Magdalena Guziak-Nowak, Teresa Król, Grażyna Węglarczyk
Wędrując ku Dorosłości Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klasy 4 szkoły podstawowej podręcznik pod redakcją Teresy Król
3
© Copyright 2017 by Katarzyna Król Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon Adiustacja i korekta: Bogumiła Ziembla Projekt graficzny i skład: Marcin Nowak Projekt okładki: Marcin Nowak Zdjęcia: 123rf.com, pixabay.com
Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania wychowania do życia w rodzinie w klasie siódmej, na podstawie opinii rzeczoznawców: dr Edyty Anny Kowalczyk-Boroń prof. dr. hab. Aleksandra Nalaskowskiego dr hab. Danuty Krzyżyk Etap edukacyjny: II Typ szkoły: szkoła podstawowa Rok dopuszczenia: 2017 Numer ewidencyjny w wykazie MEN: 920/1/2017
ISBN 978-83-65217-12-7 Katarzyna Król Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon ul. Na Leszczu 17, 30-376 Kraków tel. 12 398 18 43, faks 12 398 18 44 www.KsiegarniaRubikon.pl REGON 351450547, NIP 944-147-11-82
Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo! Polska Izba Książki Więcej o prawie autorskim na www.legalnakultura.pl
Spis treści Od autorów 1. Wspólnota domu, serca i myśli – funkcje rodziny Rodzina to my! Funkcje rodziny
2. Witaj w domu – funkcje prokreacyjna i opiekuńcza Gdy rodzina się powiększa – funkcja prokreacyjna Nie jesteście sami – funkcja opiekuńcza
3. Zasady i normy – funkcje wychowawcza i socjalizacyjna Szlifowanie diamentów – funkcja wychowawcza Powiedzieć „cześć” czy „dzień dobry” – funkcja socjalizacyjna
4. Miłość, która scala – funkcje psychiczno-uczuciowa i kontrolna Tato, mam piątkę z matmy – funkcja psychiczno-uczuciowa To nie monitoring – funkcja kontrolna
7 9 9
11
6. Człowiek – istota płciowa Dziewczynka lub chłopiec Męskie czy żeńskie
7. Przekazywanie życia Macierzyństwo i ojcostwo Męski układ rozrodczy – budowa i funkcje Żeński układ rozrodczy – budowa i funkcje
2
12 13
15
3
16 17 4
18 19 21
5. Jesteśmy razem – funkcje rekreacyjno-towarzyska, kulturowa i ekonomiczna 22 Narty, a może puzzle – funkcja rekreacyjno-towarzyska Do teatru czy do cyrku – funkcja kulturowa Domowa księgowość – funkcja ekonomiczna
