zobrazowanie polaryzacji światów płci oraz ich komplementarności (uzupełniania się). d) prezentacja prac; omówienie, wyjaśnienie koncepcji i plakatu autorskiego pomysłu, symboliki itp.

(18 min.)

5. Podsumowanie zajęć i podziękowanie uczniom za aktywny udział.

(2 min.)

82

film wedrujac _konspekt_max.indd 82

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:10

FILM 5. (SCENA 1) „Mieć dom – to mieć wiele” Temat: Liczy się... obecność (Program: Klasa II – Rodzina) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • dowie się, że atmosferę przynależności do domu i poczucia bezpieczeństwa dla dzieci tworzą przede wszystkim rodzice, • przekona się, że rozwijanie szacunku dla najbliższych oraz zaspokajanie potrzeby bliskości daje podstawę do tworzenia mocnej, dobrej rodziny.

– w zakresie umiejętności: • potrafi dostrzec współzależność między dającą i zarazem wspomagającą postawą rodziców a szczęściem dziecka – w zakresie postaw: • zyska świadomość czynników warunkujących postawę mądrego ojca i mądrej matki, • przekona się, że miłość małżeńska – wierna i wyłączna stanowi podstawę dla harmonijnego rozwoju dziecka.

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 83

83

2010-09-08 21:59:10

METODY I FORMY • film, • pogadanka, • praca z tekstem, • ćwiczenie „piramida potrzeb dziecka”. ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „Mieć dom – to mieć wiele” – scena 1 od początku do 8.15), 2. teksty dla grup (Załącznik 1) autorstwa U. Kłusek, 3. 3 x 1/2 arkusza szarego papieru, masa mocująca, 4. wzór piramidy (3 x) – Załącznik 2.

LITERATURA Braun-Gałkowska M., Psychologia domowa, Wyd. KUL, Lublin 2008 Pulikowscy J. i J., Jak wygrać macierzyństwo? Instrukcja obsługi, Edycja Św. Pawła, Częstochowa 2006 Pulikowski J., Jak wygrać ojcostwo? Instrukcja obsługi, Edycja Św. Pawła, Częstochowa 2005 Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zapowiedź tematu lekcji.

Prowadzący odwołuje się do nierzadkich sytuacji (pokazywanych również w mediach) opuszczenia dzieci przez rodziców, np. pozostawienia w szpitalu, zaniedbywania a nawet stosowanej wobec nich przemocy.

(4 min.)

2. Emisja 1. sceny filmu „Mieć dom – to mieć wiele” wraz z planszami.

(9 min.)

84

film wedrujac _konspekt_max.indd 84

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:10

3. Pogadanka po filmie: – Dlaczego mama na placu zabaw mówi do dziecka: „Uważaj”, a ojciec „Próbuj, próbuj”?

– Przywary dziecięce, np. upór, płaczliwość, chęć eksploatowania się są dla rodziców nieraz bardzo dokuczliwe. Jak do nich się odnieść?

– Dlaczego tzw. witamina „M” czyli miłość i akceptacja ma dla dziecka tak ogromne znaczenie?

– Samotne macierzyństwo czy samotne ojcostwo – to ciężar nie do udźwignięcia?

– Jak postępować, aby nie narażać siebie na los samotnej matki czy samotnego ojca?

(10 min.)

4. Praca z tekstem – w grupach: „Piramida potrzeb dziecka”. a) podział uczniów na trzy grupy: Grupa A – chłopców, Grupa B – dziewcząt, Grupa C – koedukacyjna. b) każda grupa otrzymuje krótki tekst „Kogo potrzebuje dziecko?” (Załącznik 1), wzór piramidy (Załącznik 2), 1/2 arkusza papieru oraz materiały piśmiennicze i kartki A–4. c) Po zapoznaniu się z treścią tekstu uczniowie tworzą na kartkach A–4 listę potrzeb dziecka, które może i powinien zaspokoić: A – ojciec, B – matka, C – oboje rodzice.

Lista może być poszerzana o własne spostrzeżenia i pomysły. Potrzeby dziecka mogą dotyczyć zarówno spraw biologicznych, psychicznych i duchowych. d) Następnie – po przedyskutowaniu – uczniowie każdej grupy tworzą piramidę potrzeb (wzór – Załącznik 2), Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 85

85

2010-09-08 21:59:10

umieszczając potrzeby najważniejsze na górze piramidy, mniej istotne w środku – najmniej istotne – na dole piramidy.

Grupa A – potrzeby, których zaspokojenie leży głównie w gestii ojca, Grupa B – potrzeby, które zaspokaja zazwyczaj matka, Grupa C – potrzeby, do zaspokojenia których powołani są oboje rodzice.

Uwaga: Uczniowie rysują piramidę na arkuszu szarego papieru wg otrzymanego wzoru. Następnie ją wypełniają. e) Prezentacja wyników prac: przytwierdzenie masą mocującą arkuszy do tablicy. Omówienie i porównanie z piramidami pozostałych grup (19 min.)

5. Zakończenie. Podsumowanie zajęć i odczytanie myśli Jacka Pulikowskiego, skierowanych głównie do chłopców: „Rozumna miłość i odpowiedzialność ojcowska chroni żonę i dzieci przed zagubieniem”. „Być idolem swego dziecka, to źródło głębokiej radości”.

(3 min.)

86

film wedrujac _konspekt_max.indd 86

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:10

Załącznik 1 – Kogo potrzebuje dziecko?

Grupa A – Kogo potrzebuje dziecko?

Ojca, który stawia wymagania, wysyła w świat i zgadza się na to, że dziecko musi podjąć ryzyko podejmowania trudnych wyzwań. Sam się ich nie boi i wie, że świat, aby był interesujący musi być uważnie obserwowany, nazwany i przepytany o to co, nowe, nieznane i zawiłe. Ma czas dla dziecka, potrafi uczyć je, jak być odkrywcą, jak poznać smak życiowych pasji i polubić wysiłek odpowiedzialności i prawdziwej odwagi.

Grupa B – Kogo potrzebuje dziecko?

Matki, która ma dla dziecka czas, czułość i troskę, ale jednocześnie wie, że dziecko nie jest jej własnością, że wychowuje człowieka, przed którym stoją określone zadania i wyzwania życiowe, których nie spełni przyczepione do matczynej spódnicy. Sama potrafi tworzyć i pielęgnować więzi.

Uczy wrażliwości i zachwytu pięknem świata. Przekazuje doświadczenie troski i życie, jako tego daru, który jest najcenniejszy i nie może być zmarnowany, przez ucieczkę przed nim lub bylejakość.

Grupa C – Kogo potrzebuje dziecko?

Rodziców, którzy razem przekażą dziecku doświadczenie domu i rodziny. Takich, którzy odpowiedzialnie podejmują wysiłek wychowania dziecka. Nie boją się tego, co teraz niemodne, ale koniecznie dziecku potrzebne, a więc stawiania mu wymagań, określania jasno systemu kar i nagród, ograniczania jego niekoniecznych do zaspokojenia (zwłaszcza natychmiastowego) potrzeb. Oni powinni odkryć przed dzieckiem i pozwolić mu zasmakować zarówno wartości pracy i wysiłku, jak i aktywnego odpoczynku. Tworząc i pielęgnując rytuały i tradycje rodzinne, dają poczucie więzi, przynależności i odpowiedzialności za to, co wspólne, dla wszystkich ważne i wartościowe.

Rodzice wierzący przekazując wiarę dają to, co najcenniejsze, doświadczenie Boga i wartości życia, które kiedyś zmieni się, ale nigdy nie skończy.

(Urszula Kłusek)

87

film wedrujac _konspekt_max.indd 87

2010-09-08 21:59:10

Załącznik 2 – Piramida potrzeb dziecka

(wzór) 88

film wedrujac _konspekt_max.indd 88

2010-09-08 21:59:10

FILM 5. (SCENA 2) „Mieć dom – to mieć wiele” Temat: Droga do Krainy Dorosłości (Program: Klasa II – Rodzina) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • uzmysłowi, że zakazy wynikają z miłości rodzicielskiej, która chce uchronić młodego człowieka przed zranieniem, życiowymi porażkami itp., • rozwinie zrozumienie potrzeby twórczej wyobraźni w celu stworzenia wizji bezpiecznej i szczęśliwej przyszłości, – w zakresie umiejętności: • potrafi wskazać zagrożenia, które mogą zakłócić harmonijny rozwój i drogę ku dorosłości, – w zakresie postaw: • przekona się, że istnieje potrzeba samoświadomości i samodoskonalenia, aby osiągnąć życiowe cele i dojrzałość METODY I FORMY • film, • pogadanka, • ćwiczenie „mapa topograficzna”.

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 89

89

2010-09-08 21:59:11

ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „Mieć dom – to mieć wiele” – scena 2 (od 8.16 do 16.34), 2. 1/2 arkusza szarego papieru (tyle, ile grup), 3. mazaki, kredki, 4. masa mocująca lub marginesy.

LITERATURA Braun-Gałkowska M., Psychologia domowa, Wyd. KUL, Lublin 2008 Campbell R., Chapman G., Sztuka okazywania miłości dorosłym dzieciom, Vocatio, Warszawa 2004 Sujak E., Kontakt psychiczny w małżeństwie i rodzinie, Rubikon, Kraków 2007 Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Wprowadzenie nauczyciela nt. wychowania, również jako o systemie nagród i kar, przyzwoleń i zakazów, których w miarę dorastania jest ze strony rodziców coraz mniej. One niemal się kończą z chwilą osiągnięcia dojrzałości.

(3 min.)

2. Emisja 2. sceny filmu „Mieć dom – to mieć wiele”.

(9 min.)

3. Rozmowa po filmie: – Co znaczy dać dzieciom (poprzez wychowanie) korzenie i skrzydła?

– Dlaczego bronimy się przed nazbyt silną władzą rodziców?

90

film wedrujac _konspekt_max.indd 90

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:11

– Kiedy władza rodziców powinna się kończyć?

– Jeżeli młody człowiek popełnia błędy i podejmuje nierozsądne decyzje to...

– Dlaczego nierozsądne decyzje nawet dorosłych już dzieci są dla rodziców bolesne?

– Jaką postawę powinni przyjąć rodzice wobec powracających upokorzonych i nieszczęśliwych dzieci?

– O ile postawa biblijnego Ojca Syna Marnotrawnego może być dziś dla rodziców aktualna? W jakich sytuacjach?

(10 min.)

4. Ćwiczenie: Droga do Krainy Dorosłości. a) wprowadzenie nauczyciela, np. w formie pogadanki: – Jakie baśnie, legendy, opowiadania, przypowieści wykorzystują metaforę ludzkiej wędrówki w celu przedstawienia wartości moralnych? (prowadzący zapisuje na tablicy tytuły). Wędrowiec odznacza się często nadzwyczajną siłą, dzięki której pokonuje trudności. b) propozycja narysowania mapy i drogi przedstawiającej wędrówkę do Krainy Dorosłości. c) podział uczniów na grupy i rozdanie materiałów (arkusze papieru, mazaki, kredki). d) propozycja mapy topograficznej: góry, rzeki, lasy, jeziora, bagna, linie energetyczne, budynki itp. i jej symboliki: – Jakie trudności można napotkać, wędrując do Krainy Dorosłości?

– Jak można je ominąć lub pokonać?

– Jak może wyglądać Kraina Dorosłości? e) prośba o zastanowienie się i narysowanie mapy przedstawiającej krajobraz teraźniejszości i przyszłości oraz dróg łączących z przeszkodami. Powinny się także znaleźć symbole tego, co ułatwia wędrówkę Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 91

91

2010-09-08 21:59:11

i pozwala bezpiecznie dotrzeć do wymarzonej Krainy.

Na dole arkusza uczniowie umieszczają legendę objaśniającą użyte symbole.

(16 min.)

5. Prezentacja map. Uczniowie (po dwóch z grupy) omawiają wynik pracy, interpretują pomysły, podsumowują.

(6 min.)

6. Zakończenie: prowadzący wzmacnia uczniów w ich pomysłach i dziękuje za twórczą pracę.

(1 min.)

92

film wedrujac _konspekt_max.indd 92

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:11

FILM 5. (SCENA 3) „Mieć dom – to mieć wiele” Temat: Staramy się oboje, czyli o małżeńskiej miłości (Program: Klasa III – Małżeństwo) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • pozna takie aspekty miłości, które są najistotniejsze w życiu małżeństwa i rodziny, • dowie się, jakie są prawa rządzące rozwojem ludzkiej miłości.

– w zakresie umiejętności: • potrafi odkryć prawidłowości psychologiczne związane ze świadomym udziałem w rozwoju więzi małżeńskiej, – w zakresie postaw: • przekona się, że miłość jest procesem dynamicznym i wymaga wielu ofiar, aby nie doszło do regresu miłości i oddalenia współmałżonków.

METODY I FORMY • film, • pogadanka, Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 93

93

2010-09-08 21:59:11

• ćwiczenie, • praca zbiorowa.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „Mieć dom – to mieć wiele” – scena 3 (od 16.35 do końca), 2. 35 karteczek z sentencjami i wypowiedziami nt. miłości (Załącznik 1), Myśli i sentencje o miłości zaczerpnięte z: E. Sujak: Kontakt psychiczny w małżeństwie i rodzinie, Rubikon, Kraków 2007, M. Dziewiecki, Wokół nas. Wiedza o społeczeństwie. Moduł Wychowanie do życia w rodzinie dla 3 klasy gimnazjum, Wyd. Rubikon, Kraków 2006.

3. pudełko lub kapelusz – do losowania karteczek.

LITERATURA Braun-Gałkowska M., Psychologia domowa, Wyd. KUL, Lublin 2007.

Celmer Z., Człowiek na całe życie, Wyd. Eureka, Kraków 1992.

Sujak E., Kontakt psychiczny w małżeństwie i rodzinie, Rubikon, Kraków 2007.

Sujak E., Małżeństwo pielęgnowane, Księgarnia Św. Jacka, Katowice 2001.

Pulikowski J., Urbaniakowie G. i A., Młodzi i miłość, Oficyna Współczesna, Poznań 2000.

Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zapowiedź problematyki, która będzie przedmiotem zajęć.

94

film wedrujac _konspekt_max.indd 94

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:11

Każdy z nas żyje po to, by kochać i być kochanym oraz by w tym właśnie celu posługiwać się całym sobą i wewnętrznym bogactwem. „Rozrywkowa” wizja życia, pozbawiona prawdziwej miłości (wiernej, wyłącznej i odpowiedzialnej) może być kusząca, ale jest złudna i utopijna. Nie wolno bawić się drugim człowiekiem i „używać” go dla swoich celów. Do szczęśliwego życia we dwoje potrzebna jest miłość dojrzała i trwała. Jak to osiągnąć? – o tym na dzisiejszej lekcji.

(1 min.)

2. Emisja 3. sceny filmu „Mieć dom – to mieć wiele”.

(7 min.)

3. Ćwiczenie: „Wygrać miłość” a) Prowadzący prosi uczniów, aby usiedli w kręgu (Uwaga: dobrze jest przygotować salę jeszcze przed lekcją). b) Nauczyciel objaśnia przebieg ćwiczenia.

• Uczniowie po wylosowaniu karteczki z sentencją – wskazówką dotyczącą budowania miłości przez 4 minuty będą przygotowywać się do samodzielnej wypowiedzi na temat zainspirowany na kartce. W razie wątpliwości, np. niezrozumienia sentencji, uczniowie mogą skonsultować się z prowadzącym lub z kolegami.

