Wędrując ku dorosłości. SCENARIUSZE ZAJĘĆ z prezentacjami multimedialnymi dla 5 klasy SP by Wydawnictwo Rubikon

Barbara Charczuk

WĘDRUJĄC KU DOROSŁOŚCI Wychowanie do życia w rodzinie

SCENARIUSZE LEKCJI i prezentacje multimedialne

S Z K O Ł A P O D S TAW O WA

Barbara Charczuk

Wędrując ku Dorosłości Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klasy 8 szkoły podstawowej

Scenariusze lekcji 1

Redakcja: Teresa Król Adiustacja i korekta: Maria Wyrwa Projekt graficzny i skład: Marcin Nowak

ISBN 978-83-65217-29-5 Katarzyna Król Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon ul. Na Leszczu 17, 30-376 Kraków tel. 12 398 18 43, fax. 12 398 18 44 www.KsiegarniaRubikon.pl REGON 351450547, NIP 944-147-11-82

Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo! Polska Izba Książki Więcej o prawie autorskim na www.legalnakultura.pl

Spis treści Wstęp 1. Budowanie relacji międzyosobowych

5 9

2. Na początek: zakochanie

3. O etapach i rodzajach miłości

4. Rozwój psychoseksualny człowieka

Lekcja dla grupy dziewcząt

5. Rozwój psychoseksualny człowieka

Lekcja dla grupy chłopców

6. Seksualność człowieka

Lekcja dla grupy dziewcząt

7. Seksualność człowieka

Lekcja dla grupy chłopców

8. Przedwczesna inicjacja seksualna

Lekcja dla grupy dziewcząt

9. Przedwczesna inicjacja seksualna

Lekcja dla grupy chłopców

10. Choroby przenoszone drogą płciową

11. AIDS

12. Metody rozpoznawania płodności

Lekcja dla grupy dziewcząt

13. Metody rozpoznawania płodności

Lekcja dla grupy chłopców

14. Antykoncepcja i środki wczesnoporonne

Lekcja dla grupy dziewcząt

15. Antykoncepcja i środki wczesnoporonne

103

Lekcja dla grupy chłopców

16. Niepłodność i wielkie pragnienie dziecka

109

17. Inicjacja seksualna. Czy warto czekać?

118

18. Dojrzałość do małżeństwa

123

19. Wobec choroby, cierpienia i śmierci

129

Wstęp Wszystko w naszym życiu ma swój początek i koniec. Także szkoła podstawowa kończy się wraz z ukończeniem ósmej klasy. Dla naszych uczniów będzie to ostatni rok w znanym miejscu, ze znanymi nauczycielami i rówieśnikami, w którym muszą podjąć ważne decyzje związane z dalszym kształceniem. Pragnieniem dorosłych jest przygotowanie nastolatków do samodzielności i dorosłości. Ważną rolę w tym procesie odgrywają zajęcia edukacyjne wychowanie do życia w rodzinie, które motywują do podejmowania trudu samowychowania. Treści zawarte w podstawie programowej umożliwiają szukanie z młodzieżą odpowiedzi na nurtujące ją pytania, związane z odkrywaniem własnej tożsamości, kształtowaniem osobistej hierarchii wartości i określeniem życiowych celów. Aby ułatwić młodym ludziom podejmowanie pierwszych życiowych decyzji, proponujemy w klasie ósmej zajęcia, które wskazują, jak budować trwałe relacje z innymi, by przeżyć prawdziwą, dojrzałą miłość, jak odpowiedzialnie traktować seksualność, płciowość i płodność, jak wybrać w przyszłości osobę na wspólne życie, a także jak radzić sobie i wspierać innych w trudnych sytuacjach. Przygotowane na ten rok scenariusze zajęć są skorelowane z programem nauczania, podręcznikiem i ćwiczeniami „Wędrując ku dorosłości” pod red. Teresy Król. Sposób realizacji zajęć inspiruje do odpowiedzialnego podejmowania ważnych osobistych decyzji oraz uświadamia, że każdy sam, przez dokonywane wybory i zachowania, wpływa na kształt swego życia nie tylko dziś, ale i w przyszłości. Zaproponowane formy i metody pracy służą wyzwoleniu aktywności i kreatywności uczniów. Zaangażowanie umysłowe, emocjonalne, czy przemyślenia natury moralnej pobudzają do refleksji i wyciągania wniosków. Przywołane przykłady i sytuacje pozwalają poznać przyczyny różnych zachowań i lepiej zrozumieć ludzką naturę oraz przyjrzeć się konsekwencjom podejmowanych decyzji. Celem aktywnego uczenia się na zajęciach WDŻ jest nie tylko pogłębienie wiedzy, ale też kształtowanie postaw prorodzinnych, prozdrowotnych i proekologicznych.

