Wędrując ku Dorosłości Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klasy 7 szkoły podstawowej podręcznik pod redakcją Teresy Król Współautorzy: Magdalena Guziak-Nowak Teresa Król Krystyna Maśnik Grażyna Węglarczyk
3
© Copyright 2017 by Katarzyna Król Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon Adiustacja i korekta: Bogumiła Ziembla Projekt graficzny i skład: Marcin Nowak Projekt okładki: Marcin Nowak Zdjęcia: 123rf.com, pixabay.com, Andrzej Zachwieja (s. 54–55)
Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania wychowania do życia w rodzinie w klasie siódmej, na podstawie opinii rzeczoznawców: dr. Andrzeja Dakowicza dr Edyty Anny Kowalczyk-Boroń dr hab. Danuty Krzyżyk Etap edukacyjny: II Typ szkoły: szkoła podstawowa Rok dopuszczenia: 2017 Numer ewidencyjny w wykazie MEN: 920/4/2017
ISBN 978-83-65217-09-7 Katarzyna Król Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon ul. Na Leszczu 17, 30-376 Kraków tel. 12 398 18 43, faks 12 398 18 44 www.KsiegarniaRubikon.pl REGON 351450547, NIP 944-147-11-82
Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo! Polska Izba Książki Więcej o prawie autorskim na www.legalnakultura.pl
spis treści
1
od autorów
7
1. rozwój człowieka
8
Rozwój dziecka – od niemowlęcia do ucznia Dorosłość
2. dojrzałość to znaczy... Kryteria dojrzałości Samowychowanie, czyli „rzeźbienie” ciała i ducha
3. rozwój fizyczny Przejawy dojrzewania biologicznego Dojrzewanie fizyczne dziewcząt Dojrzewanie fizyczne chłopców
4. zmiany psychiczne w okresie dojrzewania Dojrzewanie psychiczne dziewcząt Dojrzewanie psychiczne chłopców Burzliwe wzrastanie
5. pierwsze uczucia Nowe spojrzenie Po co empatia? Randki Dotyk – na nowo odkryty To była ostatnia randka… Chemia, biologia i technika
6. przekazywanie życia
9 15
18 19 22
27 29 33
38
44 45 46 47 50 51 52
5
6
54
7. Mężczyzna i kobieta. Układ rozrodczy
58
Zapłodnienie Ciąża Rozwój dziecka w łonie matki
4
39 40 42
55 56
8. czas oczekiwania
3
26
Małżeństwo – miłość i odpowiedzialność Działanie hormonów płciowych
Budowa i działanie męskiego układu płciowego Budowa i działanie żeńskiego układu płciowego
2
7
59 60
66
8
67 69 72
5
9. Pierwsze kroki w szczęśliwe dzieciństwo
76
Dialog od poczęcia Naturalny poród Karmienie naturalne Znaczenie więzi dziecka z matką we wczesnym okresie życia Przyjęcie dziecka jako nowego członka rodziny Gdy rodzi się dziecko niepełnosprawne…
77 78 80 82 84 85
10. Komunikacja w rodzinie
88
Rozmowa na wagę złota Uczucia – temat rzeka
89 91
11. Savoir-vivre, czyli zasady dobrego wychowania Charakter, osobowość i wiedza Czy savoir-vivre to moda? Dobre maniery w praktyce
12. Utrata wolności. Zagrożenia. Uzależnienia chemiczne Rodzaje uzależnień Czynniki ryzyka Uzależnienie od substancji psychoaktywnych Wartość życia
13. Uzależnienia behawioralne Uzależnienie od komputera i internetu Fonoholizm, czyli uzależnienie od smartfona Zakupoholizm Autoagresja Pornografia Nie daj się!