• Wypowiedź uczestników ćwiczenia nie może przekraczać 1 minuty; powinna być płynna i zrozumiała dla słuchaczy. Przysłuchujmy się uważnie, aby się nie powtarzać, i aby kolejne wypowiedzi wnosiły coś nowego. c) Każdy uczeń losuje z „wędrującego” pudełka lub kapelusza jedną karteczkę (najlepiej złożoną) z wypowiedzią nt. miłości (Załącznik 1) i przygotowuje swoją interpretację tej wypowiedzi. d) Uczestnicy po kolei przedstawiają swoje wypowiedzi.

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 95

95

2010-09-08 21:59:11

(33 min.)

4. Prowadzący przed podsumowaniem ćwiczenia pyta uczniów: – Czy było coś, co sprawiło im trudność w realizacji tego ćwiczenia?

– Która myśl, sentencja usłyszana podczas ćwiczenia wydała się najbardziej interesująca?

– Z którą sentencją trudno było się zgodzić?

(4 min.)

5. Podsumowanie zajęć przez prowadzącego.

(1 min.)

96

film wedrujac _konspekt_max.indd 96

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:11

Załącznik 1 – Myśli i sentencje o miłości

1. Miłość jest procesem dynamicznym i podlega zasadzie rozwoju lub regresji. Jeśli się nie rozwija, wówczas cofa do form prymitywnych i zamiera.

2. Miłość nie może zostać zatrzymana, „zakonserwowana” na żadnym swoim etapie, ponieważ z upływem czasu to, co było na pewien czas jej kształtem, staje się niedorozwojem.

3. Pod wpływem wspólnego życia małżeńskiego następuje kolejny proces przemian, m.in. przychodzi macierzyństwo, ojcostwo, tworzy się rodzina.

4. Istnieje zasada: im intensywniejsze uczucia, tym bardziej zacieśniają świadomość człowieka i tym szybciej miłość „odchodzi”, bo natężenie nie trwa długo a fascynacja słabnie. Natomiast im są uczucia wyższe, tym mniej intensywne w przeżywaniu i tym trwalsze, głębiej wpływające na osobowość, bardziej człowieka przemieniające.

5. W prawdziwej, dojrzałej miłości „MY” jest większe niż „JA”, niż „TY”. Kiedy „ja żyję dla ciebie”, podejmuję służbę dla twojego dobra, a wierność przestaje być obowiązkiem, staje się czymś naturalnym i nawet nie potrzeba o niej mówić.

97

film wedrujac _konspekt_max.indd 97

2010-09-08 21:59:11

6. Równolegle z rozwojem miłości dokonuje się rozwój osobowości człowieka. Po wielu latach wspólnego życia słowa miłości stają się zbędne, bo samo spojrzenie, gest, uśmiech staje się wyznaniem. Dojrzała miłość jest zdolna niemal odczytywać myśli, uprzedzać życzenia i na odległość wyczuć potrzeby.

7. W końcu sama obecność, samo bycie razem stanowi najważniejszą cechę kontaktu, którego nawet śmierć jednego z małżonków nie jest w stanie zerwać ostatecznie. I snuje się jeszcze wewnętrzne rozmowy, jakby były w stanie dotrzeć do zmarłego towarzysza życia.

9. Ludzie, którzy nie czują się przez nikogo kochani i którzy nie uczą się kochać, przeżywają rozczarowanie i cierpienie, stają się agresywni i okrutni nawet wobec samych siebie.

10. Zdarza się, że bierzemy za miłość coś, co w rzeczywistości nie jest miłością lecz jedynie nastrojem, popędem czy pożądaniem.

11. Im silniejsza jest miłość, tym bardziej intensywne uczucia jej towarzyszą. Nikim nie cieszymy się tak bardzo jak osobami, które kochamy, a jednocześnie nikt nie może nas tak boleśnie zranić emocjonalnie, jak najbliższe nam osoby.

98

12. Zmienność uczuć nie świadczy o odwołaniu miłości, lecz o zmienności sytuacji, w której przychodzi nam kochać drugiego człowieka.

film wedrujac _konspekt_max.indd 98

2010-09-08 21:59:11

13. Miłość jest decyzją. Kochać to podjąć decyzję, że będę się troszczył o dobro drugiego człowieka.

14. Kochać – to w taki sposób rozmawiać z drugim człowiekiem i tak wobec niego postępować, by służyło to jego rozwojowi, by wprowadzało go w świat dobra, prawdy i piękna.

15. Miłość wyraża się przez wysiłek i aktywność. Jeśli miłość ogranicza się jedynie do emocjonalnych poruszeń, jeśli nie wyraża się przez fizyczny wysiłek, przez obdarzanie drugiej osoby naszym uśmiechem i pracą, naszym zdrowiem i czasem, naszą siłą i wytrwałością, to taka miłość jest złudzeniem.

Taka miłość nikogo nie przemieni, nikomu nie doda siły i odwagi, by szedł w dobrym kierunku.

16. Miłość jest potrzebna do życia jak pożywienie i tlen. Jednak nawet najbliższe osoby czasami nie potrafią nas zrozumieć i kochać.

17. Dojrzała miłość stawia nas wobec ważnego pytania: w jaki sposób kochać tego konkretnego człowieka? Każdy człowiek jest przecież inny, niepowtarzalny. Z tego względu ta sama miłość, ale skierowana do innych ludzi, powinna wyrażać się przez inne słowa i czyny.

18. Miłość wymaga poznania drugiej osoby. Jest to niezwykle trudne zadanie. Każdy z nas przeżywa poważne trudności, by poznać i zrozumieć samego siebie. Tym bardziej więc powinniśmy być pokorni wobec tajemnicy drugiego człowieka.

film wedrujac _konspekt_max.indd 99

99

2010-09-08 21:59:12

19. Kochać to najpierw stworzyć warunki, w których drugi człowiek będzie skłonny otworzyć się przed nami i zaprosi nas do poznania swego wnętrza.

20. Mój sposób odnoszenia się do drugiej osoby, sposób rozmawiania z nią i traktowania jej powinien być tak przejrzysty, przyjazny i życzliwy, by osoba, którą kocham mogła poczuć się zupełnie bezpieczna, by mogła upewnić się, że jest dla mnie cenna i że wszystko, czego się o niej dowiem, wykorzystam jedynie dla jej dobra.

21. Miłość wymaga umiejętności wsłuchiwania się w słowa i zachowania drugiego człowieka.

22. Dojrzała miłość wymaga nie tylko wczucia się w subiektywny świat myśli i przeżyć drugiego człowieka. Wymaga także zrozumienia jego sytuacji obiektywnej.

23. Im dojrzalej nauczę się kochać samego siebie, tym większą mam szansę, bym podobną miłością obdarzył innych ludzi.

24. Pokochać siebie – to w dojrzały sposób zatroszczyć się o własny rozwój, o realizację własnych możliwości. To podjąć wysiłek, by stać się najpiękniejszą wersją samego siebie, to wydobyć z siebie całe bogactwo piękna, prawdy, dobra, wrażliwości, wytrwałości i nadziei.

100

film wedrujac _konspekt_max.indd 100

2010-09-08 21:59:12

25. Mimo że chłopcy i dziewczęta sami wybierają sobie partnerów, że mają wiele okazji i czasu na wzajemne poznanie się i pokochanie, to jednak często boją się głębszych więzi, a tym bardziej decyzji o nierozerwalnym małżeństwie. Nie umieją pokochać drugiej osoby na tyle, by połączyć na stałe swoje losy.

W konsekwencji nie wierzą też, że ta druga osoba może ich pokochać miłością wierną i nieodwołalną.

26. Warto wiedzieć, że sama miłość nie wystarczy, aby założyć szczęśliwą rodzinę. Sama miłość może wystarczyć do nawiązania przyjaźni, lecz udane życie małżeńskie i rodzinne wymaga dojrzałej osobowości.

27. Niezwykła i fascynująca miłość małżeńska niepokoi wielu młodych ludzi, gdyż stawia wielkie wymagania. Wymaga od niedoskonałych przecież mężczyzn i kobiet złożenia najbardziej zdumiewającej przysięgi, jaką można sobie wyobrazić: „biorę Ciebie za męża / za żonę i ślubuję Ci miłość, wierność i uczciwość małżeńską oraz że Cię nie opuszczę aż do śmierci”. Współczesny człowiek nadal zafascynowany jest taką miłością. Ale coraz więcej ludzi boi się zobowiązań, które z niej płyną.

28. Dojrzała miłość wyraża się głównie przez określone słowa i czyny.

101

film wedrujac _konspekt_max.indd 101

2010-09-08 21:59:12

29. „Rozrywkowa” wizja życia, pozbawiona miłości wiernej i odpowiedzialnej, może być kusząca, ale jest jedynie utopią. I to bardzo groźną, toksyczną utopią. Życia nie da się przeżyć w rozrywkowy sposób, unikając poważnych więzi i zobowiązań. Nie można bawić się samym sobą i innymi ludźmi, jeśli chcemy być szczęśliwi.

30. Na jakiej podstawie można twierdzić, że optymalnym miejscem współżycia seksualnego jest małżeństwo? Otóż wynika to nie tylko z zasad moralnych czy religijnych, ale także z troski o zachowanie zdrowia psychicznego. Zdrowie psychiczne oznacza, że potrafimy dobierać nasze gesty i zachowania w sposób proporcjonalny do zbudowanych więzi.

31. Współżycie seksualne jest odpowiedzialne tylko między tymi osobami, które potrafią zagwarantować dojrzałe rodzicielstwo oraz zapewnić właściwe wychowanie dzieci. Warunki te mogą spełniać jedynie osoby, które trwają w nierozerwalnym związku małżeńskim.

32. Empatia oznacza wczuwanie się w niepowtarzalny świat drugiej osoby, w jej sposoby myślenia o sobie i świecie oraz przeżywania siebie i świata.

102

film wedrujac _konspekt_max.indd 102

2010-09-08 21:59:12

33. Miłość to coś znacznie więcej niż uczucie.

Gdyby miłość była uczuciem, wtedy nie można by jej było ślubować. Nie możemy przecież nikomu przysięgać, że będziemy kogoś ciągle lubili, czy że będziemy zawsze przeżywali określone uczucia. Zmienność emocjonalna jest nieuchronnym elementem ludzkiego życia.

34. Zwykle mamy do czynienia z podwójnym błędem: ze zredukowaniem miłości do uczuć oraz ze zredukowaniem bogactwa uczuć, które towarzyszą miłości, jedynie do przyjemnych stanów emocjonalnych.

35. Pozostawanie na etapie zakochania nie umożliwi osiągnięcia trwałego szczęścia. Jednak nie wszyscy dokonują tego odkrycia. Niektórzy ludzie – po rozczarowaniu zakochaniem – szukają kolejnych więzi, które nadal oparte są głównie na zauroczeniu emocjonalnym. Początkowo znów przeżywają fascynację, a następnie jeszcze większe rozczarowanie.

103

film wedrujac _konspekt_max.indd 103

2010-09-08 21:59:13

FILM 6. (SCENA 1 i 2) „Dziecko – obietnicą poranka” Temat: Chcę urodzić zdrowe dziecko (Program: Klasa III – Biologia prokreacji lub klasa II – Biologia prokreacji, traktując powyższy temat jako wstęp do „Świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa”) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • pozna zasady higieny kobiety w czasie ciąży, • dowie się o zagrożeniach dla dziecka ze strony matki pijącej alkohol i palącej papierosy, • zdobędzie informacje o roli ojca dziecka i o Szkole Rodzenia.

– w zakresie umiejętności: • zyska świadomość potrzeby odpowiedniego przygotowania się do macierzyństwa i ojcostwa.

– w zakresie postaw: • przekona się, że od odpowiedzialnej postawy rodziców również zależy zdrowie i przyszłość dziecka.

104

film wedrujac _konspekt_max.indd 104

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:13

METODY I FORMY • film, • pogadanka, • praca indywidualna: miniankieta, • praca w grupach: przygotowanie referatów. ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „Dziecko – obietnicą poranka” – scena 1 i 2 (od początku do 4.45), 2. kartki z miniankietą (Załącznik 1) – tyle egzemplarzy, ilu uczniów, 3. testy do pracy w grupach (Załącznik 2).

LITERATURA Fijałkowski W., Rodzi się człowiek, WDR, Włocławek 2006.

Już teraz mogę zadbać o zdrowie swego przyszłego dziecka. Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 1999.

Liszcz K., Dziecko z zespołem FAS, Rubikon, Kraków 2010.

Sujak E., Kontakt psychiczny w małżeństwie i rodzinie, Rubikon, Kraków 2007.

Szczawińska M., Razem czy osobno? Poród rodzinny, Wyd. AZ, Kraków 2000.

Czas: 90 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Zapowiedź tematu dot. świadomego przygotowania do przyszłego rodzicielstwa.

Prawidłowy rozwój dziecka w okresie wewnątrzmacicznym zależy w istotnym stopniu od rodziców, a przede wszystkim od stylu życia kobiety ciężarnej, unikania zagrożeń, korzystania z opieki medycznej. Rozwijające się dziecko jest najbardziej wrażliwe na działanie niekorzystnych czynniKonspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 105

105

2010-09-08 21:59:13

ków zewnętrznych w okresie organogenezy, czyli między 17. a 56. dniem po zapłodnieniu. W tym okresie kobieta może jeszcze nie uświadamiać sobie, że jest w ciąży.

(5 min.)

2. Emisja 1. i 2. sceny filmu „Dziecko – obietnicą poranka”.

(4.45 min.)

3. Praca indywidualna – miniankieta pt. „Mieć dziecko” a) prowadzący rozdaje uczniom ksero miniankiety, b) uczniowie po wypełnieniu oddają grupie np. dwóch uczniów, którzy podsumują wyniki w punkcie 2. ankiety.

(15 min.)

4. W tym czasie reszta uczniów zostaje podzielona na 6 grup. Każda grupa otrzymuje tekst (Załącznik 2) i przygotowuje krótki referat nt. higieny ciąży i zagrożeń dla dziecka w tym okresie.

(15 min.)

5. Uzupełnienie przez prowadzącego i podsumowanie treści referatów.

(8 min.)

6. Prezentacja referatów, jeśli możliwe – wsparta prezentacją multimedialną lub innymi pomocami dydaktycznymi.

(6 grup x 5 min. = 30 min.)

7. Wyniki klasowej ankiety „Mieć dziecko”

106

film wedrujac _konspekt_max.indd 106

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:13

a) Grupa dwóch uczniów po podsumowaniu punktów prezentuje wyniki i zapisuje na tablicy.

(6 min.) b) Nauczyciel, w toku pogadanki lub dyskusji z uczniami, podsumowuje wyniki ankiety. Może także zacytować kilka wybranych wypowiedzi z punktu 1 ankiety.

(10 min.)

4. Podziękowanie uczestnikom zajęć za aktywny udział w lekcji i zaangażowanie.

(1 min.)

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 107

107

2010-09-08 21:59:13

Załącznik 1 – Mieć dziecko ANKIETA 1. Dziecko kojarzy mi się z: .................................................................................................... .................................................................................................... .................................................................................................... ....................................................................................................