Wśród pomocy dydaktycznych znalazły się krótkie filmy edukacyjne, ilustrujące omawiane problemy. Ich wykorzystanie urozmaica i wzbogaca lekcje, pozwala na urealnienie problemów młodzieży i wpływa na pełniejsze zaangażowanie. Jeżeli jednak nauczyciel nie posiada zaproponowanych w scenariuszu filmów, ten fragment zajęć może zrealizować w inny sposób. Można posłużyć się przykładowymi pytaniami, aby omówić problem w toku pogadanki. Można też wykorzystać dodatkowe propozycje zadań z ćwiczeń pt. „Wędrując ku dorosłości dla klasy VIII”, czy wprowadzić własne sprawdzone pomysły. Proponowane materiały stanowią pomoc, którą nauczyciel może wykorzystać w najodpowiedniejszy dla siebie sposób. Scenariusze wyposażone są w niezbędne do pracy załączniki oraz prezentacje multimedialne. Mogą one służyć nauczycielowi do miniwykładów czy podsumowań. Cytaty lub sentencje na zakończenie zajęć wzbogacają warsztat pracy. Niełatwe i wymagające dobrego przygotowania zajęcia WDŻ mogą stać się, zarówno dla nauczyciela jak i dla uczniów, ciekawą i satysfakcjonującą „przygodą”. Barbara Charczuk

Wykaz skrótów użytych w scenariuszach Przy powoływaniu się na konkretną pomoc dydaktyczną podawane są skróty: 1) Wędrując... Podręcznik kl. 8 – Magdalena Guziak-Nowak, Teresa Król, Grażyna Węglarczyk, „Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klasy 8 szkoły podstawowej”, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2018. 2) Wędrując... Ćwiczenia kl. 8 – Ćwiczenia pod red. Teresy Król „Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klasy 8 szkoły podstawowej”, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2018. Współautorzy: Magdalena Guziak-Nowak, Teresa Król, Józef Nowakowski, Jolanta Tęcza-Ćwierz. W zamierzeniu autorki scenariuszy każda lekcja kończy się zdaniem podsumowującym. To także ostatni slajd w prezentacji do każdej lekcji. Jeśli jednak wykorzystanie prezentacji na lekcji okaże się niemożliwe (np. z przyczyn technicznych), wówczas nauczyciel może to zdanie wydrukować z płyty CD lub w inny sposób zaprezentować uczniom. Filmy edukacyjne: • seria „Rodzinne przeboje”, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2018. To krótkie scenki filmowe, które mogą być wstępem do realizowanych tematów. Zachęcą do refleksji, rozmów i dyskusji. • Film 1 „Języki miłości” • Film 2 „Idealna dziewczyna?” • Film 3 „Seks i życiowe decyzje” • Film 4 „Podróż do dorosłości” • Film 5 „Oswajanie nieobecności” • seria „JA – TY – MY”, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2015. Krótkie wykłady na ważne, choć nie zawsze łatwe tematy pomogą prowadzącemu WDŻ w dostarczeniu wiedzy z zakresu płciowości człowieka. Można się spodziewać, że oparty na wartościach materiał może być trudny do przyjęcia przez młodzież. Podstawą tej wiedzy są jednak fakty, które obalają mity pojawiające się we współczesnym świecie. • Film 1 „Edukacja seksualna, ale jaka?” • Film 2 „Po co lekcje WDŻ?”

• Film 3 „Znam i akceptuję siebie” • Film 4 „Jak pokochać siebie?” • Film 5 „Seksualność człowieka” • Film 6 „Funkcje płciowości” • Film 7 „Czekać – nie czekać?, czyli o inicjacji seksualnej” • Film 8 „Wczesna inicjacja seksualna a choroby przenoszone drogą płciową” • Film 9 „Metody aborcji i jej skutki” • Film 10 „Rodzaje antykoncepcji” • Film 11 „Antykoncepcja hormonalna i pigułka »po«” • seria „Mówię wam, nie warto”. Wypowiedzi znanych aktorek i fotomodelek o seksbiznesie i prostytucji mogą przekonać młodych ludzi, że warto uczyć się dojrzałej sztuki życia i nie ulegać nowoczesnym trendom, prowadzącym donikąd. Do filmów zostały dołączone konspekty lekcji z materiałami dla nauczyciela. • Film 5 „Prostytucja” • Film 6 „Seksoholizm” • seria „Zakochanie i co dalej”. Do filmów została dołączona broszurka ze scenariuszami lekcji i materiałami, które mogą pomóc w realizacji niełatwych tematów. • Film 2 „Ostry makijaż. Wczesna inicjacja seksualna młodzieży”. • Film 3 „Tato. Pornozniewolenie”.