1
8
23 24 25
5
6
27 28 29
30 31 32 33
7
8
8. U progu dojrzewania Pierwsze zmiany fizyczne i psychiczne O co najczęściej pytacie
9. Rodzi się dziecko Rozwój dziecka w łonie matki Poród Przyjęcie dziecka do rodziny
10. Intymność Strefy bliskości Pojęcie intymności Szacunek dla ciała
34 35 36
9
39 40 42 44
10
46 47 48 49 11
11. Obrona własnej intymności
50
Naruszanie sfery intymnej
51
12. Koleżeństwo Jak dobrze mieć kolegów! Koleżeństwo – czy za wszelką cenę?
13. Dobre wychowanie
53 54 56
12
58
Magiczne słowa Dobre maniery w praktyce Ubranie to nie przebranie
59 59 62
14. Internet – świat prawdziwy czy nieprawdziwy
64
Świat bez internetu? Relacje w sieci, sieć relacji
65 67
13
14
Od autorek W waszym planie lekcyjnym pojawił się jeszcze jeden rodzaj zajęć: wychowanie do życia w rodzinie. Zastanawiacie się, o czym będziecie na nich rozmawiać, czego się uczyć. Przecież o rodzinie wszystko wiecie, żyjecie w niej i każdego dnia zdobywacie nowe doświadczenia. Nauczono was na przykład, że starszym należy się szacunek, że trzeba kłaniać się sąsiadom i pomagać w pracach domowych. Lekcje wychowania do życia w rodzinie pomogą wam dostrzec wartość rodziny, ułatwią kontakt z najbliższymi i z otoczeniem. Dzięki nim znajdziecie odpowiedzi na nurtujące was pytania związane z rozwojem biologicznym, psychicznym i uczuciowym. Wiadomo, że zadaniem szkoły jest kształcenie umiejętności i dostarczanie wiedzy, dom zaś powinien uczyć miłości. Te role mogą się jednak uzupełniać i przenikać. W domu możecie poszerzać swoje wiadomości, a w klasie porozmawiać o problemach rodziny i dorastania. Chcemy pomóc wam w znalezieniu właściwej drogi w wędrówce ku dorosłości. Niektóre fragmenty podręcznika zostały wyróżnione za pomocą piktogramów (znaków pisma obrazkowego). Oto one:
TO WAŻNE, czyli istotne treści warte zapamiętania.
Polecenia i pytania, czyli zadania, które należy wykonać.
7
1.
Wspólnota domu, serca i myśli – funkcje rodziny Na tej lekcji dowiecie się
• że najważniejsza w rodzinie jest miłość, • o funkcjach rodziny, czyli o jej celach i zadaniach.
Rodzina to my! Czy zastanawialiście się kiedyś, jak pachnie wasz dom? Gdyby ktoś zawiązał wam oczy i zabrał w nieustalone wcześniej miejsce, czy poznalibyście, że zaprowadził was właśnie do waszego domu? Albo do domu dziadków lub najlepszego przyjaciela? Z pewnością, ponieważ każdy dom ma swój niepowtarzalny zapach, atmosferę, każdy jest inny. Różne są także rodziny, które w nich żyją. Mają swoje zainteresowania, zwyczaje, powody do radości i troski. Przygodę z nowym przedmiotem: wychowanie do życia w rodzinie rozpoczynamy od przyjrzenia się rodzinie. To temat tak obszerny i tak fascynujący, że zajmują się nim specjaliści z różnych dziedzin. Socjologowie* powiedzą, że rodzina to podstawowa grupa społeczna. Wy zaś powiecie, że rodzina to wy, mama, tata i wasze rodzeństwo. I jeszcze babcie oraz dziadkowie, ulubiona ciocia, wujek, kuzyn i kuzynka. Macie rację, rodzina to rodzice plus dzieci. Ale dobrze wiecie, że nie zawsze wszyscy mieszkają pod jednym dachem. Skutkiem częstych dzisiaj wyjazdów za granicę w celach zarobkowych jest bolesna rozłąka z mamą, tatą lub obojgiem rodziców. Zdarza się też, że jedno z rodziców zmarło albo odeszło i wychowuje was na przykład tylko tata. Jeśli zdecyduje się on na związek z inną kobietą, w waszym życiu może pojawić się przyrodnie rodzeństwo. Pamiętajcie, że o tym, czy jesteście rodziną, nie decydują wyłącznie więzy krwi, ale przede wszystkim miłość, którą siebie darzycie. To bardzo ważne, kiedy myślimy o rodzicach adopcyjnych** albo zastępczych*** tak samo zdolnych do pięknej miłości, jak rodzice biologiczni. Być może słyszeliście kiedyś powiedzenie, że z rodziną najlepiej wychodzi się na zdjęciu. Sugeruje ono, że nie jest możliwe stworzenie trwałych i opartych na wzajemnej życzliwości więzi rodzinnych. To nieprawda. Choć życie pod jednym dachem bywa niełatwe, bo przecież każdy człowiek ma inny charakter, może być niezwykłą przygodą. Czy tak się stanie, zależy nie tylko od waszych rodziców, ale i od każdego z was.
