Barbara Charczuk
Wędrując ku Dorosłości Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klasy 7 szkoły podstawowej
Scenariusze zajęć 1
© Copyright 2017 by Katarzyna Król Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon
Redakcja: Teresa Król Adiustacja i korekta: Anna Grochowska-Piróg Projekt graficzny i skład: Marcin Nowak
ISBN 978-83-65217-16-5 Katarzyna Król Wydawnictwo i Hurtownia Rubikon ul. Na Leszczu 17, 30-376 Kraków tel. 12 398 18 43, fax. 12 398 18 44 www.KsiegarniaRubikon.pl REGON 351450547, NIP 944-147-11-82
Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo! Polska Izba Książki Więcej o prawie autorskim na www.legalnakultura.pl
Spis treści Wstęp 1. Rozwój człowieka
5 9
2. Dojrzałość to znaczy…
15
3. Dojrzewanie – rozwój fizyczny
20
Lekcja dla grupy dziewcząt
4. Dojrzewanie – rozwój fizyczny
24
Lekcja dla grupy chłopców
5. Dojrzewanie – zmiany psychiczne
28
Lekcja dla grupy dziewcząt
6. Dojrzewanie – zmiany psychiczne
32
Lekcja dla grupy chłopców
7. Pierwsze uczucia
36
8. Przekazywanie życia
41
Lekcja dla grupy dziewcząt
9. Przekazywanie życia
48
Lekcja dla grupy chłopców
10. Mężczyzna i kobieta. Co warto wiedzieć o ich płodności?
55
Lekcja dla grupy dziewcząt
11. Mężczyzna i kobieta. Co warto wiedzieć o ich płodności?
62
Lekcja dla grupy chłopców
12. Czas oczekiwania
69
13. Pierwsze kroki w szczęśliwe dzieciństwo
74
Lekcja dla grupy dziewcząt
14. Pierwsze kroki w szczęśliwe dzieciństwo
78
Lekcja dla grupy chłopców
15. Komunikacja w rodzinie
82
16. Savoir-vivre, czyli zasady dobrego wychowania
88
17. Utrata wolności, czyli uzależnienia
92
18. Uzależnienia behawioralne
96
19. Ludzie drogowskazy
101
3
Wstęp Są takie dziedziny ludzkiego życia, w których nie można uczyć się „metodą prób i błędów”. Z pewnością należy do nich ludzka seksualność. Nawet jednorazowe błędy w tej dziedzinie nie dają się już naprawić, pozostają jako dotkliwe zranienia na całe życie. Jednym z ważnych celów wychowania seksualnego jest uniknięcie takich właśnie błędów. Okres dojrzewania to czas burzliwych przemian zachodzących w organizmie młodych ludzi, zaskakujących, kłopotliwych i trudnych. Zintegrowanie budzącej się energii seksualnej z całą osobowością człowieka jest celem wychowania seksualnego. Tak ukształtowana seksualność staje się istotnym elementem wszystkich więzi międzyludzkich. Dzięki holistycznemu potraktowaniu osoby, seksualność zostaje zintegrowana z miłością, zarówno w małżeństwie, jak też w życiu samotnym. Dla młodego człowieka zasadniczym problemem jest zapanowanie nad własną sferą seksualną oraz integrowanie jej ze stopniowo narastającym doświadczeniem różnych rodzajów miłości. To harmonijne połączenie potrzeb i zachowań seksualnych z uczuciowością, systemem wartości, wspólnotą i odpowiedzialnością. Nieopanowana energia seksualna może w sposób niezauważalny obrócić się przeciwko człowiekowi. Seksualność oddzielona od miłości łączy się niemal automatycznie z przeciwnymi uczuciami: lękiem, gniewem, agresją i nienawiścią. Staje się wówczas siłą destrukcyjną: zamiast budować i jednoczyć ludzi, dzieli ich i wzajemnie rani. Zajęcia edukacyjne wychowania do życia w rodzinie służą wspieraniu młodych ludzi w osiąganiu dojrzałości i podejmowaniu wysiłku samowychowania. Są pomocne w zrozumieniu istoty miłości, seksualności i płodności, przestrzegają przed uzależnieniami, motywują do szukania autorytetów. Reforma oświaty, przywracając w systemie kształcenia ośmioklasową szkołę podstawową, wprowadziła również nową podstawę programową wychowania do życia w rodzinie (Rozporządzenie MEN z dnia 14 lutego 2017 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej…. Dz.U. z dnia 24 lutego 2017 roku, poz. 356). Dla wielu osób prowadzących lekcje wychowania do życia w rodzinie w klasie VII stają się one nowym wyzwaniem. Stąd propozycja wsparcia nauczycieli scenariuszami zajęć skorelowanymi z programem nauczania i podręcznikiem Wędrując ku dorosłości pod red. Teresy Król.