Budowanie relacji międzyosobowych Cel ogólny:

Metody i formy pracy:

wzbudzenie autorefleksji, niezbędnej do samowychowania i uświadomienie celowości otwierania się na relacje z innymi ludźmi.

graffiti, praca indywidualna i w grupach, miniwykład, wędrujące plakaty, film. Materiały i pomoce dydaktyczne:

Cele szczegółowe:

Po zajęciach uczeń: • zna reguły obowiązujące na lekcjach wychowania do życia w rodzinie,

• film 3 „Znam i akceptuję siebie” z serii „JA – TY – MY”,

• wie, jakie czynniki wpływają na rozwój człowieka,

• duże arkusze papieru, białe i kolorowe kartki A4, pisaki, kolorowe czasopisma, nożyczki, klej, magnesy lub masa mocująca,

• potrafi dokonać samooceny, wskazać swoje mocne i słabe strony,

• plakaty z niedokończonymi zdaniami,

• rozumie, że dla osobistego rozwoju potrzebne jest budowanie relacji z innymi,

• zadania dla grup – załącznik 1,

• potrafi wskazać atuty życia wspólnotowego w organizacjach, stowarzyszeniach, wolontariacie, sporcie itp.

• Wędrując... Podręcznik kl. 8, • Wędrując... Ćwiczenia kl. 8, • prezentacja multimedialna: »»Obraz samego siebie – slajdy 1–3, »»Czynniki wpływające na rozwój człowieka ‒ slajdy 4–7, »»myśl podsumowująca – slajd 8. Czas: 45 minut

Przebieg zajęć:

1. Wprowadzenie – graffiti (10 min) Zajęcia edukacyjne wychowanie do życia w rodzinie w klasie ósmej nie są niczym nowym, uczestniczymy w nich już kolejny rok. Znamy ich specyfikę i pamiętamy, że pełne uczestnictwo wymaga zapewnienia każdemu uczniowi poczucia bezpieczeństwa. a) Nauczyciel wiesza w różnych miejscach sali niedokończone zdania: • Na lekcjach WDŻ potrzebuję… • Będę czuć się bezpiecznie, jeżeli… • Odczuwam zadowolenie na WDŻ, kiedy… b) Uczniowie, chodząc swobodnie po klasie, dopisują zakończenia zdań. c) Na podstawie wypracowanego materiału wspólnie formułujemy zasady obowiązujące na lekcjach wychowania do życia w rodzinie, które nauczyciel lub wybrany uczeń zapisuje na plakacie w formie kontraktu (Zasady formułujemy w pierwszej osobie liczby pojedynczej i nie powinno ich być zbyt wiele). Przykładowe zapisy: • Słucham i szanuję wypowiedzi innych osób. • Biorę aktywny udział w zajęciach. • Zachowuję dyskrecję. • Dzielę się swoimi przemyśleniami. d) Pamiętając, że ustalone zasady i normy zapewniają poczucie bezpieczeństwa, uczniowie po kolei deklarują swoją decyzję o przestrzeganiu ustalonego kontraktu, np. przez złożenie podpisu. 2. Autoportret – praca indywidualna (17 min) a) Emisja filmu „Znam i akceptuję siebie” z serii „JA – TY – MY” lub prezentacja multimedialna „Obraz samego siebie” (slajdy 1–3). b) Uczniowie tworzą swój portret na kartkach A4, wykorzystując materiały przygotowane przez nauczyciela. c) Nauczyciel zwraca uwagę na to, że wykonane portrety pokazują tylko zewnętrzną stronę każdej osoby, a przecież posiadamy jeszcze wiele ważnych cech, zdolności, predyspozycji czy talentów. Spróbujmy je nazwać i wpisać w autoportret. Przyjrzyjmy się także swoim słabym stronom.