2. W stosunku do dziecka rodzice są dawcami, bo przez wiele lat je utrzymują, ale również biorcami – co jest trudniejsze do zauważenia. Dziecko jednak nie przestaje dawać, nawet jeśli początkowo pozornie tylko bierze. Masz 10 punktów, rozdziel je wg uznania dziecku – jako dawcy: a) daje radość uczestniczenia w jego rozwoju .............. pkt b) przynosi swoją potrzebę kontaktu i jest stałym bodźcem do otwarcia się na innych ludzi .............. pkt c) daje szansę twórczości, bo to rodzice sprawiają, jak ono się rozwija i ku czemu się rozwija .............. pkt d) mobilizuje również do rozwoju rodziców, ponieważ, jeśli chcą dawać mu dobry przykład (w myśl zasady: „słowa uczą, ale przykłady pociągają”), powinni stale siebie korygować i doskonalić. .............. pkt

108

film wedrujac _konspekt_max.indd 108

2010-09-08 21:59:13

Załącznik 2 – Materiał dla uczniów Grupa I – Odżywianie w czasie ciąży Przyrost masy ciała kobiety w czasie ciąży Optymalny przyrost wagi podczas ciąży wynosi 11-14 kg. Zbyt mały przyrost masy ciała (zwłaszcza u kobiet z niedoborem masy ciała przed ciążą) stanowi ryzyko małej wagi dziecka. Nadmierny przyrost może utrudnić kobiecie powrót po porodzie do odpowiedniej wagi. Dla utrzymania optymalnych przyrostów masy ciała niezbędne jest racjonalne żywienie oraz systematyczne ważenie się.

Racjonalne żywienie to takie, które zaspokaja zapotrzebowanie organizmu na energię i wszystkie składniki odżywcze (białko, węglowodany, tłuszcze, witaminy i mikroelementy). Mówimy wówczas o zbilansowanym żywieniu.

Zapotrzebowanie na energię Dzienne zapotrzebowanie energetyczne kobiety w ciąży powinno wynosić 2500-2800 kcal. W stosunku do okresu sprzed ciąży wzrasta ono niewiele – o 10%, czyli ok. 300 kcal, i to dopiero w II i III trymestrze ciąży.

Zapotrzebowanie na podstawowe składniki odżywcze Dieta kobiety ciężarnej powinna być urozmaicona i zawierać różnorodne produkty spożywcze.

Szczególną uwagę należy zwrócić na spożycie: •

Mleka i jego przetworów – główne źródło wapnia; dzienne zapotrzebowanie na wapń u ciężarnych wynosi 1200 mg (l szklanka mleka zawiera ok. 300 mg wapnia; 100 g sera białego zawiera ok. 100 mg wapnia, 100 g sera żółtego – ok. 800 mg wapnia).

•

Produktów zawierających żelazo (mięso i jego przetwory, chleb i kasze gruboziarniste, zielone warzywa, suszone owoce); zapotrzebowanie na żelazo w ciąży wzrasta o 50%, zwłaszcza w II i III 109

film wedrujac _konspekt_max.indd 109

2010-09-08 21:59:13

trymestrze ciąży, w związku z powiększeniem się ilości krwi, powstawaniem krążenia płodowego, budową łożyska i płodu. Niedobór żelaza prowadzi do niedokrwistości u matki (w postaciach zaawansowanych do niedotlenienia płodu).

•

Ryb morskich (dobrego źródła jodu) oraz soli jodowanej.

•

Kwasu foliowego w tabletkach – do 12 tyg. ciąży – 0,4 mg/dobę.

W czasie ciąży należy ograniczyć spożycie: •

Soli kuchennej (sprzyja powstawaniu obrzęków).

•

Kawy, coca-coli, pepsi-coli – zawierają kofeinę (wypijanie więcej niż 4 filiżanki kawy na dobę stwarza ryzyko poronienia, przedwczesnego porodu, małej masy urodzeniowej ciała dziecka).

•

Mocnej herbaty – zawiera kofeinę i teinę (utrudnia wchłanianie żelaza).

•

Preparaty zawierające witaminy i biopierwiastki należy przyjmować w porozumieniu z lekarzem. Szczególnie niebezpieczny może być nadmiar witaminy A w I trymestrze ciąży (ryzyko wad rozwojowych płodu).

•

Produktów zawierających błonnik (owoce, warzywa, produkty zbożowe z tzw. grubego przemiału).

•

Produktów zawierających foliany oraz witaminy C i E (należy spożyć codziennie ok. 650 g owoców, w tym pomarańcze oraz 500 g warzyw, w tym marchew i pomidory).

(Już teraz mogę zadbać o zdrowie swego przyszłego dziecka.

Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 1999)

110

film wedrujac _konspekt_max.indd 110

2010-09-08 21:59:13

Grupa II – Kwas foliowy – konieczny Kwas foliowy (acidum folicum) należy do rozpuszczalnych w wodzie witamin z grupy B i jest macierzystym związkiem grupy folianów występujących w produktach spożywczych.

Główną funkcją biologiczną kwasu foliowego jest udział w budowie kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA), tworzącego matrycę genetyczną programującą budowę i czynności wszystkich komórek ciała.

Warunkuje prawidłowy podział komórek, syntezę białek, i przemiany aminokwasów. Źródła kwasu foliowego Najbogatszym źródłem folianów w pożywieniu są ciemnozielone warzywa liściaste (kapusta włoska, brukselka), pełne ziarna zbóż, nasiona roślin strączkowych (gotowana fasola, soja) i wątroba.

Dobrymi źródłami kwasu foliowego są też warzywa i owoce bogate w witaminę C (pomarańcze, brokuły, kalafior) oraz karotenowe (pietruszka, szpinak, cykoria, sałata, pomidor).

Nawet nieznaczne niedobory kwasu foliowego powodują poważne konsekwencje zdrowotne: są przyczyną wrodzonych wad rozwojowych zarodka i płodu, w tym wad cewy nerwowej, samoistnych poronień i uszkodzeń łożyska.

Wady cewy nerwowej Wady cewy nerwowej (WCN) powstają na skutek nieprawidłowego procesu zamykania się cewy nerwowej, który trwa do 28 dnia rozwoju ludzkiego zarodka. Okres zamykania się cewy nerwowej jest okresem krytycznym i niezwykle wrażliwym na działanie substancji teratogennych. Jeżeli zaburzenie dotyczy głowowego odcinka cewy, dochodzi do bezmózgowia i przepukliny oponowo-mózgowej.

Bezmózgowie – to brak większości tkanki mózgu oraz tylnych kości tworzących mózgoczaszkę. Może to być przyczyną poronienia. Dzieci z bezmózgowiem nie posiadają półkul mózgu, mają jedynie podstawne części mózgowia. Wykazują głębokie zaburzenia neurologiczne i umierają po kilku godzinach lub kilku dniach życia.

111

film wedrujac _konspekt_max.indd 111

2010-09-08 21:59:13

Zaburzenia rozwoju dotyczące dolnego odcinka cewy nerwowej prowadzą do powstania przepukliny rdzenia kręgowego. Zmiany kliniczne dotyczą przemieszczenia tkanki rdzenia kręgowego przez ubytek w obrębie kręgosłupa. Wada ta może pojawić się w każdym odcinku kręgosłupa, ale najczęściej dotyczy okolicy lędźwiowej. Do współistniejących nieprawidłowości należą: • brak kontroli oddawania moczu z nawracającymi zakażeniami dróg moczowych; • zaburzenia czynności jelit prowadzące do ciężkich przewlekłych zaparć; • często występująca koślawość lub/i szpotawość stóp, a także inne nieprawidłowości ortopedyczne; • często opóźnienie umysłowe i drgawki w przypadkach, kiedy występuje wodogłowie.

Wady cewy nerwowej są jedną z przyczyn wczesnej umieralności niemowląt. Dzieci nimi dotknięte wymagają zabiegu chirurgicznego, często już w pierwszej dobie życia dziecka. W znacznym odsetku powodują wyraźne kalectwo – niedowłady mięśni, porażenie zwieraczy pęcherza, odbytu. Dzieci po operacji przepuklin oponowo-mózgowych i oponowo-rdzeniowych wymagają stałej kontroli neurologicznej, ortopedycznej, okulistycznej, urologicznej, psychologicznej i rehabilitacyjnej.

W populacji polskiej WCN występuje z częstością 1,2–2,0 na 1000 urodzeń. Polska należy do krajów o największym współczynniku zgonów z powodu rozszczepu kręgosłupa oraz wodogłowia. Ryzyko wystąpienia WCN wzrasta w rodzinach, w których uprzednio urodziło się dziecko z tą wadą.

(Już teraz mogę zadbać o zdrowie swego przyszłego dziecka.

Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 1999)

112

film wedrujac _konspekt_max.indd 112

2010-09-08 21:59:13

Grupa III – Zapobieganie zakażeniom płodu Płód jest najbardziej wrażliwy na działanie czynników infekcyjnych w okresie organogenezy (17-56 dzień ciąży). Zachorowanie w ciąży na jakąkolwiek chorobę, zwłaszcza zakaźną, może być niebezpieczne.

Do chorób najczęściej uszkadzających płód należą choroby określane skrótem TORCH – toksoplazmoza, różyczka, cytomegalia, zakażenie wirusem opryszczki narządów płciowych, kiła.

Toksoplazmoza – choroba wywołana przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Kobieta ciężarna może się zarazić przez spożycie surowego mięsa (np. tatar) lub od kotów (pasożyt znajduje się w odchodach kocich). Jest to choroba o łagodnym przebiegu u dorosłych, ale bardzo niebezpieczna u płodu. U dziecka może powodować: wady ośrodkowego układu nerwowego, wodogłowie, wady wzroku, napady drgawek, zapalenie mózgu itd. Zapobieganie polega na niespożywaniu surowego lub niedogotowanego mięsa, używaniu odrębnych desek do jego krojenia i przygotowania, dokładnym myciu warzyw i owoców oraz unikaniu kontaktu z kotami.

Wskazane jest badanie w kierunku zakażenia toksoplazmozą przed ciążą.

Różyczka – choroba wirusowa. Uszkodzenie płodu zależy od okresu ciąży, w którym doszło do zakażenia. Następstwem choroby mogą być ciężkie uszkodzenia wzroku, słuchu (głuchota), ośrodkowego układu nerwowego i wady serca. We wczesnej ciąży zakażenie płodu występuje w 100%. Obecnie obowiązkowe są szczepienia przeciw różyczce u dziewcząt w 13 r. ż. Zalecane jest badanie przeciwciał różyczkowych przed ciążą.

Choroby przenoszone drogą płciową – należą do nich: rzeżączka, kiła, chlamydioza, opryszczka narządów płciowych, cytomegalia oraz wirusowe zapalenie wątroby typu B i C, zakażenie HIV. Niektóre z nich powodują zakażenie noworodka w czasie porodu: zakażenie rzeżączką może prowadzić do zapalenia spojówek, a nieleczone – do utraty wzroku; zakażenie chlamydiozą najczęściej powoduje ciężkie zapalenie płuc; opryszczka typu II – zakażenia wielonarządowe, a przede wszystkim zapalenie mózgu. Występowanie tych chorób wiąże się ze zmianami partnerów seksualnych.

(Już teraz mogę zadbać o zdrowie swego przyszłego dziecka.

Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 1999)

113

film wedrujac _konspekt_max.indd 113

2010-09-08 21:59:13

Grupa IV – Płodowy zespół alkoholowy (FAS) Nie ma bezpiecznej dawki alkoholu, przy której nie dochodzi do uszkodzenia zarodka i płodu. Nawet umiarkowane, sporadyczne picie alkoholu, zwłaszcza w pierwszych miesiącach ciąży, stwarza ryzyko poronienia, uszkodzenia płodu i urodzenia dziecka z licznymi lub pojedynczymi wadami rozwojowymi. W okresie poprzedzającym zapłodnienie (alkohol uszkadza plemniki i komórkę jajową) oraz w czasie ciąży zaleca się całkowitą abstynencję.

U dzieci kobiet pijących w ciąży rozpoznaje się „płodowy zespół alkoholowy” (FAS – Fetal Alcohol Syndrom). Objawami jego są: mała masa i długość ciała oraz obwód głowy (zahamowanie rozwoju mózgu), wąskie szpary powiekowe i małe gałki oczne (niedorozwój oczu), liczne wady rozwojowe twarzy i innych narządów oraz uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego ujawniające się w pierwszych latach życia w postaci upośledzenia rozwoju psychoruchowego i umysłowego. Przy narażeniu na mniejsze dawki alkoholu mogą wystąpić pojedyncze objawy, nazywane alkoholowymi objawami płodowymi. Aktualnie uważa się, że płodowy zespół alkoholowy jest główną przyczyną opóźnionego rozwoju umysłowego dzieci i występuje znacznie częściej niż inne wrodzone przyczyny uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

Zaburzenia wtórne u dzieci z zespołem alkoholowym 1. Funkcjonowanie poznawcze Zaburzenia dające się zaobserwować u dzieci z zespołem alkoholowym obejmują: • trudności w nauce, • deficyt uwagi z nadpobudliwością psychoruchową, • trudności z uogólnianiem, • problemy z pamięcią, • trudności z rozumieniem relacji występujących pomiędzy przyczyną i skutkiem, • trudności z przetwarzaniem i odbiorem informacji słuchowych.

2. Funkcjonowanie społeczne i emocjonalne Uczniowie uszkodzeni przez alkohol mogą w bardzo różny sposób reagować na sytuacje dla nich nietypowe lub stresujące.

114

film wedrujac _konspekt_max.indd 114

2010-09-08 21:59:13

Wzrost niepokoju może kończyć się wycofaniem, wybuchami, lub innym zachowaniem, które może być niebezpieczne dla samego ucznia jak i jego otoczenia. Małe dziecko bardzo łatwo traci panowanie nad sobą, przez co trudno wprowadza się zmiany w jego otoczeniu.

Uczniowie w wieku adolescencji są podatni na depresję, posiadają słaby osąd sytuacji, zachowują się impulsywnie, przez co bywają opisywani jako naiwni, niedojrzali. Często pełnią funkcję „kozła ofiarnego”.

Inne zaburzenia dające się zaobserwować u dzieci z zespołem alkoholowym obejmują: • problemy z poszanowaniem cudzej własności, • trudności ze zrozumieniem i przewidywaniem konsekwencji postępowania, • uleganie manipulacjom i wykorzystywaniu przez innych, • problemy z nawiązaniem i utrzymaniem przyjaźni, • traktowanie obcych ludzi jak kogoś z najbliższej rodziny, • zachowania pełne uporu.

3. Funkcjonowanie fizjologiczne Fizjologiczne funkcjonowanie dziecka z alkoholowym uszkodzeniem odbiega od normy i może przejawiać się w niektórych z poniżej podanych obszarów: • nadwrażliwość lub słaba wrażliwość na dotyk (nie jest świadomy tego, że się poważnie zranił), • brak poczucia głodu lub sytości, • trudności w odbiorze wrażeń, • trudności z czuciem zimna lub gorąca (nieadekwatny strój), • problemy z koordynacją, • trudność w osądzie odległości dzielącej dziecko od przedmiotów.

Osoby te często mają wiele problemów zdrowotnych, przez co wymagają interwencji medycznej. Są to: • trudności z widzeniem, • trudności ze słyszeniem, • skrzywienia kręgosłupa, • łamliwe kości, problemy ze stawami.

(Liszcz K. Dziecko z zespołem FAS, Rubikon, Kraków 2010)

115

film wedrujac _konspekt_max.indd 115

2010-09-08 21:59:13

Grupa V – Zespół tytoniowy W Polsce pali tytoń ok. 20-30% kobiet ciężarnych i można przypuszczać, że 40-50% jest narażonych przez wiele godzin na palenie bierne (przebywanie w otoczeniu osób palących).

Nikotyna powoduje zwiększony wyrzut amin katecholowych „hormonów stresu” i w rezultacie skurcz naczyń oraz zmniejszenie przepływu krwi przez łożysko. Prowadzi to do niedokrwienia płodu i zaburzenia tempa jego rozwoju. Wypalenie przez ciężarną jednego papierosa powoduje spadek ciśnienia tętniczego krwi i przepływu krwi przez łożysko trwający ok. 15 min.