5
Tematyka zaproponowanych zajęć realizuje treści zawarte w nowej podstawie programowej. Scenariusze skonstruowane są w sposób aktywizujący uczniów, sprzyjając uczeniu się przez doświadczanie, które najlepiej prowadzi do osobistej aktywności zarówno w sferze intelektualnej, moralnej, fizycznej jak i emocjonalnej i społecznej. Zważając na wielowymiarowość osoby ludzkiej, prowadzi to do głębszych refleksji, wniosków i kształtowania postaw, uzdalnia do podejmowania zmian i aktywnych działań. Tym samym zdecydowanie zwiększa się efektywność nauczania. Scenariusze wyposażone są w niezbędne załączniki, jak: karty pracy wykorzystywane w wykonywaniu zadań indywidualnych i grupowych, teksty źródłowe, scenki do odgrywania ról, definicje, wnioski, zestawienia, podsumowania wiadomości, cytaty, myśli i sentencje. Nauczyciel prowadzący zajęcia WDŻ otrzymuje pełną pomoc w postaci profesjonalnego scenariusza. Do każdego z nich dołączono prezentację multimedialną zawierającą plansze, schematy, definicje, zestawienia, podsumowania, wnioski i sentencje, co stanowi spore ułatwienie dla prowadzącego zajęcia. W scenariuszach wykorzystano również krótkie filmy edukacyjne związane z przekazywanymi treściami, by lepiej zilustrować problem, sprowokować dyskusję lub wzbudzić refleksję. Przedstawiony sposób realizacji zajęć jest jedynie propozycją do wykorzystania na wiele różnych sposobów. Można zrealizować je w całości, wykorzystując zaproponowane formy i metody pracy oraz pomoce dydaktyczne. Biorąc pod uwagę własny warsztat pracy, sprawdzone metody i znajomość uczniów, można skorzystać z wybranych elementów zajęć i uzupełnić je swoimi pomysłami. Można również potraktować je jako inspirację do stworzenia autorskich zajęć. Specyfika zajęć wychowania do życia w rodzinie wymaga umiejętności tworzenia dobrego klimatu, zaufania, otwartości, rzetelności i przekazywania prawdy. Potrzebne są też niekonwencjonalne sposoby pracy, by wzbudzić refleksyjność. Kreatywność i aktywność nauczycieli WDŻ gwarantują zainteresowanie i obecność uczniów na zajęciach oraz zaufanie rodziców. Wieloletnie doświadczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą w obszarze ludzkiej płciowości, seksualności i miłości to pole wielu refleksji, ciekawych pomysłów i głębokich przeżyć. To także pole dużej odpowiedzialności ukierunkowanej na rozwój młodzieży, na wspieranie jej w osiąganiu dojrzałości intelektualnej, psychoseksualnej, społecznej i duchowej. Współpraca z rodzicami w obszarze wychowania może zaowocować spełnieniem pragnień młodych ludzi o przeżyciu głębokiej miłości, zbudowaniu trwałego związku, spełnieniu w pracy zawodowej i życiu rodzinnym. Barbara Charczuk
6
Wykaz skrótów użytych w scenariuszach: Przy powoływaniu się na konkretną pomoc dydaktyczną podawane są skróty: 1) Wędrując... Podręcznik kl. 7 – Podręcznik pod red. Teresy Król „Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klasy 7 szkoły podstawowej”, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2017 2) Wędrując... Ćwiczenia kl. 7 – Ćwiczenia pod red. Teresy Król „Wędrując ku dorosłości. Wychowanie do życia w rodzinie dla uczniów klasy 7 szkoły podstawowej”, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2017 W zamierzeniu autorki scenariuszy każda lekcja kończy się zdaniem podsumowującym. To także ostatni slajd w prezentacji do każdej lekcji. Jeśli jednak wykorzystanie prezentacji na lekcji okaże się niemożliwe (np. z przyczyn technicznych), wówczas nauczyciel może to zdanie wydrukować z płyty CD lub w inny sposób zaprezentować uczniom. Filmy edukacyjne: • seria „Rodzinne przeboje”, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2017 • Film 1. Okres dojrzewania – trudny, ale fascynujący • Film 2. Zakochane nastolatki • Film 3. Uczucia i konflikty • Film 4. W dobrym tonie się nie tonie! • Film 5. Idole pod kontrolą • seria „Mówię wam, nie warto”, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2015 • Film 1. Alkoholizm • Film 2. Nikotynizm • Film 3. Narkomania • Film 4. Przemoc • Film 5. Prostytucja • Film 6. Seksoholizm