d) Uczniowie na odwrotnej stronie portretów wpisują swoje mocne i słabe strony. e) Dzielenie się spostrzeżeniami i refleksją, inspirowane pytaniami: –– Jeśli przyjrzymy się wszystkim portretom, czy wskażemy dwa identyczne? –– Czy możemy wskazać osobę, która ma tylko wady albo tylko zalety? –– O czym może świadczyć fakt, że ktoś ma trudność ze wskazaniem swoich mocnych lub słabych stron? –– Co daje człowiekowi wiedza o sobie samym? Wniosek: Każda osoba jest wyjątkowa i niepowtarzalna. Wszyscy posiadamy słabe i mocne strony. Właściwe ich rozpoznanie pozwala się doskonalić, kształtować swój charakter i kierować swoim rozwojem. f) Praca indywidualna: ćwiczenie 3, „Samoocena – test” (str. 7) oraz ćwiczenie 2. „Wzmacniaj poczcucie własnej wartości” (str. 7). 3. Czynniki wpływające na rozwój człowieka – miniwykład (5 min) Nauczyciel szukając odpowiedzi na pytanie: dlaczego jesteśmy tacy a nie inni?, wykorzystuje prezentację multimedialną (slajdy 4–7) i omawia czynniki wpływające na rozwój człowieka. 4. Budowanie dobrych relacji – wędrujące plakaty (13 min) a) Nauczyciel dzieli uczniów na trzy grupy i rozdaje materiały do pracy grupowej (załącznik 1). b) Uczniowie przygotowują plakaty zgodnie z otrzymaną instrukcją: grupa I – Co pomaga budować relacje z innymi? (przewidywane odpowiedzi: szczerość, zrozumienie, dochowanie tajemnicy, szacunek, pomoc, troska, uczciwość, umiejętność przepraszania i przebaczenia, lojalność itp.) grupa II – Co niszczy relacje z innymi? (przewidywane odpowiedzi: kłamstwo, obmowa, kłótnie, brak czasu, hejt, plotka, wyśmiewanie, lekceważenie, brak szacunku, zazdrość itp.) grupa III – Co daje przynależność do grupy wspólnotowej? (przewidywane odpowiedzi: poznanie nowych osób, odkrycie i realizacja wspólnych pasji, budowanie bliskich relacji, przyjemność z bycia razem, możliwość robienia dobrych rzeczy, pomaganie innym, ciekawie spędzony czas, radość życia itp.).

c) Po upływie 3 minut nauczyciel daje znak, by uczniowie przekazali swoje plakaty sąsiedniej grupie, po kolejnych 3 minutach znów następuje zamiana plakatów i po następnych 3 minutach kolejna zamiana (w tym momencie każda grupa powinna posiadać swój plakat). d) Uczniowie przy każdej zamianie plakatów dopisują swoje uwagi na zadany temat. Kiedy plakaty wracają do wyjściowych grup, uczniowie znają zapisy umieszczone na wszystkich plakatach. e) Nauczyciel wiesza plakaty na tablicy, a uczniowie dzielą się swoimi refleksjami. f) Na zakończenie zajęć nauczyciel prezentuje podsumowującą sentencję (slajd 8). Człowiek jest istotą społeczną i do osobistego rozwoju potrzebuje kontaktu i bliskich relacji z innymi ludźmi – zarówno z dorosłymi, jak i z rówieśnikami.

Załącznik 1

Zadania dla grup

(Uwaga! Teksty zadań do wydruku i pocięcia – z płytki CD) GRUPA I Tytuł plakatu: Co pomaga budować relacje z innymi ludźmi? Psychologowie twierdzą, że istnieją elementy więzi osobowej, które warunkują dobry kontakt z innymi. Co sprawia, że inni ludzie otwierają się przed nami i obdarzają nas zaufaniem? Lubią także spędzać z nami czas i chcą być naszymi koleżankami/ kolegami? GRUPA II Tytuł plakatu: Co niszczy relacje z innymi ludźmi? Psychologowie twierdzą, że istnieją elementy więzi osobowej, które warunkują dobry kontakt z innymi, ale też takie, które kontakt ten utrudniają, a nawet niszczą. Co sprawia, że inni ludzie zamykają się przed nami, są wobec nas nieufni lub unikają nas? GRUPA III Tytuł plakatu: Co daje przynależność do grupy wspólnotowej? Każda osoba funkcjonuje w konkretnym środowisku, należy do różnych społeczności: rodziny, klasy, klubu sportowego, grupy teatralnej czy tanecznej, harcerstwa, wolontariatu, wspólnoty religijnej itp.