Dzieci kobiet palących w ciąży charakteryzują się małą urodzeniową masą ciała (niedobór masy ciała jest proporcjonalny do liczby wypalanych papierosów). Są także doniesienia, że u dzieci matek, które paliły w czasie ciąży, częściej występują zaburzenia zachowania oraz niższy iloraz inteligencji i zdolności poznawcze. (Gieruszak-Białek D., Komiszewski L.: Używki stosowane przez matkę a wady wrodzone i rozwój dziecka, „Klinika Pediatryczna”, 1996, 4, l) Inne substancje psychoaktywne Wszystkie substancje psychoaktywne (narkotyki) są szkodliwe dla płodu – zwiększają ryzyko poronienia, porodu przedwczesnego i urodzeń martwych. Mechanizm ich działania zależy od rodzaju środka. Na przykład kokaina i amfetamina, używane przez ciężarne, zmniejszają przepływ łożyskowy krwi i w efekcie niedorozwój i niedotlenienie płodu (uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, wzroku, wady w budowie kończyn, przewodu pokarmowego). Zwiększa się również ryzyko nagłej śmierci niemowląt.

Heroina powoduje opóźnienie rozwoju wewnątrzmacicznego, a w okresie noworodkowym tzw. zespół z odstawienia (zaburzenia krążeniowo-oddechowe, bezdechy, niepokój, nadwrażliwość, zaburzenia termoregulacji).

Odległe efekty działania substancji psychoaktywnych w okresie wewnątrzmacicznym to – obok wad wrodzonych – zaburzenia zachowania, wzrost agresji, trudności w kontaktach z rówieśnikami.

Ciąża u narkomanek jest zawsze ciążą wysokiego ryzyka. Często współistnieje zakażenie HIV, WZW typu B lub C. (Już teraz mogę zadbać o zdrowie swego przyszłego dziecka. Program Pierwotnej Profilaktyki Wad Cewy Nerwowej, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 1999)

116

film wedrujac _konspekt_max.indd 116

2010-09-08 21:59:13

Grupa VI – Rola ojca w oczekiwaniu na dziecko; szkoła rodzenia i higiena osobista Poród kojarzony jest przez kobietę z bólem i lękiem o siebie i dziecko.

Te niekorzystne emocje może w dużym stopniu zniwelować najbliższa osoba, czyli mąż. Od niego w dużym stopniu zależy adaptacja kobiety do roli matki. „Dlatego do Szkoły Rodzenia zgłaszają się małżeństwa, bo nie widzi się tam wyizolowanej kobiety w ciąży lecz „małżonków w ciąży”. Troska rodziców o dziecko, o przełomowy moment, jakim jest poród jednoczy rodziców i przez wspólne zaangażowanie się dojrzewają oni do zadań rodzicielskich, a jednocześnie pogłębiają więź międzyosobową w swym małżeństwie. W ten sposób przygotowuje się dobry start dla człowieka, który przychodzi na świat”. (Włodzimierz Fijałkowski, Rodzi się człowiek, Włocławek 2006) Od mężczyzny i jego kontaktu z żoną w dużej mierze zależy sposób przeżywania przez nią porodu. Może ją zubożyć, spowodować wewnętrzne załamanie, albo wzbogacić, spowodować wzrost osobowości.

W każdym kursie Szkoły Rodzenia mężczyźni, oprócz przyswojenia wiedzy teoretycznej dot. ciąży, porodu, połogu, poszerzają zakres zajęć praktycznych, np. uczą się kąpać i przewijać niemowlę, dowiadują się o zasadach karmienia itp. Oni także pomagają żonom w wykonywaniu ćwiczeń kondycyjnych, rozluźniających i oddechowych wchodzących w program Szkoły Rodzenia.

W każdym większym mieście kobiety mają możliwość uczestniczenia w zajęciach Szkoły Rodzenia. Kobiety z mniejszych miejscowości mogą skorzystać z kursu internetowego: www.przedporodem.pl Aktywność fizyczna Aktywność fizyczna jest niezbędna dla utrzymania dobrej kondycji psychofizycznej i przygotowania do porodu (poprawia napięcie i siłę mięśni, elastyczność stawów, dzięki czemu łatwiej dostosować się do przyrostu masy ciała i zmiany sylwetki, poprawia krążenie krwi, umożliwia relaksację i radzenie sobie ze stresami).

– Zaleca się co najmniej 20 min. ćwiczeń dziennie.

117

film wedrujac _konspekt_max.indd 117

2010-09-08 21:59:13

– Należy ograniczyć ćwiczenia o dużej intensywności wysiłku, uprawianie sportu wyczynowego, sporty, w których dochodzi do wstrząsów miednicy małej, np. jazda konna, na rolkach czy łyżwach, szczególnie w pierwszych i ostatnich tygodniach ciąży.

– Wskazane jest: pływanie i chodzenie oraz udział w zorganizowanych ćwiczeniach dla ciężarnych.

Higiena osobista • Utrzymywanie higieny ciała, w tym szczególnie narządów płciowych (zapobieganie zakażeniom dróg moczowych i grzybicy pochwy).

•

Higiena jamy ustnej (skłonność do stanów zapalnych i krwawień dziąseł); wskazana zmiana szczotki na bardziej miękką, stosowanie pasty z fluorem i środkami bakteriobójczymi, systematyczne wizyty u stomatologa i wczesne leczenie zmian próchnicowych.

•

Częste mycie rąk, szczególnie po wyjściu z toalety, czy kontakcie z surowym mięsem.

•

Noszenie odzieży z tkanin naturalnych, nie uciskającej, umożliwiającej swobodę ruchów oraz obuwia na płaskim obcasie.

Opieka medyczna Obejmuje ona opiekę przedciążową (przedkoncepcyjną) oraz systematyczne wizyty u lekarza ginekologa w czasie ciąży, rozpoczęte nie później niż w 6-8 tygodniu ciąży. Umożliwia to identyfikację ewentualnych czynników ryzyka dla ciężarnej i dziecka, kontrolę masy ciała, poradnictwo medyczne itp.

Równie ważne są systematyczne kontrole u lekarza stomatologa. Wyleczenie jamy ustnej u ciężarnej i osób z nią zamieszkujących zapobiega wczesnemu zakażeniu jamy ustnej niemowlęcia bakteriami kwasotwórczymi i rozwojowi próchnicy zębów.

Materiał opracowano na podstawie: Instytut Marki i Dziecka (praca zbiorowa): Już teraz mogę zadbać o zdrowie swego przyszłego dziecka. Program edukacyjny dla młodzieży w wieku 16–24 lat, Warszawa 1999.

Fijałkowski Wł., Rodzi się człowiek, WDR, Włocławek 2006.

118

film wedrujac _konspekt_max.indd 118

2010-09-08 21:59:13

FILM 6. (PREZENTACJA MULTIMEDIALNA – CZ. I) „Dziecko – obietnicą poranka” Temat: Odpowiedzialne rodzicielstwo, to znaczy...

(Program: Klasa II – Biologia prokreacji) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • pozna różne stanowiska w odniesieniu do problemu płodności człowieka i planowania poczęć, • dowie się, dlaczego postawa ekologiczna jest najbardziej odpowiedzialna w sferze płodności.

– w zakresie umiejętności: • potrafi wskazać zagrożenia i skutki uboczne przyjmowania hormonalnych środków antykoncepcyjnych.

– w zakresie postaw: • przekona się, że umiejętność dostosowania się do praw natury daje prawdziwą satysfakcję i pewność ochrony swojego zdrowia, • zyska świadomość, że człowiek XXI wieku jest w stanie odkryć prawa natury dotyczące płodności człowieka i do nich się dostosować.

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 119

119

2010-09-08 21:59:13

METODY I FORMY • film, • miniwykład, • praca w grupach, • praca z tekstem. ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „Dziecko – obietnicą poranka” – fragment prezentacji (film VI od 4.50 do 8.34), 2. teksty dla 6 grup (Załącznik 1) J. Pulikowskiego „Płodność darem czy koszmarem” w: Młodzi i miłość, Oficyna Współczesna, Poznań 2000, 3. 6 kartek A4, 4. masa mocująca lub magnesy, 5. materiał dla nauczyciela: tekst prezentacji (Załącznik 2).

LITERATURA Dudziak U., Deluga A., (red.), Naturalne planowanie rodziny. Wybrane zagadnienia, „Nasza Przyszłość”, Szczecinek 2006.

Fijałkowski W., Rodzi się człowiek, Wyd. WDR, Włocławek 2005.

Pulikowski J., Młodzi i miłość, Oficyna Współczesna, Poznań 2000.

Wójcik E., Z myślą o małżeństwie, Rubikon, Kraków 2005.

Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Wprowadzenie nauczyciela.

Dziecko określane jest przez wielu jako dar. Takim terminem posługują się szczególnie ci rodzice, którzy mają trudności z poczęciem dziecka. Szacuje się, że co piąte małżeństwo w Polsce przeżywa ten problem.

120

film wedrujac _konspekt_max.indd 120

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:13

Wiadomo jednak również, że wiele par chciałoby ograniczyć liczbę potomstwa, i to nie tylko ze względów materialnych, również zdrowotnych, psychicznych, mieszkaniowych itd. Jak więc ten problem rozwiązać?

Najczęściej proponuje się antykoncepcję hormonalną jako najskuteczniejszą i najmniej kłopotliwą. Jej skuteczność jest rzeczywiście wysoka, ale i skutki uboczne również niebagatelne. Wystarczy dokładnie zapoznać się z ulotką farmaceutyczną dołączoną do tabletek. Wiele kobiet, mimo zagrożeń dla ich zdrowia, decyduje się brać nawet przez długi okres pigułki hormonalne, ponieważ ich mężczyźni tego oczekują. Nasuwa się tylko pytanie: czy ci mężczyźni rzeczywiście kochają?

(5 min.)

2. Emisja prezentacji filmowej: film VI od: „On, ona i ono” (4.40) do „Rozpoznawanie płodności” (8.34).

(6 min.)

3. Zapowiedź nauczyciela o możliwości poznania zasad ekologicznego planowania rodziny w toku najbliższych zajęć (również przy pomocy filmu).

(1 min.)

4. Tworzymy hasła (tytuły prasowe) nt. odpowiedzialnego i nieodpowiedzialnego rodzicielstwa. a) Podział uczniów na 6 grup. b) Liderzy losują koperty z tekstami Jacka Pulikowskiego (Załącznik 1). b) Przygotowanie tytułów prasowych w postaci hasła (hasło: „Myśl przewodnia, idea, dewiza, zdanie...”

Słownik języka polskiego, PWN).

• zapoznanie się z treścią wylosowanego materiału, Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 121

121

2010-09-08 21:59:14

• • • •

„burza mózgów” w grupach i wybór hasła – tytułu, zapisanie haseł flamastrem na kartce A4, kolejne (od grupy I do grupy VI) umieszczenie haseł na tablicy i ich interpretacja. wybór najbardziej „nośnego” (ciekawego) hasła np. poprzez oklaski, przydział punktów itp. – jako hitu prasowego.

(30 min.)

5. Podsumowanie zajęć w nawiązaniu do tematu lekcji.

Podziękowanie uczniom za aktywny udział w zajęciach.

(3 min.)

122

film wedrujac _konspekt_max.indd 122

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:14

Załącznik 1 – Płodność darem czy koszmarem. Wybór należy do ciebie Grupa I Dlaczego podejmujemy temat płodności? Logika to podpowiada. Skoro tak dużo mówi się o „seksie”, płciowości wpisanej w naturę człowieka, o działaniach płciowych i konkretnie o współżyciu płciowym, powinno być również normalne mówienie o skutkach współżycia płciowego. O skutkach radosnych i smutnych. A więc o dzieciach, macierzyństwie i ojcostwie, szczęściu rodzinnym, ale również o chorobach, nieszczęściach, zdradach, rozbitych rodzinach...

Jednak uczciwe mówienie o skutkach nie jest częste, zwłaszcza w środkach przekazu.

Mówienie o skutkach działań płciowych skłania do refleksji i w efekcie musi ograniczać m.in. bezrozumność w podejmowaniu współżycia i innych działań płciowych. Lecz ta właśnie bezrozumność jest na rękę tym, którzy zarabiają na wszelkich przejawach bałaganu w dziedzinie płciowości. Są to całe przemysły; np. pornograficzny, antykoncepcyjny.

Lista zarabiających jest długa, a zyski ogromne. Spróbujmy policzyć, np.: 1 opakowanie tabletek hormonalnych = ok. 30 zł x 12 miesięcy x ok. 30 lat (płodności kobiety) x ok. 10 mln kobiet w wieku rozrodczym (w Polsce) = ??? złotych.

(Jacek Pulikowski, Młodzi i miłość, Oficyna Współczesna, Poznań 2000)

123

film wedrujac _konspekt_max.indd 123

2010-09-08 21:59:14

Grupa II Nie jedynym, lecz bardzo istotnym możliwym skutkiem współżycia płciowego może być poczęcie dziecka. Jest to fakt oczywisty, o którym wiedzą już nawet dzieci. Lecz chociaż wszyscy mają świadomość, że skutkiem współżycia może być poczęcie dziecka, to do tego faktu ludzie podejmujący współżycie płciowe podchodzą bardzo różnie.

Pierwsza grupa to ci, którzy „udają” przed sobą i innymi, że płodności nie ma. Podejmują współżycie beztrosko, dla zabawy, trzeba powiedzieć – bezrozumnie. Jest to postawa infantylna, częsta wśród młodych, ale bywa również udziałem ludzi (zwłaszcza mężczyzn) całkiem niemłodych. Przy takiej postawie poczęcie dziecka przyjmowane jest z wielkim zaskoczeniem i zwykle pojawia się agresja przeciwko niemu, bardzo często kończąca się wykonaniem wyroku śmierci na niewinnym przecież dziecku – za winy rodziców. Ludzie o takiej postawie są niezdolni do założenia trwałej rodziny. Ich brak odpowiedzialności i nieopanowanie często sprowadza ich samych na dno moralne, nie mówiąc o chorobach, nierzadko śmiertelnych.

(Jacek Pulikowski, Młodzi i miłość, Oficyna Współczesna, Poznań 2000)

124

film wedrujac _konspekt_max.indd 124

2010-09-08 21:59:14

Grupa III Druga grupa – znacznie liczniejsza – to ci spośród podejmujących współżycie, którzy biorą pod uwagę możliwość poczęcia dziecka, lecz nie chcą go i wręcz boją się zaistnienia nowego życia. Postawa ta jest powszechna poza małżeństwem (co jest oczywiste), lecz również nierzadka wśród małżeństw. Prowadzi ona w prostej linii do praktyk antykoncepcyjnych.

Przyjęcie takiej postawy wynika albo z niewiedzy, że problem płodności planowania poczęć (również odkładanie poczęcia) można rozwiązać inaczej niż antykoncepcją, a mówiąc wprost – albo z niechęci czy nieumiejętności rezygnacji ze współżycia. Dla ludzi o takiej postawie współżycie jest celem samym w sobie, a przyjemność z nim związana jest jakby autonomiczną wartością, której, jak twierdzą, trzeba i wolno podporządkować wszystko, nawet życie ewentualnie poczętego dziecka. Ludzie przynależący do tej grupy podejmują współżycie zawsze, gdy tego zapragną, lub po prostu, gdy nadarza się okazja.

