Mar t a i Marek B abi k
W drogę z nami wyrusz, Panie…
Sakrament małżeństwa
HISTORIA − ZWYCZAJE − LITURGIA
© Copyright 2015 by Katarzyna Król Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon Imprimatur Kuria Metropolitalna w Krakowie nr 905/2015, 21 kwietnia 2015 r. bp Jan Szkodoń, wikariusz generalny ks. Krzysztof Tekieli, notariusz kurii ks. dr hab. Antoni Świerczek, cenzor
Projekt okładki: Łukasz Kosek Projekt graficzny: Łukasz Kosek Rysunki: Aleksandra Tatara Adiustacja i korekta: Anna Grochowska-Piróg
ISBN 978-83-89947-94-9 Katarzyna Król Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon ul. Na Leszczu 17, 30-376 Kraków tel. 12 398 18 43, fax. 12 398 18 44 www.KsiegarniaRubikon.pl REGON 351450547, NIP 944-14-71-182
Spis treści Krótka historia małżeństwa .................................................. 6
Pierwszy ślub ......................................................................................... 6 Małżeństwo w Biblii ............................................................................... 8 Stary Testament – Adam i Ewa....................................................... 8 Nauczanie Jezusa o małżeństwie .................................................. 10
Sakrament małżeństwa w dziejach Kościoła ......................... 12
Tworzenie się liturgii............................................................................ 12 Ślub kościelny czy cywilny? ............................................................... 13 Po co ślub? ............................................................................................. 15 Oświadczyny i zaręczyny..................................................................... 16
Przygotowanie do sakramentu małżeństwa .......................... 19 Przygotowanie dalsze ........................................................................... 19 Przygotowanie bliższe .......................................................................... 20 Przygotowanie bezpośrednie .............................................................. 21
Uroczystości ślubne............................................................... 22 Błogosławieństwo rodziców................................................................ 22 Przebieg ceremonii............................................................................... 23 LITURGIA SAKRAMENTU MAŁŻEŃSTWA ........................ 25 Rozpoczęcie obrzędu sakramentu małżeństwa ................... 25 LITURGIA SŁOWA ....................................................................... 26 ZAWARCIE SAKRAMENTU MAŁŻEŃSTWA ........................ 26 Hymn do Ducha Świętego ...................................................... 27 ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA ..................................................... 28 Słowa przysięgi ......................................................................... 29 NAŁOŻENIE OBRĄCZEK........................................................... 30 MODLITWA POWSZECHNA .................................................... 31 LITURGIA EUCHARYSTYCZNA .............................................. 31 Zakończenie Eucharystii ......................................................... 32 Błogosławieństwo końcowe .................................................... 32 WESELE .......................................................................................... 32
W drogę z miłości ................................................................. 33 Miłość to….. ......................................................................... 34
Otwarcie się na drugą osobę ............................................................... 34 Akceptacja ............................................................................................. 36 Szacunek, podziw ................................................................................. 37 Umiejętność przebaczania .................................................................. 39 Umiejętność kompromisu ................................................................... 40 Odpowiedzialność i wolność .............................................................. 41
Krótka historia małżeństwa
5
W drogę z nami wyrusz, Panie, nam nie wolno w miejscu stać... Słowa tej znanej piosenki oddają dwie podstawowe prawdy o małżeństwie. Pierwsze zdanie wskazuje, że sakrament małżeństwa jest zaproszeniem Boga do wspólnego domu małżonków – do wędrówki po ziemskich ścieżkach ich życia. Natomiast słowa „nam nie wolno w miejscu stać” zawierają w sobie pewien dynamizm, wezwanie do działania. Małżonkowie nie mogą zatrzymywać się na drodze rozwoju ich miłości. Ślub jest początkiem, a nie uwieńczeniem ich wzajemnej relacji. Te dwie myśli są głównym przesłaniem niniejszej książeczki. Pierwsza część poświęcona została omówieniu najistotniejszych problemów związanych z zawieraniem sakramentu małżeństwa. Druga zawiera podpowiedź, jak należy rozwijać miłość, którą ślubowało się przed ołtarzem. Mamy nadzieję, że ta książeczka stanie się dla narzeczonych cenną pomocą w dobrym, duchowym przeżyciu sakramentu małżeństwa oraz będzie służyła wsparciem w zadbaniu o zewnętrzną formę tego wydarzenia. Marta i Marek Babik
6
W drogę z nami wyrusz, Panie...
Krótka historia małżeństwa
O
d wieków ludzie starają się zrozumieć istotę więzi łączącej mężczyznę i kobietę. Ich wzajemny pęd ku sobie fascynuje i zadziwia. Inspiruje artystów i jest przedmiotem badań naukowców. Od wieków podejmowane są starania, aby zrozumieć, czym jest małżeństwo. Co tworzy tę specyficzną więź zespalającą kobietę z mężczyzną? W czym tkwi szczęście małżonków? Co decyduje o trwałości związku? Czy istnieje jakaś alternatywa dla małżeństwa? Podobnych pytań można stawiać wiele. Spróbujmy jednak uporządkować najważniejsze informacje o małżeństwie, którymi współcześnie dysponujemy.
P I E RWS Z Y ŚLU B Kiedy po raz pierwszy został zawarty związek małżeński? Jaką miał formę? Co przyrzekali sobie nowożeńcy? Jak była ubrana panna młoda?