14. Ludzie drogowskazy Autorytet Czy autorytety są nam potrzebne? Gdy upada autorytet
Literatura dla ucznia
6
94
9
10
11
95 96 97
104 105 106 109 114
12
116 117 118 119 120 121 124
126 127 128 129
130
13
14
Od autorów Rozpoczął się dla was ważny życiowy etap nazywany okresem dojrzewania. Jest to czas szybkiego wzrostu i rozwoju fizycznego, a także intensywnych przeżyć i doznań. W tym podręczniku spojrzeliśmy na życie jak na wędrówkę, podczas której młody człowiek, często pełen energii i zapału, może realizować swoje pomysły, marzenia i cele. Lektura początkowych rozdziałów dostarczy wam wiedzy o biologicznych uwarunkowaniach okresu dojrzewania. Wiadomości dotyczące prokreacji, czyli przekazywania życia, będą szczególnie potrzebne, jeśli w przyszłości podejmiecie się pełnienia funkcji małżeńskich i rodzinnych. Nie pominęliśmy zagadnień związanych z macierzyństwem, ojcostwem i witaminą M, czyli miłością do dziecka, która jest niezbędna do jego prawidłowego rozwoju. Przeczytacie też o etapach rozwoju człowieka od okresu prenatalnego do późnej starości. Życie rodzinne to przede wszystkim sprawne, otwarte i pełne życzliwości porozumiewanie się. Dowiecie się, jakie warunki decydują o dobrej komunikacji w rodzinie oraz dlaczego uczucia są także ważne. Przygotowaliśmy dla was także podstawowy katalog dobrych manier w różnych życiowych sytuacjach. Wiedza dotycząca savoir-vivre’u będzie przydatna nie tylko podczas rodzinnego przyjęcia, ale też wtedy, gdy przebywacie w gronie rówieśników. Kulturalne zachowanie chłopca zwróci uwagę niejednej dziewczyny i być może będzie to początek wzajemnego zauroczenia. Młodzieńcze uczucia to temat następnego rozdziału. Biorąc pod uwagę niewielkie życiowe doświadczenie młodego człowieka i różnorodne zagrożenia, jakie niesie nasza cywilizacja, podjęliśmy temat używek i czynników ryzyka, które sprzyjają uzależnieniom. Potraktujcie ten podręcznik jako pomoc w lepszym zrozumieniu siebie i otaczającego was świata.
7
1. Rozwój człowieka Na tej lekcji dowiecie się
• o kolejnych etapach życia człowieka i jego rozwoju fizycznym, psychicznym oraz społecznym, • o urokach życia w każdym wieku i jego wartości.
8
Rozwój dziecka
Rozwój dziecka – od niemowlęcia do ucznia Kiedy otwierasz album ze zdjęciami, nie możesz się powstrzymać od uśmiechu. Bawi cię nie zawsze najpiękniejsze niemowlę. „Czy to naprawdę ja?” – pytasz z niedowierzaniem. Co łączy cię z tym pulchnym maluchem o dużych oczach? A jednak... Pierwszy miesiąc po urodzeniu to stadium noworodkowe. Ten krótki okres jest dla dziecka bardzo ważny. Po urodzeniu musi ono uporać się z inwazją światła, dźwięków, nabrać wprawy w oddychaniu i ssaniu. Skończył się dziewięciomiesięczny komfortowy czas przebywania w organizmie matki. Trzeba zacząć zgłaszać swoje potrzeby: płaczem domagać się posiłku, sygnalizować bóle brzuszka czy inne niedogodności. Jednym słowem, jest co robić. Noworodek nie próżnuje, rodzice tym bardziej. Ich rola nie kończy się na przewinięciu i nakarmieniu bobasa. Obcując z dzieckiem, obserwują bacznie jego odruchy, reakcje i apetyt, wsłuchują się w jego oddech. W tym okresie można odkryć nieprawidłowości w rozwoju dziecka. Przyglądając się leżącemu na brzuszku dziecku, można stwierdzić, czy jest sprawne i zdrowe. Powinno mieć rączki i nóżki silnie przykurczone do tułowia i mocno zaciśnięte piąstki. Jeżeli urodziło się we właściwym czasie, waży 2,8–4,0 (średnio 3,5) kg i mierzy około 48–54 (średnio 51) cm. Już w pierwszej minucie po porodzie każde dziecko jest poddawane zdrowotnej ocenie według skali, którą zaproponowała lekarka pediatra Virginia Apgar*. Skala ta obejmuje pięć podstawowych czynności życiowych noworodka: akcję serca, oddech, napięcie mięśniowe, zabarwienie skóry i odruchy. Za każdy z wymienionych czynników dziecko może uzyskać 0–2 pkt. Jeżeli oceniono stan jego zdrowia na 7–10 pkt, jest ono w dobrej lub bardzo dobrej formie. Jeżeli ocena Apgar schodzi poniżej czterech punktów, wówczas sygnalizuje to stan zagrożenia życia dziecka. * Virginia Apgar (wym. Wirdżinia Apgar).