7
• seria „Zaplątani w sieć”, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2013 • Film 1. Happy slapping • Film 2. Cyberbullying • Film 3. Sexting • „Chrońmy nasze dzieci przed pornografią”, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2016 (film dla rodziców i nauczycieli) • „Zagrożeni pornografią” Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2016 (film dla młodzieży) • „Anoreksja i bulimia”, Wydawnictwo Rubikon, Kraków 2009 • „Cud miłości. Od poczęcia po narodziny”, Wydawnictwo Hagi, Wrocław 2008 • „Od poczęcia – dziecko” (www.pro-life.pl/filmy/od-poczecia-dziecko)
8
Rozwój człowieka Cel ogólny:
1
uświadomienie uczniom celów i treści zajęć wychowanie do życia w rodzinie, wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa uczniów i umiejscowienie ucznia w jego aktualnym etapie rozwojowym. Cele szczegółowe:
Po zajęciach uczeń: • zna swoje oczekiwania wobec zajęć WDŻ, • rozumie istotę tworzenia i przestrzegania zasad i reguł pracy w grupie, • potrafi przedstawić etapy rozwoju człowieka od poczęcia do późnej starości, • uświadomi sobie rolę i znaczenie przejścia z dzieciństwa ku dorosłości. Metody i formy pracy:
wizualizacja, burza mózgów, mówiąca ściana, miniwykład, praca indywidualna i w małych grupach. Materiały i pomoce dydaktyczne:
• Wędrując… Ćwiczenia kl. 7, • schemat tabeli wyników „Karty kolizji” (załącznik 1a) dla połowy uczniów w klasie, • tabela wyników: liczba stłuczek i kolizji (załącznik 1b), • tabela wyników: poczucie bezpieczeństwa w skali 1–6 (załącznik 1c), • prezentacja multimedialna: ustalone zasady... (slajd 1), • karta pracy „Linia życia” (załącznik 2) dla każdego ucznia, • duże arkusze papieru, pisaki, karteczki samoprzylepne, magnesy lub masa mocująca, • prezentacja multimedialna (Alina Strzałkowska, Życie człowieka) – (slajdy 2, 3), • sentencja z: Wanda Papis, Busola życia (załącznik 3, slajd 4), • zdanie podsumowujące: myśl Johna Steinbecka (slajd 5). Czas: 45 minut
9
Przebieg zajęć UWAGA: Nauczyciel przed lekcją przygotowuje salę lekcyjną: usuwa stoliki, krzesła w nieładzie ustawia na środku sali (niektóre mogą być przewrócone). 1. Po co normy i zasady? – wizualizacja (12 min) a) Uczniowie dobierają się w pary i ustalają, kto będzie osobą A, a kto osobą B. Osoby A otrzymują Karty kolizji (załącznik 1a) i długopis, osoby B na chwilę wychodzą z sali lekcyjnej. b) Nauczyciel informuje uczniów A, że za chwilę osoby B będą miały do wykonania 4 polecenia. Ich zadaniem jest obserwowanie osoby B ze swojej pary i zanotowanie liczby jej „stłuczek” czyli zetknięcia się z inną osobą lub przedmiotem, zapisując je oddzielnie dla każdej sytuacji. c) Osoby B wracają do sali lekcyjnej, dzielą się na połowę i ustawiają naprzeciw siebie (w środku są porozrzucane krzesła). d) Nauczyciel wydaje osobom B następujące polecenia: • sytuacja I – proszę osoby B idąc naprzeciw siebie, proszę zamienić miejsca, • sytuacja II – proszę szybko zamienić się miejscami, • sytuacja III (przed wydaniem polecenia nauczyciel z osobami B usuwa krzesła ze środka sali) – proszę, idąc, naprzeciw siebie zamienić miejsca, wymijając się z prawej strony, • sytuacja IV – proszę zamienić się miejscami, idąc po kole jeden za drugim, prawostronnie. e) Wszyscy uczniowie siadają w kręgu. f) Nauczyciel sporządza tabelę wyników (załącznik 1b), zapisując liczbę „stłuczek” podawaną przez osoby A dla każdej sytuacji, a następnie poczucie bezpieczeństwa mierzone w skali 0–6 (0 ‒ całkowity brak bezpieczeństwa, 6 ‒ pełne poczucie bezpieczeństwa), określane przez osoby B dla każdej sytuacji (załącznik 1c). g) Podsumowanie wyników, zwrócenie uwagi na to, co zmieniało się w poszczególnych sytuacjach (wprowadzano porządek, zasady i reguły) i jaki miało to wpływ na zachowanie i samopoczucie uczestników: refleksja, wnioski. WNIOSEK: Gdy mamy ustalone zasady, to wzrasta poczucie bezpieczeństwa i zmniejsza się liczba kolizji.