Oni próbują „uczciwie zabezpieczyć się” przed skutkiem współżycia, jakim może być poczęte dziecko. „Bezpieczeństwo” mają zapewnić różnorodne środki i sposoby antykoncepcyjne. Wszystkie one są nastawione na zniszczenie naturalnej (zdrowej) funkcji organizmu, jaką jest możliwa płodność! Celem antykoncepcji jest zatem niszczenie zdrowia. Mówienie o całkowicie nieszkodliwej dla zdrowia antykoncepcji jest nonsensem (chyba, żeby to była antykoncepcja całkowicie nieskuteczna). Oczywiście mówiąc „nieszkodliwa”, myśli się tylko o skutkach ubocznych, wyłączając zamierzone niszczenie zdrowia w dziedzinie płodności. Otóż nawet w tym sensie nie ma nieszkodliwej antykoncepcji – negatywne skutki, większe lub mniejsze, występują zawsze zarówno w zdrowiu fizycznym, jak i psychicznym. Wynika to z naruszenia naturalnego stanu (lub jak kto woli – ekologii) istoty psychofizyczno-duchowej, jaką jest człowiek.

W przypadku, gdy antykoncepcja zawiedzie i niechciane dziecko się pocznie, bardzo często rodzice jego są „konsekwentni” i mówiąc eufemistycznie – nie pozwalają mu się urodzić. Postawę tych ludzi cechuje wewnętrzne rozdarcie (ambiwalencja) – z jednej strony chcą współżyć, 125

film wedrujac _konspekt_max.indd 125

2010-09-08 21:59:14

z drugiej boją się skutków współżycia. To tak jakby chcieli bawić się ogniem, lecz bali się poparzenia, lub chcieli popływać po wzburzonym oceanie, ale bali się utopienia.

Ten lęk przed owocem działania jest paraliżujący dla kobiety (bo przecież ona głównie jest obciążona skutkami – przynajmniej patrząc od strony biologicznej). Ten lęk blokuje głębię przeżyć kobiety i skazuje parę jedynie na doznania nieraz silne, ale jednak powierzchowne, o charakterze naskórkowym.

(Jacek Pulikowski, Młodzi i miłość, Oficyna Współczesna, Poznań 2000)

126

film wedrujac _konspekt_max.indd 126

2010-09-08 21:59:14

Grupa IV Trzecia grupa ludzi to ci, którzy cieszą się swą płodnością, traktują ją jako dar, chcą uszanować jej naturę, a jednocześnie chcą skutki współżycia płciowego wziąć „w swoje ręce”.

Szanując naturę płodności pragną zaplanować najlepszy czas na poczęcie swych kolejnych dzieci i ostateczną liczbę tych dzieci. Ci ludzie podejmują trud (nie taki zresztą wielki, jak przeciwnicy straszą) nauczenia się rozpoznawania na bieżąco płodności, a ściślej dni płodności i niepłodności w cyklach miesiączkowych żony i konsekwentnie dostosowują czas podejmowania współżycia do aktualnych planów prokreacyjnych.

Mówiąc wprost: współżyją w czasie rozpoznanym przez siebie jako maksymalnie płodny wtedy, gdy zamierzają począć dziecko, lub współżyją w dniach rozpoznanej niepłodności, gdy aktualnie nie zamierzają począć dziecka. Postawa taka jest wpisaniem się w naturę (jest ekologiczna). Niczego nie niszczy, niczego nie narusza. Jest całkowicie zdrowotnie nieszkodliwa, a wręcz sprzyja zdrowiu przez rosnącą integrację wewnętrzną płynącą z życia zgodnego z naturą. Sprzyja pogłębianiu szacunku dla kobiety (liczenie się ze stanem jej organizmu), wzrostowi wartości dziecka (ze względu na jego dobro podejmowany jest określony trud), akceptacji nawet nie zaplanowanego dziecka (co wyraźnie potwierdzają badania). W efekcie postawa ta staje się stylem życia sprzyjającym, jak pokazuje doświadczenie, szczęściu małżeńskiemu i rodzinnemu.

Oczywiście realizacja tej postawy wymaga umiejętności czasowej rezygnacji ze współżycia, do której osiągnięcia jest zdolny każdy normalny człowiek.

Co więcej – umiejętność ta jest potrzebna każdej parze małżeńskiej i konieczna m.in. do zachowania wierności. Bez tej umiejętności obietnica czy nawet ślub wierności jest pustosłowiem bez pokrycia i szans na realizację.

(Jacek Pulikowski, Młodzi i miłość, Oficyna Współczesna, Poznań 2000)

127

film wedrujac _konspekt_max.indd 127

2010-09-08 21:59:14

Grupa V Czas rezygnacji ze współżycia, czekania na siebie jest czasem narastania wzajemnej atrakcyjności seksualnej, zabezpiecza przed spowszednieniem w tej sferze życia małżeńskiego. I wreszcie jest bardzo ważnym czasem, w którym uczymy się wyrażać wzajemnie miłość w inny sposób, również czułymi gestami ciała, lecz nie przez współżycie płciowe. Ta umiejętność jest niezbędnie potrzebna każdemu małżeństwu. W przeciwnym razie już przy czekaniu na urodzenie pierwszego dziecka i po porodzie, kiedy przez około 3 miesiące ze względów zdrowotnych po prostu nie wolno współżyć – nastąpi kryzys.

Zdarza się, że w tym czasie mąż chodzi po domu „jak lew w klatce” i denerwuje się na żonę i dziecko, bo przez nich nie może współżyć. Na swój użytek określa to słowami, „że nie może żonie pokazać, jak ją kocha”, bo niestety inaczej nie umie.

Czy przyjęcie postawy szacunku dla natury płodności gwarantuje szczęście małżeńskie? Otóż bezwzględnie sprzyja szczęściu, lecz jeszcze go nie gwarantuje. Może się np. zdarzyć, że jakieś małżeństwo pozna naturę płodności, uszanuje ją, lecz z egoistycznej wygody nie zaplanuje dzieci. Tu chciałbym się zastrzec, że nigdy nie podjąłbym się orzekania, ile dzieci powinno mieć dane małżeństwo. Jest to sprawa roztropności i wielkoduszności tegoż małżeństwa. Jeżeli jednak zabraknie wielkoduszności w tej dziedzinie, to w ogólnym rozrachunku życiowym małżeństwo często przeżywa smutek, a w każdym razie brak pełni szczęścia, ponieważ boi się dziecka.

(Jacek Pulikowski, Młodzi i miłość, Oficyna Współczesna, Poznań 2000)

128

film wedrujac _konspekt_max.indd 128

2010-09-08 21:59:14

Grupa VI Nikt jednak z ludzi nie ucieknie od problemu akceptacji swej własnej płciowości. Co więcej – jakość życia każdego człowieka zależy w ogromnym stopniu od tego, jak ten właśnie problem został w jego życiu rozwiązany.

Prawdziwe szczęście na ziemi osiągną ci ludzie, którzy akceptują siebie, swą płciowość i związaną z nią płodność, akceptują ją i traktują jako dar.

Szczęście osiągają ludzie wolni, a więc ci, którzy posiadają siebie, panują nad sobą, dysponują sobą, swym ciałem i odpowiednio wykorzystują płciowość.

Szczęście tych ludzi wynika z prostego faktu życia zgodnego z naturą.

Przy braku akceptacji swej płciowości z całą jej naturą, a więc i płodnością, człowiek pozostaje wewnętrznie rozbity. Z jednej strony chce czerpać przyjemności płynące z działania płciowego, a z drugiej strony boi się skutków własnego działania. Boi się samego siebie i osoby, którą – jak często twierdzi – kocha. Boi się wreszcie największego – w swoim mniemaniu – wroga szczęścia osobistego – własnego dziecka, przed którym gotów się bronić, a nawet je niszczyć, unicestwiać wszelkimi „najnowocześniejszymi” sposobami. Osiąga to wymiar obłędu.

Płodność jest przez ludzi odrzucana, negowana, staje się straszakiem „zagrażającym szczęściu”, staje się koszmarem.

(Jacek Pulikowski, Młodzi i miłość, Oficyna Współczesna, Poznań 2000)

129

film wedrujac _konspekt_max.indd 129

2010-09-08 21:59:14

Załącznik 2 – Materiał dla nauczyciela (tekst prezentacji) „On, ona i ono” Dojrzała miłość małżeńska domaga się owocowania, wcześniej czy później w sposób naturalny przychodzi pragnienie rodzicielstwa.

Przyszli rodzice przeczuwają, że dziecko może wyzwolić w nich czułość, miłość i poświęcenie. „Poczucie zagrożenia” Jednak nie zawsze tak jest. Wielu ludzi odczuwa lęk przed dzieckiem.

Ten strach czasami może doprowadzić do irracjonalnych reakcji.

Cała gama przeżyć seksualnych staje się wtedy sytuacją nerwicorodną i źródłem urazów. I dlatego proponuje się, najczęściej kobiecie, środki „zabezpieczające” przed jej własną płodnością. Żaden z tych środków nie jest jednak w stu procentach pewny, ani też nieszkodliwy dla jej zdrowia. „Rodzicielstwo – odpowiedzialne” Tymczasem płodności nie trzeba się bać. Trzeba ją po prostu poznać, odczytując jej symptomy, aby wybrać najlepszy moment na poczęcie dziecka, albo decyzję o poczęciu odłożyć. „Z forum internetowego” Stosuję metody naturalne od wielu lat: 100% sukcesu. „Z forum internetowego” Ja również od 12 lat stosuję naturalne metody, mamy jedno dziecko i wspaniałe życie z moim mężem. Spróbowałam raz pigułki przez kilka miesięcy. Całkowicie straciłam wtedy ochotę na seks. Po ich odłożeniu wszystko wróciło do normy.

130

film wedrujac _konspekt_max.indd 130

2010-09-08 21:59:14

„Z forum internetowego” Nie trujcie się pigułkami!!! Ja byłam głupia w młodości i brałam piguły, ale potem jak chciałam zajść w ciążę, to już był problem. Na szczęście się udało. Niestety, moje koleżanki, które też brały, nie mogą być w ciąży, no i zmartwienie... Pomyślcie, zanim weźmiecie, bo piguły nie są obojętne dla zdrowia!!! I powiem szczerze, że tak wszyscy wyśmiewają samoobserwację. I ja też nie mogłam się do niej przekonać, ale wreszcie spróbowałam – i szok. Wreszcie poczułam się naprawdę wspaniale. Wiem, co i jak się ze mną dzieje i stosuję niezawodnie przez 2 lata. Przy moich cyklach mam tylko 10-12 dni bez kochania, więc mi to odpowiada. Polecam. „Rozpoznawanie płodności” Metody Naturalnego Planowania Rodziny spełniają wymagania Międzynarodowego Programu Badań nad Płodnością, ponieważ: • Pomagają kobiecie poznać funkcjonowanie własnego ciała.

• Są skuteczne.

• Nieszkodliwe dla zdrowia kobiety, nie ingerują w naturę, więc są ekologiczne.

• Zapewniają zaspokojenie potrzeb psychofizycznych: prywatności i intymności. „Rozpoznawanie płodności” Metody Naturalnego Planowania Rodziny mogą być stosowane przez każdą kobietę, również przy cyklach nieregularnych i w szczególnych sytuacjach życiowych, podczas karmienia piersią czy w okresie premenopauzy.

Ten styl życia wzmacnia partnerstwo i miłość małżeńską, ponieważ motywuje do rozmów na tematy intymne i podejmowania wspólnych decyzji dotyczących prokreacji.

Metody te są zgodne ze wszystkimi światopoglądami i wyznaniami.

Możliwe są również do zaakceptowania przez nastolatków, ponieważ poznanie funkcji rozrodczych organizmu umożliwi im w przyszłości podejmowanie odpowiedzialnych decyzji w sferze seksualności.

131

film wedrujac _konspekt_max.indd 131

2010-09-08 21:59:14

FILM 6. (PREZENTACJA MULTIMEDIALNA – CZ. II) „Dziecko – obietnicą poranka” Temat: Świadomość swojej płodności (Lekcja prowadzona w grupach jednopłciowych)

(Program: Klasa II – Biologia prokreacji) CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • pozna anatomię i fizjologię układu rozrodczego kobiety i mężczyzny, • dowie się, jak można wykorzystać te informacje do planowania poczęć.

– w zakresie umiejętności: • potrafi zinterpretować i powiązać wiadomości biologiczne z wybranym (ekologicznym) stylem życia.

– w zakresie postaw: • zyska świadomość potrzeby odpowiedzialnego rodzicielstwa, • przekona się, że trud poznania wiedzy „przełoży się” i zaowocuje kiedyś w życiu osobistym.

132

film wedrujac _konspekt_max.indd 132

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:14

METODY I FORMY • film (prezentacja), • pogadanka, • wykład, • test. ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „Dziecko – obietnicą poranka” (prezentacja) czas od 8.35 do 21.30, 2. test sprawdzający wiadomości biomedyczne cz. I (Załącznik 1), 3. materiał dla nauczyciela – rozwiązanie cz. I testu sprawdzającego (Załącznik 2), 4. materiał dla nauczyciela: tekst prezentacji (Załącznik 3).

LITERATURA Domżał-Drzewiecka R., Gałęziowska E. (red.), Nowoczesne metody rozpoznawania płodności. Wybrane zagadnienia, Wyd. Makmed, Lublin 2007.

Szymański Z., Płodność i planowanie rodziny, Wyd. Pomorskiej Akademii Medycznej, Szczecin 2004.

Troszyński M. (red.), Naturalne Planowanie Rodziny. Podręcznik dla nauczycieli naturalnego planowania rodziny, Polskie Stowarzyszenie Nauczycieli Naturalnego Planowania Rodziny, Warszawa 2006.

Wójcik E., Naturalne planowanie rodziny. Metoda objawowo-termiczna według prof. dra med. J. Rötzera, Rubikon, Kraków 2009.

Czas: 45 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Wprowadzenie nauczyciela na temat potrzeby świadomości procesów zachodzących w organizmie kobiety i mężczyzny w sferze biologicznej. Ważna jest Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 133

133

2010-09-08 21:59:14

tu akceptacja płodności współmałżonka – jako niezbywalnej cechy osoby ludzkiej. Dążenie do opanowania tej sfery życia – to dowód dojrzałości człowieka.

(3 min.)

2. Emisja dalszej części filmu VI od planszy: „Poznaj siebie” (8.35) do planszy „Nieprzerwany rozwój” (21.30).

(4 min.)

3. Pytania uczniów dot. zaprezentowanego materiału i odpowiedź nauczyciela.

(5 min.)

4. Powtórzenie i utrwalenie wiadomości w formie pogadanki. (Materiał dla nauczyciela – Załącznik 2).

(10 min.)

5. Test sprawdzający zapamiętane wiadomości uczniów – część I (Załącznik 1). Wyniki testu na następnych zajęciach.

(10 min.)

6. Podsumowanie zajęć.

Podziękowanie uczniom, wzmocnienie motywacji do dalszej nauki: ta wiedza będzie przydatna w ich dorosłym życiu.

(3 min.)

134

film wedrujac _konspekt_max.indd 134

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:14

Załącznik 1 – Test sprawdzający wiedzę biomedyczną cz. I 1. Określ początek i koniec cyklu miesiączkowego .................................................................................................... .................................................................................................... ....................................................................................................

2. Owulacja, inaczej ............................................., odbywa się w połowie cyklu miesiączkowego.

TAK NIE Jeśli tak, to w jakim cyklu? ......................................................

3. Fazy cyklu miesiączkowego (pod względem hormonalnym) a) ............................................................................................... b) ...............................................................................................

4. W 33-dniowym, prawidłowym cyklu miesiączkowym prawdopodobna owulacja nastąpiła: a) między 18. a 22. dniem cyklu, b) w połowie cyklu, c) między 13. a 15. dniem cyklu.