9
1. Rozwój człowieka
Ważna jest pielęgnacja pępka noworodka – miejsca, które musi się zagoić. Częstym źródłem niepokoju bywa miękkość główki dziecka tam, gdzie nie zrosły się jeszcze kości czaszki. Są to tak zwane ciemiączka – dwa miejsca wielkości kilku centymetrów kwadratowych. Odgrywają one bardzo ważną rolę w czasie porodu, ponieważ umożliwiają główce przybranie odpowiedniego kształtu, aby mogła przecisnąć się przez wąski kanał rodny. Ciemiączka zarastają tkanką kostną, najpierw tylne – do 6. miesiąca życia, później przednie – w wieku 12–18 miesięcy. Noworodek jest wielkim śpiochem, przesypia dwadzieścia godzin na dobę. Jeżeli chodzi o jedzenie, dziecko w tym okresie nie jest zbyt wymagające − potrzebuje tylko mleka mamy. Uznaje się, że jeden miesiąc to optymalny czas, który jest dziecku potrzebny do adaptacji do nowych warunków.
• Faza niemowlęca Faza niemowlęca zaczyna się po 1. miesiącu życia i trwa do ukończenia 1. roku. Tempo rozwoju dziecka zależy wtedy w dużej mierze od stanów uczuciowych i zachowania się osób w jego otoczeniu. Trzeba mu zapewnić nie tylko odpowiednią ilość kalorii i witamin, ale również przytulanie, czułe spojrzenia i wszelkie przejawy bliskości. Dla małego dziecka miłość jest równie ważna jak powietrze i pokarm. Faza niemowlęca to okres wielkich postępów i wyczynów młodego człowieka, na przykład położony na brzuszku dumnie podnosi głowę. Cudowna poza do ujęć fotograficznych – będzie co podziwiać po latach. Niemowlę żywo interesuje się ludźmi, którzy je kochają. Potrafi już odróżnić twarze bliskich: ojca, matki, opiekunów od twarzy osób obcych. Dlatego nie zawsze uśmiecha się do wszystkich.
10
Rozwój dziecka – od niemowlęcia do ucznia
Reaguje też na dźwięki i zwraca ku nim głowę. Trzymiesięczne dziecko potrafi chwytać, ale odległość ręki od przedmiotu oceni dopiero w 6. miesiącu życia. Od 4. miesiąca dziecko zaczyna wydawać dźwięki przypominające gruchanie (naukowo: głużenie), a potem gaworzy. Jest to doskonałe ćwiczenie narządów mowy. Popisy te są źródłem zadowolenia i radości dziecka. Aby niemowlę miało ochotę ćwiczyć mowę, musi być radosne, a do tego niezbędny jest kontakt z dorosłymi. Niemowlęta zaniedbane przez rodziców i przebywające w domach dziecka bardzo mało gaworzą. Maluszek 6- i 7-miesięczny potrafi już naśladować usłyszane dźwięki. Reaguje coraz bardziej świadomie, na przykład potrafi odtwarzać mimikę dorosłych. Trzeci kwartał to okres szybkiego rozwoju mięśni: niemowlę początkowo pełza, potem raczkuje i siada. W tym okresie zwykle dziecko ząbkuje. U niektórych pierwsze ząbki pojawiają się już w 5. miesiącu życia. W czwartym kwartale zacieśnia się więź emocjonalno-uczuciowa z najbliższymi. Ujawniają się zaczątki woli, na przykład pragnienie zdobycia jakiegoś przedmiotu. Koordynacja ruchowo-wzrokowa pozwala na coraz lepsze posługiwanie się zabawkami. Dziecko zaczyna przyjmować postawę stojącą i pod koniec 1. roku życia stawia pierwsze kroki. Któż nie ma zdjęć z tego okresu? Dyktafon, kamera filmowa lub smartfon utrwalają pierwsze słowa. Będą to oczywiście: dada, baba, mama, tata.