10
2. Ustalenie zasad i reguł pracy na zajęciach WDŻ – burza mózgów (10 min) Ponieważ zajęcia WDŻ mają specyficzny charakter (przede wszystkim dotyczą ważnych i intymnych sfer życia człowieka), mogą więc wyzwalać emocje, stąd konieczne jest ustalenie zasad i reguł obowiązujących uczestników zajęć. Pomogą one wówczas w uzyskaniu poczucia bezpieczeństwa. a) Uczniowie odpowiadają na pytanie: Czego potrzebuję, aby na lekcjach WDŻ czuć się bezpiecznie? b) Nauczyciel lub wybrany uczeń zapisuje ustalone zasady na dużym arkuszu papieru. c) Po sformułowaniu zasad nauczyciel prosi, aby uczniowie (ćwiczenie 1, str. 6, Ćwiczenia, kl. 7), zapisali swoją deklarację związaną z przestrzeganiem ustalonych zasad (np. Ja ………….. decyduję się na lekcjach WDŻ przestrzegać ustalonych zasad). Uwaga: Ważne jest sformułowanie zasad w pierwszej osobie liczby pojedynczej, gdyż pozwala to na identyfikowanie się z ustalonymi w klasie zasadami, np.: • Szanuję wypowiedzi i zdanie innych. • Zachowuję dyskrecję. • Rzetelnie szukam prawdy. • Wypowiadam się w swoim imieniu itp. Zasad nie może być wiele, gdyż trudno będzie wszystkich przestrzegać. Istotne jest bowiem, by można było odwoływać się do nich w trakcie kolejnych zajęć. 3. Określenie oczekiwań wobec lekcji WDŻ – mówiąca ściana (5 min) a) Nauczyciel na tablicy lub dużym arkuszu papieru zapisuje zdanie: Od zajęć WDŻ oczekuję… b) Uczniowie na małych samoprzylepnych karteczkach dopisują zakończenie zdania i przyklejają je na plakacie. c) Wybrani uczniowie porządkują i odczytują wypowiedzi. d) Nauczyciel, podsumowując, uzupełnia listę oczekiwań o zagadnienia programowe, nieuwzględnione w wypowiedziach uczniów.