5. Aktualnie żywotność komórki jajowej określa się na ......... godzin, natomiast plemnik może żyć w środowisku zasadowym około ........ dni, natomiast w kwaśnym żyje około ............. minut / godzin.

135

film wedrujac _konspekt_max.indd 135

2010-09-08 21:59:14

6. Życie człowieka zaczyna się: a) z chwilą zagnieżdżenia się w endometrium, b) od 21. dnia życia w łonie matki – zaczyna bić serce dziecka, c) od połączenia się komórki jajowej z plemnikiem.

7. W cyklu 54-dniowym faza ciałka żółtego trwa przeciętnie ............ dni, natomiast w cyklu 26-dniowym ............ dni.

8. Zróżnicuj działanie progesteronu i estrogenów, uzupełniając poniższy schemat.

Czynniki / hormony

Estrogeny

Progesteron

Temperatura

Śluz szyjkowy

Endometrium

Szyjka macicy

136

film wedrujac _konspekt_max.indd 136

2010-09-08 21:59:14

Załącznik 2 – Materiał dla nauczyciela: rozwiązanie testu cz. I 1. Określ początek i koniec cyklu miesiączkowego.

Cykl rozpoczyna się pierwszego dnia miesiączki i trwa do ostatniego dnia przed następną miesiączką.

2. Owulacja, inaczej jajeczkowanie, odbywa się w połowie cyklu miesiączkowego.

TAK NIE Jeśli tak, to w jakim cyklu? W połowie cyklu 28-dniowego.

3. Fazy cyklu miesiączkowego (pod względem hormonalnym) a) dojrzewania pęcherzyka (pęcherzykowa) b) ciałka żółtego 4. W 33-dniowym, prawidłowym cyklu miesiączkowym prawdopodobna owulacja nastąpiła: a) między 18. a 22. dniem cyklu, b) w połowie cyklu, c) między 13. a 15. dniem cyklu.

5. Aktualnie żywotność komórki jajowej określa się na 6–12 godzin, natomiast plemnik może żyć w środowisku zasadowym około 3–5 dni, natomiast w kwaśnym żyje około 30 minut.

137

film wedrujac _konspekt_max.indd 137

2010-09-08 21:59:14

6. Życie człowieka zaczyna się: a) z chwilą zagnieżdżenia się w endometrium, b) od 21. dnia życia w łonie matki – zaczyna bić serce dziecka, c) od połączenia się komórki jajowej z plemnikiem.

7. W cyklu 54-dniowym faza ciałka żółtego trwa przeciętnie 12–16 dni, natomiast w cyklu 26-dniowym tak samo 12–16 dni.

8. Zróżnicuj działanie progesteronu i estrogenów, uzupełniając poniższy schemat.

Czynniki / hormony

Estrogeny

Progesteron

Temperatura

Na niższym poziomie

Wzrost i utrzymanie się temperatury na wyższym poziomie

Śluz szyjkowy

Rozciągliwy, przejrzysty, śliski

Gęsty, lepki, nieprzenikliwy

Endometrium

Stopniowa odbudowa błony macicy

Rozpulchnienie błony śluzowej

Szyjka macicy

Twarda, Miękka, otwiera się zamknięta i nisko i unosi ku górze położona

138

film wedrujac _konspekt_max.indd 138

2010-09-08 21:59:14

Załącznik 3 – Materiał dla nauczyciela (tekst prezentacji)

„Poznaj siebie” Formuła jest prosta: ogromna płodność mężczyzny jest przeciwstawiona bardzo oszczędnej płodności kobiety.

Aby zrozumieć mechanizm działania własnego organizmu w zakresie płodności, potrzebne jest: – zdobycie wiedzy anatomiczno-fizjologicznej układu rozrodczego człowieka, – uważna, bieżąca obserwacja własnego organizmu i prowadzenie notatek lub zapis w komputerze według programu CTLife lub Biomarker, – uchwycenie przez kobietę wszystkich istotnych przemian dla ustalenia własnego rytmu płodności. „Płodność mężczyzny” Proces dojrzewania plemników w najądrzach trwa ok. 60 dni. Podczas aktu seksualnego wydobywa się nawet od 200 do 600 milionów plemników.

Ich przeżywalność jest uzależniona od warunków panujących w drogach rodnych kobiety. W obecności odpowiedniego śluzu szyjkowego, w środowisku zasadowym mogą przeżyć od 3 do 5 dni, czasem 7. Natomiast w środowisku kwaśnym pochwy giną bardzo szybko – w pół godziny do kilku godzin. „O zdrowie dziecka” Mężczyźni odpowiedzialnie przygotowujący się do ojcostwa na ok. 2 miesiące przed poczęciem dziecka powinni zrezygnować z alkoholu, papierosów oraz przyjmowania niektórych leków. Ma to istotny wpływ na zdrowie dziecka, jego „prawidłowy start”.

139

film wedrujac _konspekt_max.indd 139

2010-09-08 21:59:14

„Płodność kobiety” Płodność kobiety jest cykliczna. Oznacza to, że w cyklu miesiączkowym występuje okres, w którym kobieta jest płodna, oraz takie dni, w których jest niepłodna. Jest to związane z cyklicznym dojrzewaniem komórek jajowych. U dziewczynki – noworodka jest ich ok. 300-400 tys., ale w ciągu życia kobiety dojrzeje jedynie 300 do 400 komórek jajowych. Zdolność do zapłodnienia komórki jajowej wynosi tylko 6 do 12 godzin w cyklu kobiety. „Fazy kobiecego cyklu” Cykl miesiączkowy to szereg zmian w organizmie kobiety, uwarunkowanych neurohormonalnie, szczególnie nasilonych w jej układzie rozrodczym. Zaczyna się pierwszego dnia krwawienia miesiączkowego i trwa do ostatniego dnia przed następną miesiączką. Najważniejsze wydarzenie w cyklu – owulacja czyli uwolnienie dojrzałej komórki jajowej – dzieli cykl na dwie fazy: I. Faza dojrzewania pęcherzyka; długość tej fazy jest różna.

II. Faza ciałka żółtego; ma stałą długość, tj. 12 do 16 dni.

Uwaga: Nieregularność cyklu nie stanowi żadnej patologii. Znaczne odchylenia w długości cyklu określa się jako nietypowość, a nie jako nieprawidłowość. „Poziomy hormonów, fazy cyklu” Pod względem płodności cykl dzielimy na 3 fazy: I. Faza przedowulacyjna – niepłodności względnej, przedowulacyjnej.

II. Faza okołoowulacyjna – płodności.

III. Faza poowulacyjna – niepłodności bezwzględnej, poowulacyjnej. „Działanie hormonów w cyklu miesiączkowym kobiety” W pierwszej fazie cyklu rośnie poziom estrogenów – hormonów wytwarzanych przez dojrzewający pęcherzyk jajnikowy.

Estrogeny powodują: •

stopniową odbudowę złuszczonej błony macicy,

140

film wedrujac _konspekt_max.indd 140

2010-09-08 21:59:14

•

wydzielanie i zmianę śluzu szyjkowego z gęstego, mętnego, lepkiego na rozciągliwy, przejrzysty, śliski,

•

zmiany w szyjce macicy, która początkowo jest zamknięta, twarda i nisko położona, a wraz ze wzrostem poziomu estrogenów staje się miękka, otwiera się i unosi ku górze,

•

estrogeny nie wpływają na podstawową temperaturę ciała (PTC).

Utrzymuje się ona na niższym poziomie,

•

zmianę nastroju i zachowania kobiety, która w tym czasie często staje się sprawniejsza fizycznie i psychicznie, ma dobre samopoczucie.

Estrogeny określa się jako „hormony kobiecości”. Dojrzały pęcherzyk Graafa o średnicy 2 cm pęka pod wpływem hormonu LH z przysadki mózgowej i następuje jajeczkowanie czyli owulacja.

W drugiej fazie cyklu rośnie poziom progesteronu – hormonu wytwarzanego przez ciałko żółte. Progesteron powoduje: •

rozpulchnienie błony śluzowej macicy, która przygotowuje się do przyjęcia ewentualnego zarodka),

•

zmianę śluzu szyjkowego na gęsty i lepki, nieprzenikliwy. Kobieta odczuwa suchość,

•

obniżenie, stwardnienie i zamknięcie szyjki macicy, której kanał wypełnia teraz gęsty, nieprzenikliwy dla plemników czop śluzowy,

• wzrost i utrzymanie się podstawowej temperatury ciała (PTC) na wyższym poziomie, • zmianę nastroju kobiety, która staje się bardziej drażliwa, płaczliwa, potrzebuje opieki i czułości, • obrzmienie i wrażliwość gruczołów piersiowych.

Progesteron zapobiega dojrzewaniu następnego pęcherzyka. Progesteron nazywany jest niekiedy „hormonem macierzyństwa”. „Zmiany Podstawowej Temperatury Ciała (PTC)” U zdrowej, dojrzałej płciowo kobiety temperatura ma przebieg dwufazowy.

W I fazie – pęcherzykowej utrzymuje się na niższym poziomie.

141

film wedrujac _konspekt_max.indd 141

2010-09-08 21:59:14

Wzrost temperatury (skok o ok. 0,2−0,5oC) występuje w okresie okołoowulacyjnym 12−16 dni przed następną miesiączką.

W II fazie – ciałka żółtego, temperatura utrzymuje się na wyższym poziomie. Wzrost temperatury spowodowany jest działaniem progesteronu na podwzgórzowy ośrodek termoregulacji. Temperatura obniża się dopiero przed miesiączką. „Rozwój objawu śluzu szyjkowego” Śluz wydzielający się z szyjki macicy podlega cyklicznym zmianom.

Tuż po miesiączce kobieta najczęściej doznaje odczucia suchości i nie stwierdza żadnej wydzieliny śluzowej.

Z reguły po paru dniach pojawia się śluz, gęsty, lepki, wilgotny. Następnie śluz zmienia się i w okresie okołoowulacyjnym staje się przejrzysty, rozciągliwy, dający odczucie mokrości, śliskości i naoliwienia.

Wyglądem przypomina surowe białko jaja kurzego. W okresie poowulacyjnym śluz ponownie staje się gęsty, lepki, nieprzenikliwy lub znika – i wtedy kobieta doznaje odczucia suchości. „Metoda owulacji Billingsa” Koło obrazuje zmiany w wydzielaniu śluzu szyjkowego. Na podstawie tych zmian można wyznaczyć okresy płodności i niepłodności w cyklu kobiecym.

Początek cyklu wyznacza krwawienie miesiączkowe (kolor czerwony).

Po jego zakończeniu najczęściej pojawia się suchość, to znaczy kobieta nie obserwuje żadnej wydzieliny śluzowej i doznaje odczucia suchości.

Jest to czas niepłodności (oznaczony kolorem zielonym), występujący u większości kobiet.

Czasem tuż po miesiączce niektóre kobiety obserwują taką samą, nie zmieniającą się z dnia na dzień, wydzielinę śluzową (kolor żółty).

Następnie po dniach suchych lub po stałej wydzielinie następuje zmiana, śluz staje się coraz bardziej przezroczysty, rozciągliwy, śliski. Jest to początek okresu płodności.

Ostatni dzień śliskości, mokrości i naoliwienia – to szczyt objawu śluzu, oznaczony znakiem „X”. Jest to czas największej płodności.

142

film wedrujac _konspekt_max.indd 142

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:14

Pierwszy, drugi i trzeci dzień po szczycie objawu śluzu – to dni stopniowo zmniejszającej się płodności. Poczęcie może nastąpić podczas dni płodności i jeszcze przez 3 dni po szczycie objawu śluzu.

Niepłodność zaczyna się czwartego dnia po szczycie i trwa do miesiączki – kobieta wtedy najczęściej stwierdza suchość (kolor zielony). Czasem może się pojawić śluz lepki i nieprzejrzysty. „Główne objawy jajeczkowania” 1. Wzrost podstawowej temperatury ciała (PTC).

2. Śluz przejrzysty, rozciągliwy, dający odczucie śliskości, mokrości i naoliwienia.

3. Szyjka macicy miękka, otwarta, wysoko uniesiona. „Dodatkowe objawy jajeczkowania” 1. Ból owulacyjny.

2. Plamienie okołoowulacyjne.

3. Dyskomfort jamy brzusznej. „Planowanie płci dziecka” Według badań statystycznych można dzięki prowadzeniu obserwacji zaplanować płeć dziecka. Jednorazowe współżycie w dniu szczytu objawu śluzu lub też po nim sprzyja poczęciu chłopca, natomiast jednorazowy akt seksualny na kilka dni przed szczytem objawu śluzu daje większe prawdopodobieństwo poczęcia dziewczynki. „Zapłodnienie i zagnieżdżenie się zarodka” Połączenie się materiału genetycznego zawartego w jądrze plemnika i komórki jajowej stanowi początek życia ludzkiego – nowej istoty ludzkiej.

Powstała w chwili poczęcia nowa istota ludzka podlega niezwykle intensywnym zmianom rozwojowym, wędrując w świetle jajowodu w kierunku jamy macicy. Około siódmego dnia zarodek osiąga stadium blastuli i zagnieżdża się w zgrubiałej i rozpulchnionej błonie śluzowej macicy, przygotowanej na jego przyjęcie.

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 143

143

2010-09-08 21:59:14

„Nieprzerwany rozwój” Często świat medyczny poszukuje odpowiedzi na pytanie: Jak to się dzieje, że maleńka komórka jajowa po zapłodnieniu może czerpać pożywienie z krwi matki, mnożyć się i rozwijać w organizm złożony z miliardów różnych komórek, osiągnąć wagę 3 kg i podjąć niezależne życie? Masa ciała dziecka powiększyła się od chwili zapłodnienia do urodzenia 11 milionów razy. Jakie mechanizmy pozwalają dziecku rosnąć, rozwijać się i powodują, że wzrost ten w pewnym momencie się kończy? Jest to jedna z największych zagadek biologii.

144

film wedrujac _konspekt_max.indd 144

2010-09-08 21:59:14

FILM 6. (PREZENTACJA MULTIMEDIALNA – CZ. III) „Dziecko – obietnicą poranka” Temat: Wiem, kiedy jestem płodna, a kiedy nie, czyli reguły i interpretacja cyklu (Lekcja prowadzona w grupach jednopłciowych)

(Program: Klasa III – Biologia prokreacji) UWAGA DLA PROWADZĄCEGO

Film „Dziecko – obietnicą poranka” daje możliwość poznania reguł i interpretacji kobiecego cyklu z zaznaczeniem okresów płodnych i niepłodnych wg metody podwójnego sprawdzenia (angielskiej).

Jednak nie może zagwarantować uczniom dobrej znajomości metody! Dopiero ukończenie kursu, przynajmniej podstawowego, lub indywidualna praca pod kierunkiem instruktora NPR może zapewnić dobre poznanie fizjologii własnego ciała i prawidłowe prowadzenie obserwacji cyklu miesiączkowego. Te obserwacje staną się podstawą do analizy cyklu i dadzą możliwość dokładnego wyznaczenia dni płodnych i niepłodnych konkretnie u danej kobiety.

Zatem wiadomości przekazane w filmie stanowią jedynie niezbędną podstawę naukową i motywację do podjęcia obserwacji własnego ciała oraz dalszego szkolenia pod kierunkiem instruktora NPR.

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 145

145

2010-09-08 21:59:14

CELE W trakcie zajęć uczeń: – w zakresie wiedzy: • pozna kartę obserwacji cyklu metody podwójnego sprawdzenia i sposób wypełniania karty, • dowie się, jakie są reguły wyznaczania dni płodnych i niepłodnych wg tej metody.