11
1. Rozwój człowieka
• Okres poniemowlęcy W 2. roku życia dziecko domaga się ruchu, opanowuje coraz lepiej różne pozycje: przysiada, próbuje biegać, schyla się, często się przekonując, że przedmioty mają kanty i przysparzają guzów na czole. Rączki także nie próżnują: ściągają wszystko, co się da. Bywa, że obiektem zainteresowania staje się gniazdko elektryczne. Ten okres w życiu dziecka wymaga od rodziców i opiekunów wyjątkowej czujności. Maluch zaczyna rozumieć świat i domyśla się, co oznacza zmarszczone czoło taty i przeczący ruch głową mamy. Dziecko zaczyna więc rozróżniać, co wolno, a czego nie wolno robić. Jego słownictwo powiększa się w szybkim tempie. Pod koniec 2. roku życia dobrze zapowiadający się intelektualista zna około trzystu słów, a rok później dysponuje już tysiącem. Potrafi wtedy budować dłuższe, poprawne zdania.
• Okres przedszkolny W 3. roku życia maluch często idzie do przedszkola. Te pierwsze dni poza domem są dla niektórych dzieci ciężkim przeżyciem, obficie skropionym łzami. Nie wszystkie maluchy idą ufnie do obcej pani i przebywają z nią chętnie prawie cały dzień. Tym, które wcześniej nie chodziły do żłobka, jest niełatwo, jeszcze trudniej tym, których nie nauczono wiązać sznurowadeł, ubierać się, jeść samodzielnie i porządkować zabawek. Przedszkole natychmiast ujawnia te życiowe braki. Wiadomo, że każde dziecko rozwija się w innym tempie. Każde jest indywidualnością. U wszystkich jednak pomiędzy 3. a 7. rokiem życia zajdą zmiany typowe dla tego wieku. Doskonali się sprawność ruchowa, rozrastają się kości i mięśnie. Prawie każdy pamięta biegnącego za rowerkiem tatę, który starał się, by jazda na rowerku była bezpieczna. Pewnego dnia przestał ochraniać młodego rowerzystę i... udało się!
12
Rozwój dziecka – od niemowlęcia do ucznia
W tym okresie piłka po raz pierwszy trafiła do bramki i pierwszy raz w szybę sąsiada. Zimą kusiły sanki, narty i łyżwy. Siedzenie bez ruchu to dla przedszkolaka niemal tortura. Jego rączki lubią malować, wycinać i lepić z plasteliny. Małe dzieła ukazują bogactwo dziecięcej wyobraźni i wprawiają najbliższych w zdumienie. Dziecko uwielbia opowiadane i czytane baśnie. Wtedy może połknąć czytelniczego bakcyla*, aby po latach stwierdzić, że bez książki trudno żyć. Kilkulatek śpiewa piosenki, lubi tańczyć. Bywa, że rodzice zapewniają mu już lekcje gry na instrumencie muzycznym. Dziecko obserwuje świat przyrody, pragnie hodować rybki i opiekować się psem. Lubi przebywać na świeżym powietrzu, i słusznie, bo takie są potrzeby jego organizmu. Wraz z rozwojem spostrzeżeń rozwija się i mowa. Sześciolatek używa już około czterech tysięcy słów. Narasta liczba poznanych rzeczowników, przymiotników, przysłówków, zaimków, liczebników i czasowników. Dziecko potrafi opowiadać, co widziało lub słyszało przed kilkunastoma dniami. Wzrasta koncentracja uwagi. Następuje rozwój woli i charakteru. Pojawiają się zaczątki uczuć wyższych, a więc wrażliwość na potrzeby innych i szacunek wobec starszych. Do głosu dochodzą też uczucia negatywne: zazdrość, czasem agresja lub postawa lękowa. Od domu i środowiska zależy, czy te negatywne reakcje ulegną wyciszeniu. Beztroski czas wieku przedszkolnego mija i dziecko musi pójść do szkoły.
* Połknąć bakcyla – przenośnie: polubić coś pod wpływem kogoś lub czegoś.