11
4. Określenie momentu życia, w którym aktualnie jesteśmy – praca indywidualna (10 min) a) Nauczyciel, wykorzystując prezentację multimedialną (slajdy 1, 2), przedstawia szlak rozwojowy człowieka. W trakcie prezentacji należy zwrócić szczególną uwagę na dwa okresy życia człowieka. Pierwszy – to początek życia, czyli poczęcie dziecka w momencie połączenia plemnika (od ojca) z komórką jajową (od matki). Okres prenatalny to czas, w którym następuje najszybszy rozwój (z istoty wielkości główki szpilki w chwili poczęcia, po 9 miesiącach rodzi się człowiek, który osiąga wagę średnio 3500 g i wzrost 55 cm). Drugi ważny okres – to czas dojrzewania, czyli ten, który rozpoczyna się w Waszym życiu. Będzie trwał jeszcze przez kilka najbliższych lat. To przejście z dzieciństwa do dorosłości, czyli czas ważnych zadań rozwojowych. Dojrzewanie odbywa się na płaszczyźnie fizycznej, psychicznej, społecznej i etycznej. Ponieważ człowiek jest istotą płciową, stąd wynikają różnice w rozwoju dziewcząt i chłopców. Różnice dotyczą zarówno czasu, tempa, jak i intensywności zmian. Zagadnienia te zostaną podjęte na kolejnych lekcjach WDŻ. Należy podkreślić, że w okresie młodości ważna jest integracja osobowa polegająca na scaleniu wszystkich płaszczyzn rozwojowych. Chodzi o to, aby człowiek stał się zdolny do odpowiedzialnego podejmowania ról społecznych i rodzinnych oraz związanych z nimi zadań. b) Uczniowie uzupełniają kartę pracy „Linia życia” (załącznik 2). c) Refleksja i wnioski. d) Myśl podsumowująca – W. E. Papis, Busola życia (załącznik 3, slajd 3) 5. Etapy rozwoju – praca w grupach (7 min) a) Nauczyciel dzieli uczniów na małe grupy. b) Uczniowie wspólnie wykonują ćwiczenie: Fazy rozwojowe człowieka (ćwiczenie 5, str. 10, Ćwiczenia kl. 7). c) Porównanie wyników pracy grupowej: odczytanie przez przedstawiciela każdej grupy, co przyporządkowano poszczególnym etapom rozwojowym (jedna grupa prezentuje jeden etap rozwojowy). 6. Na zakończenie zajęć nauczyciel wyświetla na ekranie zdania podsumowujące: wypowiedź Johna Steinbecka (slajd 4) (1 min)
12
Załącznik 1a. Karta kolizji SYTUACJA 1
SYTUACJA 2
SYTUACJA 3
SYTUACJA 4
Załącznik 1b. Tabela wyników: liczba „stłuczek”, kolizji I para
2 para
3 para
4 para
5 para
6 para
7 para
8 para
9 para
10 para
Razem liczba kolizji
Sytuacja I Sytuacja II Sytuacja III Sytuacja IV
Załącznik 1c. Tabela wyników: poczucie bezpieczeństwa w skali od 1 do 6 Sytuacja I
Sytuacja II
Sytuacja III
Sytuacja IV
1 para 2 para 3 para 4 para 5 para 6 para 7 para 8 para 9 para 10 para Razem stopień bezpieczeństwa
13
Definicja miłości Miłość to postawa polegająca na dążeniu do prawdziwego dobra osoby kochanej.
Lekcja 7. Pierwsze uczucia
1
Cechy miłości Miłość wyraża się w tym, że: chcę ci pomagać chcę okazywać ci szacunek chcę się o ciebie troszczyć chcę ciebie uszczęśliwić chcę dzielić z tobą radości i smutki chcę uczestniczyć w twoim życiu pragnę chronić cię przed własnym egoizmem
Lekcja 7. Pierwsze uczucia
2
Miłości trzeba się uczyć i na nią zapracować. Miłość jest zwycięstwem nad własnym egoizmem.
Lekcja 7. Pierwsze uczucia
3
Przeżywanie miłości CHŁOPAK Dominacja cielesności (duża wrażliwość na bodźce powoduje napięcia seksualne i wzmaga chęć szybkiego ich rozładowywania). Kontakt z dziewczętami może być stymulujący seksualnie, stąd konieczność uczenia się panowania nad ciałem, by dać prymat lepszemu poznaniu się i nawiązaniu bliższych relacji. W przeciwnym wypadku łatwo miłość pomylić z seksem. Lekcja 7. Pierwsze uczucia
4
Przeżywanie miłości DZIEWCZYNA Dominacja uczuciowości (duża wrażliwość sfery emocjonalnej powoduje podatność na doznawanie silnych uczuć i chęć przypodobania się). Kontakt z chłopakami może być stymulujący uczuciowo, stąd konieczność uczenia się panowania nad emocjami, by dać prymat lepszemu poznaniu się i nawiązaniu bliższych relacji. W przeciwnym wypadku łatwo miłość pomylić z uczuciem.
Lekcja 7. Pierwsze uczucia
5
Miłość nie dojrzewa w ciele. Nie rozwijasz swego człowieczeństwa, kiedy poznajesz ciało swojej dziewczyny/swojego chłopaka. Miłość dojrzewa w duszy.
Lekcja 7. Pierwsze uczucia
6