Czy w szkole wolno się całować?
M a r t a P r u c n a l - W ó j c i k M a r e k B a b i k
Czy w szkole wolno się całować?
O prawie, seksie i wychowaniu z prawnikiem Martą Prucnal-Wójcik rozmawia pedagog Marek Babik
© Copyright 2016 by Marek Babik & Marta Prucnal-Wójcik © Copyright 2016 by Katarzyna Król Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon Recenzja naukowa: prof. nadzw. dr hab. Teresa Olearczyk dr n. med. Leszek Putyński Redakcja: Jolanta Tęcza-Ćwierz Adiustacja i korekta: Anna Grochowska-Piróg Opracowanie graficzne i skład: Agata Pindel-Witek Rysunki: Agnieszka Pawłowska
ISBN 978-83-65217-02-8 Katarzyna Król Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon ul. Na Leszczu 17 30-376 Kraków tel. 12 398 18 43, fax. 12 398 18 44 www.KsiegarniaRubikon.pl REGON 351450547 NIP 944-147-11-82
Spis treści Od autorów_______________________________ 7
1. UCZEŃ W SZKOLE___________________9 Seks w szkole? Coś podobnego!__________________________ 11 Prawo a zachowania nastolatków w szkole_______________________ 13
2. UCZEŃ W DOMU______________________ 49 Wprowadzenie ___________________________ 51 Prawo a wychowanie_______________________ 55 Prawa seksualne w domu___________________ 79 Słowniczek pojęć i wykaz dokumentów_______ 102 Przypisy_______________________________ 106 Wykaz skrótów__________________________ 107
Od autorów
P
omysł napisania tej książki pojawił się wiele lat temu, gdy jako nauczyciel obserwowałem uczniów podczas dyżurów. W szkole średniej, jak również w gimnazjach, stałym elementem zachowań młodzieży było okazywanie sobie czułości: trzymanie się za rękę, przytulanie, pocałunki... Taka aktywność uczniów wzbudzała pewien niepokój nauczycieli. Niektórzy upominali ich, inni udawali, że niczego nie widzą i szybko się oddalali. Jak w powyższej sytuacji powinien zachować się nauczyciel? Na jakiej podstawie prawnej powinna opierać się jego reakcja? Nie znałem odpowiedzi na te pytania. Zacząłem poszukiwać osób kompetentnych i przedstawiać im swoje dylematy. Efektem było zorganizowanie konferencji dla pedagogów i dyrektorów szkół w 2007 roku oraz opublikowanie pracy zbiorowej dotyczącej zachowań seksualnych uczniów na terenie szkoły1. Od tamtych wydarzeń minęło już kilka lat. Polska szkoła przeobraziła się, nastąpił znaczący postęp technologiczny, ułatwiający komunikowanie się, ale rodzący nowe problemy wychowawcze. Przeprowadziłem wiele rozmów z rodzicami, którzy dzielili się swoimi dylematami związanymi z wychowywaniem dzieci. Postanowiłem wrócić do tematu uczniowskiej aktywności seksualnej na terenie szkoły, poszerzając go o pytania rodziców. Zaprosiłem do rozmowy prawnika Martę Prucnal-Wójcik, która specjalizuje się w problematyce praw dziecka. Zapis naszej rozmowy stał się treścią niniejszej książki. Marek Babik
8
C z y w s zk ol e wol no s i ę cał ow ać?
P
omysłodawcą napisania książki jest pedagog Marek Babik, z którym przedyskutowaliśmy różne zagadnienia związane, najogólniej mówiąc, z wkraczaniem młodzieży w wiek dojrzewania oraz dylematami rodziców, nauczycieli i innych opiekunów młodzieży. Wymieniliśmy się swoimi uwagami, uwzględniając kontekst pedagogiczny i prawny zachowań nastolatków. Mam nadzieję, że nasze spostrzeżenia pomogą w znalezieniu odpowiedzi na niektóre pytania opiekunów i wychowawców. Marta Prucnal-Wójcik
1.
UCZEŃ W SZKOLE
Seks w szkole? Coś podobnego!
D
zieci i młodzież spędzają wiele czasu w szkole. Stwarza to okazję do podejmowania różnych zachowań, w tym seksualnych. To pierwsze zakochania, spotkania, gesty czułości. Zdarzają się również tak poważne sprawy, jak rodzicielstwo uczniów. W tym okresie życia zaczyna budzić się podniecenie seksualne oraz gotowość do zaspokajania go i stworzenia bliskiej więzi z inną osobą. W okresie adolescencji pojawiają się również fantazje erotyczne, pierwsze zauroczenia i związki, a także pierwsze formy aktywności seksualnej, takie jak masturbacja, petting czy współżycie seksualne. Celem wychowania seksualnego realizowanego w szkołach na zajęciach „wychowanie do życia w rodzinie” jest uczenie społecznych, psychologicznych oraz zdrowotnych korzyści wynikających z powstrzymywania się od współżycia. Wysiłki nauczycieli koncentrują się na zapobieganiu, ograniczaniu, powstrzymywaniu lub odraczaniu aktywności seksualnej. Celem pedagogów jest przekonanie młodzieży do odpowiedzialności za podejmowane decyzje i zachowania oraz budowania u nich właściwych systemów wartości. Realizowane w szkołach programy profilaktyczne podkreślają, że rozpoczęcie współżycia seksualnego powinno iść w parze z dojrzałością, wzajemną miłością oraz wiedzą dotyczącą antykoncepcji. Umiejętność rozpoznawania charakteru zachowań seksualnych dzieci i młodzieży oraz właściwego reagowania pomaga dorosłym we wspieraniu rozwoju zdrowej seksualności oraz chronieniu młodych ludzi przed krzywdzeniem.