13
1. Rozwój człowieka
• Młodszy wiek szkolny Czy pamiętacie siebie ubranych odświętnie, ustawionych parami? Rodzice czekali osobno z wypiekami na twarzach. Każdy z was patrzył ciekawie i zastanawiał się: „Która pani podejdzie do naszej grupy?”, a najważniejszym problemem było: „Z kim będę siedzieć w ławce?”. Pierwsze dni w szkole zapamiętuje się na całe życie. Działa tu prawo imprintingu – wdrukowania się w naszą psychikę pierwszych ważnych przeżyć, bodźców i obrazów. W młodszym wieku szkolnym (od 6. do 12. roku życia) następuje wzmocnienie mięśni i kośćca, co pozwala na opanowanie złożonych czynności motorycznych*. Dzieci są bardzo ruchliwe, chłopcy lubią się mocować, dziewczynki biegać i tańczyć. Dziecko rośnie, a w jego organizmie zachodzą liczne zmiany. Dlatego niewskazane są w tym okresie przeciążenia fizyczne i psychiczne. Dziecko nie tylko się bawi, ale zaczyna też zdobywać wiedzę. Wzbogaca swoje słownictwo, pisze pierwsze litery, nie zawsze najzgrabniejsze. Uczy się czytać i liczyć. Ćwiczy pamięć, recytując wiersze, doskonali sprawność manualną. Uczeń w tym okresie myśli coraz bardziej logicznie, zauważa związki przyczynowo--skutkowe. Jego wyobraźnia się wzbogaca. Dojrzewa do życia wspólnotowego, do współdziałania. Jeśli wówczas polubi szkołę, będzie to największy sukces tej instytucji.
• Starszy wiek szkolny Ten czas, w którym właśnie się znajdujecie, jest określany synonimami: okres dojrzewania, pokwitania, adolescencji**. U dziewczynek rozpoczyna się on około 11. roku życia, a u chłopców nieco później – około 13. roku życia. Trwa kilka lat, do 17.–18. roku życia. Dorastanie i zmiany związane z tym okresem są indywidualnie
14
* Motoryczny – mający związek z ruchem. ** Adolescencja – wiek młodzieńczy.
Dorosłość
zróżnicowane. Niektórzy dojrzewają fizycznie znacznie szybciej, innym organizm każe czekać, a jeszcze inni wyprzedzają kolegów swoją dojrzałością pod względem psychicznym czy społecznym. W okresie pokwitania następuje niebywale szybki rozwój nie tylko układu płciowego, ale całego organizmu. To także czas, kiedy młody człowiek zaczyna dostrzegać własną urodę i inne atuty, na przykład swoje zdolności, mądrość i sprawność. Niektórzy mają wygórowane wymagania co do wyglądu. Dlatego porównują się z innymi i bywa, że mają krytyczny stosunek do siebie, czasem też do kolegów i koleżanek. Potwierdzenie własnej wartości i społeczne uznanie są w tym okresie bardzo ważne. Rodzi to liczne problemy psychiczne i wychowawcze. Nierzadko rodzice są wystawiani na próbę cierpliwości i miłości „mimo wszystko”, mimo nadąsanej miny córki czy cierpkich słów syna. Trzeba wiedzieć, że to niezrównoważenie emocjonalne dziecka i konflikt wewnętrzny między potrzebą bycia dorosłym i pragnieniem posiadania przywilejów niebawem przeminie. Nastąpi faza świadomej życiowej refleksji, stabilizacji* i autonomii**. Potrzeba jeszcze kilku lat, by nastolatki stały się samodzielne i dorosłe.
Dorosłość • Wiek młodzieńczy Ludzie wchodzący w dorosłość są najczęściej pełni entuzjazmu, sił witalnych oraz wiary w swoje możliwości twórcze i umysłowe. Szybko przyswajają wiedzę, dla wielu jest to czas studiowania i konkretyzacji celów życiowych. Osiągają je, zdobywając zawód, własne mieszkanie i zakładając rodziny. Nie da się jednoznacznie określić granicy wieku, w którym człowiek staje się dorosły. Skończenie osiemnastu lat nie przesądza o prawdziwej dojrzałości. Jedni osiągają ją wcześniej, inni zaś stają się odpowiedzialni za swoje czyny oraz świadomi celów życiowych dużo później.
* Stabilizacja – stan trwałości, równowagi. ** Autonomia – samodzielność i niezależność w decydowaniu o sobie.