– w zakresie umiejętności: • potrafi nanosić dane na kartę cyklu, • umie zinterpretować podstawowe dane naniesione na kartę cyklu, wg metody angielskiej.

– w zakresie postaw: • przekona się, że obserwacja swojego organizmu daje radość poznania i likwiduje irracjonalny strach przed dzieckiem.

METODY I FORMY • film • wykład, • pogadanka, • test sprawdzający wiadomości. ŚRODKI DYDAKTYCZNE 1. film „Dziecko – obietnicą poranka” (od 21.31 do końca), 2. formularze testu dla każdego ucznia – cz. II (Załącznik 1), 3. materiał dla nauczyciela – rozwiązanie testu sprawdzającego – cz. II (Załącznik 2), 4. materiał dla nauczyciela: teksty z plansz filmowych (Załącznik 3).

LITERATURA Kippley J. i S., Sztuka naturalnego planowania rodziny, LMM, Warszawa 1994.

146

film wedrujac _konspekt_max.indd 146

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:14

Naturalne planowanie rodziny w ujęciu wybranych dyscyplin naukowych, Gaudium, Lublin 2008.

Płodność i planowanie rodziny, (red.) Z. Szymański, Wyd. Pomorskiej Akademii Medycznej, Szczecin 2004.

Troszyński M. (red.), Naturalne Planowanie Rodziny. Podręcznik dla nauczycieli naturalnego planowania rodziny, Polskie Stowarzyszenie Nauczycieli Naturalnego Planowania Rodziny, Warszawa 2006. Życie i płodność. Kwartalnik interdyscyplinarny, Wyd. Fundacja Życie i Płodność w Krakowie.

Czas: 90 minut PRZEBIEG ZAJĘĆ 1. Nauczyciel oddaje testy (z poprzedniej lekcji) omawia stan wiedzy uczniów i podsumowuje.

(10 min.)

2. Zapowiedź tematyki zajęć i motywacja uczniów do uważnego śledzenia i zapamiętywania wiadomości w trakcie oglądania filmu. Wskazane notowanie najistotniejszych informacji. Prowadzący może je umożliwić stosując stopklatki.

(5 min.)

3. Emisja filmu VI – cd. prezentacji od: „Biologii ciąg dalszy” (21.31) do końca (48.05).

(27 min.)

4. Rozmowa po filmie nt. odpowiedzialności za powołanie człowieka do życia.

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 147

147

2010-09-08 21:59:14

– Dlaczego Roman Gary nazwał dziecko „obietnicą poranka”?

(5 min.)

5. Utrwalenie wiadomości – pogadanka i powrót (w miarę potrzeb) do stop-klatek filmowych (materiał dla nauczyciela – Załącznik 3).

(15 min.)

6. Test sprawdzający zapamiętane przez uczniów wiadomości – część II (Załącznik 1).

(12 min.)

7. Wspólne sprawdzenie i omówienie testu.

(14 min.)

8. Podsumowanie zajęć i podziękowanie uczniom za aktywność.

(2 min.)

148

film wedrujac _konspekt_max.indd 148

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:14

Załącznik 1 – Test sprawdzający wiedzę biomedyczną cz. II 1. Ile jest okresów niepłodności w cyklu miesiączkowym?

Proszę wymienić nazwy. ....................................................................................................

2. Proszę podać cechy śluzu wysoce płodnego i określić znaczenie tego śluzu w procesie zapłodnienia. .................................................................................................... .................................................................................................... ....................................................................................................

3. Określ pojęcie: szczyt objawu śluzu jest to: .................................................................................................... .................................................................................................... ....................................................................................................

4. Jakie znasz objawy drugiej fazy niepłodności w cyklu oraz objawy napięcia przedmiesiączkowego? .................................................................................................... .................................................................................................... .................................................................................................... ....................................................................................................

5. Zasady pomiaru temperatury dla potrzeb NPR .................................................................................................... .................................................................................................... .................................................................................................... ....................................................................................................

149

film wedrujac _konspekt_max.indd 149

2010-09-08 21:59:14

Załącznik 2 – Materiał dla nauczyciela: rozwiązanie testu cz. II 1. Ile jest okresów niepłodności w cyklu miesiączkowym?

Proszę wymienić nazwy.

Dwa: przedowulacyjny i poowulacyjny.

2. Proszę podać cechy śluzu wysoce płodnego i określić znaczenie tego śluzu w procesie zapłodnienia. Śliski, rozciągliwy, przezroczysty, przypomina konsystencją białko kurzego jaja. Tworzy środowisko zasadowe, zapewnia żywotność plemnikom, ich dojrzewanie i uzyskanie zdolności do zapłodnienia.

3. Określ pojęcie: szczyt objawu śluzu jest to: śluz, który ma przynajmniej jedną cechę śluzu wysoce płodnego (przejrzysty, rozciągliwy, dający odczucie mokrości).

4. Jakie znasz objawy drugiej fazy niepłodności w cyklu oraz objawy napięcia przedmiesiączkowego?

Podstawowa temperatura ciała (PTC) na wyższym poziomie, szyjka macicy zamknięta, twarda, nisko położona; odczucie suchości i zwykle brak jakiegokolwiek śluzu szyjkowego. Bolesność piersi; może wystąpić rozdrażnienie, skłonność do płaczu, nieraz objawy depresyjne.

5. Zasady pomiaru temperatury dla potrzeb NPR Temperatura poprzebudzeniowa, przed wstaniem, o tej samej porze (dopuszczalna różnica 1 godziny). Pomiar do 7.30; termometrem przeznaczonym do pomiaru w jamach ciała (rtęciowe, elektroniczne); miejsce pomiaru – między śluzówkami, tj. w ustach, pochwie lub w odbycie. Czas pomiaru wskazany przez producenta. Konieczność zapisu tych obserwacji na karcie cyklu w formie tradycyjnej lub elektronicznej.

150

film wedrujac _konspekt_max.indd 150

2010-09-08 21:59:15

Załącznik 3 – Materiał dla nauczyciela (tekst prezentacji) „Biologii ciąg dalszy” Świadome i odpowiedzialne macierzyństwo to dążenie do poznania naturalnego rytmu płodności. Naprzemiennie występujące okresy płodności i niepłodności dają się odczytać w każdym kolejnym cyklu.

Obserwacja cyklu nie sprowadza się tylko do zapisywania w kalendarzu daty miesiączki, lecz polega na założeniu karty, które można wydrukować ze stron: www.npr.csc.pl, www.iner.pl, www.npr.pl. Na te karty kobieta systematycznie nanosi objawy wydzielania śluzu oraz temperaturę. „Mierzenie temperatury ciała” Temperaturę mierzy się rano, zaraz po przebudzeniu, najlepiej o tej samej porze (w granicach 1 godziny), tym samym termometrem i w tym samym miejscu, tj. pod językiem lub pochwowo albo odbytniczo.

Uwaga: – mierzenie pod pachą nie jest miarodajne, – po godzinie 7.30 temperatura zazwyczaj podwyższa się!

Temperaturę zapisujemy zaraz po zmierzeniu. Obecnie coraz częściej stosuje się termometry elektroniczne, np. z serii Microlife. Ich zaletą jest krótki czas pomiaru: od 10 sek. do 5 min. oraz dokładność: 0,01 stopnia Celsjusza. „Obserwacja śluzu szyjkowego” Ocenę wzrokową śluzu kobieta prowadzi każdorazowo przy korzystaniu z toalety, dotykając papierem toaletowym ujścia pochwy. Stwierdza wówczas brak lub obecność śluzu i jego właściwości. Rozciągliwość śluzu można ocenić przez złożenie i rozłożenie papieru. Wieczorem notuje się obserwacje śluzu, uwzględniając najbardziej płodne cechy śluzu zaobserwowane w ciągu całego dnia.

U większości kobiet w okresie niepłodności nie ma żadnej wydzieliny.

Są to dni suche. Jedynie niektóre kobiety obserwują wydzielinę również w dniach niepłodności, ale różni się ona wyraźnie od śluzu szyjkowego. Śluz dający odczucie wilgotności, mokrości i śliskości sygnalizuje możliwość wystąpienia owulacji.

151

film wedrujac _konspekt_max.indd 151

2010-09-08 21:59:15

„Metoda objawowo-termiczna podwójnego sprawdzenia” Ta metoda, popularnie nazywana angielską, została opracowana w latach 70. XX wieku przez specjalistów ginekologów – dr Annę Flynn i prof. Johna Kelly’ego z Wielkiej Brytanii.

Zasada tej metody polega na uwzględnieniu co najmniej dwóch wskaźników w celu wyznaczenia początku i końca fazy płodności. Są nimi: – zmiany podstawowej temperatury ciała (PTC), – zmiany śluzu szyjkowego, – obliczenia wynikające z długości cykli miesiączkowych, – zmiany szyjki macicy. „Nowoczesne technologie w NPR” Oprócz tradycyjnych metod naturalnego planowania rodziny istnieją nowoczesne technologie i aparaty służące rozpoznawaniu kobiecej płodności. Użytkownicy tych technologii mogą w prosty i czytelny sposób uzyskać informacje o okresach niepłodnych i okresie płodnym w poszczególnych cyklach. „Elektroniczne wskaźniki płodności” Bazują na zasadzie dwufazowości cyklu miesiączkowego i kalkulacji.

Lady-Comp, Pearly, Baby-Comp, Cyklotest, Bioself – to osobiste komputery cyklu, które informują kobietę światłem czerwonym i zielonym o dniach płodnych i niepłodnych.

Ich skuteczność wynosi od 93 do 99,3% (Indeks Pearla wynosi 0,7, czyli na wysokości tabletki hormonalnej).

Urządzenia te pozwalają na odłożenie poczęcia dziecka, jak i na jego zaplanowanie. „Analizatory hormonalne” Aparaty te odczytują poziom hormonów płciowych (estrogenów i progesteronu) w moczu kobiety. Są proste w użytkowaniu. Najnowszy analizator służący określaniu fazy przedowulacyjnej i poowulacyjnej oraz fazy płodności to PERSONA. Skuteczność PERSONY wynosi 94%.

152

film wedrujac _konspekt_max.indd 152

2010-09-08 21:59:15

„Programy komputerowe” Pomagają, po wprowadzeniu danych, w wyznaczaniu czasu maksymalnej płodności oraz rozpoznawaniu i wyznaczaniu czasu niepłodnego w cyklu kobiety.

1. BIOMARKER (www.biomarker.com.pl) Program wspomaga osoby stosujące metodę podwójnego sprawdzenia (angielską). Użytkownik korzysta z programu jako notatnika obserwacji, sam interpretuje własne cykle, może też korzystać z pomocy online dyplomowanych nauczycieli metody.

2. CTLife (www.ctlife.com.pl) Większość aplikacji została napisana z myślą o ułatwieniu prowadzenia codziennych obserwacji według różnych metod NPR. Program pomaga też w interpretowaniu danych.

Metoda podwójnego sprawdzenia (angielska) – podstawowe informacje I. OPIS KARTY • Przedstawiamy kartę jednej z metod rozpoznawania płodności do zapisu obserwacji i interpretacji objawów płodności. Karta została opracowana dla metody wieloobjawowej – podwójnego sprawdzenia.

• Pierwszy wiersz służy do określenia dnia, w którym dokonywane są obserwacje objawów płodności. Należy wpisać nazwę miesiąca, dzień rozpoczęcia cyklu i kolejne daty przebiegu cyklu.

• Poniżej została umieszczona siatka temperatur, na której będziemy zaznaczać pierwszy podstawowy objaw płodności – zmierzoną podstawową temperaturę ciała.

• Kolejny wiersz karty dotyczy oznaczenia dnia cyklu.

• W następnym zapisujemy występujące krwawienia lub plamienia – zarówno te, które dotyczą krwawienia lub plamienia miesiączkowego, jak i te, które występują w trakcie cyklu.

153

film wedrujac _konspekt_max.indd 153

2010-09-08 21:59:15

•

•

•

•

• • •

• •

•

• •

Drugi obserwowany podstawowy objaw płodności czyli zmiany śluzu szyjkowego będzie zapisywany z podziałem na „odczucie”, jakie występuje w przedsionku pochwy kobiety, jak i „wygląd” śluzu.

Kolejne dwa wiersze dotyczą trzeciego, ostatniego podstawowego objawu płodności: zmian szyjki macicy, który może być obserwowany jedynie przez kobiety, które już współżyły.

Następnie dysponujemy miejscem, w którym będzie można zaznaczyć dodatkowe objawy płodności, na przykład ból okołoowulacyjny, czy odczucie napięcia w piersiach.

W wierszu zatytułowanym „zakłócenia” zaznaczamy ewentualne zakłócenia, które mają lub mogłyby mieć wpływ na objaw podstawowej temperatury ciała, na przykład: choroba, leki obniżające temperaturę ciała, silny stres, alkohol wypity poprzedniego wieczoru.

W przedostatnim wierszu będziemy oznaczali dni płodne.

Ostatni wiersz jest rubryką, w której małżonkowie mogą odnotowywać współżycie.

Prawa strona karty jest miejscem do zamieszczenia niezbędnych informacji zarówno o obserwowanym cyklu, jak i poprzednich cyklach kobiety.

Zakładając kartę obserwacji objawów płodności dla danego cyklu, oznaczamy ją w górnej części karty swoim imieniem.

Następnie określamy: – który to będzie obserwowany cykl, – która karta obserwowanego cyklu, – o której godzinie będzie dokonywany pomiar podstawowej temperatury ciała.

Jeśli znamy długości poprzednich cykli, to zapisujemy z maksymalnie ostatnich dwunastu cykli, ile trwał najdłuższy cykl, a ile najkrótszy.

Poniżej możemy zaznaczyć, które miejsce zostało wybrane do pomiaru podstawowej temperatury ciała.

Jeśli obserwujesz już kolejny cykl, tutaj zaznacz, czy w poprzednim była owulacja, czyli cykl był dwufazowy z prawidłowym wzrostem podstawowej temperatury ciała.

154

film wedrujac _konspekt_max.indd 154

2010-09-08 21:59:15

II. ZAPIS OBJAWÓW NA KARCIE •

Przedstawiamy teraz sposób zapisywania objawów płodności na karcie cyklu.

•

Na karcie zostały naniesione już wstępne informacje: – czyja to jest karta, – który jest to obserwowany cykl, – numer karty tego cyklu jeśli cykl trwa dłużej niż 40 dni, zakładana jest kolejna karta z tym samym numerem cyklu, – godzina pomiaru temperatury, – długość najdłuższego i najkrótszego cyklu z ostatnich obserwowanych, – miejsce pomiaru, – informację, że w poprzednim cyklu wystąpił wzrost podstawowej temperatury ciała.

Zuzanna zaobserwowała pierwszy dzień krwawienia miesiączkowego 3 lipca. Oznaczyła tą datą pierwszy dzień cyklu oraz dużą literą „K” fakt wystąpienia krwawienia miesiączkowego.

Krwawienie miesiączkowe trwało do 5. dnia cyklu, w którym Zuza obserwowała już tylko plamienie i oznaczyła je literami „PL”.

Piątego dnia cyklu zawsze rozpoczynamy pomiar podstawowej temperatury ciała. Podstawowa temperatura ciała zmierzona w tym dniu wyniosła 36,45 stopni Celsjusza. Oznaczamy ją dużą kropką w środku kratki na przecięciu wartości zmierzonej, dnia dokonania pomiaru oraz dnia cyklu.

W szóstym dniu temperatura opadła do wartości 36,40 stopnia Celsjusza. Jeśli pomiary są dokonywane systematycznie w kolejnych dniach, możemy je ze sobą połączyć.