12
C z y w s zk ol e wol no s i ę cał ow ać?
Seksualność jest integralną cechą naszej tożsamości. To naturalne, że dzieci i młodzież pokazują swoją seksualność. Zdrowe zachowania seksualne mogą się przejawiać na różne sposoby, np. w zabawie czy w relacjach z innymi, a także w wypowiedziach dziecka, pytaniach, zainteresowaniach i ciekawości. Mogą również przybierać formę zachowań ryzykownych. Rolą dorosłych jest zapewnienie wsparcia i ochrony dzieciom przejawiającym zachowania seksualne, które narażają je na niebezpieczeństwo lub wyrządzają krzywdę innym.
Prawo a zachowania nastolatków w szkole Zaloty nastolatków, ich fascynacja inną osobą to bardzo ważne fazy prawidłowego rozwoju, a przytulanie się i pocałunki to naturalne zachowania w tym wieku. Jak wygląda aktywność seksualna uczniów od strony prawnej? Jaki wzorzec aktywności seksualnej kreuje prawodawstwo polskie? Polskie prawo opowiada się za wolnością decyzji o podjęciu współżycia i wyborze partnera przez osobę pełnoletnią (powyżej 18. roku życia) oraz za wolnością od jakichkolwiek form przymusu w tej osobistej, intymnej sferze życia człowieka. Polskie przepisy prawne obejmują szczególną ochroną osoby małoletnie – zarówno te poniżej 15., jak i 18. roku życia. Podjęcie aktywności seksualnej przez małoletnich – w odczuciu polskiego ustawodawcy – nie służy ich prawidłowemu rozwojowi fizycznemu, psychicznemu i moralnemu.
Czy uczniowie mogą się całować na terenie szkoły? Szkoła jest miejscem publicznym, podobnie jak urzędy, instytucje, organizacje. Skoro zatem w szkole byłoby wolno się całować, to czemu np. nie mogliby tego robić
14
C z y w s zk ol e wol no s i ę cał ow ać?
posłowie w Sejmie, urzędnicy ZUS, lekarze w szpitalu czy pracownicy sądu przed salą rozpraw? Dla większości osób takie zachowanie wydaje się co najmniej niestosowne. Jeśli więc młodzież chce, by traktować ją dojrzale, powinna stosować się do zasad, których przestrzegają dorośli. Wśród nich jest m.in. zasada intymności całowania się, nieupubliczniania uczuć do drugiej osoby. Sądzę też, że upublicznienie odbiera całowaniu jego najpiękniejszy wymiar obdarowania i bliskości.
U czeń w s zk ol e
Czy należy zatem wprowadzić oficjalny zakaz całowania w szkole? Mam wrażenie, że część młodzieży zapomina lub nie rozumie, czym jest szkoła. W imię źle pojętej wolności i tolerancji utożsamianych ze swobodą, beztroską i nieodpowiedzialnością, niektórzy uczniowie próbują uczynić szkołę miejscem, w którym to oni mają decydować o tym, jakie zachowania i gesty są dozwolone oraz co można, a czego nie można robić na terenie szkoły. Tymczasem szkoła pełni zupełnie inną funkcję. Jest przede wszystkim miejscem wychowania i kształcenia młodzieży. Te zadania spoczywają na osobach dojrzałych i kompetentnych do ich realizacji – na nauczycielach.
Czy te zadania wynikają z przepisów prawa? Preambuła do Ustawy z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty wyraźnie wskazuje na podstawowe zadania szkoły. Są nimi kształcenie i wychowanie młodzieży w celu rozwijania u niej „poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata. Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełnienia obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności”2. Ponadto nauczanie i wychowanie winno respektować „chrześcijański system wartości” oraz „uniwersalne zasady etyki”3. Z założeń tych wynika, że szkoła jest miejscem, w którym młody człowiek powinien mieć możliwość
15
16
C z y w s zk ol e wol no s i ę cał ow ać?
kształcenia swojego charakteru, wychowania do dojrzałości, odpowiedzialności za swoje decyzje i zachowania, respektującego godność i prawa drugiego człowieka – tak rówieśnika, jak i osób starszych. Aby młody człowiek mógł rozwijać się w tym kierunku, należy od niego wymagać, a on sam powinien od siebie wymagać. Dojrzałość rodzi się z właściwego wypełniania obowiązków szkolnych, przestrzegania zasad panujących w szkole, szacunku do nauczycieli i uczniów, obowiązkowości, systematyczności, zaangażowania. Jest to jedyna droga i kierunek, który pozwoli uczniowi dojrzeć i stać się w przyszłości człowiekiem mądrym, odpowiedzialnym, uczciwym. W sprzeczności z taką drogą pozostają zachowania uczniów, którzy szkołę traktują jako miejsce spotkań towarzyskich, manifestacji swojej indywidualności, seksualności, jako okazję do pokazów mody, „wygłupów” itp. Młody człowiek ma prawo do buntu i eksperymentów, powinien jednak mieć świadomość, że szkoła nie jest właściwym miejscem. Odpowiednie zapisy w tym zakresie powinny się znaleźć w statucie i regulaminie szkoły, w miejscu dotyczącym praw i obowiązków ucznia.