15
1. Rozwój człowieka
Młody człowiek szuka dla siebie miejsca w świecie i pragnie stabilizacji. Im bardziej młody człowiek wrasta w krąg obowiązków społecznych, a to dokonuje się u większości młodzieży w okresie od 17. do 22. roku życia, tym pełniejsze staje się jego zrozumienie odpowiedzialności za własne działanie, tym realniejszy własny plan życiowy − obojętne, krótko- czy długofalowy*. W tym czasie zwykle finalizuje się proces integracji sfery biologicznej z psychiczną i duchową. Ustala się ostateczny kształt sylwetki ciała. Większość funkcji fizjologicznych osiąga swój szczyt rozwoju. W wieku 25–30 lat organizm człowieka jest najbardziej sprawny. Jest to czas realizacji planów i marzeń. W założonej rodzinie pojawiają się dzieci i nowe zadania. Wówczas w rozmaitych trudach zahartuje się i uwidoczni prawdziwa życiowa dojrzałość.
•
Wiek średni
Wiek średni to czas osiągniętej stabilizacji. Wybory najczęściej już zostały dokonane: jedni założyli rodziny i godzą wychowywanie dzieci z pracą zawodową, innym praca wypełnia całe życie. Człowiek dojrzały przekonuje się o zależności od ludzi i zobowiązaniach wobec nich. Społeczeństwo wymaga, aby człowiek był odpowiedzialny, uczciwy, punktualny, zdecydowany w działaniu. Powinien być też moralnym wzorem dla swoich dzieci. Macierzyństwo i ojcostwo mobilizują do nieustannego rozwoju. Człowiek uczy się przez całe życie, bo stabilizacja nie oznacza stagnacji**. Zawsze można przecież zachować młodzieńczy entuzjazm i pasję poznawczą. Wtedy człowiek wolniej się starzeje.
16
* Encyklopedia psychologii, pod red. Włodzimierza Szewczuka, Fundacja Innowacja, Warszawa 1998, s. 51. ** Stagnacja – zatrzymanie się, brak działania.
Dorosłość
• Wiek późny Wiek późny to ostatni etap życia – pełna dojrzałość osobowości. Dorosłe dzieci odchodzą z domu, zakładają najczęściej własne rodziny. Rodzice, szczególnie matki, niejednokrotnie boleśnie odczuwają ten moment. Doznanie to określa się mianem „syndromu* opuszczonego gniazda”. Człowiek w wieku późnym ma duże doświadczenie życiowe, lepsze lub gorsze zabezpieczenie materialne. Następuje stopniowa utrata sił fizycznych, pomoc najbliższych bywa wówczas nieodzowna. Starsi ludzie podsumowują swoje życie. Chcą być nadal potrzebni i zauważani. Dzielą się doświadczeniami z pokoleniem dzieci, a nierzadko i wnuków. Często pomagają w ich wychowywaniu, obdarzając je miłością i zrozumieniem. Więź małżeńska oparta na przyjaźni i życzliwości często się umacnia. Widok staruszków trzymających się za ręce i spacerujących po parku jest wzruszający – to znak, że miłość małżeńska przetrwała próbę czasu. polecenia i pytania 1. Co zrobić, gdy dziecko płacze? Jak reagują na takie zachowanie dziecka dorośli? Co sądzicie o częstym braku cierpliwości z ich strony? 2. Jakie znaczenie ma konsekwentne postępowanie rodziców w wychowywaniu dziecka? 3. Czego możemy się dowiedzieć i nauczyć od dziadków? * Syndrom – zespół cech charakterystycznych dla jakiegoś zjawiska.
17
2. Dojrzałość to znaczy... Na tej lekcji dowiecie się
• o tym, że dojrzewanie to czas burzliwych przemian zachodzących w waszych organizmach, • o zmianach nie tylko w wymiarze biologicznym, ale także psychicznym i społecznym, • o samowychowaniu, które może być fascynującą przygodą. 18
3. Rozwój fizyczny Na tej lekcji dowiecie się
• co pobudza wasz organizm do rozwoju, czyli czym są hormony, • o charakterystycznych zmianach zachodzących u dojrzewających dziewcząt, • o rozwoju fizycznym chłopców w okresie dorastania.
26
4.
Zmiany psychiczne w okresie dojrzewania Na tej lekcji dowiecie się
• jakie problemy przeżywają dziewczęta w okresie dojrzewania, • z jakimi trudnościami zmagają się nastoletni chłopcy, • o zmianach psychicznych i rozwoju uczuć w okresie adolescencji.