* Socjologia – nauka o społeczeństwie. ** Adopcja – akt prawny polegający na uznaniu cudzego dziecka za własne. *** Rodzina zastępcza – rodzina z mocy prawa opiekująca się cudzym dzieckiem, którego biologiczni rodzice mają ograniczoną władzę rodzicielską lub są jej pozbawieni, albo rodzice są nieznani.
9
Funkcje rodziny Funkcje rodziny to inaczej cele rodziny oraz jej zadania. Mimo dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości, od wieków pozostają one takie same. Można wymienić następujące funkcje rodziny: prokreacyjna, opiekuńcza, wychowawcza, kontrolna, ekonomiczna, kulturowa, rekreacyjno-towarzyska, socjalizacyjna i psychiczno-uczuciowa. prokreacyjna
opiekuńcza
psychiczno-uczuciowa
wychowawcza
socjalizacyjna
kontrolna
ekonomiczna
rekreacyjno-towarzyska kulturowa Rys. 1. Funkcje rodziny
Funkcja socjalizacyjna, kulturowa, kontrolna, opiekuńcza... Co to znaczy? Wymienione nazwy mogą się wydawać niezrozumiałe i zbyt naukowe, jednak odnoszą się do waszej codzienności, czyli życia w rodzinie. W podręczniku przedstawimy wszystkie funkcje i podamy konkretne przykłady, w jaki sposób są one realizowane w waszym życiu.
10
2.
Witaj w domu – funkcje prokreacyjna i opiekuńcza Na tej lekcji dowiecie się
• na czym polega funkcja prokreacyjna rodziny, • jak rodzina spełnia funkcję opiekuńczą.
3.
Zasady i normy – funkcje wychowawcza i socjalizacyjna Na tej lekcji dowiecie się
• co jest istotą wychowania, • na czym polega funkcja socjalizacyjna rodziny.
4.
Miłość, która scala – funkcje psychiczno-uczuciowa i kontrolna Na tej lekcji dowiecie się
• że rodzina jest miejscem, gdzie możemy podzielić się radościami i smutkami, • że kontrola zachowań dzieci jest jednym z obowiązków rodziców.
5.
Jesteśmy razem – funkcje rekreacyjno-towarzyska, kulturowa i ekonomiczna Na tej lekcji dowiecie się
• o różnych formach rodzinnego odpoczynku, • o rodzinnych zwyczajach i tradycjach, • o domowym budżecie.
6.
Człowiek – istota płciowa Na tej lekcji dowiecie się
• o przynależności każdego człowieka do płci męskiej lub żeńskiej, • o pracach i zajęciach męskich, żeńskich i wspólnych.
8.
U progu dojrzewania Na tej lekcji dowiecie się
• jakie zmiany sygnalizują, że rozpoczyna się okres dojrzewania, • o ważnych kwestiach, które mogą was niepokoić i nurtować.
9.
Rodzi się dziecko Na tej lekcji dowiecie się
• o rozwoju dziecka od poczęcia do narodzin, • jak kobieta w ciąży powinna dbać o zdrowie, • o porodzie i naturalnym karmieniu, • że noworodek wymaga szczególnej opieki.
10.
Intymność Na tej lekcji dowiecie się
• że istnieją różne strefy bliskości między ludźmi, • że intymność jest poszanowaniem osobistej sfery życia.
11.
Obrona własnej intymności Na tej lekcji dowiecie się
• że niektórzy dorośli mogą łamać prawo dziecka do intymności, • jak należy się zachować, gdy ktoś łamie twoje prawo do intymności.
12.
Koleżeństwo
Na tej lekcji dowiecie się
• co to znaczy być dobrą koleżanką i dobrym kolegą, • jakiego lidera (przywódcy) warto słuchać i dlaczego.
13.
Dobre wychowanie Na tej lekcji dowiecie się
• dlaczego zasady dobrego wychowania ułatwiają życie, • o dobrych manierach, których należy przestrzegać w domu, szkole i miejscach publicznych.
14.
Internet – świat prawdziwy czy nieprawdziwy Na tej lekcji dowiecie się
• jak pogodzić relacje wirtualne i realne, • jak być dobrze wychowanym internautą.