Krótka historia małżeństwa
7
Odpowiedzi na te pytania giną w mrokach przeszłości. Nie wiemy dokładnie, jaka jest historia małżeństwa. Powstało kilka teorii na ten temat. Niektórzy badacze twierdzą, że początkowo ludzie prowadzili życie stadne. Z czasem zaczęto gromadzić różne dobra, powstawały więc mniejsze grupy, aby móc precyzyjniej określać, co się komu należy. Do tych zasobów materialnych wpisano kobietę oraz urodzone przez nią dzieci. Takie podejście sprzyjało powstawaniu małżeństw poligamicznych, w których mężczyzna posiadał kilka kobiet. Istnienie poligamii znane jest w historii starożytnej, a nawet współcześnie w niektórych społeczeństwach taki model rodziny jest akceptowany. Istnieje też teoria całkowicie przeciwna. Według niej ludzie na samym początku byli monogamiczni, łączyli się w pary na całe życie. Dzięki temu w pierwotnych społecznościach panował idealny porządek. Jednakże na skutek ułomności ludzie zatracili ten ład i od tego czasu ich potomkowie żyją w zamęcie. Dotyczy on również małżeństwa. Współcześnie próbuje się wyjaśniać fenomen małżeństwa w kontekście teorii ewolucyjnych i socjobiologicznych. W uproszczeniu mówią one, że tym co popycha wzajemnie do siebie mężczyznę i kobietę, jest chęć powielenia swoich genów czyli wydania na świat potomstwa. Najłatwiej można tego dokonać w związku monogamicznym. W skrajnych przypadkach zwolennicy takich teorii zaprzeczają istnieniu miłości. Twierdzą, że to nie miłość jest źródłem np. matczynej troski o dziecko (czy wzajemnego pożądania zakochanej pary), tylko chłodna, nieuświadomiona biologiczna kalkulacja nastawiona na podtrzymanie gatunku. Kto ma rację? Z teoriami jest tak, że każda z nich oddaje część prawdy. Trudno nie zauważyć istnienia poligamicznych związków małżeńskich. Nie można też przejść obojętnie wobec małżeństw monogamicznych. Nie da się zaprzeczyć temu, że ludzie potrafią kochać i pragną potomstwa. W każdym okresie dziejów małżeństwo było wkomponowane w system ekonomiczny danej społeczności i stanowiło bardzo istotny jego element.
8
W drogę z nami wyrusz, Panie...
Jedno jest pewne – od wieków rzeczywistość małżeńska kojarzona była z sacrum, czyli czymś co przekracza granice ziemskiej egzystencji.
M A Ł Ż E Ń S T WO W B I B L I I Teksty biblijne zawierają oryginalną, ponadczasową wizję małżeństwa. Zwracają naszą uwagę na takie elementy życia małżeńskiego, które wymykają się naukowemu poznaniu i nie dają się sprowadzić wyłącznie do ekonomiczno-kulturowych uwarunkowań. Według Biblii małżeństwo jest przestrzenią miłości, zarówno tej będącej wyrazem cielesnego zachwytu drugą osobą, jak i tej, która wiąże się z pracą nad sobą dla dobra, inności i potrzeb drugiej osoby. Taka miłość jest celem i sensem życia małżeńskiego. Jej realizacja rozwija i uszczęśliwia każdego ze współmałżonków.
Stary Testament – Adam i Ewa
Podstawowym tekstem starotestamentalnym dotyczącym małżeństwa jest opis stworzenia świata i człowieka. Zawiera on dwa fragmenty mówiące o pochodzeniu i naturze małżeństwa. Oto pierwszy z nich (Rdz 1, 26−28): A wreszcie rzekł Bóg: „Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad ziemią i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi!”. Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę. Po czym Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: „Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną…”.
Krótka historia małżeństwa
9
Człowiek został stworzony przez Boga na Jego podobieństwo. Przejawia się ono w tym, że człowiek analogicznie do Boga zdolny jest do panowania, czyli rozumnego kierowania swoimi działaniami. Ludzie (mężczyzna i kobieta) otrzymali od Boga płodność, dzięki której mogą przekazywać życie swoim dzieciom. W drugim fragmencie Księgi Rodzaju (Rdz 2,7. 18−25) czytamy: […] wtedy to Pan Bóg ulepił człowieka z prochu ziemi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia, wskutek czego stał się człowiek istotą żywą.[…] Potem Pan Bóg rzekł: „Nie jest dobrze, aby mężczyzna był sam; uczynię mu zatem odpowiednią dla niego pomoc”. […] Wtedy to Pan sprawił, że mężczyzna pogrążył się w głębokim śnie, i gdy spał, wyjął jedno z jego żeber, a miejsce to zapełnił ciałem. Po czym Pan Bóg z żebra, które wyjął z mężczyzny, zbudował niewiastę. A gdy ją przyprowadził do mężczyzny, mężczyzna powiedział: „Ta dopiero jest kością z moich kości i ciałem z mego ciała! Ta będzie się zwała niewiastą, bo ta z mężczyzny została wzięta”. Dlatego to mężczyzna opuszcza ojca swego i matkę swoją i łączy się ze swą żoną tak ściśle, że stają się jednym ciałem. Autor biblijny posługuje się tu plastycznym wyobrażeniem Boga, który ulepił człowieka z ziemi – gliny. Nie należy tego rozumieć dosłownie i widzieć w Bogu garncarza. To jest przenośnia literacka typowa dla czasów, w których tekst powstawał. Najistotniejszym jego przesłaniem jest, że mężczyzna i kobieta są sobie równi – są kością z kości, ciałem z ciała. To bardzo oryginalna myśl, bowiem w tych odległych czasach kobiecość postrzegana była bardzo negatywnie. Pełnię człowieczeństwa widziano w męskości. Historycy podkreślają, że jest to pierwsza w dziejach, najstarsza historycznie wypowiedź mówiąca o równości płci.