38
5. Pierwsze uczucia Na tej lekcji dowiecie się
• jak nawiązać relację z osobą, która wam się podoba, • dlaczego ludzie umawiają się na randki, • o rozstaniach, które się zdarzają.
44
6. Przekazywanie życia Na tej lekcji dowiecie się
• o funkcjach współżycia seksualnego, • jakie hormony płciowe decydują o płodności kobiety, a jakie o płodności mężczyzny, • czym jest odpowiedzialne rodzicielstwo.
54
7. Mężczyzna i kobieta. Układ rozrodczy
7.
Mężczyzna i kobieta. Układ rozrodczy Na tej lekcji dowiecie się
• o przemianach zachodzących w organizmie kobiety i mężczyzny, od których zależy ich płodność, • o tym, że płodność męska jest stała, a płodność kobiety cykliczna.
58
8. Czas oczekiwania Na tej lekcji dowiecie się
• o przebiegu procesu zapłodnienia komórki jajowej, czyli o początku życia każdego człowieka, • o fascynującym rozwoju dziecka w okresie prenatalnym, • jak organizm matki funkcjonuje w czasie ciąży i jaki tryb życia powinna ona wówczas prowadzić. 66
9.
Pierwsze kroki w szczęśliwe dzieciństwo Na tej lekcji dowiecie się
• że miłość ojca i matki do dziecka jest ważna dla jego prawidłowego rozwoju, także przed urodzeniem, • że poród jest dla kobiety życiowym zadaniem, do którego musi się przygotować, na przykład w szkole rodzenia, • jak wielkie znaczenie dla dziecka i matki ma karmienie naturalne. 76
10. Komunikacja w rodzinie Na tej lekcji dowiecie się
• jakie czynniki budują więzi rodzinne, • o warunkach dobrej komunikacji, czyli sposobach sprawnego porozumiewania się z innymi, • o tym, dlaczego uczucia w życiu człowieka są ważne.
88
11.
Savoir-vivre, czyli zasady dobrego wychowania Na tej lekcji dowiecie się
• dlaczego savoir-vivre ułatwia życie, • o zasadach dobrego wychowania w różnych życiowych sytuacjach, • o asertywności, czyli dobrej odmowie.
94
12.
Utrata wolności. Zagrożenia. Uzależnienia chemiczne Na tej lekcji dowiecie się
• jakie są rodzaje uzależnień, • o czynnikach ryzyka, które sprzyjają uzależnieniom, • dlaczego trzeba się wystrzegać substancji psychoaktywnych.
104
13.
Uzależnienia behawioralne na tej Lekcji doWiecie się
• że smartfon „przyklejony” do ręki spłyca i ogranicza komunikację z drugim człowiekiem, • co zrobić, aby komputer z dostępem do internetu nie stał się panem waszego życia, • że oglądanie pornografii może prowadzić do uzależnienia, z którego bardzo trudno jest wyjść. 116
14. Ludzie drogowskazy Na tej lekcji dowiecie się
• dlaczego poszukujemy osób godnych naśladowania i zasługujących na zaufanie, • jakie cechy powinien mieć ktoś, kogo nazwiemy autorytetem, • czym różni się autorytet od idola.
126
Literatura dla ucznia 1. Gorzka czekolada i inne opowiadania o ważnych sprawach, praca zbiorowa, Prószyński i S-ka, Warszawa 2016. 2. Breinholst Willy, Jak cało i zdrowo przyszedłem na świat, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010. 3. Covey Sean, 7 nawyków skutecznego nastolatka, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2002. 4. Grzelak Agnieszka, seria: Blask Corredo, Wydawnictwo W drodze, Poznań 2014. 5. Jabłczyńska Joanna, Przewoźniak Marcin, Współczesny savoir-vivre dla nastolatków, Wydawnictwo Publicat, Poznań 2007. 6. Krajski Stanisław, Savoir-vivre jako sztuka życia, Wydawnictwo św. Tomasza z Akwinu, Warszawa 2016. 7. Mądrzy Beata i Marcin, Chcę być szczęśliwa. Tylko dla dziewcząt, Wydawnictwo M, Kraków 2012. 8. Mądrzy Beata i Marcin, Mogę zwyciężyć. Tylko dla chłopców, Wydawnictwo M, Kraków 2012. 9. McDowell Josh, Listy od Taty, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2010.
130