Prezentacja multimedialna Slajd 1

Obraz samego siebie • Jak wyglądam? • Jak mi się powodzi? • Jak sobie radzę w życiu? • Ile znaczę w oczach osób ważnych dla mojego życia? • Jak odbieram siebie? • Co myślę o sobie samej/samym? Slajd 2

Przecenianie siebie • widzenie siebie lepszym • podkreślanie ważności • wywyższanie, pogardzanie • działanie na pokaz • popisywanie się, rozkazywanie • oczekiwanie pochlebstw • próżność, chęć „błyszczenia” • trudności z przyjęciem uwag, agresywne reakcje • motywem działania jest pycha Slajd 3

Niedocenianie siebie • widzenie siebie gorszym • pesymizm, wycofanie • brak wiary w siebie • niskie poczucie wartości • sparaliżowanie lękiem • poczucie zagrożenia • złe mówienie o sobie • sięganie po używki • motywem działania jest lęk przed odrzuceniem

Slajd 4

Dlaczego jestem taki a nie inny? Czynniki wpływające na rozwój człowieka Dziedziczność Człowiek dziedziczy po przodkach pewne cechy fizyczne i psychiczne już w chwili poczęcia. W komórce żeńskiej jajowej i w plemniku zakodowany jest materiał genetyczny warunkujący wygląd, płeć i cechy osobowości. Wpływ genów na cechy fizyczne jest bezpośredni, natomiast na rozwój psychiki ‒ pośredni. To oznacza, że swojej fizyczności nie możemy kształtować według swoich upodobań, zaś pewne cechy charakteru odziedziczone po przodkach można mniej lub bardziej rozwinąć. Slajd 5

Dlaczego jestem taki a nie inny? Czynniki wpływające na rozwój człowieka Wychowanie Sposób wychowania jest ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój. Rodzice, nauczyciele, liderzy grup i wszystkie osoby, które są dla nas ważne wpływają na nasze sądy i opinie o sobie i świecie, pomagają kształtować postawy i system wartości. Odzwierciedla się to w naszym myśleniu, zachowaniu i postępowaniu, w dokonywaniu wyborów, podejmowaniu decyzji i radzeniu sobie w sytuacjach trudnych. Slajd 6

Dlaczego jestem taki a nie inny? Czynniki wpływające na rozwój człowieka Środowisko Środowisko to miejsce, w którym żyjemy, składające się zarówno z tego, co nas otacza, jak i czym my otaczamy siebie. To także ludzie, z którymi stykamy się, i którzy na nas oddziałują. Świat, w którym żyjemy, wpływa na to, kim się stajemy. Warto dbać o to, by był on realny i przyjazny.

Slajd 7

Dlaczego jestem taki a nie inny? Czynniki wpływające na rozwój człowieka Aktywność własna Aktywność to cecha charakterystyczna każdego żywego organizmu, także człowieka. Aktywność, rozumiana jako doskonalenie siebie, kształtowanie woli i charakteru, praca nad własnym intelektem i emocjami oraz dbanie o ciało, czyli rozwój sprawności fizycznej – to SAMOWYCHOWANIE. Slajd 8

Człowiek jest istotą społeczną i do osobistego rozwoju potrzebuje kontaktu i bliskich relacji z innymi ludźmi – zarówno z dorosłymi, jak i z rówieśnikami.

Slajd 6

III. Bunt Osierocona osoba buntuje się, złości się na los, na Boga, na osobę zmarłą, na wszystko i na wszystkich. Może też odczuwać zazdrość, że inni cieszą się szczęściem rodzinnym, a ona nie. Slajd 7

IV. Przejmujący smutek Na tym etapie najczęściej pojawia się głęboki smutek lub depresja. Pojawia się żal, rozpacz, apatia, uczucie ciągłego zmęczenia i wyczerpania, a także ogromna potrzeba snu. Osoba przeżywająca stratę ma tendencję do izolowania się od innych, zamykania się w sobie. Przeżywa poczucie osamotnienia i niezrozumienia. Uważa, że życie jest bezsensowne i wszystko widzi w czarnych barwach. Slajd 8

V. Akceptacja Ostatnim etapem żałoby jest pogodzenie się ze stratą. Osoba, która pożegnała kogoś bliskiego, powoli odzyskuje aktywność oraz zainteresowanie życiem. Ma motywację i chęć do podejmowania życiowych zadań. Temat straty już nie wywołuje w niej przejmującego bólu. Czuje się pogodzona ze śmiercią bliskiej osoby i choć nadal tęskni, to już chce też żyć. Slajd 9

„Śpieszmy się kochać ludzi, tak szybko odchodzą.” Ks. Jan Twardowski

135

WĘDRUJĄC DOROSŁOŚCI

Wychowanie do życia w rodzinie

PODRĘCZNIK

Wychowanie do życia w rodzinie

ĆWICZENIA

S Z K O Ł A P O D S TAW O WA

TERESA KRÓL

WĘDRUJĄC KU DOROSŁOŚCI Wychowanie do życia w rodzinie

P RO G R A M N AU C Z A N I A

S Z K O Ł A P O D S TAW O WA