Krwawienie miesiączkowe zakończyło się 5. dnia cyklu, dlatego od 6. dnia można zacząć obserwacje drugiego podstawowego objawu płodności – zmian śluzu szyjkowego. Zarówno odczucie jak i wygląd określamy słownie i wpisujemy do karty. Zuza szóstego dnia odczuwała „suchość”, dlatego nie mogła pobrać śluzu szyjkowego do określenia jego wyglądu, więc oznaczyła w karcie ten fakt kreską.

•

• •

•

•

•

W kolejnych dniach systematycznie obserwowała dwa podstawowe objawy płodności, zapisując je na karcie.

155

film wedrujac _konspekt_max.indd 155

2010-09-08 21:59:15

• • • • • •

•

• • •

Ósmego dnia pojawia się objaw śluzu, w odczuciu wilgotno, w wyglądzie gęsty. Temperatura utrzymuje się na niskim poziomie.

Dziewiątego dnia wilgotno, wygląd śluzu – biały, gęsty. Temperatura nadal na niskim poziomie.

Dziesiątego dnia cyklu pojawił się objaw śluzu wysoce płodnego, który w odczuciu daje mokrość i jest rozciągliwy. Temperatura niska.

W jedenastym dniu cyklu śluz – nadal w odczuciu mokro, w wyglądzie rozciągliwy i przejrzysty. Temperatura 36,35 stopnie Celsjusza.

W dwunastym dniu śluz nadal wysoce płodny. Temperatura nadal niska.

Trzynastego dnia cyklu zmniejszyła się ilość śluzu, dając jedynie odczucie wilgotności. Wygląd śluzu: biały i rwący. Temperatura na niskim poziomie.

W czternastym dniu cyklu Zuza nie odczuwała obecności śluzu, dlatego do karty wpisała odczucie suchości. Temperatura tego dnia wzrosła aż do 36,75 stopnia Celsjusza.

W kolejnych dniach Zuza odczuwała suchość, a zmierzone temperatury utrzymywały się na wyższym poziomie.

29. dnia cyklu Zuza zaobserwowała charakterystyczny spadek temperatury tuż przed miesiączką.

30. dnia cyklu wystąpiło krwawienie miesiączkowe, które Zuza oznaczyła na karcie. Zatem cykl trwał 29 dni.

III. INTERPRETACJA OBJAWÓW PŁODNOŚCI • Teraz przedstawimy interpretację objawów płodności w obserwowanym przez Zuzę cyklu typowym.

• Zuza obserwowała dwa podstawowe objawy płodności, dlatego wykorzystując reguły metody angielskiej będzie potrafiła wyznaczyć trzy fazy cyklu: fazę niepłodności przedowulacyjnej − względnej, fazę płodności, fazę niepłodności poowulacyjnej – bezwzględnej.

• Ten cykl jest już ósmym cyklem obserwowanym przez Zuzę.

W poprzednim cyklu wystąpił wzrost temperatury, dlatego też 156

film wedrujac _konspekt_max.indd 156

2010-09-08 21:59:15

•

•

•

• • • • • •

Zuza będzie określała początek płodności na podstawie pojawienia się objawu śluzu oraz informacji o długościach poprzednich cykli. Gdyby w poprzednim cyklu nie było wzrostu temperatury, płodność zaczynałaby się już od pierwszego dnia cyklu.

Szóstego dnia cyklu, kiedy to Zuza nie obserwowała już krwawienia i plamienia miesiączkowego, mogła wpisać do karty długość trwania miesiączki przez pierwszych 5 dni cyklu. Plamienia również wliczamy do długości miesiączek.

Początek płodności wyznacza m.in. pojawienie się śluzu szyjkowego, a więc odczucie wilgotności. Taki objaw Zuza zaobserwowała po raz pierwszy w 8. dniu cyklu, dlatego określiła ten dzień jako płodny, oznaczając go literką P w rubryce „dni płodne”, oraz wpisała ten dzień jako „dzień wystąpienia pierwszego śluzu”.

Zuza obserwowała już 7 poprzednich cykli. Na początku cyklu Zuza nie wie, jak długo będzie trwał obserwowany cykl, ale może założyć, że ten cykl będzie tak krótki, jaki zdarzył się jej już wcześniej. Takie założenie dodatkowo pomaga w wyznaczeniu początku fazy płodności. Od długości najkrótszego cyklu z ostatnich 7 obserwowanych odejmuje stałą statystyczną w liczbie 21 dni. Wynik wpisuje pod pozycją „Najkrótszy cykl minus 21” i jest to liczba dni niepłodnych na początku cyklu, jeśli objaw śluzu nie wystąpi wcześniej.

Zatem uwzględniając statystykę długości poprzednich cykli, musimy oznaczyć również jako dni płodne dzień 6. i 7. cyklu.

Faza niepłodności względnej trwała zatem do 5. dnia włącznie.

Faza płodności rozpoczęła się 6. dnia cyklu.

Zuza w kolejnych dniach obserwuje rozwój objawu śluzu i wysokość podstawowej temperatury ciała.

Dziewiąty dzień cyklu oznaczamy jako dzień płodny.

W dziesiątym dniu cyklu pojawił się śluz wysoce płodny, dający odczucie mokrości i wygląd śluzu rozciągliwego. Ten dzień został zapisany w rubryce „Dzień wystąpienia śluzu wysoce płodnego” Śluz wysoce płodny utrzymywał się do 12. dnia włącznie, natomiast 13. dnia cyklu zmniejszyła się jego ilość oraz zmienił się wygląd 157

film wedrujac _konspekt_max.indd 157

2010-09-08 21:59:15

•

na śluz mniej płodny. Zanikający objaw śluzu wskazuje na spadek estrogenów po przebytej owulacji. Dlatego w tym cyklu 12. dzień był ostatnim dniem, w którym śluz miał przynajmniej jedną cechę śluzu wysoce płodnego (przejrzysty, rozciągliwy, dający odczucie mokrości), uznajemy go jako przybliżony dzień owulacji i oznaczamy jako szczyt śluzu dużą literą S nad dniem cyklu. Dzień szczytu śluzu wpisujemy do rubryki „Dzień szczytu objawu śluzu”. Po oznaczeniu szczytu śluzu czekamy jeszcze trzy kolejne dni, podczas których obserwujemy zanik śluzu. Dlatego Zuza mogła wieczorem trzeciego dnia po szczycie śluzu zaznaczyć zakończenie płodności według objawu zmian śluzu szyjkowego. Płodność według objawu śluzu trwała więc do wieczora 15. dnia cyklu. Wpisała ten dzień do rubryki „Dzień szczytu objawu śluzu +3”.

Aby metoda była wysoce skuteczna, należy obserwować co najmniej dwa podstawowe objawy płodności. Oprócz objawu śluzu Zuza obserwowała podstawową temperaturę ciała, która 14 dnia cyklu wzrosła. Aby zakończyć płodność według objawu podstawowej temperatury ciała, Zuza musiała poczekać na trzy temperatury, które utrzymywały się na wyższym poziomie i ponumerowała je. Później sprawdziła, czy przed skokiem było co najmniej sześć zmierzonych i niezakłóconych temperatur, i również je ponumerowała. Kolejną czynnością jest wykreślenie prostej, która nazywa się w metodzie „angielskiej” linią pokrywającą. Aby ją prawidłowo narysować, należy wybrać najwyższą spośród sześciu niskich oznaczonych temperatur. Na karcie Zuzy jest to temperatura oznaczona numerem 2. Nad tą temperaturą po kratce, zaczynając od szóstej niskiej temperatury, rysujemy linię pokrywającą. Prowadzimy ją do końca karty. Linia pokrywająca wyraźnie oddziela temperatury niskie przed skokiem od temperatur wyższych po skoku. Dodatkowo umożliwia sprawdzenie warunku, który będzie decydował o zakończeniu płodności według objawu temperatury.

Płodność według podstawowej temperatury ciała kończy się trzeciego dnia wyższej zmierzonej i niezakłóconej temperatury pod warunkiem, że jest wyższa od najwyższej z sześciu niskich temperatur w tym przypadku od temperatury w 12. dniu cyklu o co najmniej 0,2 stopnia Celsjusza. Aby potwierdzić ten fakt, przekre-

158

film wedrujac _konspekt_max.indd 158

2010-09-08 21:59:15

•

•

•

ślamy w trzecim dniu wyższej temperatury trzy pierwsze kratki nad linią pokrywającą. Warunek został spełniony, a więc Zuza uznała, iż wieczorem trzeciego dnia wyższej temperatury zakończyła się płodność według objawu podstawowej temperatury ciała.

Ten dzień wpisała do rubryki „trzeci dzień temperatury powyżej linii pokrywającej”.

Zatem objaw zmian śluzu szyjkowego zakończył fazę płodności już w 15. dniu cyklu, natomiast drugi objaw podstawowej temperatury ciała dzień później w 16. dniu cyklu. Jeśli objawy nie kończą płodności w tym samym dniu, to o zakończeniu płodności w danym cyklu decyduje objaw, który jako ostatni wskaże koniec płodności. Za ostatni dzień płodny Zuza uznała 16. dzień cyklu, do wieczora tego dnia. Wieczorem 16. dnia cyklu rozpoczyna się faza niepłodności poowulacyjnej i trwa do końca cyklu, czyli do ostatniego dnia przed kolejną miesiączką.

Możemy na koniec uzupełnić jeszcze dwie informacje, które odczytujemy z cyklu Zuzy. Pierwsza dotyczy długości fazy lutealnej czyli liczby dni wyższych temperatur, licząc od pierwszej wyższej po skoku do ostatniej z cyklu. Faza lutealna trwała zatem 16 dni.

Wpisujemy do rubryki „długość fazy lutealnej”. Druga informacja to długość całego obserwowanego cyklu, którą wpisujemy w rubrykę zatytułowaną „Długość cyklu”. Cykl trwał 29 dni.

Na tym zakończyliśmy interpretację obserwowanych objawów płodności, dzięki którym wyznaczyliśmy fazę niepłodności przedowulacyjnej, fazę płodności i fazę niepłodności poowulacyjnej.

Dzięki tym informacjom Zuza wspólnie z mężem będzie mogła podjąć decyzję o świadomym zaproszeniu dziecka do ich małżeństwa lub też czasowym odłożeniu poczęcia dziecka.

159

film wedrujac _konspekt_max.indd 159

2010-09-08 21:59:15

film wedrujac _konspekt_max.indd 160

2010-09-08 21:59:15

SPIS TREŚCI Uwagi wstępne ............................................................................................3 Film 1. „Uczymy się kochać” Temat: Miłość – podstawą rozwoju człowieka (scena 1) kl. I ...............6 Temat: Aby miłość nie stała się cierpieniem (scena 2 i 3) kl. I .......... 12 Film 2. „Seks, czyli wątpliwości i pytania” Temat: O ludzki, nie tylko biologiczny wymiar seksualności (scena 1) kl. II ...................................................... 17 Temat: Seks, decyzje, wybory... (scena 2) kl. II ................................... 33 LEKCJA 1. Temat: Jak mówić „NIE” w przypadku presji seksualnej (scena 3) kl. I ....................................... 38 LEKCJA 2. Temat: „Pierwszy raz” i co dalej... (scena 3) kl. I ............. 41 Film 3. „O miłości – rozmowy ważne i mniej ważne” Temat: „Zakochałem się w tobie, pani” (scena 1) kl. I ....................... 51 Temat: Kobiety i mężczyźni – to dwa różne światy? (scena 2) kl. I .. 55 Temat: „Pomimo chmur – walcz, bo słońce znowu zaświeci” (scena 3) kl. I .............................................................................. 59 Film 4. „Jesteśmy razem” Temat: „Aby miłość nie wygasła” (scena 1) kl. III............................... 63 Temat: Małżeństwo – wzajemne oczekiwania (scena 2) kl. III.......... 75 Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

film wedrujac _konspekt_max.indd 161

161

2010-09-08 21:59:15

Temat: Uniseks czy zróżnicowanie płci? (scena 3) kl. II .................... 80 Film 5. „Mieć dom – to mieć wiele” Temat: Liczy się... obecność (scena 1) kl. II ........................................ 83 Temat: Droga do Krainy Dorosłości (scena 2) kl. II ........................... 89 Temat: Staramy się oboje, czyli o małżeńskiej miłości (scena 3) kl. III ............................................................................ 93 Film 6. „Dziecko – obietnicą poranka” Temat: Chcę urodzić zdrowe dziecko (scena 1 i 2) kl. III lub kl. II .......104 Temat: Odpowiedzialne rodzicielstwo, to znaczy...

(Prezentacja multimedialna – cz. I) kl. II ............................. 119 Temat: Świadomość swojej płodności.

Lekcja prowadzona w grupach jednopłciowych (Prezentacja multimedialna – cz. II) kl. II ........................... 132 Temat: Wiem, kiedy jestem płodna, a kiedy nie, czyli reguły i interpretacja cyklu.

Lekcja prowadzona w grupach jednopłciowych (Prezentacja multimedialna – cz. III) kl. III ........................ 145

162

film wedrujac _konspekt_max.indd 162

„Wędrując ku dorosłości”

2010-09-08 21:59:15

film wedrujac _konspekt_max.indd 163

2010-09-08 21:59:15

WĘDRUJĄC KU DOROSŁOŚCI FILMY NA Film I „Uczymy się kochać” (14,12 min.)

Nastolatek i potrzeba ciepła rodzinnego oraz akceptacji – szczególnie ze strony ojca. Kultura bycia i kultura uczuć, której się uczymy wchodząc w dorosłe życie. Co ważne, a co mniej ważne w wyborze chłopca / dziewczyny w perspektywie małżeństwa.

Film II „Seks czyli wątpliwości i pytania” (17,33 min.)

Media, erotyka i „burza hormonów” – jak sobie z tym poradzić? Chłopiec i dziewczyna oraz ustalanie granic w kontaktach fizycznych. Zaczepki i riposty czyli jak mówić NIE tym, którzy chcą tylko „na próbę”.

Film III „O miłości – rozmowy ważne i mniej ważne” (21,20 min.)

Zakochanie a miłość – tematem audycji przygotowanej przez licealną młodzież. O męskości i kobiecości – tym co różni, ale i pociąga oraz fascynuje. Młodzieńcze związki – często irracjonalne i krótkotrwałe.

Rozstania – trudne, ale czasem konieczne.

Film IV „Jesteśmy razem” (17,15 min.)

Małżeństwo – czy zawsze zgodne? Jak rozwiązywać konflikty i jak dochodzić do porozumienia. On i ona – przywileje i obowiązki w małżeństwie. Kobiece emocje i męski racjonalizm – próba pogodzenia.

Wędrując ku dorosłości Filmy dla klas I-III liceum, technikum i szkół zawodowych

Konspekty lekcji wychowania do życia w rodzinie

Film V „Mieć dom – to mieć wiele” (23,57 min.)

Jak być mamą i tatą czyli o zaspokojeniu potrzeb małego dziecka. Zasady i ustalanie określonych granic – czy potrzebne? Swoboda młodych i zagrożenia cywilizacyjne (AIDS, choroby przenoszone drogą płciową). „Recepta” na udane małżeństwo.

Film VI „Dziecko – obietnicą poranka” (48 min.)

Miłość, która domaga się owocowania. Jak przygotować się do macierzyństwa i ojcostwa? Rozpoznawanie dni płodnych i niepłodnych wg metody angielskiej. Chłopczyk czy dziewczynka – o planowaniu płci.

Dziecko – szansą rozwoju dla rodziców.

Teresa Król

film wedrujac 3 konspekty_okl.indd 1

2010-09-08 22:01:06